Οδωνυμικά της πόλης του Πειραιά

         ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

     Η Ελλάδα, η κοινή μας πατρίδα, μια μικρή γεωγραφικά και πληθυσμιακά χώρα, υπήρξε θα σημειώναμε, από την χαραυγή σχεδόν του λίκνου της ανθρώπινης ιστορικής περιπέτειας, το κέντρο του Πολιτιστικού ενδιαφέροντος της Παγκόσμιας Ιστορικής Σκηνής. Οι πολυεστιακές της πολιτιστικές εστίες πνεύματος και θρησκευτικών κέντρων, εμπορίου και οικονομίας που ανέπτυξε και δημιούργησε στα παραθαλάσσια μη ελληνικά εδάφη της Μεσογειακής λεκάνης αλλά και της Μέσης και Άπω Ανατολής, την κατέστησαν το διεθνές κέντρο του πολιτισμικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος ανά τους αιώνες. Οι διαρκείς απελευθερωτικοί της αγώνες εναντίων των ξένων αλλόφυλων επιβουλών της μέσα στο διάβα της δικής της ιστορικής διαδρομής, τα αρχιτεκτονικά πολιτιστικά οικοδομήματα που αρχιτεκτόνησε (Ναοί, Θέατρα, Οικήματα) κατά την αρχαία κλασική εθνική περίοδο και την κατοπινή βυζαντινή χριστιανική αυτοκρατορία, η φιλοσοφική σκέψη και επιστημονική εξερεύνηση που καλλιεργήθηκε από έλληνες στοχαστές, ο ποιητικός και θεατρικός λόγος που κυοφορήθηκε μέσα στα στενά όρια αυτής της μικρής ηλιοφώτιστης πετρώδους  θεοσμηλεμένης χώρα της Μεσογείου, οι αγώνες των κατοίκων της για την εδραίωση της δημοκρατίας-της βουλής των δήμων-και κοινωνική και ατομική ελευθερία και δικαιοσύνη, κρατούσαν συνήθως την Ελλάδα στην επιφάνεια του παγκόσμιου ιστορικού και πολιτισμικού χώρου αναφοράς. Η δυτική σκέψη και ο πολιτισμός στηρίχτηκε και στον ελληνικό πολιτιστικό πυλώνα μέσα στην Ιστορία του. Η δυτικοευρωπαϊκή γραμματεία είναι γεμάτη από ελληνικά πνευματικά και καλλιτεχνικά, φιλοσοφικά και ιστορικά στίγματα αναφορών και παραπομπών. Τα Ομηρικά Έπη και οι Σωκρατικές διδαχές, το Πλατωνικό Κοσμοείδωλο και το αντίστοιχο θεολογικό και αισθητικό των αρχών του Αριστοκλή, η θεμελίωση της επιστημονικής σκέψης από τον Αριστοτέλη και τους Ίωνες φιλοσόφους, ο διαχρονικά επίκαιρος λόγος των αρχαίων τραγικών ποιητών (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης) και οι αριστοφανικές κωμωδίες, οι ιστορικές Θουκυδίδειες διδαχές, ο ηρωικός ποιητικός κόσμος του Πινδάρου και η σιγαλόφωνη ευαίσθητη και συγκινητική λύχνια φωνή της Σαπφούς, η γέννηση των Διονυσιακών και Ελευσινιακών και Ορφικών θρησκευτικών Μυστηρίων, οι επεκτατικές πολιτισμικές εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο βυζαντινός ελληνικός πολιτισμός και η πατερική ασκητική και νηπτική σκέψη και ορθόδοξη γραμματεία, το ελληνικό ρεύμα του διαφωτισμού και η ελληνική επανάσταση, το όραμα του Ρήγα και η ευρωπαϊκή ακτινοβολία του πρώτου της Ελλάδος Κυβερνήτη, Ιωάννη Καποδίστρια, τα μαθηματικά επιτεύγματα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή και τα ιατρικά αντίστοιχα του Γιώργου Παπανικολάου, η διεθνής αναγνώριση και φήμη του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη και τα δύο ποιητικά μας νόμπελ-Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, τα μουσικά επιτεύγματα του Μάνου Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, και η μουσική εμβέλεια και συμβολή του έργου του Δημήτρη Μητρόπουλου, όλα αυτά και άλλα τόσα, που σπονδύλωσαν την ελληνική πολιτιστική περιπέτεια της φυλής μας μέσα στον χρόνο της Ιστορίας, έφερναν πάντα-συνήθως-την χώρα μας, στις πρώτες γραμμές της παγκόσμιας δημοσιότητας. Μικρός λαός που λέει ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος μεγάλα κλέη.

        Από τον παππού μας τον Όμηρο μέχρι και των πρόσφατων ημερών μας (μετά τα δύο ελληνικά ποιητικά νόμπελ), ο ποιητικός λόγος στην Ελλάδα βρίσκονταν σε άνθιση. Οι δε ποιητές, έχαιραν ενός σχετικού σεβασμού και εκτίμησης από το ευρύ κοινό. Το όνομά τους δίνονταν σε πλατείες, σε δρόμους σε συνοικίες, προτομές τους συναντάμε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και περιοχές όπου γεννήθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν πνευματικά και καλλιτεχνικά. Ανδριάντες τους έχουν στηθεί σε πολλές περιοχές της χώρας μας, οι ποιητικές τους δημιουργίες ή πεζογραφικές, διδάσκονται στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο λόγος των ποιητών, για μεγάλες ιστορικές περιόδους υπήρξε ο κυρίαρχος δημόσιος λόγος των ελλήνων. Βλέπε τους καθαρευουσιάνους δημιουργούς, τον αρχηγέτη της ελληνικής ποίησης Διονύσιο Σολωμό και τους άλλους επτανησίους, την κρητική σχολή και την Παλαμική με τον μεγάλο της κύκλο, τους ρομαντικούς και του μεσοπολέμου, τους έλληνες υπερρεαλιστές και αυτούς που προέρχονται από τα σπλάχνα της εθνικής αντίστασης και την τελευταία δικτατορία στην πατρίδα μας.

      «Ο Δρόμος είχε την δική του ιστορία….» μας λέει ο στίχος της πειραιώτισσας μυθιστοριογράφου Κωστούλας Μητροπούλου που μελοποίησε ο συνθέτης Μάνος Λοϊζος. Ένα ποίημα-τραγούδι που αγαπήθηκε και τραγουδήθηκε από τους έλληνες και τις ελληνίδες πάρα πολύ. Παρόλα αυτά, θα τολμούσαμε να γράφαμε, ότι το ρυμοτομικό σχέδιο των ελληνικών πόλεων ανά την επικράτεια, δεν φέρει και τόσες πολλές ονοματοθεσίες δρόμων με ονόματα ελλήνων Ποιητών και Ποιητριών. Αν ανατρέξουν οι αναγνώστες και αναγνώστριες του ποιητικού λόγου σε παλαιούς τηλεφωνικούς καταλόγους, σε οδικούς ή τουριστικούς χάρτες, σε οδηγούς περιοχών και χωριών της ελληνικής επαρχίας, σε έργα παλαιών απομνημονευματογράφων, σε γενικούς και ταξιδιωτικούς οδηγούς πόλεων, σε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, γεωγραφικά και γενικά, σε σύγχρονους χάρτες της «ΕΛΠΑ» για τους αυτοκινητιστές, σε πληροφορίες καταγραφής ταχυδρομικών κωδίκων των ΕΛΤΑ, θα διαπιστώσουν ότι, το ποσοστό των οδών, στενών ή πλατειών που φέρουν το όνομα ενός Ποιητή ή Ποιήτριας είναι σε σχέση με τα ονόματα αρχαίων και της επανάστασης ηρώων, ιστορικών προσώπων, ονόματα νησιών ή πόλεων, στρατιωτικών και ένδοξων μαχών, βυζαντινών αυτοκρατόρων, μυθολογικών προσώπων και αγίων της θρησκευτικής παράδοσης, διαφόρων ιστορικών αγωνιστών του 1821 και οπλαρχηγών, φιλελλήνων ή νεότερων ελληνικών και ξένων προσωπικοτήτων, πολιτικών φυσιογνωμιών και δημοτικών αρχόντων, ονόματα πόλεων και φιλοσόφων κλπ., είναι σε ποσοστιαία αναλογία αρκετά μικρή. Το ποσοστό τους συνήθως δεν υπερβαίνει το 10% των Οδωνυμικών μιας πόλης.

Αν ξεφυλλίσει κανείς συστηματικά το τρίτομο έργο «ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ»-Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ» τέταρτη έκδοση ανανεωμένη, των Μάρω Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη, εκδόσεις Δήμου Αθηναίων, Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, Αθήνα 2010, θα διαπιστώσει του λόγου το αληθές της ερευνητικής επισήμανσής μου. Το ίδιο τεκμηριώνεται και στον πολύτιμο τόμο και εργασία των ίδιων συντελεστών, της αθηναίας ερευνήτριας Μάρως Βουγιούκα (Αθήνα 29/6/1926-) και του Θεσσαλονικιού Βασίλη Μεγαρίδη (Θεσσαλονίκη 8/5/1930-), «ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ». Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΔΩΝ ΚΑΙ ΠΛΑΤΕΙΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ, ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ, ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ, ΝΙΚΑΙΑΣ, ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ, ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ ΚΑΙ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ, εκδόσεις-βιβλιοπωλείο Στρατής Γ. Φιλιππότης, Αθήνα 1996. Σελίδες 624, 8.320 παλαιές δραχμές.

Στην σελίδα 22 του τόμου και στον σχετικό Πίνακα 3 «ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ % ΣΕ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ» που συνέταξαν οι ως άνω ερευνητές και συγγραφείς μας δηλώνουν τα εξής: Στον σχετικό κατάλογο ανά δήμο, οι Λόγιοι, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες, κλπ., νεότεροι σε ποσοστά βλέπουμε Πειραιάς 6,5%, Κερατσίνι 9,5%, Δραπετσώνα 8,9%, Νίκαια 9,1%, Κορυδαλλός 6,3%, Άγιος Ιωάννης Ρέντης 1,5%, και Πέραμα 8,1%. Βλέπουμε ότι η πόλη του Πειραιά υπερτερεί μόνο του Αγίου Ιωάννη Ρέντη και υστερεί όλων των υπολοίπων δήμων. Οφείλουμε να μην λάβουμε υπόψη μας την συγχώνευση των Δήμων, μια και το βιβλίο εκδόθηκε πριν τον «Καλλικράτη».

     Με 6,5% ο Δήμος μας τίμησε τους έλληνες ποιητές και ποιήτριες από την ίδρυσή του το 1835 μέχρι σήμερα. Και βέβαια, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι στο 6,5% δεν συμπεριλαμβάνονται μόνο οι Ποιητές, αλλά ανήκει στο γενικό σύνολο των Λογίων, των Καλλιτεχνών, των Επιστημόνων κλπ., πράγμα που σημαίνει ότι, το ποσοστό είναι ακόμα μικρότερο. Την πρωτοκαθεδρία της Ονοματολογίας του Δήμου μας την έχουν οι Γεωγραφικοί όροι με 27,5%,  η Αρχαιότητα με 11,1%, ακολουθούν η Τουρκοκρατία και η Επανάσταση 1821 με 9,0%, ο χώρος της Μυθολογίας με 7,9%, την τελευταία θέση κατέχουν οι Αφηρημένες έννοιες με 0,4% και το Βυζάντιο με 0,8%. Όπως και πάλι διαπιστώνουμε, η διαστρωμάτωση των Οδωνυμικών της πόλης είναι ευρεία αλλά ταυτόχρονα και ισχνή έναντι των αμιγώς Ποιητών και όχι μόνο.

Φυσικά, έχουν στηθεί οι προτομές των Πειραιωτών Ποιητών όπως του λυρικού Λάμπρου Πορφύρα, του διηγηματογράφου Παύλου Νιρβάνα, υπήρχε μέχρι πρόσφατα από όσο είμαι ενήμερος στην οδό Καραϊσκου όπου παλαιότερα διέμενε η προτομή του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου (την έκλεψαν), η προτομή του μουσικού Μενέλαου Παλλάντιου μπροστά από την είσοδο της Ιωνιδείου Σχολής-στον πεζόδρομο-(την βούτηξαν), με πληροφόρησαν ότι χάθηκε και η προτομή του ιδρυτή του Πειραϊκού Θεάτρου δασκάλου Δημήτρη Ροντήρη. Ότι ήταν μπρούτζινο εξαφανίστηκε. Ευτυχώς, που οι προτομές των Πειραιωτών Αιμίλιου Βεάκη και της τραγωδού Κατίνας Παξινού έχουν στηθεί σαν δύο Διόσκουροι-Παραστάτες και φύλακες μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Ευτυχώς αυτό το πειραϊκό στολίδι είναι από μάρμαρο και δεν μεταφέρεται εύκολα. Η δε προτομή του Λάμπρου Πορφύρα, τελευταία φορά που την είδα, είχανε γράψει πάνω της τόσα γκράφιτι, που ο καημένος ο πειραιώτης ποιητής του μεσοπολέμου βλέποντας την λερωμένη προτομή του θα κατέφευγε σε καμιά από τις αγαπημένες του μπακαλοταβέρνες της περιοχής να γευτεί την ξανθιά ρετσίνα του και να φάει τις ελίτσες του. Να τα τσούξει αγρίως βλέποντας την αδιαφορία των σύγχρονων νέων και ίσως παλαιότερων συνδημοτών του. Νιώθεις μια βαθειά θλίψη και πίκρα για την σημερινή αδιαφορία και κατάντια μας, απέναντι στην πολιτιστική ιστορία του τόπου μας, την ανοχή και την αποδοχή τέτοιων απαράδεχτων ενεργειών και βέβηλων πράξεων, στο όνομα της δήθεν ελευθερίας, δημοκρατίας, της κοινωνικής έκφρασης και άλλα πολιτικά φληναφήματα. Γιατί, οι εκδηλώσεις του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά όπως και της Δημοτικής Πινακοθήκης, ή άλλων Δημοτικών φορέων, δεν μπορούν να σηκώσουν μόνοι τους στους πολιτιστικούς ώμους τους την ιστορική, πνευματική, καλλιτεχνική και πολιτιστική μνήμη της Πόλης. Αλλά, ποιος ακούει ή ενδιαφέρεται να ασχοληθεί συστηματικά και πρακτικά στις μέρες μας, μετά την αποχώρηση της τηλεόρασης και των δημοσιογράφων.

Καταγράφω τους Ποιητές που πειραϊκοί δρόμοι φέρουν το όνομά τους. Πρόσωπα που τιμήθηκαν από την ίδρυση του Δήμου μέχρι σήμερα, οδοί που φέρουν το όνομα και το επίθετό τους. Και ας μην έχουν διαβάσει το έργο τους οι σύγχρονοι Πειραιείς. Το «Πόρτο Λεόνε» άρχισε να χαράσσει τους δρόμους του από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ίδρυσής του. Ο πρώτος δήμαρχος Κυριακός Σερφιώτης κατανόησε την ανάγκη της χάραξης των πρώτων υποτυπωδών ορίων της νεοσύστατης περιοχής. Των δρόμων και των πλατειών, των περιοχών των νεοδημιουργηθέντων συνοικιών, καθώς η Πόλη αύξανε ταχύτατα τα όριά της με την εγκατάσταση μετοίκων από άλλα μέρη της ελλάδας και κυρίως, της νησιωτικής. Ο πληθυσμός της αυγάτιζε ραγδαία, και, κυρίως, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Το ρυμοτομικό σχέδιο των πρώτων της αρχιτεκτόνων του Σταμάτη Κλεάνθη και του Schaubert, για τον Πειραιά δεν επαρκούσε πλέον, παρά του ότι οι τότε οριοθετήσεις και χαράξεις των ορίων της υφίστανται μέχρι σήμερα και είναι μάλλον ακόμα λειτουργικοί. Έτσι λοιπόν, οι πρώτες οικιστικές μονάδες που ιδρύθηκαν απόκτησαν τους δρόμους και τις πλατείες τους εντός των ορίων και δόθηκαν τα πρώτα ονόματα επιφανών προσώπων που με τον έναν ή άλλο τρόπο άφησαν τα ίχνη τους ή βοήθησαν την Πόλη στην αναγνώρισή της και την καταξίωσή της.

«Η Πόλις θα σε ακολουθεί…» μας λέει ο αλεξανδρινός ποιητής. Η ανωνυμία των οδών και των περιοχών του Πειραιά αρχίζει σιγά και σταδιακά να καταργείται και οι δρόμοι και οι πλατείες αποκτούν την ονοματοθεσία τους. Δηλαδή, το πρόσωπό τους. Από την ίδρυση του Δήμου μέχρι των πρόσφατων δημοτικών ημερών μας, αρκετοί δρόμοι άλλαξαν την παλαιά τους ονομασία (όπως παραδείγματος χάριν με την κατάργηση της Βασιλευομένης Δημοκρατίας στην χώρα μας το 1974.) ή διατήρησαν την πρώτη τους. πχ. η οδός Σωκράτους είχε μετονομαστεί σε Βασιλέως Κωνσταντίνου και κατόπιν σε Ηρώων Πολυτεχνείου. Η παλαιά Αρτεμισίου ονομάστηκε σε Παναγιώτη Βλαχάκου προς τιμήν του νεαρού στρατιωτικού που χάθηκε στα Ίμια. Η λεωφόρος Γρηγορίου Λαμπράκη ονομάζονταν παλαιότερα Βασιλίσσης Σοφίας, η λεωφόρος Αφεντούλη λέγονταν Νοσοκομείου, η Ιάκωβου Δραγάτσης λέγονταν Παρθεναγωγείου και ούτω καθ’ εξής. Αν ανατρέξει κανείς στο βιβλίο του Ηλία Κουρή, «Ιστορία και Οδηγός των Ονομασιών των Οδών Αθηνών και Πειραιώς» που εκδόθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, το 1912, θα αναγνωρίσει την έλλειψη ενδιαφέροντος για τις ονοματοθεσίες του πρώτου λιμανιού της χώρας για τους αθηναίους και την πρωτεύουσα, που πάντα επισκίαζε το αρχαίο λιμάνι με τα πέντε διαμερίσματά του και τα Μακρά του Τείχη. Την ίδια τύχη με τους δρόμους είχαν και οι διάφορες πλατείες της πόλης.

«Σήμερα (1996), σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά και των δήμων που προήλθαν από αυτόν υπάρχουν 2254 οδοί και 80 πλατείες, οι οποίες συνολικά έχουν 1449 ονομασίες. Όπως είναι φυσικό, πολλές από τις ονομασίες των οδών και πλατειών αυτών είναι κοινές σε δύο ή περισσότερους δήμους: οδοί Καραϊσκάκη π.χ. υπάρχουν και στους 7 δήμους του πειραϊκού συγκροτήματος». Επισημαίνουν οι Μάρω Βουγιούκα και Βασίλης Μεγαρίδης σελίδα 13 του βιβλίου τους «ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ».

Ας δούμε εν τάχει ποιοι Ποιητές στάθηκαν τυχεροί και τα ονόματά τους δόθηκαν σε δρόμους και πλατείες της Πόλης:

Φώτης Αγγουλές, ποιητής (Κορυδαλλός)

Αντώνιος Αντωνιάδης, πειραιώτης ποιητής και λόγιος

Θεόδωρος Αφεντούλης, διακεκριμένος λόγιος και ιατρός από την Ζαγορά Πηλίου

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο γνωστός ποιητής από την Λευκάδα (Πειραιάς, Κερατσίνι, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα)

Κώστας Βάρναλης, από τον Πύργο της Βουλγαρίας, ο κομμουνιστής ποιητής και μεταφραστής που δίδαξε για ένα διάστημα και στην πόλη μας (Κορυδαλλός, Πέραμα). Υπάρχουν και πλατείες που φέρουν το όνομά του. (Δραπετσώνα, Νίκαια, Πέραμα).

Ηλίας Βενέζης, ψευδώνυμο του Ηλία Μέλλου από τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας. Πεζογράφος (Νίκαια)

Ιωάννης Βηλαράς, ο γνωστός ηπειρώτης λόγιος και δημοτικιστής ποιητής. (Κερατσίνι, Νίκαια)

Γεώργιος Βιζυηνός, ο αγαπημένος πεζογράφος και ποιητής από την Θράκη. (Νίκαια)

Νικηφόρος Βρεττάκος, ο λάκων ποιητής και συγγραφέας, που ενεργοποιήθηκε στα κοινά του Πειραιά. (Νίκαια)

Λόρδος Τζώρτζ Γκόρντον Νόελ Μπάυρον, ο άγγλος φιλέλληνας και ρομαντικός ποιητής, στάθηκε τυχερότερος σχεδόν από όλους τους ποιητές. (Πειραιάς, Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα)

Γεράσιμος Βώκος, ο πατρινός δημοσιογράφος και συγγραφέας, εκδότης του πειραϊκού περιοδικού «Το Περιοδικόν μας.

Δημήτρης Γληνός, ο Σμυρνιός παιδαγωγός και πολιτικός εκδότης του περιοδικού «Αναγέννηση» και πολλών βιβλίων παιδαγωγικού περιεχομένου και άρθρων για την ελληνική γλώσσα. (Κερατσίνι, Πέραμα, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα). Υπάρχει και πλατεία με το όνομα Δ. Γληνός στον Κορυδαλλό.

Γιάννης Γρυπάρης, ο Σίφνιος παλαιός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, φιλόλογος και ποιητής, μεταφραστής. Ο «Πραματευτής» πολλών θετικών στα ελληνικά γράμματα.(Κερατσίνι)

Ιάκωβος Δραγάτσης, ο Πειραιώτης εκπαιδευτικός και λόγιος

Ίων Δραγούμης, ο δολοφονηθείς πολιτικός και λόγιος, συγγραφέας, από τους Βενιζελικούς της εποχής του.(Κερατσίνι, Άγιος Ιωάννης Ρέντης, Πέραμα)

Γεώργιος Δροσίνης, ο αθηναιολάτρης ποιητής και πεζογράφος της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής.(Κερατσίνι, Νίκαια)

Γεώργιος Ζαλοκώστας, ο γεννηθείς στο Συρράκο της Ηπείρου στρατιωτικός γιατρός και ποιητής.(Κερατσίνι)

Νίκος Καββαδίας, ο χιλιοτραγουδισμένος πειραιώτης ποιητής και συγγραφέας της Βάρδιας.

Νίκος Καζαντζάκης, ο εθνικός κρητικός μας παραμυθάς και συγγραφέας (Δραπετσώνα, Νίκαια, Κορυδαλλός)

Ανδρέας Κάλβος, ο επτανήσιος ποιητής που, δεν μας έχει διασωθεί η μορφή του (Κερατσίνι, Πέραμα)

Άριστος Καλλιγάς, ο πειραιώτης διακεκριμένος εκπαιδευτικός και λόγιος.

Ιωάννης Καλοστύπης, από τα Δολιανά της Κυνουρίας. Γνωστός λόγιος, συγγραφέας και δημοσιογράφος που δραστηριοποιήθηκε στον πειραιά στα 1880 εξέδωσε την πειραϊκή εφημερίδα «Σφαίρα»

Άριστος Καμπάνης, ο γνωστός ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας και συγγραφέας, δημοσιογράφος (Άγιος Ίωάννης Ρέντης)

Ανδρέας Καρκαβίτσας, στρατιωτικός γιατρός, ηθογράφος δημοτικιστής πεζογράφος (Νίκαια)

Κώστας Κρυστάλλης, ο βουκόλος ηπειρώτης ποιητής, που πέθανε νεότατος. (Πειραιάς, Κερατσίνι, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα)

Αγαθοκλής Κωνσταντινίδης, Σκυριανός λογοτέχνης και μεταφραστής.

Μενέλαος Λουντέμης, ψευδώνυμο του Δημήτρη Βαλασιάδη. Πεζογράφος και Ποιητής. (Νίκαια). Ποιος νέος παλαιότερα δεν έχει διαβάσει τα πεζογραφήματα του αριστερού εξόριστου συγγραφέα.

Λορέντζος Μαβίλης, ο πατριώτης ποιητής από την Ιθάκη. Υπέρμαχος της δημοτικής. Που σκοτώθηκε στο Δρίσκο 28/11/1911 ως εθελοντής με το σώμα των Γαριβαλδινών. (Πειραιάς, Νίκαια, Πέραμα)

Μιλτιάδης Μαλακάσης, ο «άσπονδος» ποιητικός φίλος του αυτόχειρα ποιητή Κώστα Καρυωτάκη (Κερατσίνι)

Σπύρος Ματσούκας, ο πατριώτης ποιητής από την Υπάτη. (Νίκαια, Κορυδαλλός)

Γιώργος Μετσόλης, ψευδώνυμο του ποιητή και πεζογράφου από τα Θυάτειρα της Σμύρνης Γεωργίου Εκμετσόγλου. Υπήρξε μία από τις πλέον εμβληματικές φυσιογνωμίες του Μικρασιατικού Κόσμου. Ηθοποιός με άριστη ορθοφωνία και απαγγελία. Ήταν ο διαρκώς προσκαλούμενος από τα καλλιτεχνικά και πνευματικά σωματεία του Πειραιά για να απαγγείλει σε κάθε πνευματική εκδήλωση. Οι ποιητικές του συλλογές και τα πεζά του έχουν δωριθεί στην περιοχή που διέμενε. Η πληροφορία από την σύζυγό του. (Νίκαια).

Νικηφόρος Μοσχόπουλος, δημοσιογράφος και ιστοριοδίφης, λόγιος από την Κωνσταντινούπολη.

Αλέκος Μουχτούρης, νεαρός ποιητής από την Κωνσταντινούπολη και εκδότης περιοδικού. Εκτελέστηκε από τους Ναζί κατακτητές στα Νταμάρια 9/3/1944 μαζί με άλλους 50 έλληνες πατριώτες. (Νίκαια)

Δημήτριος Μπινιάρης, γνωστός δικηγόρος και δημοτικός σύμβουλος του Πειραιά και λογοτέχνης.

Παύλος Νιρβάνας, φιλολογικό ψευδώνυμο του στρατιωτικού γιατρού και χρονογράφου, ποιητή και συγγραφέα, Πέτρου Αποστολίδη. Ο συγγραφέας που φωτογράφισε τον κυρ Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Η προτομή του βρίσκεται στην Ακτή Μουτσοπούλου. (Με γκράφιτι παλαιότερα). (Πειραιάς, Παλαιό και Νέο Φάληρο)

Βίκτωρ Ουγκώ, γάλλος ρομαντικός ποιητής και συγγραφέας πασίγνωστος στην χώρα μας από την κινηματογραφική μεταφορά των έργων του «Οι Άθλιοι» και «Η Παναγία των Παρισίων». Ο πειραιώτης συγγραφέας Κώστας Θεοφάνους-που κατέγραψε την εικαστική δημιουργία της πόλης και τους ζωγράφους καλλιτέχνες της-έγραψε βιβλίο για τον Ουγκώ. (Κερατσίνι)

Κωστής Παλαμάς, ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, δάσκαλος του γένους, ακαδημαϊκός. Το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά, στεγάζεται στην οικία του στην Αθήνα. (Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Νίκαια, Πέραμα)

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Άγιος των ελληνικών Γραμμάτων. Φοίτησε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα στην Ιωνίδειο Σχολή του Πειραιά. Σε αίθουσα της Σχολής φυλάσσεται το ενδεικτικό του. (Πειραιάς, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα)

Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο από το Καρπενήσι γνωστός πεζογράφος και τεχνοκριτικός, διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης. «Τα ψηλά βουνά» (Νίκαια)

Αχιλλέας Παράσχος, ο Ναυπλιώτης παλαιός ρομαντικός καθαρευουσιάνος ποιητής. (Πειραιάς, Νίκαια, Κορυδαλλός)

Ιάκωβος Πολυλάς, ο Κερκυραίος λόγιος και ποιητής, μεταφραστής των έργων του Ομήρου. Φίλος του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού. Εξαιρετική δουλειά τα Προλεγόμενά του στο έργο του. Καλός ποιητής χαμένος από το Σολωμικό μεγαλείο. (Κερατσίνι)

Λάμπρος Πορφύρας, ο κατεξοχήν πειραιώτης ποιητής του μεσοπολέμου και όχι μόνο. Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Δημητρίου Σύψωμου. Ο με καταγωγή από την Χίο πειραιώτης ποιητής διέμενε κοντά στην περιοχή του Τζάνειου Νοσοκομείου. Την μαρμάρινη προτομή του ποιητή των «Σκιών» και των «Μουσικών Φωνών» φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γρ. Ζευγώλης, και βρίσκεται στον οδό Χαριλάου Τρικούπη στην πλατεία Φρεαττύδας (Πειραιάς, Κερατσίνι, Δραπετσώνα) 

Αριστομένης Προβελέγγιος, λόγιος και ποιητής από την Σίφνο. Έγραψε έμμετρα δράματα. (Κερατσίνι)

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, μια από τις πλέον πολυσχιδείς πνευματικές προσωπικότητες της εποχής του. Εξαιρετικά τα «Απομνημονεύματά του», αλλά και «Ο Αυθέντης του Μωρέως». (Πειραιάς, Παλαιό/Νέο Φάληρο)

Γιάννης Ρίτσος, ο βάρδος της Ρωμιοσύνης. Ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, ζωγράφος ο διαρκώς εξόριστος για τα πολιτικά του πιστεύω. (Νίκαια)

Ρενέ Ωγκύστ Φρανσουά Σατωβριάνδος, γάλλος πολιτικός και φιλέλληνας, συγγραφέας. (Κερατσίνι)

Μιλτιάδης Σεϊζάνης, δημοσιογράφος και λογοτέχνης, ποιητής και εκδότης από την Σμύρνη. (Κερατσίνι)

Γιώργος Σεφέρης, ο νομπελίστας μας ποιητής. (Νίκαια)

Άγγελος Σικελιανός, φημισμένος ποιητής και αναβιωτής μαζί με την Εύα Πάλμερ Σικελιανού των Δελφικών Εορτών 1927. (Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα).

Γιάννης Σκαρίμπας, λογοτέχνης, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, από την Αγία Ευθυμία της Παρνασσίδας. Εγκατεστημένος στην Χαλκίδα. Πρωτοποριακός δημιουργός, σατιρικός και παιγνιώδης, αντικομφορμιστής, συνέγραψε το έξοχο «Το 21 και η αλήθεια», και άλλα πεζά όπως «Το Βατερλώ δύο γελοίων». Στίχους του έχει μελοποιήσει ο Γιάννης Σπανός στην «Τρίτη Ανθολογία». «Σπασμένο καράβι…».

Σώτος Σκούταρης, γνωστός δημοσιογράφος και ποιητής της Νίκαιας. Πέθανε νεότατος μέσα στην Κατοχή. (Νίκαια).

Χρήστος Σολομωνίδης, λόγιος, νομομαθής και δημοσιογράφος. Μια από τις διαπρεπέστερες φυσιογνωμίες του Μικρασιατικού Ελληνισμού. (Κερατσίνι)

Διονύσιος Σολωμός, ο εθνικός μας ποιητής. (Πειραιάς, Παλαιό/Νέο Φάληρο, Κερατσίνι, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα)

Γεώργιος Σουρής, δημοφιλής σατιρικός ποιητής και αρθρογράφος από την Σύρο.(τόπος γένησης και του Μάρκου Βαμβακάρη,υπάρχει δρόμος στην Νίκαια που φέρει το όνομα του ρεμπέτη ποιητή). Το σπίτι που παραθέριζε ο Γεώργιος Σουρής βρίσκονταν στο Νέο Φάληρο. Οδός Ζαϊμη. (Πειραιάς, Παλαιό/Νέο Φάληρο, Κερατσίνι, Κορυδαλλός)

Αλέξανδρος Σούτσος, ρομαντικός ποιητής, καθαρευουσιάνος και σατιρολόγος. (Πειραιάς, Κερατσίνι)

Γεώργιος Σπυρίδων, στρατιωτικός και πολιτικός, ποιητής από το Κιάτο. (Πειραιάς, Άγιος Ιωάννης Ρέντης)

Εμμανουήλ Στάης, γνωστός λόγιος από τα Κύθηρα, έγραψε μελέτη για τον Διονύσιο Σολωμό. (Πειραιάς)

Γεώργιος Τερτσέτης, Ζακυνθινός λόγιος, συγγραφέας και ποιητής. Πρωτίστως δικαστής που αρνήθηκε να υπογράψει την θανατική καταδίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Χρήσιμα τα απομνημονεύματά του από τους αγωνιστές του 1821. (Κερατσίνι, Πέραμα).

Μένος Φιλήντας, λόγιος και γλωσσολόγος, λογοτέχνης από την Αρτάκη της Μικράς Ασίας. Ένθερμος δημοτικιστής Προτομή του υπάρχει στο δήμο Νέας Ιωνίας όπου διέμενε. (Νίκαια).

Ούγος Φώσκολος, ιταλοέλληνας ποιητής, φίλος του Διονυσίου Σολωμού. (Πειραιάς)

Νίκος Χαντζάρας, ο κατεξοχήν πειραιώτης ποιητής και πειραιολάτρης. Δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την πόλη του Πειραιά. Γεννήθηκε στην περιοχή των Υδραίικων και βιοποριστικά ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία, δημοσιεύοντας στον πειραϊκό τύπο. Έγραψε μία μόνο ποιητική συλλογή «Τα Ειδύλλια» που εγκωμιάστηκε από τους ανθρώπους των γραμμάτων της εποχής του όπως ο κριτικός και ποιητής Τέλος Άγρας. Πέθανε λησμονημένος από φωτιά από τσιγάρο στο Τζάνειο Νοσοκομείο. Η χαράκτρια Βάσω Κατράκη έχει φιλοτεχνήσει σκίτσο του. Τα «Πειραιώτικα» που δημοσίευσε στον τοπικό τύπο είναι πηγή αρκετών πληροφοριών της εποχής του.

Αθανάσιος Χριστόπουλος, λόγιος και ποιητής από την Καστοριά. Με μεγάλο συγγραφικό έργο και πνευματική δραστηριότητα.(Κερατσίνι, Νίκαια)

Γιάννης Ψυχάρης, λογοτέχνης και πρόδρομος του δημοτικιστικού κινήματος. Το έργο του «Το ταξίδι μου» σημάδεψε την εποχή του. Υπήρξε γαμπρός του γάλλου φιλοσόφου Ερνέστου Ρενάν. Του υποστηρικτή και συγγραφέα μελετημάτων για την ιστορικότητα και μόνο του Χριστού.

Σημειώσεις:

Προσπάθησα να μην βαρύνω με φιλολογικά στοιχεία την αντιγραφή αυτή, θεωρώντας ότι ο στόχος της ήταν η συγκεντρωτική παράθεση-γνωριμία του αναγνωστικού κοινού και των πνευματικών ανθρώπων του Πειραιά με την σύναξη αυτή των λογίων των πεζογράφων των ποιητών. Να μάθουμε όλοι μας, ποιους δημιουργούς έλληνες και ξένους έχει τιμήσει ο δήμος Πειραιά και οι γύρω όμοροι δήμοι που υπάγονται στην ευρύτερη περιφέρειά του. Που πολλοί από τους δημότες τους αποκαλούνται Πειραιώτες ακόμα και σήμερα. Όπως διαπιστώνουμε από τον κατάλογο αυτόν, απουσιάζουν πολλά γνωστά και φημισμένα ονόματα ποιητών και ποιητριών του δήμου μας. Όπως ο ποιητής Στέλιος Γεράνης, ο ποιητής Κώστας Γαρίδης, η ποιήτρια Όλγα Βότση, ο Κώστας Θεοφάνους, ο ποιητής Βασίλης Λαμπρολέσβιος, ο Γιώργος Καρατζάς, ο πεζογράφος Άγγελος Βογάσαρης και πολλοί άλλοι και άλλες. Δεν έχει δοθεί επίσης η ονομασία ενός δρόμου-αν δεν κάνω λάθος στον Πειραιά-στην ηθοποιό Μελίνα Μερκούρη που δόξασε την Πόλη μας στα πέρατα της οικουμένης με την γνωστή μελωδία του Μελωδού των Ονείρων μας Μάνου Χατζιδάκι. Ούτε επίσης υπάρχει οδός ή πλατεία που να φέρει το όνομα του Μάνου Χατζιδάκι που έγραψε «Τα παιδιά του Πειραιά». Υπάρχουν πάνω από 100 διαφορετικές εκτελέσεις του τραγουδιού αυτού. Δεν έχει δοθεί σε δρόμο ή πλατεία της πόλης το όνομα του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Των καθηγητών και τεχνοκριτικών Μανόλη Βλάχου και Μάνου Στεφανίδη. Στον πειραιολάτρη Αργύρη Κωστέα. Στην παλαιά ποιήτρια, συνεκδότρια και καθηγήτρια Ισιδώρα Καμαρινέα. Στον γκαλερίστα Παυλόπουλο. Στην παλαιά καθηγήτρια Σοφία Αντωνιάδου, στον πειραιώτη καθηγητή Βασίλειο Λαούρδα, στον παιδαγωγό Ευάγγελο Παπανούτσο, στον θεατράνθρωπο Μάριο Πλωρίτη, στην χορογράφο Μαρία Χορς. Νομίζω ούτε καν στον Γιάννη Τσαρούχη. Στον Ερνέστο Τσίλερ. Τον φιλόλογο και σκηνοθέτη Τάκη Σπετσιώτη. Την ποιήτρια και μεταφράστρια καθηγήτρια Μαρία Αδάμ. Την ηθοποιό Έλλη Φωτίου και άλλες πειραιώτισσες καταξιωμένες θεατρίνες. Τον πατήρ Γεώργιο Πυρουνάκη που πρώτος ίδρυσε τα νυχτερινά σχολεία στον Πειραιά. τον πειραιώτη νυν αρχιεπίσκοπο Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστάσιο Γιαννουλάτο. Τους ιδρυτές των παλαιών Τεχνικών Σχολών. Τον ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, την ποιήτρια Μαρία Αλιφέρη, τον Χρίστο Αδαμόπουλο. Δεν έχουν αναγνωρίσει την προσφορά των παλαιών τεχνικών ιδιωτικών σχολών, που στελέχωσαν γενιές καραβοκύρηδων και καπεταναίων, μηχανικών και συνεργείων. Αρχιμήδης, Αναξαγόρας, Πυθαγόρας, Πρωταγόρας κλπ. Την συνεισφορά των δύο μεγάλων καθολικών εκπαιδευτικών σχολών της πόλης. Αυτή του Σχολείου του Παπαϊωάννου. Του παλαιού πειραιώτη ποιητή Αλέξανδρου Πάλλη. Του Δημήτρη Παπαμιχαήλ και της Δέσπως Διαμαντίδου. Του ποιητή και στιχουργού Γιάννη Κακουλίδη. Τους πολιτικούς και τους πρωθυπουργούς της. Κώστα Σημίτη, Παναγιώτη Πιπινέλη.    

Καμία δημοτική αρχή δεν ζήτησε να γνωρίσει τα πνευματικά της παιδιά-όλα, χωρίς εξαιρέσεις. Ακόμα και όταν πρότεινα ορισμένα ονόματα στον πρώην δήμαρχο και νυν υποψήφιο ευρωβουλευτή-παρουσία δημοσιογράφου-πριν την παράθεση των ονομάτων, άρχισε τα σκόντα και τις εξαιρέσεις. Εξαφανίστηκα και ούτε θέλησα να ξαναδώ κανέναν τους. Αχάριστη πόλη, αγνώμον απέναντι σε αυτούς που της πρόσφεραν την πνευματική τους ικμάδα. Μια πόλη που κοκορεύεται με «ξένα κόλλυβα». Τα ίδια πρόσωπα, οι ίδιες νοοτροπίες, οι ίδιες παθογένειες, τα ίδια ιδεολογικά και κομματικά αλισβερίσια. 
Μεταδημότευση τώρα.

     Όπου το όνομα ενός λογίου ή ποιητή υπήρχε μόνο σε δρόμο του Πειραιά δεν το ανέφερα. Μόνο όταν το συναντάμε και σε άλλους δήμους το αναφέρω μέσα στην παρένθεση.

Όπως εύκολα ξεχωρίζουμε οι ποιητές είναι ελάχιστοι. Δεν αναφέρονται πολλοί στα Οδωνυμικά της πόλης. Περισσότερα ονόματα ποιητών συναντάμε στους όμορους ανεξάρτητους δήμους παρά στον ίδιο τον δήμο του Πειραιά.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 18/5/2019

Εκλογικά ρουσφέτια παντός ιδεολογίας και κομματικής σκοπιμότητας.