Ο κριτικός λόγος του πειραιώτη πανεπιστημιακού Βρασίδα Καραλή
Εισαγωγή
Η πόλη του Πειραιά, όπως δεκάδες φορές έχουμε γράψει στα έντυπα και ηλεκτρονικά σημειώματά μας μέχρι σήμερα, υπήρξε από την ίδρυσή της σε αυτόνομο Δήμο (1835) μια εργατούπολη-και αναγνωρίστηκε ως τέτοια. Ενώ παράλληλα, μαζί με τους όμορους Δήμους της ευρύτερης πειραϊκής περιφέρειας, Νίκαια (Κοκκινιά), Πέραμα, Δραπετσώνα ήταν μια ιστορικά μέσα στον χρόνο προσφυγούπολη, ιδιαίτερα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Ο μεγάλος πληθυσμιακά όγκος των δημοτών της προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Τα περισσότερα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας τροφοδότησαν την Πόλη με ένα ανθρώπινο πολύστικτο και πολυμορφικό εργατικό και ναυτικό δυναμικό, ετερόκλητο με διαφορετικές καθημερινές συνήθειες και εθιμικούς τρόπους συμπεριφοράς, ένδυσης, μουσικών ακουσμάτων και μαγειρικών γεύσεων. Ένα έμψυχο δυναμικό το οποίο μετανάστευσε από τους τόπους καταγωγής του και εγκαταστάθηκε στον Πειραιά για να εργαστεί στο Λιμάνι του και στις άλλες του Βιομηχανικές και Εργοστασιακές, Υφαντουργικές μονάδες τις οποίες ίδρυσαν οι μεγάλες αστικές του οικογένειες από τα τέλη του 19ου αιώνα και λειτούργησαν στην Πόλη σχεδόν μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο όταν η αστική και επιχειρηματική τάξη του Πειραιά εγκατέλειψε την Πόλη για την Αθήνα μετά τον βομβαρδισμό του Λιμανιού από τους Συμμάχους. Φτωχές οικογένειες και εξαθλιωμένα από την φτώχεια και άλλες κακουχίες άτομα βρήκαν δουλειά στην ανθοφορούσα και εμπορικά πλειοψηφούσα εργασιακά Ναυτιλία του, που ίδρυσαν τα Ναυτιλιακά τζάκια της Πόλης, οι μεγάλες πατροπαράδοτες ναυτιλιακές οικογένειες των νησιωτών, και στον ευρύτερο κύκλο εργασιών και θέσεων εργασίας που δημιουργεί ο χώρος της εντός και εκτός Ελλάδας. Ο διαφορετικών νοοτροπιών αυτός κόσμος αργά και σταθερά μέσα στον ιστορικό χρόνο, βρήκε σταθερό και σίγουρο απάγκιο από τις κατά καιρούς ιστορικές και πολιτικές αναταραχές, οικονομικά αδιέξοδα, εσωτερικές και εξωτερικές ανακατατάξεις που αντιμετώπισε η Ελλάδα τους τελευταίους δύο αιώνες. Η Μικρασιάτικη Ρωμιοσύνη, η Πελοποννήσια καπατσοσύνη, η Στερεοελλαδίτικη εμπορική ευρηματικότητα, η Νησιώτικη ευφυΐα και το ελεύθερο ναυτικό πνεύμα, το Κρητικό πείσμα και αγωνιστική διάθεση και το Επτανήσιο φιλελεύθερο και καλλιτεχνικό πρόσωπο, συγχωνεύτηκαν-όχι δίχως δυσκολίες και προβλήματα-και καλλιέργησαν, οικοδόμησαν, ζύμωσαν την σύγχρονη Πειραϊκή ταυτότητα. Αυτό το Πειραϊκό κουκούλι συμπεριφοράς και συν-αντίληψης, αναγνώρισης, το οποίο διατηρείται μέχρι των ημερών μας και αποδεχόμαστε ως κληρονομιά με υπερηφάνεια. Στην πάροδο του χρόνου, ο Πειραιάς δεν υπήρξε μόνο μια προσφυγομάνα, αλλά και η ίδια η Πόλη έστειλε χιλιάδες παιδιά της στην ξενιτιά ως μετανάστες κυρίως στο εξωτερικό. Πολυπληθείς Πειραιώτικες πληθυσμιακές ομάδες από την εποχή της οικογένειας του Αλέξανδρου Πάλλη στην Ινδία, την οικογένεια Ράλλη, της οικογένειας Σίψωμου στη Νότιο Αφρική (αδερφού του ποιητή Λάμπρου Πορφύρα) πειραιώτες ευεργέτες και έμποροι εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο και διάσπαρτα στην Αφρική, τον Βαλκανικό χώρο, την Μεγάλη Βρετανία. Το ποθούμενο όνειρο των Ευρωπαίων (και των Ελλήνων) η μετανάστευση στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έγινε πραγματικότητα για χιλιάδες ελληνικές οικογένειες. (Η κινηματογραφική ταινία «Οι νύφες» μεταξύ άλλων μας δείχνουν το τι συνέβαινε εκείνα τα χρόνια). Διαπρεπείς Πειραιώτες συναντάμε στην Ρώσικη ομόδοξη αχανή επικράτεια και στην όχι πυκνοκατοικημένη μεγάλη και μακρινή ήπειρο την Αυστραλία. Χώρες και Ήπειροι, πόλεις (το σίτυ του Λονδίνου) δέχθηκαν και αγκάλιασαν Έλληνες- Πειραιώτες μετανάστες οι οποίοι εργαζόμενοι σκληρά, μόχθησαν, κοπίασαν, μεγαλούργησαν, άφησαν τα ελληνικά ίχνη τους όπου εγκαταστάθηκαν, διαπρέποντας σε διάφορους τομείς της πολιτικής, της οικονομίας, του εμπορίου, της επιστήμης, των τεχνών και των γραμμάτων. Οι Πειραιώτες αυτοί-όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες-ανήκουν στην Άλλη Ελλάδα. Την Ελλάδα που συνεχίζει να συμπληρώνει ακόμα το ψηφιδωτό του προσώπου της . Είναι η μεγάλη πατρίδα εκτός πατρίδας. Οι Έλληνες αυτοί είναι οι εστίες πολιτισμού και ανάπτυξης, προσφοράς και εκπροσώπησης της ελληνικής φυλής, ράτσας στα πέρατα της οικουμένης. Τα πρόσωπα που συνεχίζουν να μεταλαμπαδεύουν το ελληνικό πνεύμα και γλώσσα, ορθόδοξη πίστη και επιχειρηματικότητα, τα ελληνικά γράμματα στα πέρατα της γης. Δεκάδες οι Έδρες Ελληνικών Σπουδών στο εξωτερικό.
Ο Πειραιάς, ευτύχησε παρά τα όποια προβλήματά του, να δώσει στην Ελλάδα διαχρονικά μια πλειάδα αξιόλογων και αξιοσημείωτων ανθρώπων του πνεύματος της τέχνης, της επιστήμης, του πολιτισμού. Κανένας τομέας της τέχνης και της καλλιτεχνίας δεν έμεινε αδιάφορος στους Πειραιώτες. Η ελληνική γραμματολογία ευτύχησε να έχει στους κόλπους της χιλιάδες πειραϊκά ονόματα που τίμησαν την Πόλη μας. Η Πόλη μεταξύ άλλων κυοφόρησε και δεκάδες πανεπιστημιακούς δασκάλους και εργάτες του πνεύματος (συγγραφείς, δοκιμιογράφους, ποιητές κλπ.) οι οποίοι διέπρεψαν στην κριτικογραφία και δοκιμιογραφία. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν δύο ομάδες Πειραιωτών. Οι εντός και οι εκτός της Πόλης. Σχηματικά-για την ορθότερη κατανόηση και όχι αξιολογική ταξινόμηση αναφέρουμε. Τους δοκιμιογράφους και κριτικούς εκτός της Πόλης όπως: οι πανεπιστημιακοί Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Δημήτρης Κόκορης, Μιχάλης Μπακογιάννης, Βρασίδας Καραλής, Μάνος Στεφανίδης (στα εικαστικά) και από τους παλαιότερους Ευάγγελος Παπανούτσος και άλλοι. Και σε αυτούς που δραστηριοποιήθηκαν και ασχολήθηκαν με την κριτικογραφία εντός της Πόλης, ο ποιητής Στέλιος Γεράνης, ο πεζογράφος Χρήστος Λεβάντας, ο ποιητής Αντώνης Ζαρίφης, ο Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, ο ιστορικός Γιάννης Χατζημανωλάκης, ο ποιητής και μεταφραστής Κώστας Θεοφάνους, ο ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου Μανόλης Βλάχος (κυρίως στον τομέα των εικαστικών τεχνών), ο ποιητής Νίκος Λάζαρης, (Νίκαια) ο κριτικός Ευάγγελος Ν. Μόσχος, ο Παύλος Μπαλόγλου, η Αιμιλία Καραλή και άλλοι. Ορισμένες από τις πειραϊκές αυτές φυσιογνωμίες δραστηριοποιήθηκαν συγγραφικά τόσο εντός όσο και εκτός της πόλης. Να συμπληρώσουμε ακόμη, τον εκδότη και ποιητή Γιώργο Χρονά από την περιοχή του Περάματος, και, ότι ανάμεσα στον πρώτο κύκλο, φιλική παρέα, που ίδρυσε το λογοτεχνικό περιοδικό «Διαβάζω» συναντάμε και Πειραιώτες. Όπως ο ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος, η Χάρης Σολωμού, η Βάσω Σπαθή,-της τελευταίας το όνομα αναγνωρίζουμε σε αρκετά βιβλιοκριτικά μικρά σημειώματα την περίοδο της μεταβατικής διεύθυνσης του περιοδικού. Από τις σελίδες του αξιόλογου αυτού περιοδικού πέρασαν και δημοσίευσαν αρκετοί Πειραιώτες συγγραφείς και κριτικές φωνές. Όπως και ο υποφαινόμενος. Ένας πειραιώτης δοκιμιογράφος και κριτικός του οποίου τις βιβλιοκρισίες και θεωρητικά του κείμενα, σύντομα κριτικά σημειώματα, μελέτες του και επιμέλειες αφιερωμάτων που διαβάζουμε στο οσάνω περιοδικό (στην δεκαπενθήμερη ή μηνιαία του έκδοση) είναι και ο πανεπιστημιακός κύριος Βρασίδας Καραλής.
Ο κύριος Βρασίδας Καραλής όπως και ο κυρός Βαγγέλης Αθανασόπουλος είναι οι δύο Πειραιώτες οι οποίοι χωρίς να κόψουν τις πειραϊκές τους ρίζες μπορούμε να γράψουμε ότι είναι οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της Πειραϊκής σκέψης στον πανεπιστημιακό χώρο και την κριτικογραφία των τελευταίων χρόνων. Μιλώ για τον τομέα της Νεοελληνικής Φιλολογίας. Ιδιαίτερα ο πανεπιστημιακός δάσκαλος κ. Βρασίδας Καραλής (ανήκει στην γενιά του 1980), γεννήθηκε το 1960, συνεχίζει να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ της Ωκεανίας όπου κατοικεί. Είναι ένας κριτικός απίστευτα πολυπαραγωγικός. Εκδίδει βιβλία και περιοδικά στο εξωτερικό στην αγγλική γλώσσα, δημοσιεύει μελέτες και κριτικές του για έλληνες και ξένους συγγραφείς σε δεκάδες περιοδικά, μεταφράζει στα ελληνικά μυθιστορήματα, μετέχει σε επιστημονικά συνέδρια, δίνει ομιλίες, οργανώνει στο εξωτερικό ομάδες ανάγνωσης έργων της ελληνικής λογοτεχνίας, με δύο λόγια, το εύρος και το πλάτος οι κατηγορίες των εργασιών του είναι τέτοιο που σε αφήνει άφωνο. Η εργατικότητα του γεννημένου στην Κρέσταινα Πειραιώτη καθηγητή και συγγραφέα, κριτικού δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορο τον χώρο των ελληνικών και πειραϊκών γραμμάτων και του πολιτισμού. Οι παρεμβάσεις του συζητούνται, σχολιάζονται, προσεγγίζονται, ερμηνεύονται από τον επιστημονικό χώρο, τους συγγραφείς πάντα με προσοχή και αυξανόμενο ενδιαφέρον. Ανεξάρτητα αν οι γνώμες των τρίτων είναι θετικές ή προκαλούν «ενστάσεις». Το βέβαιο είναι, ότι οι δημοσιεύσεις του δεν αφήνουν αδιάφορο τον αναγνώστη.
Στο παρόν σημείωμα, δεν θα καταγράψω τις εργασίες και τα δημοσιεύματά του, τα βιβλία που εξέδωσε και γνωρίζω-γνωρίζουμε οι ασχολούμενοι με την λογοτεχνία, προβαίνοντας σε μία ενδεικτική ασφαλώς εργογραφία. Η ταξινόμηση και αποδελτίωση του τεράστιου υλικού, χρειάζεται ειδική επεξεργασία και πρόσβαση σε πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, εφόσον ο πειραιώτης πανεπιστημιακός και κριτικός εξακολουθεί να γράφει και να δημοσιεύει, τα τελευταία χρόνια μάλιστα και σε ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά στο διαδίκτυο. Σκέφτηκα σαν Πειραιώτης, σε εκτίμηση στο διάσπαρτο δημοσιευμένο έργο του και σαν μια προσπάθεια γνωριμίας του λόγου και της σκέψης του από τους σύγχρονους Πειραιώτες και όχι μόνο, να καταγράψω τις συμμετοχές του κυρίου Βρασίδα Καραλή στο λογοτεχνικό περιοδικό «Διαβάζω» από τα τεύχη που έχω στην διάθεσή μου. Από την χρονιά που κυκλοφόρησε έως την διακοπή της κυκλοφορίας του. Πάνω από 500 τεύχη στην δεκαπενθήμερη και μηνιαία έκδοσή του. Ασφαλώς σε μια εξονυχιστική αναφορά θα έπρεπε να αναφέρω και τα τεύχη στα οποία ανέτρεξα και δεν συνάντησα το όνομά του ή σε ορισμένα παλαιά τεύχη του περιοδικού που δεν έχω. Η συμμετοχή του κ. Βρασίδα Καραλή είναι πολύπλευρη. Τι θέλω να πω. Επιμελείται αφιερωμάτων σε πρόσωπα της ποίησης και της φιλοσοφίας. Γράφει άρθρα, στέλνει απαντητικές επιστολές, δημοσιεύει θεωρητικά του κείμενα για την περιπέτεια του Δοκιμιακού και κριτικού λόγου στην Ελλάδα, απαντά σε έρευνα του περιοδικού ανάμεσα σε άλλους διακεκριμένους έλληνες νέους συγγραφείς, παίρνει συνεντεύξεις με ξένους πανεπιστημιακούς, και φυσικά γράφει βιβλιοκριτικές για μια πλειάδα βιβλίων. Μικρά ή εκτενέστερα κριτικά σημειώματα, άλλοτε μιλώντας θετικά για το βιβλίο άλλοτε όχι. Αρκετές φορές επιλέγει να γράψει και για δεύτερο βιβλίο του συγγραφέα που διαβάζει. Όπως θα παρατηρήσει ο φιλέρευνος αναγνώστης οι κριτικές του δεν αφορούν το πεδίο μόνο της ελληνικής και ξένης ποίησης και πεζογραφίας. Γράφει για μελετήματα και δοκίμια κυρίως, φωνές ελληνικού στοχασμού, κοινωνιολογίας, θρησκειολογίας, φιλοσοφίας, πολιτειολογίας, μαρξιστικής ιδεολογίας. Ο κύριος Βρασίδας Καραλής αν τον ερμηνεύω σωστά διαβάζοντας τα δημοσιεύματά του, μπορούμε να σημειώσουμε ότι είναι ένας στοχαστής πολυπολιτισμικών οριζόντων, δοκιμιογράφος και κριτικός διεθνών προδιαγραφών ατμόσφαιρας και παιδείας. Δεν έχει υπερβεί μόνο τα όρια της Πόλης του Πειραιά αλλά και της Ελλάδας. Η γλώσσα του προέρχεται από όλο το εύρος της παράδοση της ελληνικής γραμματείας. Αρχαίας, Μεσαιωνικής-Βυζαντινής-Νεότερης. Η γραφή του απλώνεται σε δυσθεώρητα ύψη στοχασμού, είτε είναι αναλυτική είτε είναι συνθετική μας εκθέτει με σαφήνεια την σκαλωσιά της κριτικής του σύλληψης. Ο λόγος του διαθέτει καθαρότητα και προσδιοριστικό «πνευματικό» προσανατολισμό. Ο κριτικός λειτουργεί σαν άτομο κάτω από το λειτουργικά απελευθερωτικό πνεύμα του ανήσυχου πάντα Νίκου Καζαντζάκη, την επιρροή του ποιητή-δασκάλου Κωστή Παλαμά, και τον μυστικιστικό στοχασμό και ολύμπια ιδέα του Άγγελου Σικελιανού. Ο κ. Βρασίδας Καραλής δεν έχει ένα μοντέλο ερμηνείας ούτε και ύφος γραφής. Τα αλλάζει ανάλογα τα βιβλία που έχει μπροστά του και επιλέγει να διαβάσει εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική του θεωρία για την γλώσσα, τους δοκιμιακούς κανόνες, τα μεταφραστικά ζητήματα, τις ιδέες του συγγραφέα και των ηρώων των έργων του. Τα ερμηνευτικά του κλειδιά προέρχονται κυρίως από τον χώρο των κανόνων του δοκιμιακού λόγου της αγγλοσαξονικής παράδοσης, εμπλουτιζόμενα από την μαρξιστική διαλεκτική και κοινωνιολογική σκέψη. Είναι ένας σύγχρονος των ημερών μας Πλατωνικός στοχαστής ο οποίος αν δεν είναι λανθασμένος ο παραλληλισμός, κάνει στο πεδίο της κριτικής και της σκέψης ότι έκανε στο πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας ο μαθητής του Σίγκμουντ Φρόιντ, ο σημαντικός Κάρλ Γιουνγκ. Ένας ερευνητής και επιστήμονας ο οποίος απελευθέρωσε την Ψυχολογία από την κλινική της περιπτωσιολογία όπως την εφάρμοσε ο πατέρας της ψυχανάλυσης και της πρόσφερε την οικουμενική της ανθρωπολογική διάσταση εμπλουτίζοντάς την με έρευνες και παρατηρήσεις πάνω στους πανάρχαιους, προαιώνιους του ανθρώπου Μύθους και Σύμβολα. Ο Κάρλ Γιουνγκ οικειοποίησε στο ευρύ κοινό την επιστήμη της Εθνογραφίας στην εποχή του και φώτισε σκοτεινά μονοπάτια της ψυχής και της ανθρώπινης συνείδησης, μέσα από Ήρωες της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας. Ο λόγος του κ. Βρασίδα Καραλή κάτω από αυτό το πρίσμα είναι πολυφωνικός, πολύστικτος, διαφυλικός, διαγλωσσικός ή ίσως, «πολυγλωσσικών αναφορών», έχει μέσα του μια μεταβλητότητα δίχως να απεμπολεί την σαφήνειά του όσον αφορά το ακόμα ανοιχτό θέμα της Ελληνικότητας. Το τι είναι δηλαδή Ελληνικότητα και ποιες οι κατά καιρούς εκδοχές, προτάσεις της και πρόσωπό της στην συνομιλία της με άλλους πολιτισμούς και παραδόσεις, εκδιπλώσεις της. Είναι συγχρονικός και μοντέρνος ο λόγος του πειραιώτη κριτικού, διαλέγεται με παλαιότερα και σύγχρονά του ρεύματα της Λογοτεχνίας και της Φιλοσοφίας, των κόσμο των ιδεών. (με το πάθος ενός νεοπλατωνιστή αλλά Πλήθωνα Γεμιστού, όπως και η ποιητική του συλλογή που του αφιερώνει «Ωδή»). Έχει ειδολογικές παραλλαγές διαφόρων διαστάσεων, εσωτερικών του επιδράσεων και αναμετρήσεων. Διαθέτει έναν προσωπικό πυρήνα υψηλών κριτικών χαρακτηριστικών (η φωνή του) που ξεχωρίζουν από άλλες κριτικές φωνές της γενιάς του. Η θεωρητική του σκέψη προϋποθέτει μία πλούσια βιβλιοθήκη αναγνωσμάτων εκ μέρους του αναγνώστη όχι τόσο για να ξεκλειδωθούν οι κόμβοι της όσο στο να κατανοήσουμε τι καινούργιο και μοντέρνο αντιπροσωπεύει στον σύγχρονο ελληνικό και ίσως δυτικό στοχασμό και δοκιμιακό λόγο ο Πειραιώτης κριτικός. Ο κ. Καραλής οικοδομεί την δική του Ποιητική στην ανάγνωση των κειμένων. Γιαυτό αν κάνουμε μια στατιστική ανάλυση των κριτικών του, θα διαπιστώσουμε ότι τα περισσότερα βιβλία που επιλέγει να μας παρουσιάσει είναι Δοκίμια, κριτικής της λογοτεχνίας ή φιλοσοφικού στοχασμού. Συναγωγές μελετημάτων από άντρες ή γυναίκες έλληνες και ελληνίδες δοκιμιογράφους. Ποιητές ή πεζογράφους οι οποίοι ασχολούνται παράλληλα και με την κριτική. Βλέπε περίπτωση Αρανίτση, Βαγενά. Στην ελληνική επικράτεια φέρνει στην σκέψη τον λόγο και ίσως την σκέψη του Χρήστου Μαλεβίτση. Ενός στοχαστή που άφησε το στίγμα του τις τελευταίες δεκαετίες της γενιάς μας με τα σοβαρά και πυκνογραμμένα βιβλία του, ενός φιλοσόφου μάλλον «συντηρητικών» ιδεών αλλά σημαντικών συμπερασμάτων. Ο κ. Βρασίδας Καραλής δεν εσωτερικεύει μόνο μέσα στα γραπτά του την ψυχολογική αιτιότητα των μυθιστορηματικών ηρώων ή την ιδιαίτερη εκφραστική μορφή των δοκιμιογράφων αντρών και γυναικών που εξετάζει τα βιβλία τους, μα αντανακλά στον εκ νέου φωτισμό τους την οπτική διατύπωση μαρτυριών και μασκών από όλο το εύρος των πολιτισμικών ιδιοτήτων της ανθρώπινης σκέψης. Τα κείμενά του και οι βιβλιοκρισίες του είναι μικρές πραγματείες πάνω στην σκέψη, την λογοτεχνία, την γλώσσα σε όλες τις τρομακτικές και λυτρωτικές διαστάσεις και παραλλαγές τους. Στην επίγεια τραγικότητα του ανθρωπίνου όντος. Είναι μια νέα Περί Ύψους λόγος κριτική φωνή των ημερών μας, απαλλαγμένη από καθιερωμένες μεθοδολογίες και κανόνες. Ένα εργοστάσιο ιδεών που δουλεύει ακατάπαυστα. Η ερμηνεία του δημιουργεί τους κανόνες ερμηνείας της. Το λεκτικό υλικό στα χέρια του, από όπου και αν προέρχεται, αποκτά «μορφολογικές» διαστάσεις περιγραφής ενός νέου κόσμου σημασιολογικών προσεγγίσεων και προτάσεων. Είναι ένας προστακτικός της κριτικής λόγος που δεν χωρά μέσα στην προστακτικότητά του, αφού τροποποιείται διαρκώς. Ο κριτικός όπως μας φανερώνου και δύο σχετικά δημοσιεύματά του στο περιοδικό, αρχιτεκτονεί την δική του Θεωρία περί Λογοτεχνίας. Αφομοιώνοντας όλες τις προτάσεις ιδιαιτερότητας των αναγνωσμάτων του και των γλωσσικών ακουσμάτων του. Ο κριτικός του λόγος είναι πρωτίστως αν δεν λαθεύω γνωσιολογικός, μια νέας κανονιστικής πρότασης τόσο των έργων που κρίνει όσο και της σκέψης και των οριζόντων των κρινόμενων συγγραφέων και δοκιμιογράφων. Και συνήθως είναι και πολύ θεωρητικός. Βλέπουμε δηλαδή πολλές παλαιές και σύγχρονες θεωρίες του 20ου αιώνα να εφαρμόζονται στην κριτική του κανονιστική μέθοδο και να αντανακλούνται μέσα στα κείμενά του. Η Λογοτεχνία συμβαδίζει με την Φιλοσοφία, την Κοινωνιολογία και την Ιδεολογία της εποχής της, το ίδιο και ο δοκιμιακός και κριτικός λόγος. Με τον τρόπο αυτόν έχουμε μπροστά στα μάτια μας πάνω από ένα κυρίαρχο πολιτιστικό μοντέλο ανθρώπινης κατάστασης και σκέψης. Ο Β. Κ. κατά κάποιον τρόπο «μεταγλωττίζει» τα κείμενα σε μια γλώσσα μητρικών αναφορών και διαστάσεων, σε δρόμους νέων συμβολισμών της και αποτυπώσεών της. Σε κείμενά του ή κριτικές του μας εκθέτει και την ορολογία του καθώς μας μιλά για το τι σημαίνει για τον ίδιο λογοτεχνικότητα ενός πρωτότυπου έργου ή μιας δοκιμιακής μεταγενέστερης ανάγνωσής του. Συνομιλεί δηλαδή διπλά με τα κείμενα. Αυτές οι σκέψεις μου, ίσως όχι και τόσο άστοχες, είναι η δική μου ανάγνωση των κριτικών του και δοκιμιακών του καταθέσεων όπως τις αναγνωρίζουμε στα τεύχη του περιοδικού «Διαβάζω». Ασφαλώς οι προσωπικές αυτές κρίσεις ενός Πειραιώτη για το πολυσχιδές έργο ενός άλλου Πειραιώτη, δεν απεικονίζουν το εύρος και την ποιότητα της σκέψης και της γραφής του καθ’ ολοκληρίαν. Δεν είναι δηλαδή πλήρης ούτε πλέρια ούτε εξαντλητικός. Είναι σημειώσεις μου στο περιθώριο καθώς διαβάζω τα κείμενά του. Και ίσως, ο γραπτός λόγος να είναι μια άλλη μορφή προφορικής συνομιλίας μεταξύ δύο Πειραιωτών που έχουν χαθεί από χρόνια και τους χωρίζει η γεωγραφία. Καθώς ο χρόνος παραλλάσει παλαιές εμπειρίες, αγνοεί μνήμες, συσκοτίζει βιώματα, παραβλέπει σχέσεις, προσπερνά κοινές παραστάσεις νεανικών χρόνων. Ο γραπτός λόγος γίνεται η γέφυρα που ενώνει ζωές πριν αυτές μαραθούν και κατσιάσουν από την σκουριά του χρόνου. Και το τυχαίο μυστήριο του βίου και της αυτόβουλης γραφής κόψει το νήμα της ύπαρξης.
Στο σημείωμα αυτό, μεταφέρω και μία κριτική του καθηγητή κυρίου Βρασίδα Καραλή για βιβλίο μου όταν κυκλοφόρησε και την ευρεία αποδελτίωση και χρονολογική καταγραφή των συμμετοχών του στο περιοδικό «Διαβάζω». Ευελπιστώντας να έχω τον χρόνο και δυνατότητα να συντάξω και ένα μικρό έστω Ανθολόγιο της κριτικής του σκέψης και να αντιγράψω κριτικές που έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς για την συγγραφική του παρουσία και τα βιβλία του.
ΓΙΩΡΓΟΥ Χ. ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΥ: Προσεγγίσεις στον ερωτικό λόγο. Άσμα Ασμάτων, Τάκης Σινόπουλος. Πρόλογος Μιχάλη Μερακλή. Αθήνα, Βιβλιογονία, 1991, σ.60 (Μελέτη)
ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΑ
ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΡΟΣΕΚΤΟ ΕΡΓΟ
Το μικρό βιβλίο του Γιώργου Μπαλούρδου
δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο και ασχολίαστο. Το περιεχόμενο, το ύφος και η
μέθοδός του παρουσιάζουν κάτι το απροσδιόριστα πρωτότυπο και αξιοπρόσεκτο, ενώ
παράλληλα θέτει προβλήματα που, ενώ τα συζητάμε από αιώνες, μετατοπίζουμε
διαρκώς τη λύση τους στο πιο απόμακρο μέλλον.
Ο κ. Μπαλούρδος από άποψη ψυχονοοτροπίας,
βρίσκεται μέσα στα όρια μιας φιλορθόδοξης προβληματικής. Διαβάζει δηλαδή τα
κείμενα που αναλύει μέσα από τα μάτια των εκκλησιαστικών πατέρων, ακόμα και
όταν αυτό δεν δηλώνεται. Αποδέχεται, επομένως, ως αξιωματικές αφετηρίες, κατά
πλάτος και κατ’ επιτομήν, τις αρχές προσέγγισης και ερμηνείας, όπως τις
βρίσκουμε στα πατερικά κείμενα. Κάτι τέτοιο είναι αναμφίβολα επίφοβο, εκτός
βέβαια του ότι έχει γίνει κάπως του συρμού τον τελευταίο καιρό.
Μέσα σ’ αυτή την παράδοση, λοιπόν,
εντάσσεται και το δοκίμιο του κ. Μπαλούρδου. Αν και εκφραστικά διαφέρει αρκετά
από αυτήν, αναδύεται μέσα από τον παράδεισο των σημασιών της. Παρατηρώ μόνο μια
σύγχυση αλληγορικής και κυριολεκτικής ερμηνείας που καταλήγει σε μια εξογκωμένη
λεκτική χλιδή. Ο «ερωτικός λόγος» του δικού του κειμένου, προϋποθέτει τη γλώσσα
χρησιμοποιούμενη ως ερωτικό αντικείμενο και παίγνιο: ως υποκατάστατο μιάς
ερωτικής εμπειρίας. Η απλότητα είναι ο πιο ελεύθερος, ο πιο πλήρης τρόπος
ύπαρξης,-και αυτό λείπει σε αρκετό βαθμό από το κείμενο του κ. Μπαλούρδου.
Πρίν απ’ όλα, το βιβλίο του είναι
εντυπωσιακό-αιφνιδιάζει με τις απροσδόκητες συσχετίσεις του, ξεγελάει την
προσδοκία του αναγνώστη να βρει τα πράγματα στο χώρο που τα έχει συνηθίσει,
προκαλεί με τη λογική του ασυνέπεια. Λόγος σπασμωδικός, παραμίλημα υπνοβάτη, ή
της δελφικής Σίβυλλας, κραυγές, ψίθυροι, ψελλίσματα ενός δράματος πού
προϋποτίθεται, σπασμοί μιας ερωτικής έξαρσης. Το θέμα του άλλωστε είναι ο
«ερωτικός λόγος», οτιδήποτε και αν δηλώνει αυτός ο ταλαιπωρημένος όρος.
Κατά δεύτερο λόγο, το βιβλίο του είναι
εντυπωσιακό-βασίζεται σε σχεδόν αντανακλαστικές αντιδράσεις, σε αναπάντεχους
συνειρμούς και σχέσεις συμβολικές, που μόνο μέσα από τη δεκτικότητα του
συγγραφέα πήραν μιαν ευλογοφανή συνέπεια, απέκτησαν μια κάποια νόμιμη
συγγένεια. Και όμως’ τι σχέση, τι συγγένεια, τι σύγκλιση μπορούν να
παρουσιάσουν δυο τόσο ανόμοια κείμενα, δύο ασυνάρμοστες ταξιθετήσεις του
κόσμου;
Πρώτα, το Άσμα Ασμάτων’ ένα έργο καθαρό
και απόλυτο, βασισμένο σε μια θεία φανέρωση πληρότητας μέσα σε μια πλάση
ευκοσμίας. Κι απέναντί του το Άσμα της Ιωάννας και του Κωνσταντίνου του Τάκη
Σινόπουλου’ γεμάτο σκοτάδι και αποσπασματικότητα, προελληνική δεισιδαιμονία και
αντι-χριστιανική δυαρχία, το συντρίμμι μιας ακοινώνητης επαφής, το παραλήρημα
μιας παρά φύσιν διχοτομίας της σάρκας και της ψυχής.
Λειτουργεί, επομένως, ο ερωτικός λόγος
σαν ερωτικό κάλεσμα, όπως λέει ο συγγραφέας; Ή, άραγε, σαν υπόμνηση της
ανεκπλήρωτης επαφής; Έχει άραγε η ευθύτητα του Άσματος οποιαδήποτε συνάφεια με
τις ψυχολογικές απουσίες του Σινόπουλου; Τι κοινό έχουν, εν τέλει, η
μυστικότητα του ζόφου και η μορφοφάνεια του φωτός; Ερωτήσεις που κορυφώνονται
στο θεμελιακό συνολικό ερώτημα; Μιλάν οι ζωντανοί και οι νεκροί την ίδια
γλώσσα; Ή μήπως ο Ορφέας και η Άλκηστις, ο Λάζαρος και ο Χριστός, «σημαίνουν»
κάποιους απόκοσμους φθόγγους, που δεν μας επιτρέπεται να συλλαβίσουμε;
Ο ερωτικός λόγος έχει να κάμει πρώτα με τη
γλώσσα κι ύστερα με την ερωτική κίνηση του αγαθού. Έχει να κάμει με σχήματα
υλικά και με αινίγματα δογματικά. Αν ο Σινόπουλος κατανοεί τη γλώσσα της Βίβλου,
έχει καλώς’ ειδάλλως ο κ. Μπαλούρδος ξέρει να ρίχνει τα δίχτυα του ύφους του σε
πολύ βαθιά νερά, όπου αναμφίβολα σαγηνεύει τους λίγους δήλιους κολυμβητές που
μας απομένουν. Γιατί, σε αυτό το επίπεδο τελικώς, ο μελετητής συναρθρώνει τη
συνάφεια των οραμάτων’ στο δίχτυ του δικού του ύφους, όπου συνυφαίνει την
πολυχρωμία της γλώσσας με τη φοβερή κατοχή των κειμένων. Ο κ. Μπαλούρδος έχει
πρώτα ύφος και μετά ιδέες. Και θα προσθέσω, κάπως παραδοξολογώντας: ξέρει να
συσκοτίζει τα κείμενα, ενώ άλλοι ιδρώνουν να τα διαφωτίσουν. Και επιπλέον
γνωρίζει να τα περιβάλλει με τέτοιες αναφορές, ώστε το αγύμναστο μάτι
ζαλίζεται, αδυνατεί να τα ατενίσει στο χώρο που τα εκσφενδονίζει ο μελετητής. Ο
κ. Μπαλούρδος με δεξιότητα κάνει τη μυστική θεωρία, απομυστικοποιούσα λογοτεχνία.
Και πραγματικά δεν ξέρω, που μπορεί να οδηγήσει αυτό.
Μολοντούτο, όμως, ο αναγνώστης έχει ακόμα
τη γεύση του ανολοκλήρωτου. Ο Σινόπουλος, παρά τους μεμονωμένους καλούς στίχους
του, ή μήπως κι ίσως εξαιτίας αυτών, είναι μια αισθητική παρεκτροπή. Η ποίησή
του είναι γεμάτη αφηρημένο διανοητισμό και εκλογίκευση, βασίζεται σε μιαν
υπερτροφική σημασιοδότηση εις βάρος της μυθοποιίας. Ο Σινόπουλος, όπως άλλωστε
και ο Καρούζος, ο Κακναβάτος, ο Πατρίκιος, πίστεψαν υπερβολικά στο ρητό πως η
ποίηση γίνεται με λέξεις. Η ποίηση όμως, και ειδικά για το ύφος του ελληνικού
λόγου, γίνεται και θα γίνεται πάντα με μύθους. Ο ποιητής είναι μυθοποιός, ή
συμβολοευρέτης, ή στην πιο ευτυχισμένη περίπτωση, παραμυθάς. Πέρα από αυτά,
είναι η ρήτορας, ή δικηγόρος, ή πολιτικός. Ή γράφει με τη βιασύνη ενός γιατρού,
που έχοντας να δει πολλούς αρρώστους, κόβει τις λέξεις, συντομεύει τις φράσεις,
γράφει δυσνόητες συνταγές με φάρμακα που μόνο ένας μπορεί να διαβάσει: αυτός
που έχει συνηθίσει στο θάνατο. Γιατί η γλώσσα πρώτα πεθαίνει από τη σύγχυση και
τη διάσπαση των μορφών και από τη φοβερότερη ενδημική αρρώστια των ποιητών
μας-την ακυριολεξία. Όσο τώρα για τον άλλο θάνατο, ήρθε και αυτός να μας
ανταμείψει για την ηθελημένη διακοπή της επαφής των μορφών. Να μας ανταμείψει
και να μας λυτρώσει.
Η ποίηση του Σινόπουλου βασίζεται στο
θάνατο των λέξεων και στο θάνατο των πραγμάτων’ στη διάσπαση της αρτιμέλειάς
τους από τις καταιγίδες του υποσυνειδήτου, στην άλογή τους μεταστοιχείωση, όπου
τίποτα δεν δηλώνεται, δηλώνεται επομένως το τίποτα, χωρίς η απελευθερωτική
επιφάνεια του λόγου να τα υλοποιεί μέσα στο χρόνο. Είμαι το «πρόσωπο-αίνιγμαα»,
ο «περίπου υπάρχων», το «κακομούτσουνο όνειρο», το «αμφισβητούμενο γεγονός»,
ψελλίζει ο Κωνσταντίνος. Ποια είναι τελικώς η οντολογική του μαρτυρία, δεν
καταλαβαίνουμε. Το μη ον του όντος αγνωσία. Από αυτήν την αγνωσία υποφέρει ο
Σινόπουλος και ο ερωτικός του λόγος. Και αυτή ακριβώς του στερεί την οντολογική
του ολοκλήρωση, την ένωση των αντιθέτων μέσα από την ερωτική έφεση της ψυχής.
Δεν είναι βέβαια άσχετο γεγονός το ότι η λέξη που λείπει απ’ όλο το έργο είναι
η αγάπη. Αν οι Έλληνες έμαθαν κάτι από το χριστιανισμό, αυτό είναι η αγαπητική
προαίρεση της ψυχής. Γιατί μέσω αυτής, μετέπλασαν τον έρωτα από κοσμογονική
δύναμη σε αγάπη εξανθρωπίζουσα. Λίγοι όμως το ένιωσαν αυτό και λιγότεροι το
καθήλωσαν στο σταυρό του λόγου: οι τρείς ιεράρχες, ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο
Συμεών ο νέος Θεολόγος και μετά ο Γρηγόριος Παλαμάς και ξανά ο Σικελιανός και ο
Ελύτης. Και ο Καζαντζάκης μόνο στο πρώιμο Συμπόσιο το ένιωσε, αλλά βιάστηκε
κυνηγημένος να φύγει. Έκτοτε, ο «ερωτικός λόγος» και η «αγάπη» είναι η
υπενθύμιση της απουσίας του.
Για το λόγο αυτό, το βιβλίο του κ.
Μπαλούρδου είναι, εξαιτίας του αντικειμένου, άνισο. Χαρακτηρίζεται από μια
ποιητική σύγχυση και από μια σύγχυση που καταλήγει στην ποίηση. Ο ίδιος δεν
έχει τόσο συλλάβει το θέμα του από το στίχο του Άσματος «ότι κραταιά ως θάνατος
αγάπη», όσο από το συμπλήρωμά του «σκληρός ως άδης ζήλος». Γιατί αυτός ο στίχος
συνδέει τα δυο έργα μέσα από τη σκληρότητα του πόθου προς την απροσωπία του
θανάτου. Όμως, ο μελετητής ήθελε ν’ αφήσει το ερώτημα αναπάντητο. Έτσι η τελική
πρόταση της μελέτης του είναι μια καινούργια ερώτηση: «Ο Ερωτικός Λόγος ανήκει
στο έργο, ή στον ήρωα, στην πράξη ή την απόφαση;» πράγμα που επαναπροσδιορίζει
τις ιδιορρυθμίες μέσα στο κείμενό του. Γιατί υπό το φώς αυτής της ερώτησης ο
δικός του λόγος μεταμορφώνεται στη διαλεκτική ανάβαση μιας έξαρσης από τη
γλώσσα στο Λόγο, στον κοινό δηλαδή παρονομαστή των φαινομένων, στην κοινή ουσία
της ανθρώπινης και θεϊκής πνευματικότητας.
Ερωτογράφος ο ίδιος, κατά την κλασική
έννοια, δεν ξέρω αν συγγενεύει με το
Γιώργο Σαραντάρη, όπως λέει στον ευγενικό πρόλογό του ο Μ. Μερακλής,
επιστρατεύει πάντως αποχρώσεις εννοιών για να προσεγγίσει την αλήθεια των πραγμάτων.
Έτσι, ανθολογώντας διαφορετικές παραδόσεις και σημασίες συνθέτει ένα πολύ
γόνιμο αμάλγαμα ερμηνειών και παρερμηνειών που μας θέτουν επιτακτικότερα μερικά
από τα πιο φλέγοντα αιτήματα της σύγχρονης ψυχής. Ο κ. Μπαλούρδος
απελευθερωμένος από κάθε είδους επιστημονικοφάνεια και διανοητική υποκρισία,
δίνει φωνή σύγχρονη και μορφή επίκαιρη σε δύο ετερότυπες κατανοήσεις του
κόσμου, μεταβαίνοντας από τη διάλυση της ανθρώπινης μορφής στην ιστορία προς
την ακεραιότητά της στη μετα-ιστορική πραγματικότητα. Έχει αντιστρέψει τη σειρά
για να τονίσει την πτώση, ή τη μεταπτώση, και για να ελπίσει συνακόλουθα, την
ανάσταση. Και ο δικός του ερωτικός φθόγγος γίνεται μια δέηση, γεμάτη γόνιμη
αποσπασματικότητα, όμοια με εκείνη που πρέπει να ανέπεμψε ο άνθρωπος όταν βάδισε
για πρώτη φορά όρθιος και κοίταξε κατάματα τον διπλανό του. Βρασίδας Καραλής, περιοδικό
«Διαβάζω» τεύχος 282/4-3-1992, 65-68
ΤΕΥΧΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΔΙΑΒΑΖΩ, που συναντάμε την συνεργασία του
Πειραιώτη ποιητή, κριτικού, μεταφραστή, δοκιμιογράφου, Πανεπιστημιακού καθηγητή
Βρασίδα Καραλή.
1 9 8 3
60/12-1-1983
Επιστολή στο περιοδικό Για τον Έλιοτ
Αγαπητό «Διαβάζω»
Αφότου ο Παλαμάς, χρησιμοποιώντας τον όρο «διεθνοποίηση της φαντασίας», επισημοποιούσε την έννοιά του, δεν υπάρχει φαντάζομαι, κανείς αναγνώστης που να μην εστάθη με σεβασμό κι εκτίμηση μπροστά σ’ έναν ή περισσότερους ξένους δημιουργούς. Αφού μάλιστα η χώρα μας δεν έχει αυτόχθονη ποιητική και κριτική θεωρία, δεν υπάρχει αναγνώστης, πιστεύω, που να μην συνέδεσε τον προτιμώμενο ξένο δημιουργό με κάποια γενικότερη αντίληψη της τέχνης, τιμώντας έτσι ό,τι συνετέλεσε στην προσωπική του «διανοητική αγωγή». Όταν λοιπόν ένας απροκατάληπτος τέτοιος αναγνώστης διαβάσει κάποιο κείμενο γραμμένο για τον δημιουργό, αναγκάζεται συχνά να εγκαταλείψει μερικές πεποιθήσεις ή, θετικότερα, να δεχθεί ορισμένες επιφυλάξεις για την οποιαδήποτε αξία ή απαξία του, πράγματα που θα διευκολύνουν τον ίδιο να αποκτήσει έναν πολύπλευρο γνωρισμό του και στον δημιουργό και το έργο του θα δώσει μια επιπλέον διάσταση, ή καλύτερα μια εποπτικότερη τοποθέτησή του. Με άλλα λόγια, και όπως θαυμάσια το έθεσε ο Ευγένιος Αρανίτσης, θα πρέπει να δεχτεί ανάμεσα σ’ αυτόν και το έργο την παρουσία ενός τρίτου «λαθραίου αναγνώστη», του κριτικού. Αυτό όμως με μια προϋπόθεση: ότι ο λαθραίος αυτός αναγνώστης αντιμετωπίζει τον οποιονδήποτε δημιουργό με συμπάθεια και διακριτικότητα, παράλληλα με το απαραίτητο αποθήκευμα γνώσεων και παντοδαπού υλικού που πρέπει να μεταχειριστεί. Το τι γίνεται όταν ούτε οι γνώσεις ούτε η συμπάθεια υπάρχουν, είδαμε με θαυμαστό και αξιοσπούδαστο τρόπο στο άρθρο της Νανάς Ησαϊα για τον Έλιοτ («Διαβάζω» 56, σελ. 81-92).
Εκ των προτέρων θα ‘λεγα πώς δεν είναι το ίδιο το άρθρο που αξίζει την προσοχή: η εκφραστική ανεπάρκεια και αδεξιότητα του συγγραφέα του, η έλλειψη σεμνότητας που κρύβεται πίσω από έναν παραπλανητικό τόνο αυτοβιογραφίας, η απουσία θεμελιωμένων επιχειρημάτων μαζί με τη σύγχυση των ιδεών που εκδηλώνεται με την τάση εύκολης σχηματοποίησης μέσα σε μια κακή και ασθενική ρητορική, μας ειδοποιεί αμέσως ότι μπροστά μας δεν έχουμε ένα «κριτικό δοκίμιο» αλλά κάποιο προσχέδιό του, καμωμένο από τη βιασύνη ενός άπειρου ερασιτέχνη να συζεύξει σ’ ένα πνεύμα και νόημα αποσπασματικές του εντυπώσεις. Λέγω λοιπόν ότι δεν είναι το ίδιο το κείμενο αξιοπρόσεκτο’ αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ, και προέρχεται ίσως από την αφροσύνη ή προχειρολογία της κριτικού, είναι οι παραπλανητικοί όροι και προϋποθέσεις πού εκθέτει θέλοντας να τοποθετήσει τον ποιητή και συνάμα η επιβίωση στη σημερινή κριτική πρακτική όσων τα «σεμάντικς» της Νανάς Ησαϊα χαρακτηρίζουν ως παρανοήσεις και χοντροκοπιές της «κλασικής κριτικής». Φυσικά δεν σκοπεύω να απαριθμήσω αυτά το δεύτερα’ μά γνωρίζοντάς τα είναι πιστεύω ακατανόητο να διαβάζουμε σήμερα για «λάθη του Έλιοτ», για «ανολοκλήρωτες δυνατότητες», για «εξομολογητικές αποσιωπήσεις», για «ασύνδετα κομμάτια» και άλλες τέτοιες παρδαλογνωμίες που δεν ξέρω πώς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ή να ερμηνευτούν εκτός από, απλά και στρογγυλά, ευφυείς ανοησίες και επιδείξεις.
Όσο για τους παραπλανητικούς όρους και προϋποθέσεις που μας τοποθετεί τον ποιητή, αξίζει να ειπωθούν περισσότερα. Η κριτικός αναζήτησε τον ποιητή έξω από τον χώρο και την ατμόσφαιρά του και για τούτο βέβαια δεν τον βρήκε. Περιορίστηκε σε εξαπλουστευτικές γενικεύσεις και εξογκωμένες ενδείξεις προσπαθώντας να μας ξεμπλέξει από έναν λαβύρινθο που δεν υπήρχε και να μας διαφωτίσει για πράγματα ολοφάνερα. Μετατόπισε τον ποιητή αγνοώντας τον κλασικισμό του, υπερτονίζοντας κάποιες ανώριμες φράσεις του, όπως η αντικειμενική συστοιχία, λησμονώντας το σημαντικότερο σημείο της κριτικής του, όπως η μελέτη του για τον Δάντη, και υποβιβάζοντας τα θεατρικά του σε ανεξήγητα παιχνίδια ή εξηγήσιμες αποτυχίες. Με τη μελέτη της σίγουρα δεν είδαμε τον Έλιοτ αλλά το μπερδεμένο κουβάρι των ιδεών της Ησαϊας ή, με περισσότερη κατανόηση τις δικές της υψήθωρες φιλοδοξίες που απέτυχαν. Η κριτικός από την αρχή έκανε φανερά δύο πράγματα: ότι προσπαθεί πρώτα να εξαντλήσει το θέμα της και δεύτερο να μας ερμηνεύσει τον Έλιοτ. Τελικά κατορθώνει να χάσει τον ποιητή και να εξαντλήσει τον αναγνώστη της. Ίσως είναι κι αυτός ένας λόγος για τον οποίο πρέπει να την ψέξουμε.
Πού βρίσκεται ο Έλιοτ-αλλά και κάθε ποιητής-δεν θα βρούμε φυσικά σε τέτοιες ερμηνείες «έξω-λογοτεχνικές» που μας πρόσφερε η μελέτη αυτή ούτε σε κανενός είδους εικοτολογίες-με οποιαδήποτε ατομική χροιά και αν τονίζονται. Ύστερα από τον θάνατο του συγγραφέα που κήρυξε η πρωτοποριακή κριτική της εποχής μας γινόμαστε μάρτυρες κάποιου είδους «κριτικής-βρικόλακα» ικανής να εξοντώσει το κείμενο με την ολοκληρωτική αποπροσωποποίηση και παραμερισμό της ιδιοφυϊας του. Δεν νομίζω βέβαια πώς είχε κάτι τέτοιο υπόψη της η Νανά Ησαϊα γιατί αν το είχε, η λύπη που θα ‘φερνε στους αναγνώστες της θα ήταν διπλή
Με τιμή Β. Ι. Καραλής. Μακεδονίας …. Αγία Σοφία, Πειραιάς.
Το γράμμα του κ. Β. Ι. Καραλή θέσαμε υπόψη της συνεργάτριάς μας κ. Ν. Ησαϊα, η οποία μας έστειλε την παρακάτω απάντηση:
Αγαπητό «Διαβάζω»
Απαντώντας στο γράμμα του Β. Ι. Καραλή έχω να πω τα εξής:
1ον. Είναι αυθαίρετη η άποψη ότι κάθε κριτική πρέπει να χαρακτηρίζεται από συμπάθεια και διακριτικότητα! Πολλές από τις καλύτερες κριτικές που έχουν γραφεί είναι πολεμικές κριτικές και τέτοιες είναι και πολλές από αυτές που έχει γράψει ο ίδιος ο Έλιοτ παρά την σε πρώτο πλάνο υπερβολική τους ευγένεια-μια ευγένεια που, εξαιτίας της υπερβολής της ακριβώς, δεν είναι ευγένεια αλλά ένας τρόπος να… σφάξει τον άλλο με το μπαμπάκι! Δεν είναι στη φύση μου αυτού του είδους η ευγένεια εγώ προτιμώ να λέω τη σκάφη, σκάφη!
2ον. Σε ποιο σημείο αυτού του δοκιμίου ο Β.Ι. Καραλής παρατήρησε μια έλλειψη γνώσεων; Θα ήταν καλό να μας το πει αυτό, καθώς πουθενά δεν μας το λέει, εκτός βέβαια αν πρόκειται για το δοκίμιο για τον Ντάντε που δεν αναφέρθηκε! Και που στην ουσία αναφέρθηκε και αυτό, μια και σαφέστατα λέω ότι τα καλύτερα δοκίμιά του είναι αυτά που αφορούν συγκεκριμένους δημιουργούς, και τέτοιος ήταν, αν δεν απατώμαι, και ο Ντάντε! Νομίζω ότι αντί να μας μιλάει για μια έλλειψη γνώσεων, την οποία όσο και αν προσπαθήσει δεν θα μπορέσει ν’ αποδείξει, καλά θα έκανε να δει ότι μόνο αυτός που έχει τις απαραίτητες γνώσεις μπορεί να χειριστεί ένα τέτοιο τεράστιο θέμα μέσα στις σχετικές ελάχιστες σελίδες που το χειρίστηκα. Μπορεί να μην τα λέω όλα, όσα όμως λέω, αυτά είναι.
3ον. Για ποια «εκφραστική ανεπάρκεια» μας μιλάει; Ούτε και αυτής έχουμε καμιά απόδειξη ή παράδειγμα. Πάντως με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να πω ότι υπάρχουν τρία τέσσερα τυπογραφικά λάθη που αλλοιώνουν το νόημα εκεί που βρίσκονται. Στη σελίδα π.χ. 90, στη 16η γραμμή της πρώτης στήλης η φράση «Αλλά αυτό είναι έτσι» θα έπρεπε να διαβαστεί «Αλλά αν αυτό είναι έτσι». Δεν θεώρησα, ωστόσο, καν αναγκαίο το να ζητήσω μία διόρθωση αυτών των λαθών, καθώς πιστεύω ότι η συνολική δομή όλων των παραγράφων είναι τέτοιο που κι αν υπάρχουν αυτά τα λίγα λάθη, μέσα στις τόσες σελίδες που τα περιέχουν, δεν χάθηκε ο κόσμος! Εθεώρησα ότι οι νοήμονες αναγνώστες θα καταλάβαιναν ότι περί τέτοιων λαθών επρόκειτο και όχι άλλων-αν και όχι ότι πιστεύω πως ο Β. Ι. Καραλής σε αυτά αναφέρεται, μια και αν θα τα είχε δε, θα τα είχε πει! Μάλλον εδώ είχαμε να κάνουμε με την ψυχολογική ανάγκη του να λεχθεί ότι υπάρχουν λάθη έκφρασης, χωρίς αυτός που το λέει να ξέρει γιατί το λέει. Μια όμως και βρισκόμαστε στο θέμα της «εκφραστικής ανεπάρκειας» θα ήθελα να ρωτήσω τον Β. Ι. Καραλή αν είναι υπερήφανος γι’ αυτή του τη φράση π.χ. «Όσο για τους παραπλανητικούς όρους και προϋποθέσεις που μας τοποθετεί τον ποιητή…» γιατί εγώ θα έλεγα ότι όλα τα σεμάντικς στον κόσμο-που τόσο μοιάζει να περιφρονεί! –δεν θα έφταναν για να βρούν άκρη μαζί της! Πολύ φοβάμαι πάντως ότι είναι τα σεμάντικς ακριβώς που χρειάζεται ο Β. Ι. Καραλής, μήπως και τον βοηθήσουν ως προς την αποφυγή τέτοιων φράσεων, από τις οποίες βρίθει το κείμενό του.
4ον: «Ανώριμες φράσεις» πρέπει να χαρακτηριστούν αυτές που συμβαίνει να παρουσιάζουν μία από τις πιό βασικές και πολυσυζητημένες, στον δυτικό τουλάχιστο κόσμο, θεωρίες του Έλιοτ: Νέα άποψη αυτή, που ομολογώ δεν ήξερα!
Και 5ον Για τις τελευταίες δέκα γραμμές αυτού του γράμματος δεν έχω τίποτα να πω. για έναν και πολύ απλό λόγο’ ότι δεν καταλαβαίνω λέξη! Ο δικός μου νους, δυστυχώς δεν επαρκεί για τέτοιου είδους εκφραστικές επάρκειες.
Με πολύ εκτίμηση
Νανά Ησαΐα
Σημείωση: Τις δύο
επιστολές, του κριτικού Βρασίδα Καραλή και της ποιήτριας Νανάς Ησαϊα τις
αντιγράφω από φωτοτυπία που μου είχε δώσει παλαιότερα η ποιήτρια σε συνάντησή
μας στο σπίτι της, μαζί με μία
φωτοτυπημένη ανθολόγηση ποιημάτων της. Το τεύχος του περιοδικού που είναι
αφιερωμένο στην Αγγλική Λογοτεχνία δεν το έχω δει. Επιπροσθέτως να σημειώσουμε
ότι και στο προηγούμενο τεύχος 59/29-12-1982 δημοσιεύται επιστολή της κυρίας
Χριστίνας Φωστιέρη, «Αντιρρήσεις για ένα δοκίμιο για το ίδιο θέμα. Η ποιήτρια,
μεταφράστρια και ζωγράφος Νασά Ησαϊα έχει μεταφράσει το έργο του Τόμας Στερν
Έλιοτ, «Σημειώσεις για τον ορισμό της κουλτούρας», εκδ. Πλέθρον 1980, σ.160, δραχμές 200. (Tomas S. Eliot, Notes towards the
Definition of Culture, Faber and Faber Ltd 1954).
1 9 8 7
171/15-7-1987, Αφιέρωμα Στρατής Τσίρκας
Ακυβέρνητες Πολιτείες: Από την Ιδεολογία στην Ιστορία, 56-59
1 9 8 8
190/27-4-1988. Νίκος Καζαντζάκης
Μερικές ερμηνείες της Ασκητικής. 89-98
197/31-8-1988, Αφιέρωμα Βίλχελμ Ράϊχ
Στις σελίδες «Διάλογοι» του περιοδικού, 7-8, δημοσιεύεται Επιστολή του ιστορικού Γιώργου Κόκκινου, «Μερικές παρατηρήσεις για τις «ερμηνείες της Ασκητικής του Νίκου Καζαντζάκη»-Κάποια ανοιχτά ερωτήματα στον κ. Βρασίδα Καραλή 7-8.
Στην σελίδα 8 ο συντάκτης του άρθρου Βρασίδας Καραλής απαντά στον Γ.Κ.: «Πέρα από την πεπατημένη ενός επιστημονικού καθωσπρεπισμού».
1 9 8 9
210/1-3-1989. Ψυχιατρική και Ψυχανάλυση
β/κη. Υψηλός λόγος και σύγχρονη πολιτική γραφή (81-83)
ΑΛΦΡΕΝΤ ΝΤΕΜΠΛΙΝ, Δεν υπάρχει συγγνώμη, μτφ. Μαρία
Αγγελίδου, Άγρωστις 1988 (Ξένη
πεζογραφία)
211/15-3-1989, Αφιέρωμα Μπέρτολτ Μπρεχτ
Ποίηση και Ιδεολογία. Η περίπτωση του Μπέρτολτ Μπρέχτ 54-60
215/10-5-1989, Αφιέρωμα Ραδιόφωνο και Τηλεόραση
β/κη. Παγίδευση αναγνωστών (84-86)
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΑΡΑΝΙΤΣΗΣ, Αφρική, Ίκαρος 1988 (Μυθιστόρημα)
1 9 9 1
257/20-2-1991.
Αφιέρωμα Μαριβώ
β/κη. Σύγκρουση
νοοτροπιών (79-82).
ΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΣΕΦΕΡΗ-ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ (1948-1968) Επιμέλεια: Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Αθήνα,
Δόμος 1990 (Αλληλογραφία)
260/3-3-1991,
Αφιέρωμα Χένρυ Τζαίημς
β/κη.
Ιστορία και αισθητική (71-72).
ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΛΕΟΝΤΣΙΝΗ-ΓΛΥΚΟΦΡΥΔΗ, Νεοελληνικός Διαφωτισμός και Αισθητική, Αθήνα 1990 (Ιστορία)
269/4-9-1991,
Αφιέρωμα Γιάννης Σκαρίμπας
β/κη. Ας
διαβάζουμε και ας… ελπίζουμε (63-67).
ΣΤΕΛΙΟΣ ΡΑΜΦΟΣ,
Φιλόσοφος και Θείος Έρως, Τήνος 1989 (Φιλοσοφία)
1 9 9 2
282/4-3-1992,
Αφιέρωμα Η ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ στο αμερικάνικο μυθιστόρημα
β/κη.
Απροσδιόριστα πρωτότυπο και αξιοπρόσεκτο έργο (65-68)
ΓΙΩΡΓΟΣ Χ.
ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΣ, Προσεγγίσεις στον ερωτικό λόγο. Άσμα Ασμάτων- Τάκης Σινόπουλος.
Πρόλογος: Μιχάλης Μερακλής. Βιβλιογονία 1991 (Μελέτη)
291/8-7-1992,
Αφιέρωμα Το Ιστορικό Μυθιστόρημα
β/κη.
Αποσταγμένη ουσία της πορείας στην τέχνη (62-65).
MARGUERITE YOURCENAR: Μισίμα ή το όραμα του κενού, μτφ.
Ιωάννα Χατζηνικολή, Αθήνα, Χατζηνικολή 1990 (Δοκίμιο)
1 9 9 3
315/7-7-1993.
Αφιέρωμα Λογοτεχνία της Αργεντινής
Βιβλιοκριτική(32-34)
του ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΛΟΜΑΛΟΥ για το έργο του
Βρασίδα Καραλή, ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ: Χρονογραφία, μτφ.-σχόλια-εισαγωγή Βρασίδας
Καραλής, δίγλωσση έκδοση, Αθήνα, Άγρωστις 1992 (Χρονογραφία)
1 9 9 4
328/2-2-1994.
Εξακόσια βιβλία 100 Εκδοτών (Β΄ εξάμηνο 1993)
β/κη.
Πνευματικές Πειρατείες (99-100).
ΜΠΡΟΥΣ ΤΣΑΤΟΥΙΝ: Στην Παταγωνία, μτφ. Τάκης Κίρκης,
Αθήνα, Χατζηνικολή 1993 (Ξένη Πεζογραφία)
β/κη,
Εγχειρίδιο ήθους (118-119)
ΧΡΗΣΤΟΣ
ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ: Δοκίμια Ιδεών. Εκατό μικρά δοκίμια για το πνεύμα των καιρών μας,
Αθήνα-Γιάννενα, Δωδώνη 1993 (Δοκίμιο)
β/κη.
Υπερεθνικού προβληματισμού (119)
Κ.Σ.
ΣΟΚΟΛΗΣ, Αυτοκρατορία, Αθήνα, Ροές 1993 (Μαρτυρία)
β/κη.
Κείμενο-Πρόδρομος (121)
ΤΖΙΑΚΟΜΟ
ΛΕΟΠΑΡΝΤΙ, Στοχασμοί, μτφ.-εισαγωγή Κατερίνα Βασιλάκου, Αθήνα, Printa 1993 (Στοχασμοί)
β/κη. Η
μήτρα του ανθρώπινου δράματος (148-149)
PAUL DIEL-JEANINE SOLOTAREFF, Ο Συμβολισμός στο Ευαγγέλιο του
Ιωάννη, μτφ. Λήδα Παλλαντίου, Αθήνα, Χατζηνικολή 1993 (Θρησκεία)
Σημείωση: α) στην σελίδα 144 ο Γιάννης
Μπασκόζος παρουσιάζεται το έργο του Giacomo Leopardi, Σκέψεις, μτφ. Δημοσθένης Κούρτοβικ,
Αθήνα, Opera 1993.
β) στην σελίδα 164 η συνεργάτης και σταθερή κριτικός του περιοδικού ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ, συμπαρουσιάζει την έκδοση της «Χρονογραφίας» του Μ. Ψελλού από δύο διαφορετικούς οίκους και ποιητές-μεταφραστές. «Αναβίωση των βυζαντινών κειμένων». ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ. Χρονογραφία, τόμος Β΄, μτφ. επιλεγόμενα-βιβλιογραφία Βρασίδα Καραλή, Αθήνα, Άγρωστις 1993 και ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ, Χρονογραφία, μτφ. Αλόη Σιδέρη, Αθήνα, Άγρα 1993, Η Αλόη Σιδέρη είναι η γνωστή ποιήτρια και μεταφράστρια)
329/16-2-1994.
Αφιέρωμα Ο Ήχος της Εικόνας
Στην σελίδα
ΔΙΑΒΑΖΩ-Διάλογοι, σ.16-17. Επιστολή του κριτικού και μεταφραστή Βρασίδα Καραλή,
Για τη Χρονογραφία του Μ. Ψελλού. Απάντηση στον κ. Θανάση Καλόμαλο για την
κριτική παρουσίαση Διαβάζω 315/7-7-1993 της ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑΣ.
1 9 9 5
351/4,1995.
Αφιέρωμα ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΝΤΡΟΠΗ ανθρωπολογικές προσεγγίσεις.
β/κη Για
έναν ανανεωμένο σοσιαλισμό (61)
ΠΕΡΡΥ
ΑΝΤΕΡΣΟΝ, Θεωρίες για το τέλος της Ιστορίας. Χέγκελ, Κουρνό, Κοζέβ,
Φουκουγιάμα, μτφ. Απόστολος Οικονόμου, Αθήνα, Στάχυ 1994 (ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ)
β/κη. Η
Παράδοση ως ριζοσπαστική στρατηγική (84-86)
ΖΗΣΙΜΟΣ
ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ, Μελέτες Α+Β τόμοι, Αθήνα, Δόμος 1994 (Δοκίμιο)
352/5,1995,
Αφιέρωμα Η Κουλτούρα της Αμφισβήτησης. Κινηματογράφος, Θέατρο, Μουσική
β/κη, Ο
καθηγητής ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Δ. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗΣ
γράφει το «Ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Νέος Ελληνισμός» 74-75. για την μελέτη του
Β. Καραλή, Ο Νίκος Καζαντζάκης και το Παλίμψηστο της Ιστορίας. Δοκίμιο επί της
οντολογίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, Αθήνα, Κανάκη 1994 (Μελέτη)
353/6,1995, Αφιέρωμα
100 Χρόνια Κινηματογράφος
β/κη. Ανάλυση
του έργου του μεγάλου Άγγλου δραματουργού (92-93)
ΒΟΥΛΑ
ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥ- ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ. Τόμος Α΄, Εκφραστής της Αναγέννησης στην Αγγλία.
Τόμος Β΄, Από τον Προμηθέα Δεσμώτη στον Άμλετ. Τόμος Γ΄, Από τη Λυσιστράτη στις
Εύθυμες κυράδες. Τόμος Δ΄, Κορυφαία έκφραση του νεοελληνικού δραματικού
λόγου.(σελίδες 291+313+285+439). Εκδόσεις Επικαιρότητα 1994 (Μελέτη)
354/7,8,1995,
Αφιέρωμα Παραλογοτεχνία
β/κη.
Ζωντανή μετάφραση νεκρών γραμμάτων (146-147)
ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ,
Τα Άσματα της Πίζας. Πρόλογος-μτφ. ερμηνευτικές σημειώσεις: Αντώνης Ζέρβας,
Καστανιώτης 1994(Ποίηση)
356/10,1995,
Αφιέρωμα Γιάννης Μαρής
β/κη. Ο
Παράδεισος της μετωνυμίας (109-111)
ΚΙΚΗ
ΔΗΜΟΥΛΑ, Η Εφηβεία της Λήθης, Στιγμή 1994 (Ποίηση)
357/11,1995,
Αφιέρωμα Μιλτιάδης Μαλακάσης
Ο καθηγητής
και κριτικός Βρασίδας Καραλής παίρνει συνέντευξη με τον καθηγητή στην έδρα
Κοραή για τη Νεοελληνική και Βυζαντινή Ιστορία, Γλώσσα και Λογοτεχνία στο King’s College του Πανεπιστημίου του ΛονδίνουRoderick Beaton 68-72
1 9 9 6
363/5,1996,
Αφιέρωμα Αφήγηση και Παραμύθι
Άρθρο: Η
Εξάρθρωση του χρόνου και η παλινόρθωση του Ιδεαλισμού (58-62)
Μια ανάγνωση
συμφραζομένων για την πρόσληψη του βιβλίου του ΖΑΚ ΝΤΕΡΙΝΤΑ, «Φαντάσματα του
Μάρξ», μτφ. Κωστής Παπαγιώργης, Αθήνα, Εκκρεμές
368/11,1996,
Τα Ελληνικά Γράμματα στη Γερμανία
β/κη.
Διορθώνοντας τα λάθη του Ουρανού (160-162)
EMILY DICKINSON, Η Ποιήτρια των επόμενων εποχών. Πρόλογος-μτφ.-σημειώσεις
Κώστας Ιωάννου. Δίγλωσση έκδοση. Γαβριηλίδης 1996 (Ποίηση)
369/12,1996,
αφιέρωμα Ρενέ Ντεκάρτ: Τετρακόσια χρόνια μετά…
β/κη. Η
αγωνία της ρυθμοποιϊας (178-180)
ΕΥΓΕΝΙΟΣ
ΑΡΑΝΙΤΣΗΣ, Φυσική, Ίκαρος 1995 (Ποίηση)
1 9 9 7
370/1,1997.
Αφιέρωμα Πρωτοχρονιές του Μεσοπολέμου
β/κη. Ο
μοναχικός προάγγελος της τέχνης (147-149)
ΣΤΕΛΙΟΣ
ΡΑΜΦΟΣ, Μυθολογία του Βλέμματος, Αθήνα/Σειρά Μούσες. Αρμός 1995 (Φιλοσοφία)
372/3,1997,
Αφιέρωμα Οδυσσέας Ελύτης, ένα χρόνο μετά
Οδυσσέας
Ελύτης, ένα χρόνο μετά ευθύνη και ευλογία 51-57
β/κη.
«Μυστήριο κενώσεως» (106-108)
Αρχιεπισκόπου
Αυστραλίας ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, Ο Πεντζίκης του επέκεινα και του ενθάδε, Δόμος 1995 (Μελέτη)
374/5,1997,
Αφιέρωμα Ρομ, Μανούς ή Σιντέ, Καλέ
β/κη. Το
αίτημα ενός δεύτερου νεοελληνικού διαφωτισμού (153-155)
ΓΙΩΡΓΟΣ Β.
ΔΕΡΤΙΛΗΣ, Αεί παίδες απαίδευτοι; Είκοσι τρία σχόλια περί εθνικισμού, πλούτου
και παιδείας, Καστανιώτη 1996. (Δοκίμιο)
375/6,1997,
Βραβεία λογοτεχνίας 1996
Ελεγειακό
δοκίμιο για τον Martin Johnston(1947-21 Ιουνίου 1990) ή σχετικά με
το φύλο των πατροκτόνων στον αιώνα μας 60-67
β/κη. Προς
μιαν ιστορία της ελληνικής κριτικής (153-157)
ΤΖΙΝΑ
ΠΟΛΙΤΗ, Συνομιλώντας με τα Κείμενα. Δοκίμια για τους Α. Κάλβο, Α. Καρκαβίτσα,
Μίλτωνα, Φιλαρά, Ρηγόπουλο, Α. Παπαδιαμάντης, Ο Ελύτης, Δ. Δημητριάδης και Θ.
Βαλτινό. Άγρα 1996. (από τις σημαντικότερες κριτικές καταθέσεις της ελληνικής
κριτικής συνολικά) (Μελέτη)
376/7,8,1997,
Αφιέρωμα. Είκοσι έτη μετά. Μια συζήτηση για τους Έλληνες πεζογράφους Μ.
Κουμανταρέα, Δ. Κούρτοβικ, Π. Τατσόπουλος, Α. Ασωνίτης
β/κη. Μια
τέχνη δισταγμών (145-147)
ΓΙΩΡΓΟΣ
ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ, Πάλι κεντάει ο στρατηγός, Καστανιώτη 1996 (η σύμπλευση ονειρικού
και πραγματικού αποτελεί στο έργο του ένα επίτευγμα πρώτου μεγέθους) (Ελληνική Πεζογραφία)
377/9,1997,
Αφιέρωμα Νίκος Καζαντζάκης (18/2/1883-26/10/1957)
Κοινωνική
ψυχοδυναμική στον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη, 86-96
379/11,1997,
Αφιέρωμα Αριστοτέλης Νικολαϊδης (25/11/1922-8/10/1996)
β/κη.
Πειραματισμοί στην αποτυχία… (149-152)
ΜΑΙΡΗ ΜΙΚΕ,
Μέλπω Αξιώτη. Κριτικές περιπλανήσεις, Κέδρος 1996 (Μελέτη)
380/12,1997,
Αφιέρωμα Ελληνική Μεταπολεμική Λογοτεχνία
β/κη. Από το
μοντέρνο στον μοντερνισμό και από την ποίηση στην ποιητικότητα (54-59)
ΣΕΪΜΟΥΣ
ΧΗΝΥ, Τα ποιήματα του Βάλτου. Εισαγωγή-μτφ.-επιλεγόμενα: Κατερίνα
Αγγελάκη-Ρουκ, Καστανιώτη 1996 (Ξένη
Ποίηση)
1 9 9 8
382/2,1998.
Αφιέρωμα Ο Αιώνας που φεύγει
β/κη. Η
Ηθική ενός Εξουσιαστή (66-69)
ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ,
Επιλογή από τα «Εις εαυτόν» μτφ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Αθήνα, Στιγμή 1996
(Στοχασμοί)
Σημείωση: στην σελίδα 122 ο Β. Καραλής απαντά
στην έρευνα του περιοδικού «Ο αιώνας που φεύγει» σε επιμέλεια Ηρακλή Παπαλέξη.
«Ποιο-διεθνές ή εσωτερικό γεγονός ή προσωπικότητα θεωρείτε ότι σημάδεψε την
πορεία της Ελλάδας κατά τον 20ο αιώνα;» . Απαντούν 57 άνθρωποι των
γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών με αλφαβητική σειρά. Πρώτη απαντά η
ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και τελευταία η ποιήτρια Δήμητρα Χριστοδούλου.
Από την πόλη του Πειραιά, αναγνωρίζουμε τα ονόματα των θεατρικών συγγραφέων και
πεζογράφων, Κωστούλα Μητροπούλου και Κώστα Μουρσελά. Ο τότε επίκουρος καθηγητής
Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, γράφει:
«Υπάρχει ένα γεγονός και μια προσωπικότητα που σημάδεψαν τον αιώνα μας κατά
τρόπο ανεξίτηλο και καθοριστικό. Το γεγονός είναι η Μικρασιατική Καταστροφή και
η προσωπικότητα ο Ελευθέριος Βενιζέλος…..»
383/3,1998,
Αφιέρωμα Ουίλιαμ Μπάροουζ
β/κη. Το
παιχνίδι της αγρύπνιας (26)
ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ, Το παιχνίδι της αγρύπνιας, Καστανιώτη 1997 (Πεζογραφία)
β/κη.
Προϋποθέσεις για μια Περιδιάβαση (71-76)
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, Ταξίδι στον Λόγο και την Ιστορία. τόμοι Α+Β, Αθήνα, Πλέθρον 1987 (Κοινωνιολογία)
β/κη Morbus Kitahara (28-29)
ΚΡΙΣΤΟΦ
ΡΑΝΣΜΑΓΕΡ, Morbus Kitahara, μτφ. Ιάκωβος Κοπερτί, Αθήνα, Οδυσσέας 1997, (Ξένη Πεζογραφία)
β/κη. Εγώ
που δεν γνώρισα τους άντρες (28)
ΖΑΚΛΙΝ
ΧΑΡΠΜΑΝ, Εγώ που δεν γνώρισα τους άντρες, μτφ. Στύλβα Πράσσου, Αθήνα, Κέδρος
1997 (Ξένη Πεζογραφία)
β/κη. Η πόλη
της ειρήνης (28-29)
ΑΝΤΡΕΑ ΝΤΕ
ΚΑΡΛΟ, Η πόλη της ειρήνης, μτφ. Λένα Ταχμαζίδου, Αθήνα, Πατάκη 1997 (Ξένη Πεζογραφία)
β/κη.
Συνοπτική Ιστορία του Παντός (29)
ΖΑΝ ΝΤ’
ΟΡΜΕΣΟΝ, Συνοπτική Ιστορία του Παντός, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης, Καστανιώτη 1997
(Ξένη Πεζογραφία)
384/4,1998,
Αφιέρωμα Παναγιώτης Κονδύλης
β/κη. Ο
αρχάριος (36)
ΦΙΛΙΠ
ΛΑΜΠΡΟ, Ο αρχάριος, μτφ. Βίκη Δέμου, Πατάκη 1997 (Ξένη Πεζογραφία)
385/5,1998,
Αφιέρωμα Κορνήλιος Καστοριάδης 1922-1997. Επιμέλεια αφιερώματος Βρασίδας
Καραλής
β/κη. Ο
μυστικός πράκτορας (28)
ΤΖΟΖΕΦ
ΚΟΝΡΑΝΤ, Ο μυστικός πράκτορας, μτφ. Βικτωρία Τράπαλη, Αθήνα, Ερατώ 1997 (Ξένη Πεζογραφία)
β/κη. Γράμμα
από την άκρη του κόσμου (29)
JOSE MANOUEL GAJARDO, Γράμμα από την άκρη του κόσμου, μτφ. Χαράλαμπος
Δήμου, Αθήνα, Opera 1997 (Ξένη Πεζογραφία)
β/κη.
Κριτικός λόγος από την Ελληνική Παροικία της Αυστραλίας (73-76)
ΓΙΑΝΝΗΣ
ΒΑΣΙΛΑΚΟΣ, Η νεοελληνική λογοτεχνία της διασποράς: Αυστραλία, Gutenberg 1997 (Μελέτη)
Β. Κ.
Χρονολόγιο Κορνήλιου Καστοριάδη 122-124
Β.Κ. Ένας
απολογισμός, μια ερμηνεία 125-134.
Σημείωση: όπως υιοθετήθηκε από τους
υπευθύνους του περιοδικού για καλύτερη γνωριμία των αναγνωστών, σε πολλές
βιβλιοπαρουσιάσεις πριν την κριτική, ο ίδιος ο συγγραφέας μας μιλά για το
βιβλίο του. Το ίδιο γίνεται και με τον Γιάννη Βασιλάκη.
386/6,1998,
Αφιέρωμα Λογοτεχνικά Βραβεία 1997
β/κη. μην το
πεις σε κανέναν (35)
ΧΑΪΜΕ
ΜΠΑΪΛΙ, Μην το πεις σε κανέναν, μτφ. Αγγελική Βασιλάκου, Αθήνα, Ψυχογιός 1997 (Ξένη Πεζογραφία)
388/9,1998,
Αφιέρωμα Ζαν Φρανσουά-Λιοτάρ
β/κη.
Σολωμόν εκ Σολωμού σαφηνίζειν. Το μελόδραμα των σολωμικών εκδόσεων (67-72)
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ
ΑΛΕΞΙΟΥ, Σολωμός και Σολωμιστές, Αθήνα, Στιγμή 1997 (Μελέτη)
389/10,1998,
Αφιέρωμα Κωνσταντίνος Π. Καβάφης
Οι
δυσανάγνωστες σημειώσεις της γραφής (Η ποιητική της απροσδιοριστίας στον
Κωνσταντίνο Π. Καβάφη), (106-112)
Σημείωση: Ας προσθέσουμε δύο άλλες σχετικές
Καβαφικές δημοσιεύσεις του πανεπιστημιακού Β. Καραλή. Ενδοπολιτισμικές
διαφοροποιήσεις στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη, σ.9-28, στον τόμο Η ποίηση του
κράματος. Μοντερνισμός και διαπολιτισμικότητα στο έργο του Καβάφη. Επιμέλεια:
Μιχάλης Πιερής. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2000. Και στην
Ανθολογία Ξένων Καβαφικών ποιημάτων. «Συνομιλώντας με τον Καβάφη» από το Κέντρο
Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2000, σε επιμέλεια Νάσου Βαγενά, υπάρχει
αναφορά, δες Αυστραλία σ.79-90.
391/12,1998,
Αφιέρωμα Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέητς
Προλεγόμενα
στην ανάγνωση ενός αποκρυφιστικού έργου: Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, Το
Όραμα.(126-132)
Σημείωση: Στο περιοδικό το επίθετο του άγγλου
ποιητή γράφεται με (ι) Γέιτς.
1 9 9 9
392/1,1999,
Το Θέμα του μήνα ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΡΤΑΡΙ… Ανέκδοτα Διηγήματα. (Κώστας Ακριβός-Θεόδωρος
Γρηγοριάδης-Νένη Ευθυμιάδη- Γιάννης Καισαρίδης-Ανδρέας Μήτσου-Πέτρος
Τατσόπουλος-Σώτη Τριανταφύλλου)
Εθνική
ποίηση και πολιτική απραξία (69-72)
ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣ,
Σ’ όνειρο η πατρίδα, Πλανόδιον 1992, σ.62 (Ποίηση)
393/2,1999,
Το Θέμα του μήνα ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ
Η λατρεία
του μηδενός στην ποίηση του Νίκου Καρούζου (134-139)
395/4, 1999,
Το Θέμα του μήνα ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΟ
Ισοδοξία και
Πολιτισμός ή οι φοβίες των απελεύθερων (78-84)
ΖΗΣΙΜΟΣ
ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ, 1. Γιώργος Σαραντάρης 2. Δημήτριος Καπετανάκης, Αθήνα, Δόμος 1977,
(Μελέτη)
398/7,8,1999,
Το Θέμα του μήνα Λογοτεχνικά Βραβεία 1998
Καζαντζάκης-Νίτσε:
απολογισμός μιας άγονης σχέσης (90-95)
ΝΙΚΟΣ
ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του Δικαίου και της πολιτείας.
Εναίσιμος επί υφηγεσία διατριβή. Εισαγωγή-Επιμέλεια: Πάτροκλος Σταύρου. Αθήνα,
εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη 1998, (Φιλοσοφία)
399/9,1999,
Το Θέμα του μήνα ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ, ο Ελληνοκεντρικός
Ο κριτικός
της ηθικής ευθύνης (74-76)
ΑΓΓΕΛΟΣ
ΕΛΕΦΑΝΤΗΣ, Δια γυμνού οφθαλμού. Πόλις 1998 (Δοκίμιο)
400/10,1999,
Το Θέμα του μήνα ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ. Ιστορία και Μνήμη
Μύθοι και μυθομανίες περί
νεοελληνικής παράδοσης (71-75)
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ
ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, Η δύση των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα. Ίνδικτος 1998 (Μελέτη)
2 0 0 0
403/1,2000,
το θέμα του μήνα 1900-2000 ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
404/2,2000,
Το Θέμα του μήνα ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
β/κη. Η
τυραννία του ρήματος «είμαι» ή η λαγνεία του μονολόγου (64-69)
ΜΙΜΙΚΑ
ΚΡΑΝΑΚΗ, Φιλέλληνες. Είκοσι τέσσερα γράμματα μιας Οδύσσειας. Β΄ έκδοση, Αθήνα,
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1998. (Πεζογραφία)
405/3,2000,
Το Θέμα του μήνα Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΦΡΑΝΚΦΟΥΡΤΗΣ
β/κη.
Ποιητική επίνοια και ανακαινιστική τομή (69-71)
ΒΑΣΙΛΗΣ Κ.
ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ, Ολοκαύτωμα, Καστανιώτης 1998 (Ποίηση)
Μορφοδοξία
και μορφολαγνεία (72-75)
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ,
Τα Μέτρα και τα Σταθμά. Δοκίμια για τη λυρική ποίηση, Άγρα 1998. (Δοκίμιο)
406/4,2000, το
θέμα του μήνα ΤΟΝΙ ΜΟΡΙΣΟΝ
Επιστολή της
συγγραφέως Μιμίκας Κρανάκη για την
β/κη του βιβλίου της «Φιλέλληνες» από τον Βρασίδα Καραλή. «Ανακρίβειες» Παρίσι
18/3/2000, σ.143.
408/6,2000,
το θέμα του μήνα ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
Επιστολή του Σέργιου Φωτεινού, Αθήνα 2/12/1999. Ενστάσεις στην κριτική του Βρασίδα Καραλή (Διαβάζω, τ.400, Οκτώβριος 1999), για το βιβλίο του Απ. Αποστολόπουλου «Η Δύση των φαντασμάτων και η μέσα Ελλάδα», σ.139-141.
410/9,2000, αφιέρωμα ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ. Επιμέλεια αφιερώματος Βρασίδας Καραλής
β/κη. Η ρητορική της σύγχρονης κριτικής, (69-72)
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΡΟΥΛΗΣ, Ο φοβερός παφλασμός. Κριτικό αφήγημα
για τα «ΤΡΙΑ ΚΡΥΦΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ» του Γ. ΣΕΦΕΡΗ, Πλέθρον 1999. (Μελέτη)
Το δράμα του άθρησκου ανθρωπισμού στο έργο του Γιώργου Σεφέρη, 118-124
411/10,2000, το θέμα του μήνα Ψηφίδες Εκπαίδευσης
Το μετέωρο σώμα της νεοελληνικής λογοτεχνίας σ.29-32
β/κη. Ιστορώντας τον βιωμένο χρόνο, (81-84)
ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, Θεσσαλονίκην ού μ’ εθέσπισεν…
αυτοβιογραφικά κείμενα. Θεσσαλονίκη, Ιανός 1999. (Αυτοβιογραφία)
Σημείωση: Στην σελίδα 83 (στις σελίδες της βιβλιοκριτικής), ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος γράφει για το βιβλίο του Θεσσαλονίκην ού μ’ εθέσπισεν. Επίσης, στην μόνιμη σελίδα «ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΑ» που διατηρούσε στο περιοδικό ο κριτικός Αλέξης Ζήρας, δημοσιεύται καλογραμμένο κείμενό του «Για τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, σ.20.
2 0 0 1
414/1,2001,
το θέμα του μήνα. 20ος αιώνας: Έρευνα, Οι Κορυφαίοι συγγραφείς και
τα σημαντικότερα βιβλία
β/κη. Ιστορική
συνείδηση του Νεοελληνισμού (88-90)
ΜΑΡΚΟΣ
ΡΕΝΙΕΡΗΣ, Φιλοσοφία της Ιστορίας, εισαγ. Παναγιώτης Νούτσος, Αθήνα, Μορφωτικό
Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1999, σ.201 (Δοκίμιο)
Αισθητικοί
Εθισμοί, 115-120
415/2,2001,
Αφιέρωμα Λογοτεχνία και Μετανάστευση
β/κη, Το
Δεσμωτήριο της γλώσσας και η σημειολογία του μηδενός (56-60)
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ
ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ, Η νοσταλγία των δράκων, Εστία 2000 (Πεζογραφία)
416/3,2001,
Θέμα του μήνα Ονορέ ντε Μπαλζάκ (1799-1850)
Η
λεξιδραματουργία του Γ. Σ. Πατριαρχέα (1908-1999). (Μικρό αντίδωρο στον Χρήστο
Δάρα), σ. 51-53
418/5,2001,
Θέμα του μήνα Ο Εθνικισμός σήμερα
Περιδιαβάζοντας
την αλληλογραφία του Θεόφιλου Καϊρη, 43-45
419/6,2001,
Θέμα του μήνα. Για μια Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνικής Κριτικής Επιμέλεια
Βρασίδας Καραλής
Μιά άποψη
περί Νεοελληνικής Λογοτεχνικής Κριτικής και της Ιστορίας της, 122-128
421/9,2001,
Θέμα του μήνα. Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975) 100 χρόνια από τη γέννησή του
β/κη. Χορός
Πραγμάτων, Χώρος μνήμης, (56-59)
ΜΕΛΠΩ
ΑΞΙΩΤΗ, Ποιήματα. Φιλολογική επιμέλεια: Μαίρη Μικέ. Κέδρος 2001 (Ποίηση)
422/10,2001,
Θέμα του μήνα. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) 150 χρόνια από τη γέννησή
του και 60 από το θάνατό του
Ιστορία του
μηδενός στη Γυφτοπούλα, 105-110
Σημείωση: Στην σελίδα 15 του ιδίου τεύχους δημοσιεύεται
η πληροφορία για την κυκλοφορία του περιοδικού Modern Greek Studies στην Αυστραλία που επιμελήθηκε και
γράφει ο Βρασίδας Καραλής
424/12,2001,
Θέμα του μήνα. ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ (1884-1951) 50 χρόνια από τον θάνατό του.
Επιμέλεια αφιερώματος Βρασίδας Καραλής
β/κη. Το
ιερό και το βλάσφημο (77-79)
ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ, Aegypius Monachus, Καστανιώτης 2001 (Πεζογραφία)
Β.Κ.
Βιο-εργογραφία Άγγελου Σικελιανού,114-116
Επιστολή της
ΆΝΝΑΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ στον Βρασίδα Καραλή, 117
Β. Κ. Το
δραματικό έργο του Άγγελου Σικελιανού,130-139
Β. Κ. Η
αρετή της ποιότητας. Διαβάζοντας την αλληλογραφία του Άγγελου Σικελιανού,151-154
2 0 0 2
426/2,2002,
Θέμα του μήνα Αντρέας Φραγκιάς (1921-2002)
β/κη. Τα
Παράδοξα της κληρονομιάς του μοντερνισμού (73-77)
ΝΑΣΟΣ
ΒΑΓΕΝΑΣ, Σκοτεινές μπαλάντες και άλλα ποιήματα, Κέδρος 2001 (Ποίηση)
Σημείωση: Στην σελίδα 143 δημοσιεύεται Επιστολή
του Κώστα Ανδρουλιδάκη, Ηράκλειο 27/12/2001. «Προσθήκες στο αφιέρωμα Α.
Σικελιανού, Στο Χρονολόγιο του Βρασίδα Καραλή…
Συμπληρωματικά
να σημειώσουμε ότι ο κριτικός έχει γράψει και για άλλες ποιητικές συλλογές του
ποιητή της γενιάς του 1970 Νάσου Βαγενά. Βλέπε «Η ποίηση του Νάσου Βαγενά ή το
αδιέξοδο της αμορφίας» περ. «Ο Πολίτης, τχ. 115/ 10,1991, σ. 57-64 και για την
συλλογή του «Βάρβαρες ωδές» Κέδρος 1992, «Τι είδε στους λαβύρινθους», περ.
«Αντί», τχ.524/25-6-1993, σ.64-65. Τώρα και τα δύο στον τόμο «Για τον Βαγενά»
Κριτικά κείμενα. Ανθολόγηση κειμένων, επιμέλεια Σάββας Παύλου, εκδ. Αιγαίον,
Λευκωσία 2001.
428/4,2002,
Αφιέρωμα Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση
β/κη. Μνήμη
Κωστή Παλαμά, (86-87)
ΚΩΣΤΑΣ
ΣΑΡΔΕΛΗΣ: Ο ασάλευτος ταξιδιώτης. Τόμος Α΄, Τα παιδικά χρόνια του Κωστή Παλαμά,
Εστία 1993. Τόμος Β΄, Τα νεανικά και εφηβικά χρόνια του Κωστή Παλαμά, Εστία
1998. Τόμος Γ΄, Η μοναξιά του προφήτη, Εστία 2000. τόμοι 3. Σελίδες
272+448+412. (Βιογραφία)
Σημείωση: Την προσήλωση στο Παλαμικό έργο του
καθηγητή Βρασίδα Καραλή, πέρα από αυτό του Νίκου Καζαντζάκη, το διαπιστώνουμε
και σε μία σειρά συμμετοχές του και δημοσιεύσεις του. Βλέπε πχ. α) Την
συμμετοχή του στο Διεθνές Συνέδριο «Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ» υπό την
αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, Πρόγραμμα Αθήνα, 23-26 Νοεμβρίου 1993. Γ΄
Συνεδρία. Β. Κ.: «Τα Σατυρικά Γυμνάσματα του Κωστή Παλαμά και η κοινωνική
κριτική στις αρχές του 20ου αιώνα. β) Β.Κ. «Ιδιοτυπίες της Παλαμικής
Κριτικής», Αθήνα, Άνοιξη 1986, τεύχος 14, σ.1269-1281. Ανάτυπο από το περιοδικό
Εκηβόλος. Γ) και στο αφιερωματικό τεύχος στον ποιητή του περιοδικού «Η Λέξη»
τχ.114/3,4,1993, Β.Κ.: «Ο Κωστής Παλαμάς και το σημασιακό κενό της ελληνικής
γλώσσας» σ. 251-253
432/9,2002,
Αφιέρωμα. Τα πολλαπλά προσωπεία της Επιστημονικής Φαντασίας. «Μαθαίνοντας από
άλλους κόσμους»
Η φαντασία
είναι πάντα μεταφυσική. Γνώση και ανάμνηση στο όψιμο έργο του Φίλιπ Ντικ,
108-113
434/11,2002,
το θέμα του μήνα. Βασίλης Ρώτας
(1889-1977)
β/κη. Οι
δυσκολίες της φιλοσοφικής ποίησης, (60-62)
ΑΜΑΛΙΑ
ΚΟΝΙΔΑΡΗ-ΦΑΒΗ, Ο συμπαντικός χορός στην Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη, Αθήνα,
Δωδώνη 2001 (Μελέτη)
435/12.2002,
το θέμα του μήνα. Κική Δημουλά
Το λυγρόν
δέος του μηδενός στο έργο της Κικής Δημουλά, 95-101
2 0 0 3
436/1,2003,
Αφιέρωμα Μίλτος Σαχτούρης. αποκλειστική συνέντευξη
Το μυστήριο της ένοχης συνείδησης στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη, 96-103
438/3,2003,
Αφιέρωμα Η περιπέτεια της γραφής όπως την βλέπουν δεκαεννιά συγγραφείς
β/κη. Με
τρόμο και Ιερότητα (67-69)
ΣΤΡΑΤΗΣ
ΠΑΣΧΑΛΗΣ, Κοιτάζοντας δάση, Μεταίχμιο 2002, (Ποίηση)
439/4,2003,
Αφιέρωμα Στέλιος Ράμφος αποκλειστική συνέντευξη
β/κη. Βιβλίο
γενέσεως ενός μύθου (40-43)
ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ, Το μέλι και η στάχτη του Θεού, Πατάκη 2002, (Πεζογραφία)
Σκέψεις για το αίτημα της εξατομίκευσης, 83-92 (για τον Σ. Ράμφο)
440/5,2003,
Αφιέρωμα Κώστας Ταχτσής. ανέκδοτα κείμενα
Μνήμη Κίμωνα Φράιερ 1911-1993. Ένα κείμενο ευγνωμοσύνης, 36-43. (Χαιρετισμός στον Γιώργο Χ. Μπαλούρδο)
Η τραγωδία της μικροαστικής τάξης, 87-95 (για τον Κώστα Ταχτσή)
441/6,2003,
Αφιέρωμα Κωστής Παπαγιώργης. αποκλειστική συνέντευξη
«Μεγάλου έστιν αθλητού το δέρεσθαι και νικάν», 91-93
444/10,2003,
Αφιέρωμα Ε.Χ. Γονατάς. αποκλειστική συνέντευξη
β/κη. What have we done to deserve this?, (50-52)
Modern Greek
Writing, AN ANTHOLOGY IN ENGLISH TRANSLATION. EDITED BY DAVID RICKS. PETER OWEN PUBLISHERS, 2003, 496
P.P. (Ανθολογία)
446/12,2003,
Αφιέρωμα στον Κωστή Παλαμά
Ο κριτικός λόγος του «νέου» και τα Πρώτα Κριτικά του Κ. Παλαμά, 112-116
2 0 0 4
449/3, 2004,
Αφιέρωμα στον ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ
β/κη. Η
ποίηση ως καθαρή μετουσίωση (53-56)
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ, Αντίδωρο. Φιλολογική επιμέλεια Κώστας
Μπουρναζάκης, Ίκαρος 2003. (Ποίηση)
β/κη. Ρητορική μοίρα και αμοιρία,(58-60)
ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, Ανδρέας Παπανδρέου, Η ζωή σε πρώτο ενικό και η τέχνη της πολιτικής αφήγησης. Καστανιώτης 2003, (Δοκίμιο)
Η Νεοπαγανιστική νεωτερικότητα των συμβόλων στον Άμλετ, σ. 97-100
451/5,2004, Αφιέρωμα Το Νεοελληνικό Διήγημα. 12 σύγχρονοι διηγηματογράφοι αποκαλύπτουν τα μυστικά της γραφής τους.
β/κη. Φιλολογική Πρόκληση, (66-68)
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Οι μάσκες του ρεαλισμού εκδοχές του νεοελληνικού αφηγηματικού λόγου (τόμοι 3), Καστανιώτη 2003 (Μελέτη)
452/6,2004, Αφιέρωμα Γιώργος Ιωάννου
Ο Γιώργος Ιωάννου και η ποίηση της ενσυνείδητης αμαρτωλότητας, 75-80
453/7,8,2004, Αφιέρωμα Ψυχαναλυτικές αναγνώσεις λογοτεχνικών
κειμένων
Ψυχοαναγνώσεις και ψυχοαφηγήσεις κριτικού λόγου: Ο Παλαμάς διαβάζει Σολωμό, 119-124
454/9,2004, Αφιέρωμα ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ. Επιμέλεια αφιερώματος Βρασίδας Καραλής
Η διπλή γλώσσα του Ερωτόκριτου, 104-113
β/κη. Η λυδία λίθος των παλαμικών σπουδών, (64-65)
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Δ. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗΣ, Μελετήματα και Άρθρα
(1973-2003), Ίδρυμα Κωστή Παλαμά, Αθήνα 2003 (Μελέτη)
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
18/1/2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου