Η
Ελληνική ποίηση και η δικτατορία του 1967
Πέρασαν
52 χρόνια από την επιβολή της τελευταίας επτάχρονης δικτατορίας στην χώρα μας
και 45 από την μεταπολίτευση του 1974. Ιστορικοί και ερευνητές, δημοσιογράφοι
και συγγραφείς, απομνημονευματογράφοι, μιλούν για τις βαριές πολιτικές ευθύνες
της προδικτατορικής πολιτικής σκηνής και των πολιτικών εκπροσώπων της από όλο
το τότε μεταπολεμικό πολιτικό και κυβερνητικό φάσμα. Την ίδια ευθύνη προσάπτουν
και στην τότε βασιλική δυναστεία και τον νεαρό βασιλιά. Η πολιτική ιστορία
εκείνων των χρόνων, των γεγονότων και οι μετέπειτα παντοειδείς επιδράσεις τους στην ελληνική
κοινωνία και την χώρα μας, (δολοφονίες, φυλακίσεις, εξορίες, εκτοπίσεις,
φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων, βασανιστήρια, προσαγωγές…) είναι ακόμα νωπή στην
μνήμη και τις ζωές ελλήνων, από εκείνη την σκοτεινή περίοδο. Οι περισσότεροι
από τους πρωταγωνιστές εκείνης της προ χουντικής και χουντικής περιόδου έχουν
φύγει από την ζωή, όπως και οι αντιστασιακοί ήρωες πρωταγωνιστές επίσης. Οι
εναπομείναντες θυμούνται την θλιβερή αυτή επέτειο της επιβολής του
πραξικοπήματος με την συνεργεία και ξένων τότε πολιτικών κυβερνήσεων.
Στρατιωτικά και πολιτικά ανδρείκελα της ελληνικής σκηνής, επέβαλαν με την βία
των όπλων ένα καθεστώς που τις επιπτώσεις του, μας τις θυμίζει ακόμα-δυστυχώς-η
Κυπριακή Τραγωδία. Η διχοτόμηση του νησιού και η κατοχή κυπριακού εδάφους από
ξένα στρατεύματα. Λιπόψυχοι και άφρονες στρατιωτικοί και πολιτικοί δίχασαν για
μία ακόμα φορά τον Ελληνισμό. Μοιραίοι πρωταγωνιστές εθισμένοι στα εμφύλια αίματα
και πτώματα με έναν μισαλλόδοξο φανατισμό, να κυριαρχεί μέσα στην ελληνική
κοινωνία από τους νικητές του εμφύλιου σπαραγμού αλλά, δυστυχώς, και από μια
μερίδα των νικημένων και ηττημένων, ποδηγέτησαν την χώρα από τις αρχές της
δεκαετίας του 1950 και μεταγενέστερα. Νενέκοι πολιτικοί που δεν στάθηκαν στο
ύψος των ιστορικών και πολιτικών τους περιστάσεων, κυβερνητικοί παράγοντες με
δημοκρατικές εκπτώσεις στο ενεργητικό τους καλλιέργησαν μίση και πάθη για
πολλές δεκαετίες, εξακολουθητικά διχάζοντας τους Έλληνες. Οι μεν έθεταν σε
κοινωνική και πολιτική δυσμένεια τους δε, και οι δε στιγμάτιζαν με ανεξίτηλα
μαύρα και πύρινα γράμματα τους μεν, παρ' ότι διωκόμενοι. Η ελληνική σύγχρονη
πολιτική ιστορία φέρνει στην σκέψη μία αποφθεγματική φράση του φιλόσοφου
Φρειδερίκου Νίτσε. Την μεταφέρω από το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του Πειραιώτη
καθηγητή και τεχνοκριτικού, πολιτικού αρθρογράφου και σχολιαστή κυρίου Μάνου
Στεφανίδη, «Ο μοιραίος Αλέξης»-δοκιμή ενός πορτραίτου. Ημερολόγιο απωλειών
2014-17, εκδόσεις «Εναλλακτικές Εκδόσεις» 2017, σελίδα 15: «η δύση του ηλίου
κάνει να φαίνονται γιγάντιες ακόμη και οι σκιές των νάνων». Και δυστυχώς
ιστορικά για εμάς τους Έλληνες, εκείνες τις πολιτικές περιόδους σπιθαμιαίες
πολιτικές και στρατιωτικές φιγούρες κυβέρνησαν τον τόπο με τα γνωστά
αποτελέσματα.
Εργαζόμενος από νεαρή ηλικία, ευτύχησα να βρίσκομαι συναδελφικά
κοντά στον αδερφό του ήρωα στρατιωτικού και αντιστασιακού Σπύρου Μουστακλή.
