Η Πεζογραφία του Πολέμου και της Κατοχής

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

της Γλυκερίας Πρωτόπαπα-Μπουμπουλίδου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

ΔΩΔΩΝΗ: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΡ. 1

ΙΩΑΝΝΙΝΑ 1974, σελ. 214, δραχμές 2080. Διαστάσεις 17Χ24.

     Πάνε αρκετές δεκαετίες τώρα, που στο βιβλιοπωλείο και τις εκδόσεις «ΔΩΔΩΝΗ» που βρίσκονταν τότε στην οδό Ιπποκράτους στην Αθήνα, σιμά στο σπίτι-ίδρυμα του ποιητή Κωστή Παλαμά, αγόρασα τον τόμο της Γλυκερίας Πρωτόπαπα- Μπουμπουλίδου, «ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ» που εκδόθηκε το 1974 από το Πανεπιστήμιον Ιωαννίνων. Ο τόμος περιέχει πεζά μόνο κείμενα του πολέμου και της κατοχής όπως τον προσδιορίζει και ο τίτλος του. Το αναφέρω για να τον αντιδιαστείλω με άλλες ανθολογίες και μελετήματα που εκδόθηκαν και περιέχουν εκτός από πεζά και ποιήματα που γράφτηκαν για τα αιματοβαμμένα γεγονότα της περιόδου αυτής. Βλέπε παραδείγματος χάριν την 
«ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 1940-1941» ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ-ΚΡΗΤΗ, των Πάνου Ν. Παναγιωτούνη και Παύλου Π. Ναθαναήλ, εκδόσεις Δωδέκατη Ώρα-Αθήνα 1964, που περιέχει έμμετρα και πεζά κείμενα. 
Την «ΑΝΘΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» τόμος ΙΙ Ποίηση σε επιλογή της πεζογράφου Έλλης Αλεξίου, εκδόσεις Ηριδανός-Αθήνα χ.χ. με περιεχόμενα μόνο ποιήματα που εκδόθηκε στα γερμανικά το 1971, ενώ έξι χρόνια νωρίτερα, το 1965, κυκλοφόρησε και η αντίστοιχή της με πεζά κείμενα επιλεγμένα από την Έλλη Αλεξίου. 
Το μικρό βιβλίο του δασκάλου Σταμάτη Α. Αποστολάκη, «Η μάχη της Κρήτης στη Νεοελληνική ποίηση», Αθήνα 1979 κλπ. 
Γνωρίζουμε επίσης ότι κυκλοφορούν δεκάδες λογοτεχνικά περιοδικά τα οποία πραγματοποίησαν εκτενή αφιερώματα-τις μετέπειτα δεκαετίες-με ποιήματα, πεζά, χρονικά, αυτοβιογραφικά κείμενα, απομνημονεύματα, επιστολές από το μέτωπο, ανταποκρίσεις, άρθρα, δημοσιεύσεις αποσπασμάτων από μυθιστορήματα, διηγήματα, νουβέλες, αντιπροσωπευτικά και αυθεντικές μαρτυρίες των δύσκολων αυτών για την Ελλάδα χρόνων. Των πολεμικών γεγονότων, της κατοχικής περιόδου, της ζωής των ελλήνων την περίοδο του πολέμου, των πάμπολλων εκδηλώσεων αντίστασης των ελλήνων εναντίον των κατακτητών.Του παλλαϊκού ξεσηκωμού, της ευφορίας της αντίστασης και της νίκης, με δυό λόγια, εικονογραφούν τα διαδραματισθέντα συμβάντα, το δύσκολο κλίμα που επικρατούσε και την σκοτεινή ατμόσφαιρα της ιστορικής εκείνης περιόδου στην χώρα μας. Βλέπε ενδεικτικά, το αφιέρωμα του παλαιού αριστερού σοβαρού περιοδικού Επιθεώρηση Τέχνης τεύχη 87/88, του μεταπολιτευτικού λογοτεχνικού περιοδικού Διαβάζω, καθώς και πολλών ημερήσιων και εβδομαδιαίων εφημερίδων έκτοτε. Βλέπε το περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΚΆ» της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» «Σου γράφω από το μέτωπο» 1940-1941 το 2010 ή του ίδιου περιοδικού της εφημερίδας «Η Ελλάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ΟΧΙ. Διπλωματία-Προπαγάνδα- Πόλεμος», Αθήνα χ.χ. Για «ΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ» χρήσιμο βοήθημα είναι το ομότιτλο βιβλίο της φιλολόγου Αλεξάνδρας Κ. Μπουφέας εκδόσεις Σοκόλη Αθήνα 2006, η ερευνητική εργασία της επίσης φιλολόγου Αιμιλίας Καραλή για το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης «Μια ημιτελής άνοιξη…» εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα 2005 και αρκετά άλλα. Επιπροσθέτως να σημειώσουμε, ότι κυκλοφόρησαν και πολλά ειδικότερου ενδιαφέροντος μελετήματα ή αντίστοιχης γενικής θεματολογίας που αναφέρονταν στην περίοδο εκείνη. 
Βλέπε το βιβλίο του Ιάκωβου Ρωσσίδη, «Αναφορά στην παγκόσμια Αντιπολεμική Λογοτεχνία»  εκδόσεις Τάμασος Αθήνα 1978,
το βιβλίο του Άγγελου Δ. Φουριώτη, «Πνευματική Πορεία 1900-1950» εκδόσεις Μαυρίδης Αθήνα 1951- 1952, 
το βιβλίο του Δημήτρη Λιάτσου, «Οι Ελληνίδες στα γράμματά μας» Αθήνα 1966, και την συγκεφαλαιωτική εργασία της καθηγήτριας Αγγέλας Καστρινάκη, "Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ ΤΑΡΑΓΜΕΝΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940-1950" εκδόσεις Πόλις Σεπτέμβριος 2005, ένα μελέτημα το οποίο εξετάζει στα οκτώ πρώτα κεφάλαια την περίοδο της "ΚΑΤΟΧΗΣ" ενώ στα υπόλοιπα πέντε τα χρόνια του "ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ". Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον ιστορικό Αλέξανδρο Αργυρίου. Στο Επίμετρο του βιβλίου δημοσιεύεται και το κείμενο: "Γυναίκες συγγραφείς 1940-1950: το ταξίδι της ελευθερίας",σ. 467-. Στους τόμους αυτούς, όπως και σε άλλους, ο αναγνώστης αντλεί στοιχεία και πληροφορίες, μαθαίνει για την εποχή και τις εκδοτικές και συγγραφικές δραστηριότητες των ελλήνων λογοτεχνών. Έχουν δημοσιευτεί επίσης μεμονωμένα άρθρα, όπως του κριτικού Ανδρέα Καραντώνη στο περιοδικό «Ο Αιώνας μας» του 1947 δες «Η λογοτεχνία του Αλβανικού μετώπου». Στο δημοσίευμα του κριτικού Βάσου Βαρίκα στην εφημερίδα «Το Βήμα» 28/10/ 1961 «Ο Αλβανικός πόλεμος στην λογοτεχνία μας» και σε πολλά άλλα διάσπαρτα κείμενα και άρθρα, καθώς και σε εξιστορήσεις ελλήνων λογοτεχνών και ποιητών. Μια ιδιαίτερη επίσης περίπτωση για την περίοδο του πολέμου και της κατοχής είναι το θέατρο και οι αναμνήσεις των ηθοποιών (θέατρο του βουνού) αλλά, και οι αφηγήσεις των μουσικοσυνθετών και τραγουδιστών των διαφόρων επιθεωρήσεων.
Έχουμε ακόμα, τα βιβλία του συγγραφέα και παλαιού διευθυντή του περιοδικού «Νέα Εστία» Πέτρου Χάρη, τις συγγραφικές εργασίες του Άγγελου Τερζάκη, την γνωστή του «Εποποιία» δες εκδόσεις Εστία. Τις κριτικογραφίες και το βιβλίο του Απόστολου Σαχίνη «Η πεζογραφία της Κατοχής» Το αυτοβιογραφικό βιβλίο της ποιήτριας Ιωάννας Τσάτσου «Φύλλα Κατοχής», τα μυθιστορήματα του μικρασιάτη πεζογράφου Ηλία Βενέζη. Την ιστορική εργασία του πειραιώτη τεχνοκριτικού και ποιητή Κώστα Θεοφάνους για την αντίσταση επί κατοχής στον Πειραιά. Το δημοσίευμα του Μάρκου Αυγέρη «Η λογοτεχνία της αντίστασης» στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα, και για την ποίηση της εθνικής αντίστασης στο βιβλίο του «Θεωρήματα» Ίκαρος 1972 και εκατοντάδες άλλα. 
Το παραδοσιακό λογοτεχνικό περιοδικό «Νέα Εστία» επί παραδείγματι, έχει διαθέσει εκατοντάδες σελίδες του παρουσιάζοντάς μας κείμενα, άρθρα, ποιήματα, πεζά, χρονικά, αφηγήσεις, που αναφέρονται στον πόλεμο και την κατοχή. Το ίδιο και το περιοδικό «Ελληνική Δημιουργία», με τα αφιερωματικά του τεύχη για το 1940, τα οποία κυκλοφόρησαν αυτόνομα σε τόμο από τις εκδόσεις Παπαδήμα. Από ιστορικής καθαρά πλευράς και των πολεμικών ή αντιστασιακών γεγονότων της περιόδους αυτής, να υπενθυμίσουμε το πλήθος των άρθρων και των δημοσιεύσεων- φωτογραφιών και ντοκουμέντων-για τον πόλεμο,την κατοχή,την αντίσταση,τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν,τον ρόλο των ξένων στρατιωτικών δυνάμεων, κλπ. που διαβάζουμε στο μακρόβιο εικονογραφημένο περιοδικό «Εικονογραφημένη Ιστορία» των εκδόσεων Πάπυρος. 
Ένα άλλο χρήσιμο πληροφοριακό κεφάλαιο είναι οι Ιστορίες της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Οι κατά καιρούς έλληνες και ξένοι ιστορικοί της ελληνικής λογοτεχνίας μας, δεν έμειναν αδιάφοροι για τα γεγονότα της περιόδου αυτής, αφιέρωσαν σελίδες τους στην κρίσιμη ιστορικά αυτή πενταετία-δεκαετία. Και τα γεγονότα του εμφύλιου κατόπιν ελληνικού σπαραγμού. 
Βλέπε την «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» (από το 1453 έως το 1961) με πρόλογο του ποιητή Κώστα Βάρναλη, εκδόσεις Βιβλιοεκδοτική-Αθήνα 1962, τόμοι 2, και τα κεφάλαια «Τα θούρια της εθνικής αντίστασης», η «πεζογραφία της κατοχής» κ. ά. του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου.
Σελίδες για τα τραγικά γεγονότα της κρίσιμης πενταετίας έχουμε και στην «Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» (από 1100-1973) εκδόσεις Τύμφη-Αθήνα 1973 του ποιητή Νίκου Παππά, δες «Όνειρο και βάρβαρη καθημερινότητα»…. 
Παρόμοιες χρονικές διαμερισματοποιήσεις, με κομβικό σημείο την περίοδο των αλβανικών πολέμων της κατοχής και της αντίστασης, συναντάμε και σε άλλες ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας, όπως αυτή του Μάριο Βίττι «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» εκδόσεις Οδυσσέας 2003, δες «Δεύτερη Παγκόσμια Σύρραξη, Αντίσταση, Εμφύλιος», καθώς και στην τρίτομη «Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας»-Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα από ιστορικοϋλιστική σκοπιά του Αλέκου Κουτσούκαλη, Αθήνα 1989 τόμος β΄, βλέπε κεφάλαιο «Η Αντιστασιακή Λογοτεχνία». Και ολοκληρώνουμε το πλαίσιο των ιστοριών των ελληνικών λογοτεχνιών, με την σύγχρονη, των ημερών μας, με την ολοκληρωμένη εποπτεία της στα γεγονότα, τις εκδόσεις ποιητικών συλλογών και πεζογραφημάτων, δημοσιεύσεων και κυκλοφορίας λογοτεχνικών περιοδικών, καταγραφής τους και εξέτασής τους, εκδόσεων δοκιμιακών έργων και μελετών, αλλά και πλήθος άλλων πληροφοριών, ταξινόμησης και αποδελτίωσης, για πρόσωπα και έργα, ανάδειξης ντοκουμέντων, ιστορικών τεκμηρίων, που μας παράσχει η πολύτομη «Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας» του Αλέξανδρου Αργυρίου, εκδόσεις Καστανιώτη-Αθήνα 2000, βλέπε τόμο Γ΄, «Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας και η πρόσληψή της στους δύστηνους καιρούς (1941-1944)» Καστανιώτη-Αθήνα 2003.  

Πρόδηλο είναι, συναριθμώντας και την πολύτομη σειρά Ποίηση και Πεζογραφία-Ανθολογία των εκδόσεων Σοκόλη, το μελέτημα-"ανθολογία" της Γλυκερίας Πρωτόπαπα-Μπουμπουλίδου, «Πεζογραφικά κείμενα του πολέμου και της κατοχής» που κυκλοφόρησε από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το 1974, ότι εντάσσεται αρμονικά και απαραίτητα μέσα στο εκτενές, ακόμα και στις μέρες μας ανοιχτό ζήτημα έρευνας και αποδελτίωσης κειμένων και άρθρων, προσωπικών μαρτυριών και γραπτών καταθέσεων, ατομικών αφηγήσεων, χρονικών και εξιστορήσεων γεγονότων, αυτόνομων τίτλων μυθιστορημάτων και ποιητικών συλλογών, που κυκλοφόρησαν ή δημοσιεύτηκαν στοιχεία και κατοπινές πληροφορίες που έχουν να κάνουν και διαπραγματεύονται την αντίσταση και τις πολεμικές επιχειρήσεις του συνόλου του ελληνικού λαού την πενταετία του 1940-1944, των Ελλήνων που έγραψαν την δοξασμένη ιστορία με το ίδιο τους το αίμα, θυσιάζοντας την ίδια τους την ζωή. Επικουρικά να σημειώσουμε ότι στοιχεία αντλούμε και από τα διάφορα ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί και προβάλλονται στην τηλεόραση, όπως και την συμβολή του ελληνικού κινηματογράφου για την περίοδο αυτή. Γυρίστηκαν δεκάδες ταινίες με θέμα τους τον πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση. Ούτε η θεατρική τέχνη έμεινε αδιάφορη στο ζήτημα. Σημαντική μαρτυρία αποτελούν και οι εικαστικές τέχνες που απεικόνισαν σκηνές και θέματα του πολέμου και της κατοχής.

     Το χρήσιμο αυτό βιβλίο πεζών κειμένων, έστω και εν περιλήψει κειμένων, εικονογραφεί τις τραγικές στιγμές, τις κακουχίες, τους βασανισμούς και τις φυλακίσεις, τις εξορίες και τα βασανιστήρια, τις εν ψυχρώ δολοφονίες ελλήνων πατριωτών, τις στρατιωτικές ήττες αλλά και τις στιγμές ηρωικής δόξας, τις σελίδες θριάμβου ηρωικής αντίστασης, ψυχικού ατομικού και συλλογικού μεγαλείου ενός ολόκληρου Έθνους, του Ελληνικού. Είναι το τελευταίο ιστορικά, συγκλονιστικότερο, τραγικό Έπος του ελληνικού λαού μέσα στο διάβα της ιστορίας του. Το Έπος του ’40. Του Πολέμου, της Κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης, της Απελευθέρωσης, του Αλβανικού πολέμου, της Αντίστασης του Κρητικού λαού, της αποτροπής των Ιταλών εισβολέων και κατόπιν των Γερμανών Ναζί, των αγώνων και πολεμικών επιχειρήσεων στην Μέση Ανατολή, του ρόλου και της στάσης της τότε πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, της δυναστείας  και των παρεμβάσεών της, του κλήρου και της εκκλησίας, στην σκοτεινή περίοδο της κατοχικής σκλαβιάς, του χειμώνα του 41 της πείνας, των βομβαρδισμών και των καταστροφών, αλλά και του αγωνιστικού πατριωτικού φρονήματος των Ελλήνων που μάχονταν υπέρ βωμών και εστιών, όπως τους δίδαξε η παράδοσή τους η μακραίωνη ιστορία τους. Το παλλαϊκό ηρωικό Χρέος των Ελλήνων απέναντι στην πατρίδα τους ενάντια σε βάρβαρους και στρατιωτικά υπέρτερους κατακτητές και εισβολείς, που άκουγαν Βάγκνερ και διάβαζαν Γκαίτε παρακολουθούσαν αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, και την ίδια στιγμή, έστελναν χωρίς τύψεις και αιδώ εκατομμύρια αθώους ανθρώπους στα κρεματόρια και στα στρατόπεδα του Νταχάου και του Άουσβιτς. Εκτελούσαν εν ψυχρώ, πατριώτες και άμαχο λαό, (Έλληνες και Εβραίους, Πόντιους και Αρμένιους, κομμουνιστές και ομοφυλόφιλους, αθίγγανους και άτομα με ειδικές ανάγκες, αθώους και αντιστασιακούς, χωρικούς και αστούς, επιστήμονες και ανώνυμο κόσμο) κάθε ανθρώπινη ύπαρξη που δεν τους υποτάσσονταν, ή δεν υπάγονταν στα δικά τους μέτρα κοινωνικών προδιαγραφών και πολιτικών απαιτήσεων και προσδοκιών επιβολής. Χωρίς να παραγνωρίζουμε και την καταστροφή της ελληνικής οικονομίας, τον βομβαρδισμό των δεκάδων παραγωγικών οικονομικών μονάδων, τον εσωτερικό δανεισμό που ποτέ δεν επεστράφη. 1940, το σύγχρονο Έπος της Φυλής των Ελλήνων πατεράδων και παππούδων μας, μανάδων και γιαγιάδων μας, παιδιών και εφήβων, που τίμησαν με την θέλησή τους, με όλες τους τις σωματικές, ψυχικές, πνευματικές δυνάμεις τους αγώνες των προγόνων τους, των προπατόρων τους, των ηρωικών ελληνικών μορφών του 1821, πάνω στις χιονισμένες ελληνικές βουνοκορφές, στα ρημαγμένα στενοσόκακα των πόλεων, στα χωριά και τα νησιά. Το Έπος του 1940 είναι η Εθνική παλιγγενεσία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας της φυλής μας τον προηγούμενο αιώνα. Είναι η συνέχεια της αδιάσπαστης αγωνιστικής ενότητας και ηρωικής παράδοσης των Ελλήνων, από όλους τους ιδεολογικούς και πολιτικούς χώρους και πιστεύω την περίοδο της εθνικής σκλαβιάς. Της σκλαβιάς του χώματος και του αίματος των ελλήνων και ελληνίδων. Της λάσπης της ιστορίας που αναμείχθηκε με το αίμα των ελλήνων και το χιόνι των βουνών της ελληνικής γης. Τα κρυοπαγήματα των νεαρών έφηβων στρατιωτών και την πάνδημη πείνα, το κρύο και τις παντοειδείς πολεμικές κακουχίες. Οι στρατευμένοι οικειοθελώς με θάρρος, δύναμη ψυχής και φρονήματος ατομικού και συλλογικού μεγαλείου Έλληνες. Οι Έλληνες στρατιώτες οι κληρωτοί της δόξας, που δίδαξαν με τους αγώνες τους άλλους υπέρτερους οικονομικά και πολιτικά, στρατιωτικά λαούς της Ευρώπης, τι σημαίνει θέληση και δίψα για Ελευθερία. Ελευθερία της πατρίδα σου. Της άδολης αμυντικής μάχης για να διασώσεις την ανεξαρτησία της οικογένειάς σου, των γειτόνων σου, των φίλων σου, της φυλής σου, των παιδιών του λαού που ανήκεις, τους τόπους καταγωγής σου, την ατομική σου ελευθερία την πολιτική και κοινωνική αυτοδιάθεση του Έθνους σου.

Ποιητές (ο Γιώργος Σαραντάρης πέθανε στα αλβανικά βουνά νεότατος) και καλλιτέχνες, (οι αδερφές Καλουτά και η Σοφία Βέμπο τραγούδησαν και εμψύχωσαν τους φαντάρους) συγγραφείς και διανοούμενοι, (ο πειραιώτης ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης στρατεύτηκε και υπηρέτησε στα βουνά) η Εκκλησία και πολλοί ιερείς και ο φτωχός λαός. Ζωγράφοι και ηθοποιοί, δημοσιογράφοι και τραγουδοποιοί, στρατιωτικοί ηγέτες και οικονομικοί παράγοντες, προύχοντες και ο απλός κόσμος. Έλληνες αριστερών φρονημάτων, φυλακισμένοι και διωκόμενοι μαζί με δεξιούς διώκτες τους, ο δικτάτορας-πρωθυπουργός της εποχής και κυνηγημένοι και εξόριστοι κομμουνιστές και αστοί φιλελεύθεροι, βενιζελικοί, με ακμαίο φρόνημα ανεξίτηλης αγωνιστικής διάθεσης και σύμπνοιας, άντρες και γυναίκες, παιδιά και γέροντες ομού, αγωνίστηκαν μαζί, στάθηκαν στο ύψος των ιστορικών περιστάσεων ενωμένοι τα κρίσιμα αυτά χρόνια, στην πανεθνική επιθυμία ολόκληρου του λαού να αντισταθεί, να αγωνιστεί με όποιον τρόπο μπορούσε και μέσα, να ελευθερώσει την χώρα, να κρατήσει ελεύθερη και υπερήφανη, όρθια την κοινή του πατρίδα, την Ελλάδα. Μία και ενιαία η εθνική τους συνείδηση. Το τίμημα που πλήρωσαν-οι έλληνες και οι ελληνίδες και η ίδια τους η χώρα-ήταν τεράστιο και πολύπλευρο, δυσανάλογο για τις φτωχές δυνάμεις της Ελλάδας. Ένα πολυδιάστατο αγωνιστικό και κοινωνικό μαρτυρικό ΟΧΙ, αντάξιο του ευγενικού ιστορικού μεγαλείου ενός Έθνους με ιστορία και παράδοση, παιδεία και πίστη, υπερηφάνεια και αντρειοσύνη, λαϊκή σοφία και ψυχικές αντοχές. Ένας αγώνας θαυμαστό κάτοπτρο των μεταγενέστερων γενεών των ελλήνων.
Έλληνες επώνυμοι και ανώνυμοι (κυρίως αυτοί) που ανέβηκαν στα υψόμετρα της ιστορικής σύγχρονής τους δόξας, που φύλαξαν στα ριζά των αντιστασιακών ανδραγαθημάτων τους τα μετόπισθεν της ελευθερίας, του φρονήματος όπως αρμόζει σε έναν λαό που γνωρίζει σε δύσκολες συνθήκες να αντιστέκεται και να παλεύει για τα δίκια του με όλες του τις δυνάμεις. Οι υπέρτεροι στρατιωτικά κατακτητές και εισβολείς από την μια θέριζαν χωρίς έλεος αντρείκες ζωές, ο ανώνυμος και επώνυμος λαός από την άλλη έσπερνε τους σπόρους της ελευθερίας και της δικαιοσύνης των μελλοντικών γενεών. Πότιζε το δέντρο της ανθρωπότητας με το ίδιο του το αίμα, το σώμα, το όνειρο, το όραμα, τους ελπιδοφόρους της ελευθερίας ορίζοντες. Το ανεξάντλητο ήθος ζωής και φρονήματος των Ελλήνων. 

     Ο τόμος αυτός που κυκλοφόρησε πριν σαράντα πέντε χρόνια, είναι μια ανθολογία κειμένων-ενδεικτικών αποσπασμάτων- επιστημονικά τεκμηριωμένη, ιστορικά αμερόληπτη στην επιλογή του υλικού της, ιδεολογικά πλουραλιστική, κριτικά επωφελής ως βάση μεταγενέστερων ερευνών και καταγραφών. Είναι μια χρήσιμη επιλογή ταξινομημένων μικρών αποσπασμάτων κειμένων, συγγραφέων, που βίωσαν οι ίδιοι τα φριχτά γεγονότα, που ανδρώθηκαν εφηβικά, έζησαν την σκοτεινή αυτή περίοδο. Την χρονική περίοδο 1940-1944. Κείμενα, αποσπάσματα αφηγήσεων που δεν ανήκουν όλα ή δεν ερανίζονται από το ίδιο λογοτεχνικό είδος (Μυθιστορήματα, Διηγήματα, Χρονικά κλπ.). Είναι κείμενα αυτοβιογραφικά, με έντονο το στίγμα της αντίστασης και των θυσιών. Υπάρχουν κείμενα που προσομοιάζουν με χρονικό της εποχής, άλλα είναι διηγήματα με ολοκληρωμένη δομή και αυτοτέλεια ύφους, συναντάμε σελίδες από πολυσέλιδα μυθιστορήματα που μας μεταφέρουν την σύνολη ατμόσφαιρα της εποχής μέσα στην οποία κινούνται και δρουν, αγωνίζονται οι ήρωες πατριώτες ανώνυμοι και επώνυμοι Έλληνες και Ελληνίδες. Τα παιδιά, τα μικρά παιδιά, για να θυμίσουμε και το βιβλίο της συγγραφέως Λιλίκας Νάκου. Άλλες περιγραφές έχουν την μορφή ενός εσωτερικού μονολόγου και ατομικού στοχασμού, άλλα πεζά δίνονται με την μορφή διαλόγου. Έχουμε δυναμικές αφηγήσεις, εναργής ανάπλασης των ιστορικών γεγονότων, ενώ άλλα κείμενα διακρίνονται για τον επεισοδιακό τους ηρωικό χαρακτήρα. Σε άλλα πεζά πρυτανεύει η βαθειά εντύπωση και η ψυχική θετική ή αρνητική επεξεργασία από τον αυτόπτη μάρτυρα των βιωμένων με δραματικό τρόπο συμβάντων. Υπάρχουν κείμενα (αν τα εξετάσουμε σφαιρικά, σαν αυτοτελείς εκδόσεις και  πρώτες δημοσιεύσεις και κυκλοφορίες) που διαθέτουν μια ανεξαρτησία φωνής από ομοθεματικά τους κείμενα που συμπληρώνουν ξεχωριστά το καθένα τις σύνθετες και γκρίζες εικόνες της εποχής, τα διαδραματισθέντα φρικτά γεγονότα άλλοτε με ένα συμπληρωματικό και άλλοτε με ένα κάπως αυτόνομο πρίσμα που φωτίζουν καθαρότερα την συνολική τοιχογραφία της ιστορίας της εποχής. 
«Μικρός  λαός και πολεμά…» μας τραγουδά ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος. Ο νέος έλληνας Τυρταίος της Ελλάδας, παράλληλα  ακούγεται ο στίχος «τα θεμέλιά μου στα βουνά….» που μας λέει ο ποιητής, ο χαμένος ανθυπολοχαγός της αλβανίας Οδυσσέας Ελύτης. Από το ανοιχτό της ελευθερίας φέρετρο του ποιητή Κωστή Παλαμά, ακούγεται η του Διός ποιητική βροντώδη φωνή αντίστασης ελευθερίας του Άγγελου Σικελιανού. Και η παραμικρή αντιστασιακή δράση και ατομική επιτυχία δράσης των ελλήνων, των αγωνιστικών προσπαθειών τους και εκδηλώσεων, απεικονίστηκε επάξια μέσα στο κυρίως σώμα της ελληνική πεζογραφίας και ποίησης, στο ελληνικό λαϊκό ή ρεμπέτικο τραγούδι, το δημοτικό, την έντεχνη ή ανώνυμη ποίηση, την προφορική παράδοση.

Τα παρατιθέμενα ανθολογούμενα κείμενα, «Τα πεζογραφικά κείμενα του πολέμου και της κατοχής» της Γλυκερίας Πρωτόπαπα- Μπουμπουλίδου, προσδιορίζονται από την ίδια την αιματοβαμμένη ελληνική ιστορία. Από τους ηρωικούς αγώνες των ελλήνων για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη, εθνική ανεξαρτησία, γεωγραφική ακεραιότητα της χώρας τους. Το βιβλίο, παρότι στηρίχτηκε ο αρχικός του πυρήνας σε ομιλία της συγγραφέως, όπως η ίδια αναφέρει: «Αφετηρία της εργασίας μου είναι ο λόγος που εξεφώνησα κατ’ εντολή της πανεπιστημιακής Συγκλήτου την 28^η Οκτωβρίου 1972 στην επίσημη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων» σελίδα ζ΄ του Προλόγου της, η συγκέντρωση και ταξινόμηση και παράθεση του πεζολογικού υλικού συμπληρώθηκε, με ορθή οργάνωση, φροντίδα και επιμέλεια. Το υλικό δεν αφήνεται στην τύχη του ούτε στην εκδοτική του κυκλοφορία για τον αναγνώστη. Το ανθολογούμενο αποσπασματικό υλικό διαγράφει συνολικά και αυτόνομα, ανεξάρτητα το κάθε ένα πεζό, τόσο την συνολική του διαδρομή μέσα στην ελληνική γραμματεία όσο και στην αποδεκτή και χρήσιμη ιστορικά εξιστόρηση του πνεύματος και της ατμόσφαιρας και των συνθηκών μιας εποχής, αλλά και των χιλιάδων προσώπων, που διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο μέσα στην σύγχρονη ελληνική των αγώνων ιστορία. Είναι οι Έλληνες που έχτισαν όχι την λογοτεχνία της χώρας μας αλλά την σύγχρονη εικόνα της Ελλάδας μέσα στον χρόνο. Η λογοτεχνία, ο γραπτός λόγος, ευρύτερα οι Τέχνες, αποτελούν το εκ των υστέρων κάτοπτρο μέσα στο οποίο αντικατοπτρίζεται μεταγενέστερα η ζώσα μνήμη ενός λαού εν ώρα κινδύνων και κατατρεγμού. Είναι ο καθρέφτης του χρόνου καθώς ο βιολογικός χρόνος των ανθρώπων δεν επαρκεί, κυλά γρήγορα. Πολλά κείμενα έχουν έναν τόνο διθυραμβικό και αυτό είναι εύλογο, αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που περιγράφουν και τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν οι Έλληνες εκείνα τα χρόνια. Άλλα κείμενα έχουν πινελιές απαισιοδοξίας για το φοβερό συμβάν του πολέμου. Άλλα έχουν μια χιουμοριστική διάθεση χωρίς όμως να χάνουν κάτι από την δραματική εξιστόρησή τους. Όλα τα έργα, πέρα από το προσωπικό στυλ του συγγραφέα τους και το ύφος των συντακτών τους, την γλώσσα τους, είναι εμπνευσμένα από εκείνη την περίοδο, εστιάζονται στις πιο κρίσιμες στιγμές της και λεπτομέρειές της. Σηκώνουν το βάρος των αντίστοιχων ιστορικών γεγονότων και πράξεων των συγγραφέων τους και του λαού. Τίποτα δεν πλεονάζει μέσα σε αυτές τις αποσπασματικές σελίδες, η κάθε μία ξεχωριστά και όλες μαζί, αναπλάθουν με ειλικρίνεια και ηρωικό πάθος τους αγώνες των ελλήνων στις μικρές και τις μεγάλες ηρωικές στιγμές τους. Ανασυνθέτουν μέσα στον χρόνο κάτι που διατηρείται ακόμα ζωντανό και ενεργό μέσα στις ζωές τους και των ανθρώπων γύρω τους. Ο ρεαλισμός των σκηνών είναι ο χρόνος των περασμένων στιγμών της ιστορίας που βίωσαν με πόνο, πίκρα, αλλά και ελπίδα, ίσως και ορισμένες φορές με κλαυσογελική διάθεση. Τα ίδια τα κείμενα εκτός από τους συγγραφείς τους, τοποθετούνται απέναντι στην ιστορία και ζητούν δικαίωση. Βιώνουν την ιστορία με μια συμπληρωματική κρίση αυτονομίας όπως και οι συγγραφείς που τα έγραψαν. Οι απεικονίσεις είναι επάλληλες των γεγονότων και συμπληρωματικές. Ορισμένα κείμενα κινούνται μέσα σε μια μυθογραφική ατμόσφαιρα χωρίς όμως να ξεστρατίζουν από τις ράγες της ιστορίας, του αυθεντικού ρεαλισμού αφήγησης των γεγονότων. Τα κείμενα επιστρατεύονται στην υπηρεσία της διατήρησης ζωντανής της μνήμης ενός ολόκληρου λαού στις συνειδήσεις των μελλοντικών γενεών. Είναι τα φύλλα αντιστάσεως και ηρωικών αγώνων της προηγούμενης κοντινής εποχής που αρδεύει το παρόν και το μέλλον αυτού του τόπου, και σχηματίζει την εθνική χαρακτηρολογία του Έλληνα. Ορισμένα κείμενα και πολύ εύστοχα, συνδέονται άμεσα με τους αγώνες των ελλήνων την περίοδο του 1821, άλλα περιγράφουν την ζωή των Αθηναίων στα χρόνια της σκλαβιάς και τις κοινωνικές συνθήκες. Δεν αναφέρω ξεχωριστά ονόματα πεζογράφων γιατί θεωρώ, ότι ανεξάρτητα σε ποιο είδος ανήκουν αυτά τα κείμενα ή στο πότε γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν, έχουν όλα τους την ίδια αξία και βαρύτητα και χρήζουν τον ίδιο αναγνωστικό από εμάς σεβασμό. Πέρα από το τι θέση κατέχει ο συγγραφέας μέσα στην ιστορία της ελληνικής γραμματείας, ή ακόμα, και αν έχουν λησμονηθεί με το πέρασμα του χρόνου, ή έχουν επικαλυφθεί πολλά μυθιστορήματα ή διηγήματα από νεότερα έργα και εκδόσεις. Η συνέχεια της ηρωικής ιστορικής μαρτυρίας είναι ενιαία. Μία και η αυτή μέσα στην ελληνική ιστορία. Από τους Αισχυλικούς Πέρσες στην Παλαιολόγεια θυσία, και από εκεί στους αγώνες του 1821 και στο Έπος του 1940 και της Εθνικής Αντίστασης.

Γράφει η ανθολόγος-συγγραφέας Γλυκερία Πρωτόπαπα- Μπουμπουλίδου στον Πρόλογό της σελίδα ιβ΄:

«Τα «Πεζογραφικά κείμενα του πολέμου και της Κατοχής» διαιρούνται σε τρία μέρη: Την διαίρεση αυτή εθεώρησα ως την καταλληλότερη, αφού τα κείμενα, που αναφέρονται στα αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα, επιτρέπουν την συνεξέταση και των λογοτεχνικών ειδών ή ερμηνεύουν τα λογοτεχνικά στοιχεία, που απορρέουν από την έμπνευση.

Στο Πρώτο μέρος, «Κείμενα του πολέμου», μελετώνται συστηματικά και κρίνονται όσα έργα θεωρούνται ως αντιπροσωπευτικά της λογοτεχνίας του 1940-1941.Τον αριθμό τους συμπληρώνουν και ελάχιστα βιβλία, μικρότερης λογοτεχνικής αξίας, πού όμως έχουν σημασία ως δείγμα της εκφράσεως μιας εποχής……

Στο Δεύτερο μέρος, «Κείμενα του πολέμου και της Κατοχής», μελετώνται έργα εμπνευσμένα από τον πόλεμο του 1940-1941 και την Κατοχή. Ανάμεσά τους την σημαντικώτερη θέσι κατέχουν μυθιστορήματα συνόλου, στα οποία οι συγγραφείς παράλληλα προς την εξιστόρησι της ζωής των κυρίων πρωταγωνιστών εξεικονίζουν και την γενικώτερη ατμόσφαιρα της εποχής και θέτουν προβλήματα ιδεολογικής ή πολιτικής φύσεως…….

Στο Τρίτο μέρος, «Κείμενα της Κατοχής», εξετάζονται έργα με βασικό θέμα την Κατοχή: ωρισμένα- αντιπροσωπευτικών τάσεων- μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων, που οι δημιουργοί τους αντλούν την έμπνευσί τους από την ζωή του ελληνικού λαού, όπως παρουσιάζεται κάτω από το πέλμα του κατακτητού, και χρονικά, πού αναφέρονται στην μαρτυρική κατοχική ζωή και στον αγώνα αντιστάσεως κατά του δυνάστου.

Ειδικώτερα στα μυθιστορήματα της Κατοχής παρακολουθούνται ατομικά περιστατικά, που διαδραματίζονται κατά το διάστημα αυτό μέσα στον ελληνικό χώρο και που αντιπροσωπεύουν γενικώτερες τάσεις και αγώνας…» 
Και συνεχίζει  μεταξύ άλλων η Γλυκερία Πρωτόπαπα Μπουμπουλίδου:

«Την μελέτη για τα κείμενα εθεώρησα χρήσιμο να πλαισιώσω και με σύντομα, αλλά ενδεικτικά αποσπάσματα των έργων που κρίνονται. Σκόπιμο και αναγκαίο εθεώρησα επίσης να σημειώσω γενικώτερη βιβλιογραφία για τους συγγραφείς, που μνημονεύονται, ειδική βιβλιογραφία για τις εκδόσεις και τις κρίσεις των έργων, πού αναλύονται, όπως και πληροφορίες των ίδιων των πεζογράφων, σχετικές με την συγγραφή ή τις πηγές του έργου τους».

     Η σύνολη ταξινόμηση και δομή του υλικού, οι ακριβείς πληροφορίες που μας παρέχονται μετά τους τίτλους των κειμένων και των σχολιασμών τους, (στο κάτω μέρος της σελίδας) οι κρίσεις και οι θέσεις που εκφράζει η Γλυκερία Πρωτόπαπα- Μπουμπουλίδου για τα κείμενα, ο εύστοχος σχολιασμός και οι γενικές αλλά όχι αδόκιμες παρατηρήσεις, η παράθεση των πρωτογενών πηγών, των υποστηρικτικών πληροφοριών, και η αναφορά της από πια μεταγενέστερη έκδοση άντλησε το υλικό της, το ευρύ φάσμα βιβλίων πέρα από ιδεολογικές ή πολιτικές σκοπιμότητες άντλησης των στοιχείων, το ύφος της συγγραφέως και η ταυτότητα της γραφής της, μας κάνουν να πιστεύουμε ακόμα και σήμερα-ας το επαναλάβουμε-στην χρησιμότητα του τόμου, στην σοβαρότητα της έρευνας και την εγκυρότητα της επιστημονικής εξέτασης. Ένα μελέτημα ολοκληρωμένο ανθολόγιο μιας ελληνικής ιστορικής εποχής, που ακόμα και σήμερα, αποτελεί σημείο αναφοράς ζωής και μνήμης των νεότερων ελληνικών γενεών. Κάτι, που θα μας έκανε να υποστηρίξουμε ιστορικά και όχι ίσως λανθασμένα, ότι δεν υπήρξε ελληνική οικογένεια την περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής που να μην είχε μέσα στο σπίτι της έναν νεκρό ή έναν τραυματία, έναν κυνηγημένο αγωνιστή ή φυλακισμένο. Έλληνα και Ελληνίδα επικηρυγμένους από τους ξένους εισβολείς κατακτητές.

     Το 1982, και για την ακρίβεια στις 15 Δεκεμβρίου 1982 το λογοτεχνικό δεκαπενθήμερο περιοδικό Διαβάζω στο 58 τεύχος του, έκανε ένα πλούσιο αφιέρωμα στην «Αντίσταση και Λογοτεχνία» στο οποίο συνεργάστηκαν σημαντικοί έλληνες κριτικοί και δοκιμιογράφοι και παρουσιάστηκαν ενδιαφέροντα κείμενα και έρευνες πάνω στο ζήτημα. Μεταξύ των άλλων δημοσιευμάτων, υπάρχει και ένα χρησιμότατο χρονολόγιο του ποιητή, κριτικού και βιβλιογράφου Δημήτρη Δασκαλόπουλου «Εκδοτική και πνευματική ζωή 1941-1944» στο οποίο μας δίνεται η δυνατότητα να συσχετίσουμε με άμεσο και εύληπτο τρόπο, τα γεγονότα της παγκόσμιας και ελληνικής ιστορίας των χρόνων 1941-44 με εκείνα της εκδοτικής και πνευματικής ζωής στον τόπο μας (και το εξωτερικό) την ίδια περίοδο, και με τους θανάτους ελλήνων λογοτεχνών, σελίδες 22-27.  Αν δούμε την σύνθεση και συμπαράθεση των πνευματικών και των εκδοτικών γεγονότων καθώς και τα κοινωνικά συμβάντα της περιόδου θα αναγνωρίσουμε και την σημασία της εργασίας της Γλυκερίας Πρωτόπαπα- Μπουμπουλίδου και την υπευθυνότητά της απέναντι στο ανθολογούμενο υλικό της δικής της δουλειάς. Από το ίδιο αφιέρωμα βοηθητικά στην ανάγνωση του τόμου «ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΊΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ» μας στέκονται και τα άρθρα του Γιώργου Βελουδή, «Η ελληνική λογοτεχνία στην Αντίσταση». Εύστοχος ο όρος «ποίηση στρατοπέδου» που μας βοηθά να μιλήσουμε και για την αντίστοιχη «πεζογραφία στρατοπέδου» να θυμηθούμε το έργο «Μάουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη ή τα πεζά του Θέμου Κορνάρου. Το άρθρο του Κώστα Κουλουφάκου «Η αντιστασιακή λογοτεχνία», του Αλέξανδρου Αργυρίου για τα λογοτεχνικά περιοδικά κλπ. συμπληρώνουν τα όποια κενά της δικής μας αναγνωστικής επιθυμίας και έρευνας.      

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

     Ελέγαμε: ένα Μαραθώνα ακόμα! Ελέγαμε: μια Σαλαμίνα ακόμα! Ελέγαμε: ακόμα ένα Εικοσιένα! Και ήρτες τέλος Σύ, Μητέρα-Μέρα, οπού αγκάλιασες κι’ ανύψωσες ολόκληρα τα περασμένα στον ανώτατο λυτρωτικό σκοπό τους, στον υπέρτατό τους ηθικόν Ιστορικό Ρυθμό!

      Ώ δικαίωση όλων των Ελλήνων αγώνων! Ώ ύψιστη ηθική στροφή μέσα στο χάος ολόκληρου του Κόσμου! Και μαζί, ώ γιγάντια, πλέρια ιστορική καταβολή, από την οποία, Νικητές, οι Έλληνες, θα ξεκινήσουμε αύριο, πρωτοπόροι της πνευματικής ανάπλασης ολόκληρης της γής!

     Ώ Μέρα-Μάννα, πού μας έσπασες ακέρια κι’ ως το ύστατο, όλα τα κρυφά εσωτερικά δεσμά μας! Ώ κοσμοϊστορική Ελευθερία, τόσο βαθιά λαχταρισμένη! Να Σε! Σε κατέχουμε! Σε νιώθουμε! Σε θέλουμε!

     Και θα να Σε κρατήσουμε όλοι, στο τεράστιο ύψος που μας φανερώθηκες απ’ τα χαράματα των Εικοσιοχτώ του Οχτώβρη του 1940, κι’ ως με τη συντέλεια των αιώνων, είτε ζήσουμε, είτε, αύριο που θα φέγγεις πάνω απ’ όλο τον πλανήτη το γιγάντιο φώς Σου, θα βρισκόμαστε στα σπλάχνα Σου, ώ Μητέρα, αθάνατοι νεκροί!

          ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

Γλυκερία Πρωτόπαπα-Μπουμπουλίδου, ΠΡΟΛΟΓΟΣ, ζ-η

Γλυκερία Πρωτόπαπα-Μπουμπουλίδου, ΕΙΣΑΓΩΓΗ, θ-ιε

Α΄ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1940-1941)

ΑΓΓΕΛΟΥ ΒΛΑΧΟΥ, «Το μνήμα της Γρηάς» 3-7

ΛΟΥΚΗ ΑΚΡΙΤΑ, «Αρματωμένοι» 8-12

ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΕΡΑΤΗ, «Το πλατύ ποτάμι» 13-21

ΤΑΣΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ, «Οι Πανθέοι-Η κερκόπορτα» 22-28

ΣΤΕΛΙΟΥ ΞΕΦΛΟΥΔΑ, «Άνθρωποι του μύθου» 29-31

ΜΙΧΑΗΛ ΠΕΡΑΝΘΗ, «Η σκληρή βροχή» 32-35

ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ, «Απρίλης» 36-39

ΣΠΥΡΟΥ ΜΕΛΑ, «Η δόξα του ’40 στα βουνά και τα πέλαγα» 40-46

ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ, «Πίνδος» 47-50

Ν. ΓΑΛΑΖΗ, «Ο ιταλικός λόφος» 51-54

ΝΙΚΟΥ ΚΑΡΑΝΤΩΝΗ, «Πόλεμος» 55-58

ΞΕΝΟΥ ΞΕΝΙΤΑ, «Το θαύμα της Αλβανίας απ’ τη σκοπιά της ΙΙΙ Μεραρχίας» 59-61

ΣΠΥΡΟΥ Γ. ΤΡΙΒΙΖΑ, «Δαφνόκλαδα» 62-63

ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ, «Ελληνική εποποιϊα 1940-1941» 64-66

ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ, «Ρούπελ» 67-70

Β΄ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (1940-1944)

ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ, «Ασθενείς και οδοιπόροι» 73-84

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑ, «Η φωνή της γής»- «Γή της οδύνης» 85-96

ΝΙΚΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ, «Σταύρωση χωρίς Ανάσταση» 97-103

ΓΑΛΑΤΕΙΑΣ ΣΑΡΑΝΤΗ, «Πασχαλιές»- «Το βιβλίο του Γιοχάνες και της Μαρίας» 104-110

Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ, «Αιχμάλωτοι» 111-116

Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗ, «Βασίλης Λάσκος» 116-119

ΕΙΡΗΝΗ ΓΑΛΑΝΟΥ, «Κάποτε» 120-123

ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ, «Ώρα πολέμου» 124-127

ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ, «Τά καινούργια άρβυλα» 128-130

Γ΄ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (1941-1944)

ΡΟΔΗ ΡΟΥΦΟΥ (ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΥ), «Χρονικό μιάς σταυροφορίας» 133-139

ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑ, «Όταν ξεχνούσαν οι Θεοί» 140-146

ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ, «Έξοδος» 147-153

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΟΤΖΙΑ, «Πολιορκία» 154-158

ΓΙΑΝΝΗ ΜΠΕΡΑΤΗ, «Οδοιπορικό του 43» 159-163

ΑΓΓΕΛΟΥ ΒΛΑΧΟΥ, «Ώρες ζωής» 164-166

ΠΕΤΡΟΥ ΧΑΡΗ, «Η μεγάλη νύχτα» 167-171

ΣΠΥΡΟΥ ΠΛΑΣΚΟΒΙΤΗ, «Η θύελλα και το φανάρι» 172-176

ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ, «Εστία αντιστάσεως» 177-182

ΘΑΝΑΣΗ ΠΕΤΣΑΛΗ, «Τά δικά μας παιδιά» 183-185

ΑΛΚΗ ΤΡΟΠΑΙΑΤΗ, «Παραμύθι της Κατοχής»- «Επιτάφιος» 186-190

ΔΗΜΗΤΡΗ ΨΑΘΑ, «Χειμώνας του 41»- «Αντίσταση» 191-195

ΚΛΕΑΡΕΤΗΣ ΔΙΠΛΑ-ΜΑΛΑΜΟΥ, «Με χαμένη πυξίδα» 196-198

ΙΩΑΝΝΑ ΤΣΑΤΣΟΥ, «Φύλλα Κατοχής» 199-202

ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΑΛΟΚΩΣΤΑ, «Το Χρονικό της σκλαβιάς» 203-205

ΡΗΓΑ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ, «Μυστικός πόλεμος» 206-210

--

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 24 Οκτωβρίου 2019

ΥΓ. 
Με το κείμενο αυτό για την 28 Οκτωβρίου, κλείνει τον κύκλο της η ιστοσελίδα Λογοτεχνικά Πάρεργα. Το μπλοκ ολοκλήρωσε την όποια μικρή ή μεγάλη αποστολή του, προσπαθώντας να κρατήσει στην επιφάνεια του χρόνου κείμενα, ποιήματα, συγγραφείς, πεζά, μελετήματα, τίτλους περιοδικών και εφημερίδων μη προσβάσιμα στο ευρύ κοινό, στοιχεία και πληροφορίες πάνω σε θέματα ποίησης και λογοτεχνίας. Ορισμένα γεγονότα που με έκαναν να "πληρώσω αμαρτίες άλλων", η έλλειψη ενδιαφέροντος, ή η επαφή μόνο για κατάκριση της προσπάθειας, η εμπορευματοποίηση που στέκεται υπέρτερη της όποιας και από άλλους προσπάθεια, η αδιαφορία για πολλά κείμενα... Καθώς και η ωμή πραγματικότητα ότι συναντά κανείς άλλες ιστοσελίδες αρτιότερα οργανωμένες, με τεχνική υποστήριξη και υποστηρικτικό υλικό με τεχνογνωσία, που αυτή η ιστοσελίδα δεν είχε, ούτε προθυμοποιήθηκε κανείς (επ' αμοιβή ασφαλώς, να στηριχθεί), με έκαναν να συνειδητοποιήσω, ότι ο σωματικός κόπος της αντιγραφής και της έρευνας, η όποια προσπάθεια να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη-όπως τουλάχιστον την αντιλαμβάνεται ο γράφων, είναι μάταιη.Το ενδιαφέρον των νέων ελλήνων για την λογοτεχνία μειώθηκε, και εννοώ την σοβαρή λογοτεχνία και ιδιαίτερα τον ποιητικό λόγο, όπως αντίστοιχα και οι σωματικές και χρονικές αντοχές του γράφοντος. Να ψάξεις να βρεις και να αποδελτιώσεις παλαιά περιοδικά και εφημερίδες για ποιούς και γιατί; όταν οι άλλοι πράττουν ότι πράττουν και δημοσιεύουν αποσκοπώντας μόνο στο "οικονομικό κέρδος", την δική τους προβολή ή την επαγγελματική τους ανέλιξη. Και σε δεύτερο ίσως στάδιο στην ανάδειξη και διατήρηση της τέχνης μέσα στο κοινωνικό σώμα, και όχι σε μια ιστοσελίδα, σε ένα μουσείο, σε μια αίθουσα διαλέξεων ή σε ένα πανεπιστημιακό αμφιθέατρο. Η Τέχνη ή θα είναι κοινή-όπως μια ιερής μορφή εταίρα-ή για μένανε, δεν χρειάζεται να σπαταλάς τον χρόνο σου. Και μάλιστα, όταν οι διάφορες διαφημίσεις και τα πακέτα των προσφορών από όλους τους κλάδους του εμπορίου και της κατανάλωσης, σου κολλάν σαν στρείδια πριν ακόμα δημοσιεύσεις ένα κείμενο. Άλλο να προσκολλάται σε ένα ποιητικό κείμενο παραδείγματος χάριν έστω ένας εκδοτικός οίκος με τις εκδόσεις του, και άλλο τα διάφορα κατσαρολικά και χύτρες ταχύτητος, γνωριμίες και φλερτ με καλλονές, είδη ένδυση ή υπόδησης, αλλότρια διαφημιστικά προϊόντα, που δεν έχουν καμία μα καμία σχέση με το δημοσιευμένο κείμενο ή κριτική. Μπορεί να λαθεύω αλλά, αυτό είναι η εκμετάλλευση μιας εργασίας για ίδιον όφελος ή για καταναλωτικούς σκοπούς. Τις προηγούμενες δεκαετίες οι εφημερίδες χρησιμοποίησαν αυτήν την τακτική, βάζοντας μέσα σε νάιλον και προσφέροντας μαζί με την εφημερίδα, ζάχαρη, όσπρια, μαξιλαροθήκες, μικρά παπλώματα, αλοιφές, κρέμες, σαγιονάρες, σεντόνια, μικρά μπουκαλάκια με ποτά ή αρώματα και ότι μπορεί να φαντασθεί κανείς. Εκτός, από μια έγκυρη και σοβαρή δημοσιογραφία. Ελαχιστότατες πρόσφεραν βιβλία, που ταίριαζαν έστω εμπορικά, με την ποιότητα της εφημερίδας. Και επίσης, ο γράφων πάντα ανέφερε τις πηγές του, αντίθετα ορισμένοι που αντέγραφαν ξεχνούσαν, λησμονούσαν, ίσως και έκαναν το κορόιδο να αναφέρουν την πηγή ή αλλοίωναν το ύφος και το κείμενο. Αυτά έχει όμως το διαδίκτυο. Προτιμώ την παραδοσιακή μορφή, την ξεπερασμένη και επαρχιώτικη χωρίς διαφημίσεις ξεκάρφωτες που δεν ταιριάζουν με τα θέματα. Και στην τελική ανάλυση, ο χρόνος της ανάγνωσης ενός βιβλίου, η παρακολούθηση μιας έκθεσης ζωγραφικής, μιας θεατρικής παράστασης, μιας κινηματογραφικής ταινίας, είναι πολυτιμότερος και ίσως, καλύτερα αξιοποιήσιμος, στο μικρό πεπερασμένο και τυχαίο από αυτήν την ζωή πέρασμά μας. Ούτως ή άλλως, ούτε η Τέχνη σε όλες της μορφές και εκδηλώσεις της κατόρθωσε να εξαλείψει τους πολέμους και το κακό από τον κόσμο. Ούτε κατόρθωσε να εξαλείψει τις κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές, οικονομικές αδικίες. Ούτε και να μας κάνει καλύτερους, για να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας.
Ευχαριστώ όλους και όλες εντός και εκτός Ελλάδος που δεν ήσαν και λίγοι-αν καταλάβαινα από τα μπάιτ, που διάβασαν ή πρόσεξαν τα κείμενα που δημοσιεύτηκαν ή αναδημοσιεύτηκαν με την σωστή τους ορθογραφία ή την ανορθογραφία τους. Οι νεότεροι θα συνεχίσουν ας μην αμφιβάλλουμε. Εν γνώση μου δεν θέλησα να μεταφέρω κριτικές ή πληροφορίες που γράφτηκαν για τα δικά μου βιβλία. Αυτή η ιστοσελίδα ήθελα και ευελπιστούσα να είναι ανοιχτή για τους άλλους και τα έργα τους, και όχι την δική μου "υστεροφημία".
Ίσως στο μέλλον, μια και όπως λέει μια παλαιά παροιμία "θέλει η πουτάνα να κρυφτεί και η χαρά δεν την αφήνει" να διατηρήσω ανοιχτό το δίαυλο επικοινωνίας σαν "αναγνωστική περιπέτεια" αυτής της μικρής ιστοσελίδας, μόνο για κριτικές βιβλίων που διάβασα ή ξαναδιάβασα, ίσως.
Κρίμα που το  σωματείο ελλήνων ηθοποιών αντέδρασε αρνητικά στην απόδοση σε αίθουσα του Εθνικού Θεάτρου του ονόματος της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη. Θα έπρεπε οι ίδιοι οι ηθοποιοί να το ζητήσουν αυτό και μάλιστα, οι αριστεροί και οι κομμουνιστές πρώτοι. Γιατί αριστερά, δεν σημαίνει κοινωνικός διχασμός που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας, ούτε αναμόχλευση των μετεμφυλιακών παθών. Εξάλλου, είναι τόσοι και από παντού οι εισβολείς στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια, και τέτοιου μεγέθους ο ελληνικός ξεριζωμός, που δεν ασχολούνται οι νεότεροι και οι νεότερες με τέτοια ζητήματα. 
Και ας μου επιτραπεί μετά τον σωματικό μόχθο που απαίτησε αυτή η ιστοσελίδα και τα προσωπικά έξοδα, σαν φορολογούμενος έλληνας αλλά ενεργός πολίτης, δεν κατανοώ τις αντιδράσεις των πολιτικών κομμάτων, να μην δώσουν ψήφο στους έλληνες του εξωτερικού χωρίς προϋποθέσεις, δηλαδή τους ζητάμε να δημιουργήσουν λόμπι στο εξωτερικό που ζούνε για να υπερασπίσουν τα πολιτικά και ιστορικά δίκαιά μας, τους ανάγκασε το εδώ κοινοβουλευτικό πελατειακό σύστημα να ξενιτευτούν, θέλουμε να στέλνουν τις οικονομίες τους στην χώρα, να έρθουν να επενδύσουν, να στρατευθούν, και εμείς δεν τους παράσχουμε τι; δικαίωμα ψήφου; Σιγά τα ωά. Κρίμα για το εδώ πολιτικό κατεστημένο. Η απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών δεν έρχεται από μόνη της. Ας μου συγχωρεθεί το τελευταίο αυτό σχόλιο. Εξάλλου, η Τέχνη και τα φαρμάκια της, ήταν πάντα θεραπαινίδα της κοινωνίας, της πολιτικής, του εμπορίου, της θρησκείας. Κάτι ήξερε ο πάππος μας ο Πλάτων και ζητούσε καλλιτεχνικό διαβατήριο για την Πολιτεία του.   

Καλό υπόλοιπο βίου.