Στέφαν Τσβάϊχ, Ιωσήφ Φουσέ

Ξαναδιαβάζοντας το βιβλίο του Στέφαν Τσβάϊχ, «Ιωσήφ Φουσέ»

ΣΤΕΦΑΝ ΤΣΒΑΪΧ (Βιέννη 28/11/1881-Βραζιλία 22/2/1942)

Στέφαν Τσβάϊχ, ο μέγας Ευρωπαίος

                                Ζύλ Ρομαίν

ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΕΠΟΧΗ

     Για να συλλάβουμε το νόημα ενός πνευματικού εγχειρήματος ανάγκη, εξόν από το αιώνιο πνευματικό αίτημα που ενυπάρχει σε κάθε πνευματική πράξη, να κατανοήσουμε και τον ιστορικό χρόνο και χώρο, όπου πραγματώνεται το εγχείρημα αυτό. Από αυτή την εντόπιση, από αυτήν την υπογράμμιση του χαρακτήρα της επικαιρότητάς του, ενώ δε μειώνεται η υπερχρονική πνευματικότητά του, αντίθετα η παρουσία του συμπλέκεται και ταυτίζεται σχεδόν με την θέρμη των αγώνων που διεξάγονται.

     Κάθε ανθρώπινο έργο και ιδιαίτερα το πνευματικό, αυτό άλλωστε είναι κάτι πάγκοινα γνωστό, πηγάζει από την καθολική ψυχή του ανθρώπου και ιδιαίτερα από την ψυχή της δοσμένης ιστορικής φάσης που διατρέχει η ανθρωπότητα. Έτσι κατανοώντας τον πνευματικό χαραχτήρα μιας εποχής εισχωρούμε βαθύτερα στον εσώτερο πυρήνα του πνευματικού έργου. Και όχι μόνον αυτό αλλά και αποκαλύπτουμε την ουσιαστικότητα, την ειλικρίνεια και την καθαρότητα της πνευματικής αποστολής. Η αληθινή, η άδολη πνευματική δημιουργία είναι πάντα ανθρώπινη, δηλ. κινείται, αναπτύσσεται, μορφοποιείται και τέλος αγωνίζεται μέσα στα πλαίσια των ιστορικών πεπρωμένων, όπου διεξάγονται οι υπέρτατοι αγώνες της ανθρωπότητας. Τα μεγάλα πνευματικά έργα το μεγαλείο τους το αντλούν από την εναρμόνισή τους με την ιστορική πορεία της εποχής του.

     Η ανθρώπινη ιστορία είναι μια επώδυνη, τραγική, αιμόφυρτη αλλά βαθύτατα ιερή διαδρομή του ανθρώπινου πνεύματος πού πορεύεται για τη σύλληψη και για τη συνειδητή τέλος κατάχτηση αυτού του νοήματος της ιστορίας του, αυτού του νοήματος της μοίρας του. Μέσα σ’ αυτό το υπέρτατο πάθος που συγκλονίζει και συγκρούει τις απέραντες ανθρώπινες μάζες όλων των εποχών, πού φέρεται αντιμέτωπους τους χείμαρρους των λαών, που ποθούνε λευτεριά και δικαιοσύνη, με τα αντιανθρώπινα φράγματα της τυραννίας και του συμφέροντος, μέσα σ’ αυτές τις ατμόσφαιρες της αγωνίας και των ηρωισμών έχουν σφυρηλατηθεί με τις αστραπές των εξεγέρσεων, και τους καθαρτήριους κεραυνούς των πολέμων και των επαναστάσεων, τα έργα εκείνα που ο λόγος τους είναι το πολύβουο μήνυμα, ο σταθμός για το τι πραγματοποιήθηκε και η αφετηρία για τι απομένει να πραγματοποιηθεί.

     Είναι κάπως δύσκολο και τολμηρό ακόμα να χαρακτηριστεί ο αιώνας πού διατρέχουμε. Ωστόσο εκείνο πού είναι βέβαιο είναι πώς ένα τέλος και μιάν αρχή σημειώνονται. Τα γεγονότα όπου ανάμεσά τους ανδρωθήκαμε, αυτή η ασύλληπτη φοβερή καταστροφή πού εξαπολύθηκε στον πλανήτη μας από τις οικονομικοπολιτικές ολιγαρχίες, αυτό πού ξανάγινε, αυτή η έπακρη αντινομία ανάμεσα στην πλησμονή ενός πολιτισμού και στην πνευματική, πολιτική και κοινωνική καθοδήγησή του, μήπως δεν είναι το κύριο γνώρισμα αλλά και το πρωταρχικό μέσο υπερνίκησης της αντινομίας αυτής: Βρισκόμαστε σ’ ένα χάος. Το χαώδες όμως είναι ασυμβίβαστο με την ίδια την υπόσταση της ανθρωπότητας.

      Η ανθρωπότητα αγωνίζεται και ο σκοπός των αγώνων της είναι ακριβώς αυτή η κατάχτηση της ιστορικής συνείδησής της. Το τεράστιο χάος που δημιουργήθηκε είναι γιατί πρώτη φορά δημιουργήθηκε τέτοια και τόση αντίθεση ανάμεσα στις δυνατότητες του πολιτισμού, και ιδιαίτερα του μηχανοτεχνικού, και της ανθρώπινης διαχείρησής του. Το χάος δημιουργήθηκε από την τερατώδη και ανήκουστη αντιστροφή των αξιών, από την εκμηδένιση του ανθρώπου, από την αντίληψη πώς ο άνθρωπος είναι μέσο, από την αντίληψη πώς ο άνθρωπος είναι ένα προϊόν και τούτο για χάρη καταστάσεων και κοινωνικών διαρθρώσεων πού είναι αδύνατο λογικά να συλληφθούν και να δικαιωθούν και που ξεφεύγουν και τα πιο δυνατά και πιθανά όρια της παθολογικής ερμηνείας, φτάνοντας σε ακατανόητα πλαίσια εγκληματικής ψυχοπάθειας. Και η γενηά μου πληρώνει την παραφροσύνη του σημερινού  μας πολιτισμού μας. Πληρώνοντας όμως αγωνίζεται. Αγωνίζεται γιατί πιστεύει πως κι’ ο πιο άγνωστος άνθρωπος που αναπνέει πάνω στη γη μας είναι τόσο απαραβίαστος, όσο και ο Θεός που τον δημιούργησε. Αγωνίζεται και πορφυρώνει με το αίμα της τους κάμπους της γης, αλλά ταυτόχρονα πορφυρώνει με το αίμα της και τα λάβαρα της πίστης και της ελπίδας της. Κι’ αν ακόμα η γενηά μας αγωνίζεται δίχως πλήρη επίγνωση του αγώνα της, στο ομαδικό υποσυνείδητό της καίει κιόλας η φλόγα του ανθρώπινου λυτρωμού. Γιατί απ’ αυτήν την καθολική ψυχικότητα των λαϊκών μαζών αντλούν, τις περισσότερες φορές δίχως να έχουν επίγνωση, οι πνευματικοί δημιουργοί ΄ απ’ αυτού αντλούσε κι ο Στέφαν Τσβάϊχ, γι’ αυτό και το έργο του είναι εναρμονισμένο με την εποχή του.

     Στο έργο του συναντάμε τον σπαραγμό της αγωνίας για το ανθρώπινο δημιούργημα ΄ το πάθος του ανθρώπινου όντος σε όλη τη διαβάθμιση των τόνων του και των αποχρώσεών του ΄ την συνεχή, αδιάλειπτη και φονική σύγκρουση του κόσμου των ενστίκτων ΄ τον αυτοκολασμό, την αυτοκαταστροφή και την αυτολύτρωση.

        Στο έργο του συμπυκνώθηκε και αντανακλάστηκε μέσα στο δράμα των ηρώων του πού πραγματικά υπήρξαν ή πρόβαλαν απ’ την έμπνευσή του, μέσα στους πνευματικούς εκείνους Τιτάνες καις τα δείγματα εκείνα όντα με τα εκατομμύρια αδερφών πάνω στη γη, το δράμα ή καλύτερα η τραγωδία του ανθρώπου, του σημερινού και του αιώνιου, του ανθρώπου που μάχεται για τον άνθρωπο, του ανθρώπου πού ποθεί τον άνθρωπο, την ψυχή του και το πνεύμα του.

     Έτσι το έργο του Στέφαν Τσβάϊχ είναι έργο πνευματικά ευρωπαϊκό ‘ είναι η συνέχιση των αγώνων που ακόμα εξακολουθούν, με κέντρο την ήπειρό μας, πάνω στη γη μας, για την τελική ανθρώπινη αποκατάσταση του ανθρώπου. Η αληθινή πνευματική προσφορά συμπορεύεται πάντα με τους αγώνες πού διεξάγει η ανθρωπότητα για την ελευθερία της ΄ γιατί γνωρίζοντας γινόμαστε όμοια ελεύθεροι.

Πρόλογος του μεταφραστή στην πρώτη έκδοση του «Φουσέ» (Αθήναι 1945).

Σημειώσεις:

Το κείμενο είναι ο πρόλογος του Ζυλ Ρομάν, σελίδες 5-7, στο έργο του αυστριακού συγγραφέα Στέφαν Τσβάϊχ ΙΩΣΗΦ ΦΟΥΣΕ, σε μετάφραση Κωστή Μεραναίου, εκδόσεις «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ»-Αθήνα χ.χ., (β΄ έκδοση 1954) σελίδες 268, δραχμές 200. Το μελέτημα του αυστριακού συγγραφέα όπως μας πληροφορούν οι Παναγιώτης Κ. Τσούκας και Εβελίνα Πλ. Περράκη, στην Εργογραφία του Στέφαν Τσβάϊχ σελίδα 139, «Ιωσήφ Φουσέ. Σκιαγραφία ενός πολιτικού» μεταφράστηκε για πρώτη φορά Αθήνα 1945 από τον Μ. Β. Σακελλαρίου και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Οι Φίλοι του Βιβλίου». Το έργο στην ίδια μετάφραση επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Πέτρος Κ. Ράνος, Αθήνα χ.χ. Συνολικά οι συγγραφείς, αναφέρουν 82 τίτλους βιβλίων του Στέφαν Τσβάϊχ και πάμπολλες επανεκδόσεις τους. Στην ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης της Ελλάδος βρίσκουμε επίσης πληροφορίες για τις πρώτες εκδόσεις και επανεκδόσεις των έργων του Στέφαν Τσβάϊχ στην χώρα μας.

Μετά την πρόλογο υπάρχει εισαγωγικό σημείωμα του Συγγραφέα που παραθέτω παρακάτω, σελίδες 9-13 που έγραψε στο Σάλτσμπουργκ, Φθινόπωρο 1929.

Στην σελίδα 14 της επανέκδοσης του «Ιωσήφ Φουσέ» δημοσιεύεται Κατάλογος 20 τίτλων βιβλίων του εκδοτικού οίκου. Μεταξύ των τίτλων που κυκλοφόρησαν ή μεταφράστηκαν, αναγνωρίζουμε την «ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ 11 ΚΥΠΡΙΟΙ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ 60 ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ», πρόλογος Γ. Θ. Ζώρας, εισαγωγή Α. Μιραμπέλ. Το έργο του γάλλου ρομαντικού Βίκτωρος Ουγκώ, «Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ» σε μετάφραση του ποιητή Γιώργου Κοτζιούλα. Την μετάφραση των ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ από τον ποιητή Ιάκωβο Πολυλά. Το μυθιστόρημα της Πέρλ Μπακ, «ΤΟ ΨΩΜΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ» σε μετάφραση του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου. Τα «ΑΠΑΝΤΑ» του Διονυσίου Σολωμού κ. ά.

Το έργο χωρίζεται στα εξής Κεφάλαια:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η ΑΝΟΔΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ 1759-1793, σ. 15-46

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο ΜΥΔΡΑΛΛΙΟΒΟΛΗΤΗΣ ΤΗΣ ΛΥΩΝ (1793), σ. 47-67

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η ΠΑΛΗ ΜΕ ΤΟ ΡΟΒΕΣΠΙΕΡΟ (1794), σ. 68-100

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΑΤΕΙΑΣ (1799-1802), σ. 101-142

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ (1804-1811), σ. 143-172

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

Η ΠΑΛΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ (1810), σ. 173-191

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

ΑΚΟΥΣΙΟ ΙΝΤΕΡΜΕΤΖΟ (1810-1815), σ. 192-210

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ

Η ΤΕΛΙΚΗ ΠΑΛΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ (1815 ΤΟ ΕΚΑΤΟΝΤΑΗΜΕΡΟ), σ. 211-248

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΝΑΤΟ

ΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ (1815-1820), σ.249-268

--

Χρήσιμο βιβλίο για την εκδοτική περιπέτεια του έργου του Στέφαν Τσβάϊχ στην χώρα μας, είναι το βιβλίο ΣΤΕΦΑΝ ΤΣΒΑΪΧ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ, των Παναγιώτη Κ. Τσούκα και Εβελίνας Πλ. Περράκη, εκδόσεις Κάκτος Αθήνα 2002, σελ.190, τιμή 9.15 ευρώ. Ο κύριος Παναγιώτης Κ. Τσούκας είναι Πάρεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας. Η κυρία Εβελίνα Πλ. Περράκη είναι δικηγόρος. Αμφότεροι είναι μέλη της «Διεθνούς Εταιρείας Στέφαν Τσβάϊχ» (“Internationale Stefan Zweig- Gesellschaft”).  Το εξαίρετο βιβλίο περιέχει ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ των συγγραφέων σ. 9-11. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ σ. 13-131. ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΕΦΑΝ ΤΣΒΑΪΧ σ. 133-184. Βιβλία και αναφορές για το έργο του σ. 185-190,

Χρήσιμη επίσης, είναι η εργασία της κυρίας Τατιάνας Λιάνη, από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «Η μεταφραστική Τύχη του Στέφαν Τσβάϊχ». Η εργασία είναι αναρτημένη στο διαδίκτυο. Το πρώτο βιβλίο μελέτημα για τον Στέφαν Τσβάϊχ στα ελληνικά γράμματα όπως μας πληροφορούν οι Τσούκας- Περράκη, είναι του Νίκου Μαραγκού: Στέφαν Τσβάϊχ, Ο θρύλος ενός ανθρώπου και η αγωνία μιας εποχής. Εκδόσεις: Πέτρος Πατσιλινάκος, Αθήνα 1956. 

[Εισαγωγή]

     Ο Ιωσήφ Φουσέ, ένας από τους ισχυρότερους ανθρώπους του καιρού του κι’ ένας απ’ τους πιο αξιοπρόσεχτους όλων των εποχών, ελάχιστη αγάπη βρήκε απ’ τους συγχρόνους του κι’ ακόμα λιγώτερη δικαιοσύνη απ’ τους μεταγενέστερους.

     Ο Ναπολέων, στην Αγία Ελένη, ο Ροβεσπιέρος, ανάμεσα στους Γιακωβίνους, ο Καρνό, ο Μπαρρά, ο Ταλλεϋράνδος στα Απομνημονεύματά τους κι’ όλοι οι Γάλλοι Συγγραφείς, βασιλόφρονες, δημοκρατικοί, ή βοναπαρτιστές, βαφτίζουν την πέννα τους στη χολή, κάθε φορά πού είναι να γράψουνε τ’ όνομά του. Προδότης από γεννησιμιού του, άθλιος μηχανορράφος, έρπουσα φύση, επαγγελματίας λιποτάχτης,  ταπεινή ψυχή χαφιέ, αξιοθρήνητος ανηθικιστής, καμμιά βρισιά δεν φειδωλεύτηκαν ενάντιά του κι’ ούτε ο Λαμαρτίνος, ούτε ο Μισελέ, ούτε ο Λουϊ Μπλάν δεν προσπαθούν σοβαρά να μελετήσουνε το χαρακτήρα του,- ή καλύτερα τη θαυμαστά σταθερή έλλειψη χαραχτήρα του. Για πρώτη φορά τα χαραχτηριστικά του παρουσιάζονται  με την αληθινή τους όψη στη μνημειώδη βιογραφία του Λουϊ Μαντελέν (απ’ όπου η προκείμενη ψυχολογική μελέτη, καθώς και κάθε άλλη, αντλεί το μεγαλύτερο μέρος του υλικού της)΄ μ’ αυτήν σχεδόν την εξαίρεση η ιστορία παραμέρισε σιωπηλά, στην τελευταία γραμμή των πιο ασήμαντων κομπάρσων αυτόν τον άνθρωπο πού σε μια αποφασιστική καμπή της ιστορίας του κόσμου διηύθυνε όλα τα κόμματα και ήταν ο μόνος που επέζησε από αυτά και πού σε μια μονομαχία ψυχολογικής κατηγορίας, νίκησε ένα Ναπολέοντα και ένα Ροβεσπιέρο.

     Από καιρό σε καιρό η σιλουέττα που διασχίζει ακόμα κάποιο θεατρικό έργο ή κάποιαν οπερέττα σχετική με τον Ναπολέοντα, αλλά τις περισσότερες φορές, με τον τύπο του σχηματικού και κοινού λειτουργήματος ενός πανούργου υπουργού της αστυνομίας, ενός προγόνου του Σέρλοκ Χόλμς΄ η άβαθη περιγραφή συγχέει πάντα τον αποκρυμμένο ρόλο μ’ έναν δευτερώτερο ρόλο.

     Μονάχα ο Μπαλζάκ είδε μεγαλείο σ’ αυτήν την πρωτότυπη μορφή, ακριβώς γιατί κι’ ο ίδιος ήταν ένας μεγάλος ανάμεσα στους μεγάλους. Αυτό το ανώτερο πνεύμα το γεμάτο από δύναμη διείσδυσης, που ανερευνούσε όχι μονάχα τη σκηνή, αλλά και τα παρασκήνια της εποχής, αναγνώρισε ανεπιφύλακτα στον Φουσέ τον πιο ενδιαφέροντα χαρακτήρα του αιώνα του.

     Συνηθισμένος να βλέπει, στη χημεία του των συναισθημάτων, όλα τα πάθη κι’ εκείνα που ονομάζονται ηρωϊκά, καθώς και εκείνα που χαρακτηρίζονται ταπεινά, για στοιχεία της ίδιας απόλυτης αξίας, συνηθισμένος να θαυμάζει έναν τέλειο κακοποιό, έναν Βωτρέν, όπως και μια πνευματική ιδιοφυΐα, έναν Λουϊ Λαμπέρ, μη ξεχωρίζοντας ποτέ εκείνο πού είναι ηθικό από εκείνο που δεν είναι και περιορισμένος πάντα αποκλειστικά στο να μετράει την ενεργητικότητα ενός ανθρώπου και την ένταση του πάθους του, ο Μπαλζάκ ανάσυρε ακριβώς από τη σκιά, όπου του άρεσε να βρίσκεται, αυτόν τον άνθρωπο που υπήρξε ο πιο περιφρονημένος κι’ ο πιο άτιμος της Επανάστασης και της Αυτοκρατορίας. Τον αποκαλεί «αυτή η μοναδική ιδιοφυΐα», «τον μόνο υπουργό πού είχε ποτέ ο Ναπολέων», ύστερα «το δυνατώτερο κεφάλι που γνωρίζω» και αλλού «ένα από εκείνα τα πρόσωπα πού έχουν τόσες όψεις και τόσο βάθος κάτω από κάθε όψη, ώστε είναι αδιαπέραστα τη στιγμή όπου παίζουν και μόνον πολύ καιρόν ύστερα απ’ το παιγνίδι τους μπορούν να εξηγηθούν».

     Να μια γνώμη που διαφέρει πολύ από την περιφρονητική γνώμη των ηθικολόγων. Και στο μυθιστόρημά του: Une tenebreure affaire αφιερώνει  σ’ αυτό «το σκοτεινό, το βαθύ, το έκτατο πνεύμα, που ελάχιστα είναι γνωστό» μιάν ειδική σελίδα. «Αυτή η μοναδική ιδιοφυΐα», γράφει, που προξένησε στον Ναπολέοντα ένα είδος τρόμου, δεν φανερώθηκε μονομιάς στο Φουσέ. Αυτός ο σκοτεινός ο Συμβατικός, ένας απ’ τους πιο έκτακτους και πιο κακοχαρακτηρισμένους ανθρώπους του καιρού του, διαμορφώθηκε μέσα στην θύελλα. Ανυψώθηκε, στην εποχή του Διευθυντηρίου, στο ύψος εκείνο όπου οι βαθυστόχαστοι άνθρωποι ξέρουνε να διαβλέπουνε το μέλλον κρίνοντας το παρελθόν ΄ και ύστερα μονομιάς, όπως μερικοί μέτριοι ηθοποιοί καταυγασμένοι από ένα αιφνίδιο φώς γίνονται εξαιρετικοί, έδωσε δείγματα της δεξιότητάς του στη διάρκεια της γρήγορης επανάστασης της 18 του Μπρυμαίρ. Αυτός ο άνθρωπος με το χλωμό πρόσωπο που διαπαιδαγωγήθηκε μεσ’ στις μοναστικές υποκρισίες, πού κάτεχε τα μυστικά των Ορεινών όπου ανήκε, καθώς και τα μυστικά των βασιλοφρόνων όπου κατάληξε ν’ ανήκει, αργά και σιωπηλά μελέτησε τους ανθρώπους, τα πράγματα και τα συμφέροντα του πολιτικού προσκήνιου ΄ εισχώρησε στα μυστικά του Βοναπάρτη, του έδωσε ωφέλιμες συμβουλές και πληροφορίες πολύτιμες. Εκείνη τη στιγμή ούτε οι παληοί του, ούτε οι καινούργιοι σύντροφοί του δεν υποπτεύονταν την ευρύτητα της καθαρά υπουργικής, της ουσιαστικής κυβερνητικής ιδιοφυΐας του, πού ήταν ακριβής σ’ όλες της τις προβλέψεις και απίστευτα οξυδερκής».

     Έτσι εκφράζεται ο Μπαλζάκ. Ο σεβασμός του ήταν εκείνο που αρχικά προσέλκυσε την προσοχή μου στο Φουσέ κι’ από χρόνια το βλέμμα μου σε κάθε ευκαιρία ακολουθούσε αυτόν τον άνθρωπο για τον οποίο ο Μπαλζάκ είπε πως «είχε μεγαλύτερη δύναμη πάνω στους ανθρώπους κι’ απ’ τον ίδιο τον Ναπολέοντα». Ο Φουσέ όμως ήξαιρε όπως έκανε κι όταν ζούσε, να μένει στην ιστορία μίαν αποκρυμμένη μορφή: δεν αγαπάει να δείχνει ούτε το πρόσωπό του, ούτε τα χαρτιά του. Πάντα σχεδόν μένει κρυμμένος στο κέντρο των γεγονότων, στο εσωτερικό των κομμάτων ΄ πίσω απ’ το ανώνυμο παραπέτασμα των υπουργημάτων η δράση του είναι αθέατη, όπως η κίνηση των τροχών του ρολογιού ΄ και σπάνια κατορθώνουμε να συλλάβουμε την φευγαλέα του κατατομή μέσα στην αναταραχή των γεγονότων και στις πιο χτυπητές καμπύλες της σταδιοδρομίας του. Πράγμα πιο παράξενο, με την πρώτη ματιά, καμιά απ’ τις παρόμοια αποτυπούμενες κατατομές του Φουσέ δεν συμφωνεί με τις άλλες. Πρέπει να καταλάβουμε κάποια προσπάθεια για να φαντασθούμε τον ίδιο άνθρωπο με σάρκα και οστά, στα 1790 εκκλησιαστικό καθηγητή σε σεμινάριο, στα 1792 συλλητή των εκκλησιών, στα 1793 κομμουνιστή και μόλις πέντε χρόνια αργότερα πολυεκατομμυριούχο και τέλος δέκα χρόνια πιο ύστερα δούκα του Οτράντο.

     Όσο όμως τολμηρότερες ήσαν οι μεταλλαγές του τόσο πιο ενδιαφέρον γινότανε για μένα ο χαρακτήρας του πιο τέλειου, απ’ τους νεώτερους, μαθητές του Μακιαβέλλι ΄ όσο πιο πολύ η πολιτική του ζωή πού ολόκληρη πέρασε στα παρασκήνια και στα σκοτάδια γινόταν πιο συναρπαστική για μένα, τόσο περισσότερο η μορφή του έπαιρνε για μένα μια πρωτότυπη και μάλιστα δαιμονική όψη. Κι’ εντελώς απρόβλεπτα, απλά μόνον από ψυχολογικήν ηδονή, βάλθηκα να γράψω την ιστορία του Ιωσήφ Φουσέ, σαν συμβολή σε μια βιολογική μελέτη ακόμα ανύπαρκτη κι’ ωστόσο πολύ αναγκαία, του διπλωμάτη, αυτής της πνευματικής ράτσας, που ακόμα δεν εξετάστηκε πλήρως και πού είναι η πιο φοβερή στον κόσμο μας.

     Ξέρω πως αυτή η βιογραφία ενός απόλυτα ανήθικου όντος, μιάς τόσο ιδιόμορφης ατομικότητας και τόσο σημαντικής, όπως η βιογραφία του Ιωσήφ Φουσέ δεν ανταποκρίνεται στους έκδηλους πόθους της εποχής μας. Η εποχή μας ποθεί και αγαπάει σήμερα τις ηρωϊκές ζωές, γιατί όντας τυραννικά στερημένη από πολιτικούς δημιουργούς, αρχηγούς, αναζητάει στο παρελθόν τα υψηλά πρόσωπα. Δεν παραγνωρίζω καθόλου τη δύναμη που έχουν οι ηρωικές βιογραφίες για το πλάτεμα της ψυχής, για το δυνάμωμα της δραστηριότητας και για την εξύψωση του πνεύματος.

     Από τον καιρό του Πλουτάρχου, είναι αναγκαίες για κάθε γενηά που αναβαίνει και για κάθε καινούργια νεολαία που ξεπροβαίνει. Αλλά ακριβώς στη σφαίρα της πολιτικής, υπάρχει κίνδυνος να παραχαράξουν την ιστορία, αφήνοντας να πιστεύει πώς άλλοτε και πάντα, οι αληθινές ηγετικές φύσεις, οδήγησαν πραγματικά τα πεπρωμένα του κόσμου. Είναι αναμφισβήτητο πώς, και με μόνη την παρουσία της, μιάν ηρωϊκή φύση κυριαρχεί για δεκαετηρίδες και εκατονταετηρίδες στην πνευματική ζωή, αλλά μονάχα σ’ αυτή τη ζωή. Στην πρακτική, στη ρεαλιστική και πραγματική ζωή, στη σφαίρα της κυβερνητικής εξουσίας η αποφασιστική δράση σπάνια ανήκει (και αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί, για να αποφευχθεί όσο είναι δυνατό κάθε πολιτική ευπιστία) στις ανώτερες φυσιογνωμίες, στους ανθρώπους με τις καθαρές ιδέες, αλλά σε μια κατηγορία όντων με πολύ λιγώτερη αξία, αν και πιο επιδέξιων, και με τούτο αναφέρομαι σ’ εκείνους που εργάζονται στα παρασκήνια.

     Στα 1914 και στα 1918 είδαμε πώς πάρθηκαν οι ιστορικές αποφάσεις για τον πόλεμο και την ειρήνη, όχι σύμφωνα με την λογική κι’ απ’ τους υπεύθυνους, αλλά από άτομα πού τα εκάλυπτε η σκιά, από άτομα με τον πιο αμφίβολο χαρακτήρα και με πολύ περιορισμένη διανοητικότητα. Κάθε μέρα διαπιστώνουμε ακόμα πώς, στο διφορούμενο και συχνά και συχνά εγκληματικό παιχνίδι της πολιτικής, όπου οι λαοί εμπιστεύονται, εύπιστα πάντα, τα παιδιά τους και το μέλλον τους, δεν υπερισχύουν οι άνθρωποι με τις πλατειές και ηθικές ιδέες, αλλά αυτοί οι επαγγελματίες παίκτες, πού τους αποκαλούμε διπλωμάτες,- αυτοί οι καλλιτέχνες με τα γρήγορα χέρια, με τα κούφια λόγια και με τα ψυχρά νεύρα.

     Αν λοιπόν πραγματικά, καθώς τώλεγε κιόλας ο Ναπολέων εδώ και εκατό χρόνια, η πολιτική κατάντησε «το νεώτερο μοιραίο», θα θέλαμε να προσπαθήσουμε, για να αυτοϋπερασπιστούμε, ν’ ανακαλύψουμε τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω απ’ αυτή τη δύναμη και μ’ αυτόν τον τρόπο ν’ αποκαλύψομε το φοβερό μυστικό της ισχύος τους. Παρουσιάζω λοιπόν την ιστορία του Ιωσήφ Φουσέ για μιάν ωφέλιμη και πολύ επίκαιρη συμβολή στην ψυχολογία του πολιτικού ανδρός.

          Stefan Zweig, Σάντσμπουργκ, Φθινόπωρο 1929, σελ. 9-13. JOSEFH FOUCHE, the portrait of a politician.

     Διατήρησα την ορθογραφία του μεταφραστή Κωστή Μεραναίου, διορθώνοντας ελάχιστες λεξούλες που ήσαν κραυγαλέα τυπογραφικά λάθη. Το Σάλτσμπουργκ, ο μεταφραστής το μεταφράζει όπως το μεταφράζει.

     Ιδιαίτερη και ξεχωριστή προσωπικότητα διανοουμένου ο Στέφαν Τσβάϊχ, ανήσυχο πνεύμα, ευαίσθητο, δραστήριο και δυναμικό. Φιλειρηνιστής και ανθρωπιστής χωρίς σύνορα και κοινωνικά όρια. Στρατευμένος μέχρι την τελευταία στιγμή, πριν την εθελούσια έξοδό του από την ζωή, στο στρατόπεδο της ειρήνης, του ανθρωπισμού, της τέχνης και του ευρωπαϊκού πολιτισμού.. Αντιμιλιταριστής από θέση, αντιστρατοκράτης από πεποίθηση, φιλοσοφία ζωής. Ο Τσβάϊχ, όρθωσε το ανάστημά του ενάντια στην στρατιωτική και οικονομική εκμετάλλευση των οικονομικά ισχυρών και των μεγάλων δυνάμεων της εποχής του. Στάθηκε τόσο με τον βίο του όσο και με το έργο του, πάντα δίπλα στον άνθρωπο και τα προβλήματά του. Δημοσίευσε ένα πολύπλευρο λογοτεχνικό και ιστορικό που μας μιλούν για έναν κόσμο χωρίς πολέμους, χωρίς όπλα, δίχως κρατικούς ή εθνικούς φασισμούς. Ύψωσε την ειρηνοποιό φωνή του και διαλάλησε τα ελπιδοφόρα μηνύματά του μέσα στα χαρακώματα των ευρωπαϊκών δύο παγκόσμιων πολέμων. Αυτήν την δολοφονική και καταστροφική ανθρωποσφαγή των ευρωπαϊκών λαών και των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών του προηγούμενου αιώνα. Αγωνίστηκε με πάθος για την παγκόσμια και ευρωπαϊκή ειρήνη την περίοδο του μεσοπολέμου. Πολέμησε με θάρρος και ηρωϊσμό για την επικράτηση του ανθρωπισμού, της φιλανθρωπίας, της αλληλεγγύης των λαών, της διάδοσης του Πολιτισμού και της Τέχνης. Αντιστάθηκε στην καταστροφική λαίλαπα του Ναζισμού, της ανόδου του στην εξουσία που αιματοκύλησε την ευρωπαϊκή ήπειρο κυρίως, και οδήγησε εκατομμύρια ανθρώπους από διάφορες χώρες και πολιτισμικά περιβάλλοντα στον θάνατο και τα κρεματόρια, στις φυλακές και τις εξορίες, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Του μεσοπολεμικού μιλιταρισμού που τόσα δεινά επέφερε στις ανθρώπινες ζωές και συνειδήσεις, σε υλικές καταστροφές. Δυστυχώς, ο ίδιος, δεν πρόλαβε να δει την ευρωπαϊκή ήπειρο να απελευθερώνεται από την γερμανική ναζιστική στρατιωτική θύελλα και τους εθνικιστές συμμάχους της, αυτό το τσουνάμι θανάτου και παντοειδούς καταστροφής που έπληξε την ευρωπαϊκή ήπειρο. Η απαισιοδοξία του σε ατομικό επίπεδο, δεν τον άφησε να χαρεί και να γιορτάσει μαζί με τα εκατομμύρια των ευρωπαίων δημοκρατικών πολιτών, τις αντιπολεμικές ευρωπαϊκές δυνάμεις την Ημέρα της Νίκης, την D-DAY. Την απόβαση δηλαδή των ευρωπαϊκών και αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Νορμανδία, που ήταν η αρχή του τέλους για τον ναζισμό και φασισμό. Ο Στέφαν Τσβάϊχ έφυγε οικειοθελώς από την ζωή αφήνοντάς μας σπουδαία πνευματική κληρονομιά. Μια συγγραφική κληρονομιά ενός συγγραφέα και στοχαστή που οι ανθρωπιστικοί του προσωπικοί του αγώνες, συμβάδισαν με την συγγραφική του δημιουργία και περιπέτεια Κοινά ανθρωπιστικά μηνύματα ζωής και ελπίδας για έναν νέο πολιτισμό με σταθερές αρχές και αξίες. Ένα πολύπλευρο έργο που διαβάζεται με ενδιαφέρον ακόμα και σήμερα, όπως μας δείχνουν οι συνεχείς μεταφράσεις και επανεκδόσεις των βιβλίων του, που οι εποχές άλλαξαν και η ανθρωπότητα βαδίζει έστω και με αργά βήματα, έστω και με πισωγυρίσματα-καταργώντας τις δικτατορίες- σε προοδευτικότερα πολιτικά μονοπάτια. Που η ανθρώπινη ιστορική μνήμη προσπαθεί να μην ξανακάνει τα ίδια λάθη. Μπορεί ορισμένα από τα βιβλία του, να μην μας κρατούν το ίδιο αναγνωστικό ενδιαφέρον, ίσως ορισμένες θέσεις του να μην μας συγκινούν πιά, ίσως ορισμένοι τίτλοι βιβλίων του να έχουν ξεπεραστεί από τον χρόνο και να βρίσκονται μόνο στα σκονισμένα ράφια των δημόσιων βιβλιοθηκών. Κάτι που σημείωσα όταν πριν μερικούς μήνες διάβασα και πέρασα στην ιστοσελίδα μου, πληροφορίες για την γαλλίδα ποιήτρια Μαρσελίνα Βαλμόρ. Τίτλοι έργων του, όπως: «Ο Κόσμος του χθές-Αναμνήσεις ενός Ευρωπαίου», «Ιωσήφ Φουσέ», «Οι Μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας», «Σύγχυση Αισθημάτων», «Μενοράχ», «Μονταίνιος», «Έκκληση προς τους Ευρωπαίους» και οι επανεκδόσεις νουβελών και διηγημάτων του στα ελληνικά, μας δηλώνουν την σταθερή αγάπη μας στο έργο και την σκέψη του.

     Ο εβραϊκής καταγωγής αυστριακός συγγραφέας Stefan Zweig, παραμένει επίκαιρος και πολιτικά ενεργός σήμερα, 30 χρόνια μετά το γκρέμισμα του Τείχους του Βερολίνου, και την κατάργηση των ολοκληρωτισμών, των σκοτεινών ιδεολογιών που οδήγησαν στο αιματοκύλισμα το ανθρώπινο γένος, και το διχασμό των ανθρώπων.  

     Ο Στέφαν Τσβάϊχ, βίωσε την τραγικότητα της ανθρώπινης ιστορίας ως προσωπική του τραγωδία, ως δικό του αδιέξοδο, ως αποτυχία αυτοάμυνας των θετικών υγειών κυττάρων του ευρωπαϊκού πολιτισμού απέναντι σε καταστροφικούς και άγονους εθνικισμούς που όζουν αίμα και πόνο, ανελευθερία και σκοτεινές πολιτικές διεξόδους λύσεων. Και η ηρωική του αυτή στάση, αν και τον οδήγησε σε απαισιόδοξα μονοπάτια μέχρι την αυτοκτονία, κάνει ακόμα πιο δραματική την ματιά του, τις εκκλήσεις του για παγκόσμια ειρήνη, τον ερμηνευτικό του φακό που εξετάζει και φωτίζει τα ιστορικά συμβάντα, ταυτόχρονα όμως, την κάνει και πιο επιτακτική, επίκαιρη, φλέγουσα. Στις μέρες μας που το ανθρώπινο είδος ποδηγετείται και εργαλειοποιείται ποικιλοτρόπως από πολλές υπέρτερές του δυνάμεις.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 9 Νοεμβρίου 2019.