Ενός αξιοπρεπέστατου οικογενειάρχη που σήκωνε με αξιοπρέπεια το βάρος της εκδίκησης των
βασανιστών της χούντας πάνω στην ταλαιπωρημένη σωματική ύπαρξη-από τα
βασανιστήρια-αδερφού του. Θυμάμαι με τι σεμνότητα και διακριτικότητα ψέλλιζε τα
όσα φρικτά και απάνθρωπα τράβηξε ο έλληνας αξιωματικός αδερφός του στα χέρια
των βασανιστών της χούντας. Τα υγρά μάτια του και την φοβισμένη φωνή του όταν
μετά από πιέσεις μας μιλούσε για τα οικογενειακά του βάσανα. Την αντιστασιακή
δράση του δημοκράτη και πατριώτη έλληνα Σπύρου Μουστακλή. Η μνήμη είναι ακόμα
ενεργή, και μου υπενθυμίζει την φωνή των Κώστα Νικολάου και του Παύλου Μπακογιάννη
που ακούγαμε τότε στο σπίτι κρυφά και τρομαγμένα στο ραδιόφωνο στην εκπομπή
της Ντόιτσε Βέλλε. Περιμέναμε με αγωνία το βράδυ-νομίζω ήταν μετά τις οκτώ ή
εννέα-που γυρίζαμε την βελόνα για να ακούσουμε τα Νέα και τις Ειδήσεις για τις
δράσεις των εξόριστων ελλήνων και ευρωπαίων φιλελλήνων δραστηριότητες εναντίον
του καθεστώτος. Αλλά και δύο άλλους σταθμούς από το τότε ανατολικό μπλοκ που
μιλούσαν έλληνες δημοσιογράφοι και συγγραφείς κατά της χούντας. Την βροντώδη αντιστασιακή φωνή της Μελίνας Μερκούρη από κάποιον τυχαίο σταθμό που αναμετέδιδε τις
ειδήσεις ξένων σταθμών, στα ζούλα. Το πρώτο άκουσμα της αντιστασιακής Μουσικής
του εξόριστου Μίκη Θεοδωράκη από πειραματικό ραδιοφωνικό σταθμό της εποχής. "Τα τραγούδια του Αντρέα" (για τον αντιστασιακό και λόγιο Αντρέα Λεντάκη) Αλλά και την πάνδημη δημοκρατική αντίσταση και εξέγερση στο Πολυτεχνείο. (εκείνα τα χρόνια). Είχε προηγηθεί μια απεργία αγροτών στα Μέγαρα, τα γεγονότα της Νομικής, η απόπειρα εκδημοκρατισμού της δικτατορίας.Την παρουσία του
πρώην πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου να εμψυχώνει τον κόσμο και άλλων
πολιτικών, έξω από το Πολυτεχνείο επί της Πατησίων.
Την
ήρεμη και αποφασιστική φωνή της δήλωσης του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου
Σεφέρη εναντίον του καθεστώτος την άκουσα για πρώτη φορά στα ερτζιανά κατά
την σύντομη κυβερνητική θητεία του ιστορικού Σπύρου Μαρκεζίνη, παιδάκι ακόμα, και πρωτάκουσα για έναν κομμουνιστή ποιητή ο οποίος ήταν εξόριστος από το
καθεστώς και άρρωστος, τον βάρδο της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσο. Αυτόν τον
παγκόσμιο Έλληνα ποιητή της ωκεάνιας ποιητικής ανάσας και αντίστασης. Από τις
κρυφές συχνότητες επίσης του ραδιοφώνου, πληροφορηθήκαμε ότι ο υπουργός των
εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ, (κυβέρνηση Ρίτσαρντ Νίξον) μίλησε για την επερχόμενη πολιτική μεταβολή στην
χώρα μας, πριν τον πηχυαίο τίτλο της εφημερίδας «η βραδυνή» «έρχεται, έρχεται…»
αναφερόμενη στην επιστροφή του παλαιού πολιτικού Κωνσταντίνου Καραμανλή. Αλλά και πάλι από τις
συχνότητες του ραδιοφώνου, ενός πειραματικού σταθμού που εξέπεμπε για λίγες ώρες, ακούσαμε για πρώτη φορά την φωνή της Μαρίας Δαμανάκη
«Εδώ Πολυτεχνείο, Εδώ Πολυτεχνείο» που μας προσκαλούσε να συμμετάσχουμε στην
αντιστασιακή πανστρατιά εναντίον της χούντας. Να φέρουμε φάρμακα και τρόφιμα
στους αγωνιστές εξεγερμένους, μέρες πριν την εισβολή του τανκ. Ωραία, αν και βασανισμένα χρόνια, μιας άλλης εποχής. Ευτυχώς που ανήκει πλέον στο παρελθόν. Και
καθώς γέρνω και γερνώ που λέει ο στίχος της επιφανούς ποιήτριας και η μνήμη
αρχίζει να εξασθενεί, θυμάμαι ακόμα την ταραχή και τον φόβο όταν κράτησα στα
χέρια μου κρυφά για πρώτη φορά την εφημερίδα «Η Αυγή», όταν έμπλεος υπερηφάνειας αγόρασα την
εφημερίδα «Χριστιανική» με τον τίτλο «Έπεσε ο τύραννος να πέσει και η
τυραννία». Θυμάμαι την φιλοβασιλική εφημερίδα «Νέμεσις», μικρές παράνομες
εφημερίδες του τοίχου, που έδιναν κρυφά αντιστασιακοί στην είσοδο του
ηλεκτρικού σταθμού στον Πειραιά. Θυμάμαι άτομα να ξηλώνουν τον περιβόητο φοίνικα με τον στρατιώτη
της χούντας από κολώνες και άλλα κτήρια. Αλλά και να ξεφυλλίζω από περιέργεια το βιβλίο της «πολιτικής
αγωγής» του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου που μοίραζαν στο δημοτικό. Τα πρώτα
μικρά δισκάκια των 45 στροφών που αγοράσαμε από το δισκάδικο του Θεοφανίδη με
αντιστασιακά τραγούδια του Θεοδωράκη, πίσω από την Αγία Τριάδα στον Πειραιά.
Canto ergo sum, θα μπορούσαμε να γράφαμε
παραλλάσσοντας το του Καρτεσίου γνωστό μας απόφθεγμα. Πάνε χρόνια που αντέγραφα
κάθε χρόνο τα ποιήματα που καρφίτσωναν ανώνυμοι έλληνες και ελληνίδες στα
κάγκελα του Πολυτεχνείου. Στίχοι λαϊκοί, επώνυμων ποιητών αποσπάσματα,
αυτοσχέδια ποιήματα, στο πολυτονικό, ορθογραφημένα ή ανορθόγραφα, μικρά ποιήματα
μεγάλης ποιητικής πνοής μιας άλλης εποχής και άλλων συνθηκών. Τα κατέγραφα σε
τετράδια μέχρι να κλείσουν και αυτά τον ιστορικό τους κύκλο, όπως οι πολιτικοί
φάκελοι των ελλήνων που κάηκαν στην υψικάμινο αρχές της δεκαετίας του
1980. Επί Ανδρέα. (και κάτι ευτράπελο, κοιτάζαμε τις υψικαμίνους στην ασπρόμαυρη τηλεόραση να δούμε αν θα βγάλουν καπνό, καθώς καίγονταν οι φάκελλοι. Αθώοι, αφελείς, ονειροπόλοι ή μαλακομπουκομένοι;).
Ο ποιητικός λόγος, πάντα ήταν το
μέσον για εμάς τους έλληνες-αλλά και όλων θέλω να πιστεύω λαών της υφηλίου-για να
εκφράσουμε το αγωνιστικό και πολιτικό μας φρόνημα. Ο ποιητικός λόγος έδινε την
ευκαιρία με την πηγαιότητά του και την μαγεία του, την αυθεντικότητά και την
τολμηρότητά του να μεταδώσει ο επώνυμος ή ανώνυμος ποιητής στους άλλους, στους
γύρω του, το δημοκρατικό και πολιτικό του φρόνημα. Είτε διαβάζουμε τα Ομηρικά
Έπη, είτε τους Θούριους του Ρήγα Βελεστινλή, είτε τα τραγούδια του Αριστοτέλη
Βαλαωρίτη, τις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου, τα ποιήματα του Διονυσίου Σολωμού, ή τον
Δωδεκάλογο του Γύφτου του Κωστή Παλαμά, τα ανώνυμα Δημοτικά Τραγούδια, ή τα
πολιτικά σατιρικά του Κώστα Βάρναλη ή του Γεωργίου Σουρή. Και ασφαλώς τις
περισσότερες ποιητικές μονάδες του Γιάννη Ρίτσου, ή μέρος του ποιητικού έργου
του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, ή των βραβευμένων με νόμπελ δύο
ποιητών μας Γιώργου Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη θα διαπιστώσουμε αβίαστα, ότι ο
ελληνικός ποιητικός λόγος, στάθηκε πάντα στο ύψος των πολιτικών και κοινωνικών
του περιστάσεων. Μια περιδιάβαση στους ποιητικούς λειμώνες της ποίησης της
πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς θα μας αποδείξει του λόγου το αληθές. Στήν ποίηση της Αντίστασης Και ακόμα, η ανάγνωση των ποιητικών καταθέσεων των ποιητών και ποιητριών της
ποιητικής γενιάς του 1970, θα μας φανερώσει περίτρανα την αντιστασιακή και
πολιτική συμβολή των δημιουργών αυτών ενάντια στην επτάχρονη δικτατορία. Μια
ποίηση με πολλά πολιτικά ενδύματα ενδεδυμένη. Οι ποιητές της γενιάς του 1970 έδωσαν διπλό αγώνα, διπλή αντιστασιακή πράξη. Με την προσωπική τους αντίσταση
ενάντια στο καθεστώς και με την ποιητική τους μαρτυρία. Ο ποιητικός τους λόγος είναι το όχημα που μεταφέρει μέσα του τις αντιστασιακές πράξεις και εκδηλώσεις,
τις ανώνυμες φωνές των ελλήνων της γενιάς τους την σκοτεινή εκείνη περίοδο. Είναι η
μαρτυρία αλήθειας μιας εποχής και μιας ιστορίας που προέρχεται από τα πολιτικά
ρεύματα των ποιητών της εθνικής αντίστασης,των ποιητών της ήττας. Στα ποιήματά
τους συναντάμε το δημοκρατικό και πολιτικό φρόνημα των άμεσων προγόνων τους.
Φυσικά, κάθε ποιητική φωνή αυτής της τελευταίας αντιστασιακής γενιάς-της γενιάς
του 1970-έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αποτύπωμα, το ατομικό μαρκάρισμα
του κάθε ποιητή και ποιήτριας. Η πρόσφατη Ιστορία και Πολιτική περιπέτεια στην
χώρα μας κατέχει σημαίνουσα θέση στα έργα αυτών των ποιητών. Μέχρι να
φανερωθούν και να μεστώσουν οι μετέπειτα γενιές-η γενιά του «ιδιωτικού
οράματος» γενιά του 1980 και οι μεταγενέστερες, ο ποιητικός λόγος της γενιάς του 1970 είναι ο
αντιπροσωπευτικός λόγος ημών των ελλήνων για τα δύστοκα χρόνια της επτάχρονης
δικτατορίας. Η σύγχρονη Ελληνική Ιστορία κυλάει πάνω στις ράγες της ποιητικής
και πεζογραφικής αυτής γενιάς. Της τελευταίας τυχερής αντιστασιακής ιστορικά
γενιάς, μα και κυνηγημένης. Τουλάχιστον ορισμένων από τους δημιουργούς της.
Ρακοσυλλέκτες ποιητικών οίστρων ή ιστορικών οραμάτων
οι Ποιητές είναι πάντα μπροστάρηδες και πέρα από την λαβωμένη εποχή τους. Είναι
το συλλογικό ηχείο των ανωνύμων φωνών του λαού τους. «Άσω τω Κυρίω και τον
Κόσμο εν τη ζωή μου» θα λέγαμε αβίαστα συμπληρώνοντας τον ιερό ψαλμωδό, είναι ο
σκοπός των Ποιητών. Ένας σκοπός που συνεχίζεται από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι
των ημερών μας.
52 χρόνια
μετά και αποφάσισα να μεταφέρω ένα μικρό ελάχιστο δείγμα αντιστασιακού
ποιητικού λόγου όπως τον δημοσίευσε ο κύριος Κώστας Κοβάνης στο περιοδικό
«Πολιτικά Θέματα» τον Απρίλιο του 1997. Ένα μικρό ανθολόγιο στίχων της
αντίστασης όπως σημειώνει που μας δείχνουν την συμβολή των ποιητών και των
ποιητικών τους καταθέσεων στον αγώνα των ελλήνων ενάντια στην δικτατορία. Ασφαλώς, δεν εξαντλείται το θέμα μόνο σε
αυτές τις ποιητικές καταθέσεις και δημοσιεύσεις. Έχουν αποδελτιωθεί πάμπολλοι
στίχοι και ποιήματα αντιστασιακών ποιητών την περίοδο αυτή. Έχουν γραφτεί
δεκάδες άρθρα για την αντιστασιακή ποίηση της περιόδου 1967-1974, κάθε όμως
μνημόνευση θεωρώ ότι έχει την δική της αξία και σημασία. Θα τολμούσα να
σημειώσω, ακόμα και τα ποιήματα που έχουν δημοσιευθεί και έχω διαβάσει επώνυμα
ή ανώνυμα που υμνούν το στρατιωτικό καθεστώς. Βλέπε τις «Έμμετρες Απριλιανές
εξάρσεις» που δημοσιεύτηκαν το 1974 σε λεύκωμα του «Ρήγα Φεραίου», ειδική
έκδοση του υπουργείου προεδρίας κυβερνήσεως το 1969-αρχή της δικτατορίας-που
είχε τίτλο «Λαϊκή Μούσα» ποιήματα επώνυμα υμνητικά του καθεστώτος και
αναδημοσιεύτηκαν και πάλι στο ιστορικό περιοδικό «Τότε» τεύχος 3/7, 1983,
σελίδες 57-59.Βλέπε «ΟΙ ΣΩΤΗΡΕΣ», «ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗΝ ΜΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΝ» κλπ. Μικρή
παρένθεση, μετά την δημοσίευση των υμνητικών ποιημάτων, ακολουθεί το άρθρο του
Περικλή Ροδάκη «Η Απόδραση των Βούρλων» (Ένας δραπέτης θυμάται…».
Τραγουδώ λοιπόν άρα Υπάρχω. Εξάλλου, όπως μας
αναφέρει και το Σύμβολο της Πίστεως, και ο Θεός Ποιητής αποκαλείται.
Η ελληνική ποίηση ενάντια στην
21 Απριλίου ΄67
(Μικρή ανθολογία στίχων της Αντίστασης)
Του Κώστα
Κοβάνη,
περιοδικό ΠΟΛΙΤΙΚΑ
ΘΕΜΑΤΑ τεύχος 1100/25-4-1997, σ.35-36
Ο
ερχομός της δικτατορίας την 21 Απριλίου 1967 δεν έφερε μόνο συλλήψεις κι
εκτόπιση χιλιάδων πολιτών, έφερε όπως πάντα-τη λογοκρισία και την απαγόρευση
πολλών βιβλίων και περιοδικών.
Όλα για
τους συνταγματάρχες ήταν «επικίνδυνα» και «κομμουνιστικά». Από καιρό ήταν
έτοιμος ο Intex
και με οδηγό αυτόν έγινε η επέλαση και η λεηλασία σε βιβλιοπωλεία και σπίτια.
Αυτό όμως
δεν αρκούσε. Έστειλαν εξορία και τους «επικίνδυνους» συγγραφείς. Οι
περισσότεροι είχαν ζήσει στο παρελθόν στον Άη Στράτη. Τώρα θα γνώριζαν άλλο
νησί!
Ήταν
τέτοια η τρομοκρατία των ημερών εκείνων που μόνοι τους πολλοί έκρυβαν ή έκαιγαν
ακόμα και βιβλία του Γκόρκυ!
Μετά το
ξάφνιασμα οι λογοτέχνες άρχισαν να συναντιούνται και να σκέπτονται με τι τρόπο
ν’ αντιδράσουν στη νέα συμφορά.
Άκουγαν
και το πίστευαν πως αυτό δεν θα κρατήσει πολύ. Τα χρόνια περνούσαν και η
δικτατορία συνέχιζε το δρόμο της κι όταν οι περιορισμοί στον Τύπο «σταμάτησαν» αρκετοί άρχισαν να βγάζουν τα βιβλία τους.
Μια ομάδα
μικρή στην οποία ανήκα ήμασταν αντίθετοι σε κάθε πνευματική δραστηριότητα (όχι
βιβλία-όχι δημοσιεύσεις). Ό,τι γράφαμε το στέλναμε στον αντιστασιακό τύπο του
εξωτερικού και στο ραδιόφωνο της «Ντόιτσε Βέλλε».
Ο
αλησμόνητος φίλος λογοτέχνης που ζούσε ως φυγάς στην Ελβετία φρόντιζε στην
παραλαβή και αποστολή.
Έτσι
αρκετά ποιήματα δικά μου και των φίλων Θωμά Μάρα και Φώτη Ευαγγελάτου
ακούστηκαν και διαβάστηκαν στο εξωτερικό (πάντα με ψευδώνυμο). Δίναμε μια μάχη
ενάντια στην τυραννία. Όχι φυσικά την καλύτερη αφού οι καλύτεροι έπαιρναν το
δρόμο της φυλακής και της εξορίας (κυρίως οι νέοι).
Στο νέο
μαρτυρολόγιο του ελληνικού λαού η ποίηση δεν έμεινε απαθής. Κατέγραψε με τον
τρόπο της την ποίηση του καιρού της.
Στη μικρή
ανθολογία που παρουσιάζω σήμερα βάζω πρώτους όλους εκείνους που δεν υπάρχουν
μαζί μας. Έφυγαν νωρίς και πικραμένοι (Αλέξανδρος Παναγούλης-Θωμάς
Μάρας-Γιάννης Νεγρεπόντης-Γιώργος Σαραντής- Στ. Χατζημιχελάκης).
Ακολουθούν αυτοί που είναι εν ζωή.
Για τους
σημερινούς νέους όλ’ αυτά είναι άγνωστα όπως άγνωστη παραμένει η ιστορία της 21ης
Απριλίου.
Πολλοί
που επέζησαν εκείνης της εποχής στα χρόνια της μεταπολίτευσης ανέβηκαν τα
σκαλιά της εξουσίας, λησμονώντας τους ιερούς αγώνες.
Οι
ποιητές όταν μπήκαν στο καμίνι της Αντίστασης έμειναν πιστοί στα ιδανικά για
μιαν Ελεύθερη Ελλάδα.
Όσοι απ’
αυτούς «έφυγαν» παρέδωσαν σε μας του επιζώντες στη φλόγα τους για να
συνεχίσουμε στις νέες συμφορές που ακολούθησαν και θα ακολουθήσουν.
Τα
τραγούδια τους ας ακουστούν και πάλι.
Μικρή ανθολογία για σκοτεινά χρόνια
Στην Ελλάδα σήμερα
Σβησμένη φλόγα
που πάντα καίει
Σκέπασμα τάφου
χωρίς νεκρούς
Μάτια κλαμένα
που σε κοιτάνε
Σκέψεις κρυμμένες
σε προσκαλούν
--
Πίστη κι ελπίδα
χαροπαλεύουν
Πνέμα κι Αλήθεια
στις φυλακές
Άγριες προσπάθειες
ναυαγισμένες
Φωνές ανθρώπων
σε προσκαλούν
--
Σπόρος οργής
πέφτει στο χώμα
Μήνυμα πάλης
τρέφει φτερά
Σπίθα φεγγίζει
μες το σκοτάδι
Νέοι αγώνες
σε προσκαλούν.
Αλέξανδρος Παναγούλης
21 Απριλίου 1967
Χαράματα,
την ξάπλωσαν στο χειρουργικό τραπέζι
την χλωροφόρμισαν με τις αναπνοές
τους,
χωρίς μάσκες
-ήταν γνωστοί-
αντί για νυστέρια
τα τανκς και τα κανόνια.
Η επέμβαση
κρατάει ακόμα
μα μπορούμε να το πούμε από τώρα,
δεν πέτυχε.
Ναι,
ειν’ αλήθεια
τα πόδια και τα χέρια
κομματιάστηκαν,
απ’ το κορμί και το πρόσωπο
δεν έμεινε τίποτα,
τα εντόσθια
πετάχτηκαν στους σκύλους
όμως
η καρδιά,
επιμένει να χτυπά
πετώντας βλαστούς
που υψώνουν τις κορφές τους
στον ήλιο.
Θωμάς Μάρας
Δικτατορία 1967
Κι άλλη πληγή, Γη μου
εις τις πληγές σου
η νέα σκλαβιά
Από την ξένη ακούω
το θρήνο σας
το σάλαγο του πόνου σας
τον κοπετό
ξωμάχοι και εργάτες, λαέ μου.
--
Ακύμαντα ακρογιάλια
η ανθισμένη κουμαριά
οι κέδροι και οι ελιές σου
-το μοιρολόι σου και την οργή-
παίρνουν και μου τα στέλνουν
--
Χρόνια και χρόνια
συλλογιέμαι-κιοτήδες
και «προστάτες ξένοι»
στο θάνατό σου ξεφαντώνουν.
--
Αλλά πάντα το πλέον,
οι δικοί σου…
Στέφανος Χατζημιχελάκης
Φυλάττειν Θερμοπύλας
(Απόσπασμα)
Μοίρα μου η μοίρα του Λαού μου
φυλάττειν Θερμοπύλας
πεδία μαχών
και τόπους εκτελέσεων
πάντα χώρου
όπου το φρόνημα δεν εγονάτισεν
φυλάττειν
της ελευθερίας τα έργα
φυλάττειν
Παρθενώνα και θέατρον Διονύσου
και Περικλέους Επιτάφιον
και Ελληνικήν Νομαρχίαν
και Σύνταγμα των Ελλήνων
φυλάττειν και παν της ελευθερίας έργον
μεγάλο ή μικρόν
ισοβίως φυλάττειν
Γιάννης Νεγρεπόντης
Χωρίς τίτλο
-Όνομα
Επώνυμο
Πατρώνυμο
Επάγγελμα
-αυτά τα ‘παμε πια
-Θα τα πούμε ξανά και ξανά
Όποιος χάνει πρέπει
να πληρώνει
Γιώργης Σαραντής
Η 21η…
(απόσπασμα)
Μετά την «εικοστήν πρώτην»
δεν έρχεται η εικοστή δευτέρα:
στέκεται εκεί σα να μη θέλει πια να
ξημερώσει.
Εμείς βιαζόμαστε, βιαζόμαστε να φύγει
ν’ ανοίξουν τα παράθυρα
να φύγουν τα φαντάσματα που η νύχτα
κάνει να τρέμουν κοριτσόπουλα μικρά
παιδάκια βυθισμένα στο σκοτάδι.
Τα βιβλία μου έγιναν μνήματα χλοερά
τρίζουν σαν τα ξερόφυλλα
μες στα συρτάρια τα χειρόγραφά μας
ένδοξα ονόματα κλεισμένα στα
υπόγεια.
Προσοχή! Ανάπαυση!
Πυρκαγιές από εμβατήρια
θούρια που αγανακτούν το
Ρήγα Φεραίο.
Σημαιοστολισμοί
κρύπτες
θούρια και βαθειά, βαθειά μας λύπη.
Χιλιάδες Κάλβοι ανορθωμένοι.
Η εικοστή πρώτη. Ημερομηνία
τρομερή.
Θεέ μου, τι βαρειά που ‘ταν τα πόδια
της!
Θεέ μου πόση επέλαση σιδήρου!
Βία μηχανοκίνητη.
Φωνές απ’ τα κρατητήρια
πομπές επίσημες από σπασμένα
αγάλματα.
«Η εικοστή πρώτη, η εικοστή πρώτη»,
ελέγχει την τρυφερότητα
ελέγχει τη νεότητα
ελέγχει το στεναγμό μας.
Μας νουθετούν.
Μας βοηθούν
«ο στρατός επενέβη»
μαγική εφεύρεση
προσευχηθείτε,
ο στρατός μας έκανε ένα βράδυ
ανοιξιάτικο,
να κινδυνεύουμε απ’ την ομορφιά του…
Νίκος Παππάς
«Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»
«Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» στο
πλαίσιο
γαλάζιο και λευκό και μπλε εξαίσιο
διαφήμιση μες στο γεμάτο λεωφορείο!
--
Και πλάι κολλητή χεροπιαστή έκφρασή
της
μια μάνα φορτωμένη πάει φυλακή:
ναύλον σάκα, διαφανή δοχεία…
--
-Μίλα σιγά, κι είναι οι φρουροί θηρία
Σιγά, μην ακουστεί κι η λέξη Ελευθερία!
Μπροστά στη σίτα
(των φυλακών Κορυδαλλού)
Πώς να σε βλέπω μες στα σίδερα;
Να μας χωρίζει μόνο ένα μέτρο
και να μη σε φτάνω…
--
Κι ωστόσο, να το που ήρθα γελαστή,
να το που ο ήλιος βλέπει τώρα πια
το πρόσωπό σου-θάμα, αστράφτεις!-
--
Και πώς, ω πώς με πλημμύρα χαρά
στη γλυκιάν ειδή σου αντίκρυ
μελίσσι πως βουίζει η λεβεντιά
χορός αργός μπρος σε αβύσσου χείλη
και πως ο πόνος δένεται
με του καιρού το σκιάχτρο!
--
Τρέμω πώς τρέμω τον καιρό
μη γράφει να σε χάσω!...
Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη
Στο καμίνι…
Επιμένω να συναντηθούμε στο καμίνι.
Εκεί δοκιμάζονται τα ευγενή μέταλλα
εκεί θα δούμε αν αντέχεις, αν αντέχω.
Όσο μου δείχνεις το πρόσωπό σου
ανάμεσα από πορσελάνες κι
αλάβαστρα
την ώρα που μας καίει τις πατούσες η
λάβα
φοβάμαι για την ειλικρίνεια του φωτός
Γι’ αυτό επιμένω να συναντηθούμε στο
καμίνι.
Φώτης
Ευαγγελάτος
Ένας στους τρείς
Κάθε πρωί, πριν ξεκινήσω
η μάνα μου ψιθυρίζει:
-Πρόσεχε! Ο ένας στους τρείς είναι
χαφιές.
Κι εγώ προσέχω:
Τους τοίχους. Τις κλειστές πόρτες.
Τα τηλέφωνα, τα δένδρα στο σκοτάδι,
Τα βράχια στις όμορφες ακτές,
Τις σκιές… Τα γράμματα που στέλνω.
Προσέχω, προσέχω:
Αυτούς που δεν πληρώνουν εισιτήριο.
Αυτούς που με κυττάζουν στο
περίπτερο
κι αντί εφημερίδα παίρνω σοκολάτα!
Προσέχω μάνα, προσέχω.
Τα λόγια μου πατάνε στα νύχια.
Τα πόδια μου δεν πλησιάζουν φωτιές…
Και σούζα στέκομαι μπροστά στις
Αρχές.
--
Κάθε πρωί πρίν ξεκινήσω
η μάνα μου ψιθυρίζει!
-Πρόσεχε! Ο ένας στους τρείς είναι
χαφιές.
Μα κάθε βράδυ πριν τη φιλήσω
Τη ΦΥΛΑΚΗ ονειρεύομαι μεσ’ τις
ευχές.
Κώστας
Κοβάνης.
Κώστας
Κοβάνης, περιοδικό «Πολιτικά Θέματα» τχ. 1100/25-4-1997, σ.35-36
--
Αυτές
είναι οι αντιστασιακές φωνές που αποτύπωσαν μέσα στο έργο τους την αντίθεσή
τους στο καθεστώς της 21ης Απριλίου. Ένα καθεστώς που μου θυμίζει το
σατιρικό τραγούδι που τραγουδούσε ο Γιώργος Μαρίνος: «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, κύριοι,
άνευ βουλής και εκλογών κύριοι, έτσι τα έθνη μόνο ζουν, ταρατατζούμ,
ταρατατζούμ, τζουμ,τζουμ». Ο σατιρικός λόγος της ποίησης αντικαθρεφτίζει και
αυτός όλες τις κατά καιρούς πολιτικές και κοινωνικές παθογένειες της ελληνικής
κοινωνίας και πολιτικής σκηνής.
52 χρόνια
πέρασαν από εκείνη την αποφράδα ημέρα για τους Έλληνες και η μνήμη είναι
ευτυχώς ακόμα ζωντανή.
Ας μνημονεύσουμε καθώς ακούγεται στο ραδιόφωνο
σήμερα ημέρα των Βαΐων, το Adagio
του Ιταλού συνθέτη Tomaso
Giovanni
Albinoni,
στην μνήμη όλων αυτών που χάθηκαν και βασανίστηκαν, των ελλήνων αντιστασιακών
πατριωτών, ότι κυκλοφόρησε πρόσφατα ο τόμος Θ΄ από τις Μέρες του ποιητή Γιώργου
Σεφέρη, 1 Φεβρουαρίου 1964-11 Μάη 1971, εκδόσεις Ίκαρος 2019 σε φιλολογική
επιμέλεια: Κατερίνα Κρίκου-Davis.Όπου
ο νομπελίστας μας ποιητής αναφέρεται στην σκοτεινή εκείνη περίοδο.
Και συμπληρωματικά κλείνοντας, να εκφράσουμε την
θλίψη μας για την πυρκαγιά στην Παναγία των Παρισίων στους Γάλλους πολίτες που
τόσο μας συμπαραστάθηκαν και κατά την διάρκεια του εμφύλιου σπαραγμού αλλά και
κατόπιν στα χρόνια της δικτατορίας στους Έλληνες αντιστασιακούς και πολίτες,
λογοτέχνες, ποιητές και καλλιτέχνες, μνημονεύοντας το άρθρο του γάλλου
φιλέλληνα JACQUES
LACARRIERE
που δημοσιεύτηκε στη γαλλική εφημερίδα “Le Monde” και αναδημοσιεύτηκε στην ημερήσια
εφημερίδα «Το Βήμα» στις 25 Δεκεμβρίου 1974, με τίτλο: «Απ’ τον καταναγκαστικό
λήθαργο στο ανανεωμένο μήνυμα» Η Νεοελληνική Λογοτεχνία μετά την εφτάχρονη
συμφορά.
Και, ας ξαναδιαβάσουμε μεταξύ άλλων το μυθιστόρημα
του Ινιάτσιο Σιλόνε, «Η ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΩΝ» εκδόσεις Οι Εκδόσεις των Φίλων
1986, μετάφραση Δημητρίου Μ. Μπούα. (Ignazio Silone, “La Scuola dei Dittatori”).
ΥΓ.
Άκουσα και εγώ στις ειδήσεις ότι προφυλακίστηκε ο δικηγόρος και πρώην βουλευτής
κύριος Αλέξανδρος Λυκουρέζος. Οι περισσότεροι έλληνες γνωρίζουν μάλλον τον
κύριο Αλέξανδρο Λυκουρέζο ως σύζυγο της ηθοποιού Ζωής Λάσκαρης και
μεγαλοδικηγόρο. Οι Έλληνες εμείς της μετά την δικτατορία, τον γνωρίζουμε από
παλαιά, για μια σημαντική και αντιστασιακή ιστορική του ενέργειά που προέβει
μετά την πτώση της δικτατορίας. Ο κύριος Αλέξανδρος Λυκουρέζος, ήταν αυτός που
μετά την κατάρρευση της χούντας υπέβαλε μήνυση εναντίον των χουντικών για
κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην δική του μήνυση βασίστηκαν οι
κατοπινές Δίκες των Απριλιανών. Στην πολιτική κίνηση και δικηγορική ενέργεια
ενός έλληνα αντιστασιακού πολίτη και όχι στην ελληνική πολιτεία ή σε πολιτικό πρόσωπο.
Οι Δίκες άρχισαν μετά από την μήνυση του κυρίου Λυκουρέζου, έτσι με θλίψη άκουσα
και εγώ όπως όλοι οι έλληνες την σημερινή κίνηση προφυλάκισις του. Τι να εκφράσεις,
θλίψη μόνο και απογοήτευση προς πάσα κατεύθυνση.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς, 21 Απριλίου 2019
Πρώτη γραφή Σήμερα.
Με τα Βάγια της Ελληνικής Δημοκρατίας ίσως μαραμένα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου