Μαρία Λαϊνά, Ξένη Ποίηση του 20ου Αιώνα. Επιλογή από Ελληνικές Μεταφράσεις

 

ΜΑΡΙΑ  ΛΑΙΝΑ

 ΞΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 20^ου  ΑΙΩΝΑ,

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Εξώφυλλο: Λίκα Φλώρου

Επιμέλεια έκδοσης: Ανθή Μαρωνίτη

Εκδόσεις Λωτός, Αθήνα 12, 1989 σελίδες 476

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ σ.1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ  σ.8-15

ΠΟΙΗΤΕΣ-ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ σ.17-460

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ  ΣΤΟΙΧΕΙΑ σ.463-476

                        Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Ποίηση δεν είναι ό,τι χάνεται στη μετάφραση, όπως έχει λεχθεί. Και στη γλώσσα του πρωτοτύπου και στην αλλοδαπή έχουμε ένα ποίημα: άλλοτε καλύτερο, άλλοτε χειρότερο από το άλλο του  πρόσωπο. Η ποίηση χάνεται στον παράσιτο λόγο πού, μιλώντας ξένη προς τη δική της γλώσσα, ασχολείται μαζί της, τη χρησιμοποιεί, και την υποβιβάζει, αν δεν την καταργεί, ακόμα κι όταν οι προθέσεις του είναι αγαθές. Αν κάτι ενοχλείται από τη μετάφραση, δεν είναι η ποίηση, αλλά η αυτάρκεια του ποιήματος.

      Θεωρώ αυτονόητη την ιδιοτροπία των ανθολογιών. Δεν συνιστούν υπόδειξη αλλά αδιάψευστη επιλογή όπως, πιστεύω, και η διαδικασία που οδηγεί στη γραφή του ποιήματος. Στην προκειμένη περίπτωση, η επιλογή δεν εξάντλησε κάν τους κόπους της.

     Προσπάθησα να συνδυάσω ποίηση και μετάφραση. Σπάνια ανέτρεξα στο πρωτότυπο. Το μόνο μου σταθερό κριτήριο υπήρξε η γλώσσα. Εννοώ τα ελληνικά που μου φαίνεται ότι υπηρετούν σήμερα καλύτερα την εκπλήρωση της ποίησης σ’ αυτό ή εκείνο το ποίημα. Τα υπόλοιπα μέτρησαν με τρόπους που αν επιχειρούσα να τους εκθέσω, θα ‘φτιαχνα έναν κατάλογο κουραστικό-άλλοτε αντιφατικό και άλλοτε ταυτολόγο.

     Στα βιογραφικά σημειώματα απέχω σκόπιμα από την αντιγραφή αξιολογικών κρίσεων, έστω και κατοχυρωμένων πιά. Αποφεύγω επίσης στοιχεία που ίσως προδιέθεταν τον αναγνώστη απέναντι στο ποίημα μ’ οποιονδήποτε τρόπο. Σκοπός της ανθολογίας, η ποίηση. Όταν ο αναγνώστης, παρακινημένος από το κείμενο, θελήσει να γνωρίσει περισσότερα, ελπίζω ότι τα στοιχεία πού προσφέρονται εδώ θα αρκέσουν για να ανατρέξει σε ειδικότερα βιβλία.

     Οργάνωσα το υλικό μου με βάση τη χρονολογία γέννησης των ποιητών και, με δύο ή  τρείς εξαιρέσεις, διάλεξα από μεταφράσεις- δημοσιευμένες ή όχι-που είχαν ήδη γίνει. Η ανθολογία αυτή οφείλεται κυρίως στην εργασία άλλων, πού τη βρήκα έτοιμη.

                             Μαρία  Λαϊνά

1., ΕΝΤΓΚΑΡ ΛΗ ΜΑΣΤΕΡΣ, (Edgar Lee Masters, 1869-1950). Αμερικανός ποιητής, μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Γκάρνετ του Κάνσας. Η Ανθολογία του Σπούν Ρίβερ (Spoon River Anthology) δημοσιεύτηκε το 1915 και περιλαμβάνει 246 ποιήματα-μικρούς μονολόγους από τον τάφο των κατοίκων του φανταστικού χωριού Σπούν Ρίβερ. σ.σ. 17-22.  Μεταφράζουν: Κλείτος Κύρου, Ιάσων Δεπούντης

2., ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ, (Paul Valery, 1871-1945) Γάλλος ποιητής, δοκιμιογράφος και κριτικός. Γεννήθηκε στην πόλη Σέτ του Λανγκντόκ. Το Θαλασσινό Κοιμητήριο (Le Cimetiere Marin) περιλαμβάνεται στη συλλογή με το γενικό τίτλο Θέλγητρα (Charmes)., σ.σ. 23-28. Μεταφράζουν: Ιωάννης- Ανδρέας Γ. Βλάχος, Νίκος Σπάνιας.

3., ΧΟΣΕ ΧΟΥΑΝ ΤΑΜΠΛΑΔΑ, (Jose Juan Tablada,1871-1945). Μεξικανός ποιητής και τεχνοκριτικός.,σ.σ.29-33, μεταφράζει: Βασίλης Καραβίτης.

4., ΑΜΥ ΛΟΟΥΕΛ, (Amy Lowell, 1874-1925). Αμερικανίδα ποιήτρια, βιογράφος και κριτικός. Γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Μασαχουσέτης. Ανήκε στην ποιητική κίνηση του εικονισμού (imagism) σ.σ. 34-38. Μεταφράζει: Τάσος Κόρφης.

5.,  ΑΝΤΟΝΙΟ ΜΑΤΣΑΔΟ, (Antonio Matchado,1875-1939). Ισπανός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και λόγιος. Γεννήθηκε στη Σεβίλλη. Πολλά θεατρικά τα έγραψε σε συνεργασία με τον αδερφό του, επίσης ποιητή, Μανουέλ Ματσάδο., σ.σ. 39-43. Μεταφράζουν: Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, Μόσχος Λαγκουβάρδος.

6., ΡΑΪΝΕΡ ΜΑΡΙΑ ΡΙΛΚΕ, (Reiner Maria Rilke, 1875-1926). Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και μελετητής αισθητικών προβλημάτων. Γεννήθηκε στην Πράγα. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του είναι γραμμένο στα γερμανικά, αλλά υπάρχουν στίχοι του στα ρώσικα, και τέσσερις ποιητικές συλλογές στα γαλλικά., σ.σ.45-50. Μεταφράζουν: Κωστής Παλαμάς, Άρης Δικταίος, Άρης Αλεξάνδρου, Χαρίλαος Π. Τζαννετάκης.

7., ΜΑΞ  ΖΑΚΟΜΠ, (Max Jacob, 1876-1944). Γάλλος ποιητής, πεζογράφος και ζωγράφος, εβραϊκής καταγωγής. Γεννήθηκε στο Κεμπέρ της Βρετάνης. Εκτός από ποίηση έγραψε μιά μυστικιστική νουβέλα κι ένα συμβολικό δράμα. Πρόδρομος της ντανταϊστικής κίνησης., σ.σ.51-52. Μεταφράζει: Τάσος Κόρφης.

8., ΦΙΛΙΠΠΟ ΤΟΜΜΑΖΟ ΜΑΡΙΝΕΤΤΙ, (Fillippo Tommaso Marinetti, 1876-1944). Ιταλός ποιητής, νουβελίστας και κριτικός. Ιδρυτής του φουτουρισμού. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια (Αίγυπτος). Έγραψε στα ιταλικά και στα γαλλικά. Εκδότης και διευθυντής του περιοδικού Poesia. σ.σ.53-57. Μεταφράζει: Μαρία Στεφανοπούλου.

9., ΟΣΚΑΡ ΒΕΝΣΕΣΛΑΣ ΝΤΕ ΛΟΥΜΠΙΤΣ ΜΙΛΟΖ, (Oscar Wenceslas de Lubics- Milosz, 1877-1939). Ποιητής. Γεννήθηκε στο  Czereia της Λιθουανίας. Έζησε πολλά χρόνια στη Γαλλία και το 1930 πήρε τη γαλλική υπηκοότητα., σ.σ.58-63. Μεταφράζουν: Άρης Δικταίος, Μήτσος Παπανικολάου.

10., ΓΟΥΑΛΛΑΣ ΣΤΗΒΕΝΣ, (Wallace Stevens,1879-1955). Αμερικανός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στο Ρήντινγκ της Πενσυλβάνιας., σ.σ.64-66. Μεταφράζουν: Γιάννης Σταθάτος, Μάρω Παπαδημητρίου.

11., ΓΚΙΓΙΩΜ  ΑΠΟΛΛΙΝΑΙΡ, (Guillaume Apollinaire, 1880-1918). Ποιητής πολωνοϊταλικής καταγωγής που έγραψε στη γαλλική γλώσσα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Wilhelm Apollinaris von Kostrowitzky. Το 1914 πήρε την γαλλική υπηκοότητα. Η λέξη surrealisme είναι δική του επινόηση. σ.σ.67-75. Μεταφράζουν: Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Κλείτος Κύρου, Μήτσος Παπανικολάου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Τάκης Σινόπουλος, Γιώργος Γεραλής, Φάνη Κισκήρα-Τόλης Καζαντζής.

12., ΧΟΥΑΝ  ΡΑΜΟΝ  ΧΙΜΕΝΕΘ, (Juan Ramon Jimenez, 1881-1958). Ισπανός ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στην πόλη Μογκέρ της Ανδαλουσίας. Το βιβλίο Θεός που επιθυμείται κι επιθυμεί (Dios deseado y deseante y deseante) περιλαμβάνει 57 ποιήματα χωρισμένα σε τρία μέρη., σ.σ.76-79, μεταφράζουν : Γιάννης Β. Ιωαννίδης, Τάκης Βαρβιτσιώτης, Κώστας Ε. Τσιρόπουλος. 

13., ΒΑΛΕΡΥ  ΛΑΡΜΠΩ, (Valery Larbaud, 1881-1957). Γάλλος ποιητής, πεζογράφος και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στο Βισύ. Γνωστός και για το μεταφραστικό του έργο., σ.σ.80-84. Μεταφράζουν: Τάκης Σινόπουλος, Νίκος Σπάνιας, Μήτσος Παπανικολάου.

14., ΓΟΥΙΛΛΙΑΜ  ΚΑΡΛΟΣ  ΓΟΥΙΛΛΙΑΜΣ, (William Carlos Williams, 1883-1963). Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Ράδερφορντ Παρκ, του Νιού Τζέρσεϋ., σ.σ.85-89. Μεταφράζουν: Τάκης Σινόπουλος, Τάσος Κόρφης, Βερονίκη Δαλακούρα.

15., ΟΥΜΠΕΡΤΟ  ΣΑΜΠΑ, (Umberto Saba, 1883-1957). Ιταλός ποιητής. Γεννήθηκε στην Τεργέστη. Το πραγματικό του όνομα ήταν  Umberto Poli. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το έζησε στη Φλωρεντία., σ.σ. 90-91., μεταφράζει: Κάρολος Τσίζεκ.

16., ΖΥΛ  ΣΥΠΕΡΒΙΕΛ, (Jules Supervielle, 1884-1960). Γάλλος ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στοΜοντεβιδέο (Ουρουγουάη)., σ.σ.92-96., μεταφράζουν: Γιώργος Κ. Καραβασίλης, Κλείτος Κύρου, Ιωάννα Κωνσταντουλάκη-Χάντζου, Τάσος Κόρφης, Ανδρέας Καραντώνης.

17., ΕΖΡΑ  ΠΑΟΥΝΤ,(Ezra Loomis Pound,1885-1972). Αμερικανός ποιητής, δοκιμιογράφος και κριτικός. Γεννήθηκε στο Χέιλυ του Αϊντάχο. Συνιδρυτής της αποκαλούμενης ποιητικής σχολής του εικονισμού (imagism). Διευθυντής σύνταξης για ένα διάστημα του περιοδικού Poetry που έβγαινε στο Σικάγο. Η αλληλογραφία του δημοσιεύτηκε το 1951., σ.σ.97-103. Μεταφράζουν: Τάκης Μενδράκος, Γιώργος Σεφέρης, Άρης Αλεξάνδρου, Στέφανος Ροζάνης.

18., ΦΕΡΝΑΝΤΟ  ΠΕΣΣΟΑ, (Fernando Pessoa Antonio Nogueira, 1885-1935). Πορτογάλος ποιητής. Γεννήθηκε στη Λισσαβόνα. Στις δημοσιεύσεις του χρησιμοποιεί τρία ψευδώνυμα: Αλμπέρτο Καέιρο, Ρικάρντο Ρέις και Άλβαρο ντέ Κάμπος. Έγραψε στα πορτογαλικά και στα αγγλικά. Εκτός από ποίηση έγραψε πολιτικά και λογοτεχνικά μανιφέστα σ.σ.104-106. Μεταφράζει: Φ.Δ. Δρακονταειδής.

19., ΗΝΤΙΘ  ΣΙΤΓΟΥΕΛ, (Edith Sitwell,1887-1964). Αγγλίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Σκάρμποροου. Εκτός από ποίηση έγραψε μία νουβέλα και κριτική., σ.σ.107-109. Μεταφράζουν: Γιώργης Παυλόπουλος, Κλείτος Κύρου.

20., ΓΚΕΟΡΓΚ  ΤΡΑΚΛ, (Georg Trakl,1887-1914). Αυστριακός λυρικός ποιητής. Γεννήθηκε στο Σάλτσμπουργκ., σ.σ.110-113., μεταφράζει: Δημ. Στ. Δήμου.

21., ΠΙΕΡ  ΖΑΝ  ΖΟΥΒ, (Pierre Jean Jouve,1887-1976). Γάλλος ποιητής και μυθιστοριογράφος. Γεννήθηκε στην πόλη Αρράς., σ.σ.114-118. Μεταφράζουν: Γιώργος Σεφέρης, Θανάσης Χατζόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης.

22., ΣΑΙΝ- ΤΖΟΝ  ΠΕΡΣ, (Saint- John Perse,1887-1975). Γάλλος ποιητής. Το πραγματικό του όνομα ήταν Alexis Saint- Leger. Γεννήθηκε σ’ ένα νησί των Μικρών Αντιλλών, κοντά στη Γουαδελούπη., σ.σ.119-122. Μεταφράζουν: Τάκης Παπατσώνης, Βλάσης Καμάρας.

23., ΤΖΙΟΥΖΕΠΠΕ  ΟΥΝΓΚΑΡΕΤΤΙ, (Giuseppe Ungaretti, 1888-1970). Ιταλός ποιητής. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια (Αίγυπτος). Εκπρόσωπος της ερμητικής ποίησης στην Ιταλία. Έγραψε στίχους και στα γαλλικά., σ.σ. 123-128. Μεταφράζουν: Παν. Χρ. Χατζηγάκης, Φοίβος Πιομπίνος.

24., ΤΟΜΑΣ  ΣΤΕΡΝΣ  ΕΛΙΟΤ, (Thomas Stearns Eliot,1888-1965). Ποιητής, κριτικός, δοκιμιογράφος και συγγραφέας έμμετρων θεατρικών έργων. Εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού The Criterion. Γεννήθηκε στο Σαίντ Λούις του Μισσούρι. Το 1927 πήρε την αγγλική υπηκοότητα., σ.σ.129-138. Μεταφράζουν: Γιώργος Σεφέρης, Αντώνης Δεκαβάλλες, Κλείτος Κύρου.

25., ΑΝΝΑ ΓΚΟΡΕΝΚΟ ΑΝΤΡΕΓΙΕΒΝΑ  ΑΧΜΑΤΟΒΑ, (1889-1966) Ρωσίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Κίεβο. Εκπρόσωπος της ποιητικής σχολής των ακμεϊστών., σ.σ.139-142. Μεταφράζουν: Άρης Αλεξάνδρου, Τατιάνα Ντίκο.

26., ΠΙΕΡ  ΡΕΒΕΡΝΤΥ, (Pierre Reverdy,1889-1960). Γάλλος ποιητής, δοκιμιογράφος και κριτικός. Γεννήθηκε στη Ναρμπόν της νότιας Γαλλίας. Εκδότης από το 1916 του λογοτεχνικού περιοδικού Nord-Sud. Σ.σ.143-145. Μεταφράζουν: Μελισσάνθη, Τάκης Βαρβιτσιώτης.

27., ΟΣΙΠ  ΕΜΙΛΙΕΒΙΤΣ  ΜΑΝΤΕΛΣΤΑΜ, (1891-1938). Ρώσος ποιητής, ιδρυτικό μέλος της σχολής των ακμεϊστών. Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη., σ.σ.146-148. Μεταφράζει: Άρης Αλεξάνδρου.

28., ΙΒΑΝ ΓΚΟΛ, (Iwan Goll, 1891-1950). Ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αλσατία από μητέρα γαλλίδα και πατέρα γερμανό. Έγραψε και στη γαλλική και στη γερμανική γλώσσα. Τα σαράντα ποιήματα της συλλογής Μαλαισιακά Τραγούδια (Chansons Malaises) δημοσιεύτηκαν στο Παρίσι το 1934., σ.σ.149-152, Μεταφράζουν: Δ. Π. Παπαδίτσας, Ε. Χ. Γονατάς.

29., ΝΕΛΛΥ  ΖΑΚΣ, (Nelly Sachs,1891-1970). Ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Βερολίνο από εβραίους γονείς. Έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής της στη Σουηδία. Εκτός από ποίηση έγραψε και έμμετρα θεατρικά έργα., σ.σ.153-154. Μεταφράζουν: Ελένη Ι. Κοντιάδη, Αντώνης Τριφύλλης.

30., ΑΡΤΣΙΜΠΑΛΝΤ  ΜΑΚΛΗΣ, (Archibald MacLeish, 1892-1982). Αμερικανός ποιητής, συγγραφέας έμμετρων θεατρικών έργων και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στο Γκλένκοου του Ιλλινόις., σ.σ.155-157. Μεταφράζουν: Γιώργος Σεφέρης, Κλείτος Κύρου.

31., ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ  ΜΑΓΙΑΚΟΒΣΚΙ, (1893-1930). Ρώσος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Μπαγκντάου της Γεωργίας. Διηύθυνε το περιοδικό Αριστερό Μέτωπο Τέχνης. Το 1912 υπέγραψε το κυβιστικό- φουτουριστικό μανιφέστο. Σ.σ. 158-162. Μεταφράζουν: Γιάννης Ρίτσος, Άρης Αλεξάνδρου, Νίκος Εγγονόπουλος.

32., ΧΟΡΧΕ  ΓΚΙΛΛΙΕΝ, (Jorge Guillen, 1893-1960). Ισπανός ποιητής. Γεννήθηκε στην πόλη Βαγιαδολίδ της Κατίλλης., σ.σ.163-164, Μεταφράζει: Π.Β.

33., ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ  ΕΣΤΛΙΝ  ΚΑΜΜΙΝΓΚΣ, (Edward Estlin Cummings, 1894-1962). Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ζωγράφος. Γεννήθηκε στο Καίμπριτζ της Μασαχουσέτης. Πειραματίστηκε με τη στίξη και τον τρόπο εκτύπωσης της ποίησης., σ.σ. 165-170. Μεταφράζουν: Ξ. Α. Κοκόλης, Θεοδόσης Άθας.

34., ΠΩΛ  ΕΛΥΑΡ, (Paul Eluard, 1895-1952). Γάλλος ποιητής, ιδρυτικό μέλος του υπερρεαλιστικού κινήματος. Γεννήθηκε στο Σαίν Ντενί. Το πραγματικό του όνομα ήταν Eugene Grindel. Σ.σ. 171-174. Μεταφράζουν: Ελένη Γ. Βακαλό, Άρης Αλεξάνδρου, Οδυσσέας Ελύτης.

35., ΩΣΤΙΝ  ΚΛΑΡΚ, (Austin Clarke, 1896-1974). Ιρλανδός ποιητής, νουβελίστας και συγγραφέας έμμετρων θεατρικών έργων. Γεννήθηκε στο Δουβλίνο. Δημιουργός του Lyric Theatre Group. Σ.σ. 175-177. Μεταφράζει: Ν. Χ. Μπανάκου- Καραγκούνη.

36., ΤΡΙΣΤΑΝ  ΤΖΑΡΑ, (Tristan Tzara, 1896-1963). Γαλλόφωνος ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στο Μοϊνέστι (Ρουμανία). Το πραγματικό του όνομα ήταν Sami Rosenstock. Από τους ιδρυτές του ντανταϊστικού κινήματος., σ.σ.178-180, μεταφράζει: Νίκος Εγγονόπουλος.

37., ΑΝΤΟΝΕΝ  ΑΡΤΩ,(Antonen Artaud,1896-1948). Γάλλος ποιητής, ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεωρητικός του θεάτρου. Γεννήθηκε στη Μασσαλία. Σ.σ. 181-184. Μεταφράζει: Τάκης Σινόπουλος.

38., ΑΝΤΡΕ  ΜΠΡΕΤΟΝ, (Andre Breton, 1896-1966). Γάλλος ποιητής. Ιδρυτής και θεωρητικός του υπερρεαλισμού. Γεννήθηκε στο Τσινσεμπραί. Συνεκδότης του περιοδικού Litterature., σ.σ.185- 187. Μεταφράζει: Ανδρέας Εμπειρίκος.

39., ΕΟΥΤΖΕΝΙΟ  ΜΟΝΤΑΛΕ, (Eugenio Montale, 1896-1981). Ιταλός ποιητής, κριτικός της λογοτεχνίας και της μουσικής. Γεννήθηκε στη Γένοβα. Εκπρόσωπος της ερμητικής σχολής της ιταλικής ποίησης., σ.σ. 188-191. Μεταφράζουν: Δημήτρης Νικολαρεϊζης, Παν. Χρ. Χατζηγάκης, Κάρολος Τσίζεκ.

40., ΖΩΡΖ  ΜΠΑΤΑΪΓ, (Georges Bataille, 1897-1962). Γάλλος ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στην πόλη Μπιγιόν της περιοχής του Μάρνη. Εκδότης και διευθυντής του περιοδικού Critique., σ.σ.192-194. Μεταφράζει: Νίκος Κοντομήτρος.

41., ΛΟΥΙ  ΑΡΑΓΚΟΝ, (Luis Aragon, 1897-1982). Γάλλος ποιητής, νουβελίστας και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στο Παρίσι. Από τους ιδρυτές του υπερρεαλισμού, και συνεκδότης του περιοδικού Litterature. Σ.σ.195-197. Μεταφράζει: Χρύσα Προκοπάκη.

42., ΒΙΘΕΝΤΕ  ΑΛΕΪΞΑΝΔΡΕ,(Vicente Aleixandre y Merlo,1898-1984). Ισπανός λυρικός ποιητής γεννημένος στη Σεβίλλη., σ.σ.198-200, Μεταφράζουν: Κώστας Π. Τσιρόπουλος, Π.Β.

43., ΜΠΕΡΤΟΛΤ  ΜΠΡΕΧΤ, (Bertolt Brecht,1898-1956). Γερμανός ποιητής, δραματουργός, σκηνοθέτης και θεωρητικός του θεάτρου. Γεννήθηκε στο Άουγκσμπουργκ. Ιδρυτής και διευθυντής του Berliner Ensemble., σ.σ.201-205. Μεταφράζουν: Μάριος Πλωρίτης, Πέτρος Μάρκαρης.

44., ΦΕΔΕΡΙΚΟ  ΓΚΑΡΘΙΑ  ΛΟΡΚΑ, (Federico Garcia Lorca, 1898-1936). Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Φουεντεβακέρος της Γρανάδας., σ.σ.206-210. Μεταφράζουν: Μήτσος Παπανικολάου, Νίκος Εγγονόπουλος, Μόσχος Λαγκουβάρδος, Νίκος Γκάτσος.

45., ΑΝΡΙ  ΜΙΣΩ, (Henri Michaux,1899-1984). Βέλγος γαλλόφωνος ποιητής και ζωγράφος. Γεννήθηκε στην πόλη Ναμύρ. Το 1924 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Πολιτογραφήθηκε Γάλλος το 1955. Αρχισυντάκτης του περιοδικού Hermes από το 1937 ως το 1939., σ.σ. 211-214. Μεταφράζουν: Τάκης Σινόπουλος, Γιώργος Σεφέρης.

46., ΧΟΡΧΕ  ΛΟΥΙΣ  ΜΠΟΡΧΕΣ, (Jorge Luis Borges, 1899-1986). Αργεντινός ποιητής, πεζογράφος και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες. Εκδότης του ουλτραϊστικού περιοδικού Proa., σ.σ. 215-219. Μεταφράζουν: Δημήτρης Καλοκύρης, Αργύρης Χιόνης.

47., ΦΡΑΝΣΙΣ  ΠΟΝΣ, (Francis Ponge,1899-1988). Γάλλος ποιητής. Γεννήθηκε στο Μονπελλιέ. Για ένα μικρό διάστημα συμμετείχε στο σουρρεαλιστικό κίνημα., σ.σ.200-222. Μεταφράζουν: Μάτση Χατζηλαζάρου, Χριστόφορος Λιοντάκης.

48., ΡΟΜΠΕΡ  ΝΤΕΣΝΟΣ, (Robert Desnos, 1900-1945). Γάλλος ποιητής. Γεννήθηκε στο Παρίσι. Από το 1922 ως το 1929 συμμετείχε στις δραστηριότητες των υπερρεαλιστών. Έγραψε και ένα μυθιστόρημα., σ.σ.223-225. Μεταφράζει: Βερονίκη Δαλακούρα.

49., ΖΑΚ  ΠΡΕΒΕΡ, (Jacques  Prevert,1900-1977). Γάλλος ποιητής και σεναριογράφος. Γεννήθηκε στο Νεγύ-σύρ-Σέν, σ.σ.226-228. Μεταφράζουν: Τάσος Κόρφης, Τάκης Σινόπουλος, Γιάννης Βαρβέρης.

50., ΓΙΑΡΟΣΛΑΒ  ΣΕΪΦΕΡΤ, (Jaroslav Seifert, 1901-). Τσεχοσλοβάκος ποιητής. Γεννήθηκε στην Πράγα. Μαζί με τον θεωρητικό της λογοτεχνίας Κάρλ Τέιγκε ίδρυσαν τη Νέα Προλεταριακή Τέχνη., σ.σ.229-232, μεταφράζουν: Βασίλης Κουγέας, Γ. Δ. Κεντρωτής.

51., ΣΑΛΒΑΤΟΡ  ΚΟΥΑΖΙΜΟΝΤΟ, (Salvatore Quasimodo, 1901-1968). Ιταλός ποιητής και κριτικός. Γεννήθηκε στις Συρακούσες από Σικελούς γονείς. Εκφραστής της ερμητικής ποίησης στην Ιταλία., σ.σ.233-237. Μεταφράζουν: Ζωή Καρέλλη, Γεράσιμος Σπαταλάς, Ν. Ν., Ηλίας Κυζηράκος, Κάρολος Τσίζεκ.

52.,  ΝΑΖΙΜ  ΧΙΚΜΕΤ, (Nazim Hikmet,1902-1963). Τούρκος ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη., σ.σ.238-240, μεταφράζουν: Πέτρος Μάρκαρης, Γιάννης Ρίτσος, Άρης Αλεξάνδρου.

53., ΛΑΝΓΚΣΤΟΝ  ΧΙΟΥΖ, (Langston Hughes,1902-1967). Μαύρος ποιητής γεννημένος στο Τζόπλιν του Μισούρι. Εκτός από ποίηση έγραψε νουβέλες, θεατρικά έργα και παιδικά βιβλία., σ.σ.241-242, μεταφράζουν: Ντίνος Χριστιανόπουλος, Δημήτρης Σταύρου, Λ. Καραπαναγιώτης.

54., ΡΑΦΑΕΛ  ΑΛΜΠΕΡΤΙ, (Rafael Alberti, 1902-). Ισπανός ποιητής. Γεννήθηκε στο Πουέρτο ντέ Σάντα Μαρία. Εκτός από ποίηση έγραψε και έμμετρα θεατρικά έργα., σ.σ.243-247. Μεταφράζουν: Φ. Δ. Δρακονταειδής, Τάκης Σινόπουλος.

55., ΠΑΜΠΛΟ  ΝΕΡΟΥΔΑ, (Pablo Neruda, 1904-1973). Χιλιανός ποιητής. Το πραγματικό του όνομα ήταν Neftali Ricardo Reyes Basualto. Γεννήθηκε στο Παρράλ (Χιλή)., σ.σ.248-251. Μεταφράζουν: Ρήγας Καππάτος, Κλείτος Κύρου.

56., ΙΚΟΥ  ΤΑΚΕΝΑΚΑ, (Iku Takenaka,1904-). Γιαπωνέζος ποιητής. Γεννήθηκε στην πόλη Κόμπε., σ.252, μεταφράζει: Ηλίας Κυζηράκος.

57., ΒΛΑΝΤΙΜΙΡ  ΧΟΛΑΝ, (Vladimir Holan,1905-). Τσεχοσλοβάκος ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στην Πράγα., σ.σ.253-256, μεταφράζουν: Αμαλία Τσακνιά, Βασίλης Καραβίτης.

58., ΣΑΝΤΡΟ  ΠΕΝΝΑ, (Sandro Penna, 1906-1977). Ιταλός ποιητής και διηγηματογράφος. Γεννήθηκε στην Περούτζια., σ.σ.257-261. Μεταφράζει: Σωτήρης Παστάκας.

59., ΛΕΟΠΟΛ  ΣΕΝΤΑΡ  ΣΕΝΓΚΟΡ, (Leopold Sedar Senghor, 1906-). Μαύρος, σενεγαλέζος, γαλλόφωνος ποιητής και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στον πορτογαλικό συνοικισμό του Joal., σ.σ.262-264, μεταφράζουν: Αθαν. Β. Νταουσάκης- Ο Σάνς, Δημήτρης Σταύρου.

60., ΓΟΥΙΣΤΑΝ  ΧΙΟΥ  ΩΝΤΕΝ, (Wystan Hugh Auden,1907-1973). Ποιητής και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στην πόλη Υόρκη (Αγγλία). Από το 1939 έζησε στην Αμερική και αργότερα πήρε την Αμερικάνικη υπηκοότητα. Σ. 265, μεταφράζει: Γιώργος Σεφέρης.

61., ΡΕΝΕ  ΣΑΡ, (Rene Char, 1907-1988). Γάλλος ποιητής, υπερρεαλιστής για ένα διάστημα. Γεννήθηκε στο Λίλ-σύρ-Σόργκ της Βωκλύζ., σ.σ. 266-268, μεταφράζουν: Χριστόφορος Λιοντάκης, Τάκης Σινόπουλος, Γιώργος Θέμελης.

62., ΡΕΝΕ  ΝΤΩΜΑΛ, (Rene Daumal,1908-1944). Γάλλος ποιητής και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στην πόλη Μπουλζικούρ Αρντέν. Συνεκδότης του περιοδικού  Le Grand Jeu., σ.σ.269-270. Μεταφράζει: Βλάσης Καμάρας.

63., ΤΣΕΖΑΡΕ  ΠΑΒΕΖΕ, (Cesare Pavese, 1908-1950). Ιταλός ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στην κωμόπολη Σάντο Στέφανο Μπέλπο. Το έργο του εντάσσεται στο χώρο του ιταλικού νεορεαλισμού. Γνωστός και για τις μεταφράσεις του., σ.σ. 271-272. Μεταφράζει: Χρύσα Προκοπάκη.

64., ΣΤΗΒΕΝ  ΣΠΕΝΤΕΡ, (Stephen Spender, 1909-). Άγγλος ποιητής, πεζογράφος, κριτικός και συγγραφέας κοινωνικών μελετών. Έγραψε επίσης ένα έμμετρο θεατρικό έργο και την αυτοβιογραφία του. Γεννήθηκε στο Λονδίνο., σ.σ.273-275, μεταφράζουν: Κλείτος Κύρου, Νίκος Σπάνιας, Ελένη Βαμπούλη.

65., ΜΙΚΛΟΣ  ΡΑΝΤΝΟΤΙ, (Miklos Radnoti,1909-1944). Ούγγρος ποιητής, εβραϊκής καταγωγής. Εκτελέστηκε από τους φασίστες. Τα τελευταία του ποιήματα με το γενικό τίτλο Κάρτ Ποστάλ βρέθηκαν πάνω του όταν, μετά την απελευθέρωση, ανοίχτηκε το κενοτάφιο., σ.σ.276-277. Μεταφράζει: Χριστόφορος Λιοντάκης.

66., ΤΣΕΣΛΑΒ  ΜΙΛΟΣ, (Czeslaw Milosz,1911-). Ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στο Szetejnie της Λιθουανίας. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες., σ.σ.278-283. Μεταφράζουν: Σπύρος Τσακνιάς, Μαρλένα Γεωργιάδη.

67., ΣΑΛΒΑΔΟΡ  ΕΣΠΡΙΟΥ, (Salvador Espriu,1913-). Καταλανός ποιητής, πεζογράφος και δραματουργός. Γεννήθηκε στην πόλη Σάντα Κολόμα ντε Φαρνέρς. Τα τριάντα ποιήματα της σύνθεσης με τον τίτλο Κοιμητήρι της Σινέρα (Cementiri de Sinera) δημοσιεύτηκαν το 1964., σ.σ.284-287. Μεταφράζει: Κώστας Ε. Τσιρόπουλος.

68., ΒΙΤΤΟΡΙΟ  ΣΕΡΕΝΙ, (Vittorio Sereni,1913-). Ιταλός ποιητής, πεζογράφος και κριτικός. Γεννήθηκε στο Λουίνο της Λάγκο Ματζιόρε. Συνεργάτης σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά (Il Fronte Spizio, Paragone, κ.ά.), σ.σ.288-291, μεταφράζει: Σωτήρης Παστάκας.

69., ΟΚΤΑΒΙΟ  ΠΑΖ, (Octavio Paz, 1914-). Μεξικανός ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός και συγγραφέας ενός θεατρικού έργου. Γεννήθηκε στο Μέξικο Σίτυ, σ.σ.292-297. Μεταφράζουν: Γιώργος Μακρής, Αργύρης Χιόνης.

70., ΝΙΚΑΝΟΡ  ΠΑΡΡΑ, (Nicanor Parra,1914-). Χιλιανός ποιητής. Γεννήθηκε στην πόλη Τσιλιάν. Η «αντιποίησή» του αποτέλεσε καινούργια ποιητική έκφραση., σ.σ.298-301. Μεταφράζουν: Αργύρης Χιόνης. Βασίλης Καραβίτης.

71., ΝΤΥΛΑΝ  ΤΟΜΑΣ, (Dylan Thomas, 1914-1953). Αγγλοουαλός ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στο Σουόνσι της Ουαλλίας. Έγραψε και δύο έργα για ραδιόφωνο. Σ.σ.302-307. Μεταφράζουν: Κώστας Ταχτσής, Βίλκη Τσελεμέγκου- Αντωνιάδου.

72., ΤΖΟΥΝΤΙΘ  ΡΑΪΤ, (Judith Arundel Wright, 1915-). Αυστραλέζα ποιήτρια, διηγηματογράφος και κριτικός. Γεννήθηκε στη Θαλγάρρα της Νέας Νότιας Ουαλλίας., σ.308, μεταφράζει: Νίκος Πασχάλης.

73., ΡΟΜΠΕΡΤ  ΛΟΟΥΕΛ, (Robert Lowell, 1917-1977). Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος και συγγραφέας μιάς θεατρικής τριλογίας. Γεννήθηκε στη Βοστόνη. Το 1959 δημοσιεύτηκε η αυτοβιογραφία του σε πεζό και έμμετρο λόγο., σ.σ.309-313. Μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ.

74., ΛΩΡΕΝΣ  ΦΕΡΛΙΝΓΚΕΤΙ, ( Lawrence Ferlingetti,1919-). Αμερικανός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Έγραψε και ένα υπερρεαλιστικό μυθιστόρημα., σ.σ.314-317. Μεταφράζουν: Ρούμπη Θεοφανοπούλου, Γιώργος Βέης.

75., ΠΑΟΥΛ  ΤΣΕΛΑΝ, (Paul Celan,1920-1970). Ποιητής. Γεννήθηκε στην πόλη Τσέρνοβιτς της Μπουκοβίνας που ανήκε στην αυστροουγγρική μοναρχία, από γονείς γερμανοεβραίους. Το πραγματικό του όνομα ήταν Paul Antschel. Έγραψε στα γερμανικά. Σ,σ, 318-326. Μεταφράζουν: Αντώνης Τριφύλλης, Μηνάς Δημάκης, Νόρα Πυλόρωφ-Προκοπίου.

76., ΡΕΫΜΟΝΤ  ΣΟΥΣΤΕΡ, (Raymond Souster, 1921-). Καναδός ποιητής. Γεννήθηκε στο Τορόντο του Οντάριο.σ.327. μεταφράζει: Ηλίας Κυζηράκος.

77., ΒΑΣΚΟ  ΠΟΠΑ, (Vasco Popa, 1922-). Γιουγκοσλάβος ποιητής. Γεννήθηκε στο χωριό Grebenac της Βοϊβοδίνας., σ.σ.328-332. Μεταφράζει: Έλλη Σκοπετέα.

78.,  ΑΓΚΟΣΤΙΝΟ  ΝΕΤΟ, (Agostino Neto, 1922-). Ποιητής. Γεννήθηκε στο Icola e Bengo (Ανγκόλα)., σ.333. μεταφράζει: Ηλίας Κυζηράκος.

79.,  ΦΙΛΙΠ  ΛΑΡΚΙΝ,(Philip Larkin, 1922-1985). Άγγλος ποιητής, νουβελίστας, και κριτικός σε θέματα μουσικής τζάζ. Γεννήθηκε στο Κόβεντρυ., σ.σ.334-336. Μεταφράζει: Χάρης Βλαβιανός.

80., ΥΒ  ΜΠΟΝΦΟΥΑ, (Yves Bonnefoy, 1923-). Γάλλος ποιητής, δοκιμιογράφος και ιστορικός της τέχνης. Γεννήθηκε στην πόλη Τούρ., σ.σ.337-340. Μεταφράζουν: Τάκης Σινόπουλος, Μηνάς Δημάκης.

81., ΜΙΡΟΣΛΑΒ  ΧΟΛΟΥΜΠ, (Miroslav Holub, 1923-). Τσεχοσλοβάκος ποιητής. Γεννήθηκε στο Plzen., σ.σ. 341-345, μεταφράζουν: Βασίλης Καραβίτης, Ηλίας Κυζηράκος, Σπύρος Τσακνιάς.

82., ΝΤΕΝΙΖ  ΛΕΒΕΡΤΟΒ, ( Denise Levertov,1923-). Αμερικανίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Ίλφορντ του Έσσεξ. Από το 1948 ζει στην Αμερική., σ.σ.346-350. Μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ.

83.,  ΓΕΧΟΥΝΤΑ  ΑΜΙΧΑΪ, (1924-). Εβραίος ποιητής, νουβελίστας και διηγηματογράφος. Γεννήθηκε στο Βύρτσμπουργκ (Γερμανία). Το 1936 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Παλαιστίνη., σ.σ.351-354. Μεταφράζουν: Βασίλης Καραβίτης, Τάκης Μενδράκος.

84., ΖΒΙΓΚΝΙΕΦ  ΧΕΡΜΠΕΡΤ, (Zbigniew Herbert, 1924-). Πολωνός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στο Λβόφ., σ.σ.355-359, μεταφράζει: Σπύρος Τσακνιάς.

85., ΜΠΟΥ  ΚΑΡΠΕΛΑΝ, (Bo Carpelan, 1926-). Σουηδόφωνος φιλανδός ποιητής, μυθιστοριογράφος και συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Γεννήθηκε στο Ελσίνκι., σ.σ. 360-362. Μεταφράζει: Δημοσθένης Κούρτοβικ.

86., ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ  ΤΖΕΝΝΙΝΓΚΣ, (Elisabeth- Joan Jennings,1926-). Αμερικανίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στη Βοστόνη. Ανήκει στην ομάδα των πρώτων μεταπολεμικών ποιητών, που έγινε γνωστή με τ’ όνομα Το Κίνημα (The Movement)., σ.σ.363-364, μεταφράζουν: Κλείτος Κύρου, Σπύρος Τσακνιάς.

87., ΡΟΜΠΕΡΤ  ΚΡΗΛΥ, (Robert Creely,1926-). Αμερικανός ποιητής και πεζογράφος. Γεννήθηκε στο Άρλινγκτον της Μασαχουσέτης., σ.σ. 365-368. Μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ.

88., ΑΛΛΕΝ  ΓΚΙΝΣΜΠΕΡΓΚ, (Allen Ginsberg, 1926-). Αμερικανός ποιητής ρωσοεβραϊκής καταγωγής. Γεννήθηκε στο Νιούαρκ του  Νιού Τζέρσεϋ. Δημοσίευσε και δύο έργα σε πρόζα. Από τους κυριότερους εκπροσώπους της γενιάς των Beat, Μεταφράζει: Άρης Μπερλής.

89., ΓΟΥΙΛΛΙΑΜ  ΣΤΑΝΛΕΫ  ΜΕΡΓΟΥΙΝ, (William Stanley Merwin, 1927-). Αμερικανός ποιητής. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Γνωστός και για το μεταφραστικό του έργο., σ.σ.373-376. Μεταφράζουν: Γ. Π. Σαββίδης, Κατερίνα- Αγγελάκη Ρούκ, Γιώργος Χουλιάρας.

90., ΦΙΛΙΠ  ΛΕΒΙΝ, (Philip Levine,1928-). Αμερικανός ποιητής. Γεννήθηκε στο Ντιτρόιτ., σ.σ.377-380.Μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ.

91.,ΤΖΟΫΣ  ΜΑΝΣΟΥΡ, (Joyce Mansour,1928-1986). Γαλλόφωνη ποιήτρια αιγυπτιακής καταγωγής. Γεννήθηκε στο Μπόουντεν (Αγγλία). Μετά τις σπουδές της εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου και πρωτοδημοσιεύτηκε το 1953. Μέλος του υπερρεαλιστικού κινήματος., σ.σ.381-386. Μεταφράζει: Έκτωρ Κακναβάτος.

92., ΑΝΝ  ΣΕΞΤΟΝ, (Ann Sexton, 1928-1974). Αμερικανίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Νιούτον της Μασαχουσέτης., σ.σ.387-390. Μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ.

93., ΦΡΑΝΣΟΥΑ  ΖΑΚΜΕΝ, (Francois Jacqmin, 1929-). Βέλγος ποιητής. Γεννήθηκε στην επαρχία της Λιέγης. Έζησε αρκετά χρόνια στην Αγγλία., σ.σ.391-395. Μεταφράζει: Τάσος Δενέγρης.

94., ΑΝΤΡΙΕΝ  ΡΙΤΣ, (Adrienne Rich, 1929-). Αμερικανίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στη Βαλτιμόρη. Εκτός από ποίηση έγραψε κι ένα θεωρητικό φεμινιστικό βιβλίο., σ.σ.396-399. Μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ

95., ΧΑΪΜΕ  ΧΙΛ  ΝΤΕ  ΜΠΙΕΝΤΜΑ, (Jaime Gil de Biedma,1929-). Ισπανός ποιητής και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στη Βαρκελώνη., σ.σ. 401-401. Μεταφράζει: Τάσος Δενέγρης.

96.,  ΤΖΟΝ  ΜΟΝΤΑΓΚΙΟΥ, (John Montague, 1929-). Ιρλανδός ποιητής και διηγηματογράφος. Γεννήθηκε στο Δουβλίνο., σ.σ.402-405. Μεταφράζουν: Τρούντη-Τσίτη- Αντ. Χ. Τσακίρης.

97., ΡΟΫ  ΦΙΣΕΡ, (Roy Fisher, 1930-). Άγγλος ποιητής. Γεννήθηκε στο Μπίρμινγκχαμ., σ.σ.406-410, μεταφράζει: Γιάννης Σταθάτος.

98.,  ΓΚΡΕΓΚΟΡΥ  ΚΟΡΣΟ, (Gregory Corso, 1930-). Αμερικανός ποιητής ιταλικής καταγωγής. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Από τους εμπνευστές του κινήματος των Beat., σ.σ.411-413. Μεταφράζουν: Σταύρος Αντωνίου, Βερονίκη Δαλακούρα.

99., ΙΒΑΝ  Β. ΛΑΛΙΤΣ, (Ivan V. Lacic, 1931-). Γιουγκοσλάβος ποιητής και κριτικός. Γεννήθηκε στο Βελιγράδι της Σερβίας., σ.σ.414-415. Μεταφράζει: Τάσος Δενέγρης.

100.,  ΦΡΑΝΘΙΣΚΟ  ΜΠΡΙΝΕΣ, (Francisco Brines, 1932-). Ισπανός ποιητής. Γεννήθηκε στην Ολίβα της Βαλένθιας., σ.σ.416-419. Μεταφράζει: Τάσος Δενέγρης.

101., ΣΥΛΒΙΑ  ΠΛΑΘ, (Sylvia Plath,1932-1963). Αμερικανίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στη Βοστόνη. Έζησε αρκετά χρόνια στην Αγγλία. Εκτός από ποίηση έγραψε ένα μυθιστόρημα κι ένα θεατρικό έργο., σ.σ.420-426. Μεταφράζει: Κλαίτη Σωτηριάδου.

102., ΙΝΓΚΡΙΝΤ  ΤΖΟΝΚΕΡ, (Ingrid Jonker,1933-1965). Νοτιοαφρικανή ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Ντάγκλας. Έζησε αρκετά χρόνια στο Κέιπτ Τάουν. Έγραψε στη γλώσσα Afrikaans, μία από τις επίσημες γλώσσες της Νότιας Αφρικής, που κατάγεται από την ολλανδική που μιλούσαν οι Μπόερς άποικοι της Ν. Αφρικής τον 17^ο αιώνα, και η γραπτή της μορφή χρονολογείται από το 1861., σ.σ.427-428, μεταφράζει: Ηλίας Κυζηράκος.

103., ΜΑΡΚ  ΣΤΡΑΝΤ, (Marc Strand,1934-). Αμερικανός ποιητής. Γεννήθηκε στο Σάμερσάιντ Πρίνς Έντουαρντ Άιλαντ του Καναδά, αλλά έζησε κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες., σ.σ.429-432, μεταφράζει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ.

104., ΠΕΝΤΤΙ  ΣΑΑΡΙΚΟΣΚΙ, (Pentti Saarikoski,1937-1983). Φιλανδός ποιητής και νουβελίστας. Γεννήθηκε στην πόλη Ιμπιλάχτι. Γνωστός και για το μεταφραστικό του έργο., σ.σ.433-437. Μεταφράζει: Δημοσθένης Κούρτοβικ.

105., ΤΣΑΡΛΣ  ΣΙΜΙΚ, (Charles Simic, 1938-). Αμερικανός ποιητής. Γεννήθηκε στη Σερβία. Από οχτώ χρόνων ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες., σ.σ.438-440, μεταφράζει: Τάσος Δενέγρης.

106., ΣΙΡΚΚΑ  ΤΟΥΡΚΚΑ, (Sirkka Turkka, 1939-). Φιλανδέζα ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Ελσίνκι., σ.σ.441-443, μεταφράζει: Δημοσθένης Κούρτοβικ

107., ΤΟΜΠΙΑΣ  ΜΠΕΡΓΚΡΕΝ, (Tobias Berggren, 1940-). Σουηδός ποιητής και δοκιμιογράφος. Γεννήθηκε στη Στοκχόλμη. Έγραψε και λυρικά θεατρικά έργα για το ραδιόφωνο., σ.σ.444-445. Μεταφράζει: Βασίλης Παπαγεωργίου.

108., ΓΟΥΙΛΛΑΜ  ΚΛΙΦ, (William Cliff, 1941-). Βέλγος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στην πόλη Ζαμπλώ., σ.σ.446-450. Μεταφράζει: Τάσος Δενέγρης.

109., ΧΑΪΝΕΡ  ΜΠΑΣΤΙΑΝ, (Heiner Bastian,1942-). Γερμανός ποιητής. Γεννήθηκε στο Ραντάου., σ.σ.451-452. Μεταφράζει: Νόρα Πυλόρωφ- Προκοπίου.

110.,  ΠΕΤΕΡ  ΧΑΝΤΚΕ, (Peter Handke, 1942-). Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος. Γεννήθηκε στο Γκρίφφεν (Αυστρία). Ζει μόνιμα στη δυτική Γερμανία., σ.σ.453-457, μεταφράζει: Νόρα Πυλόρωφ- Προκοπίου.

111., ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ  ΡΥΝΕΛ, (Elisabeth Rynell,1954-). Σουηδέζα ποιήτρια και πεζογράφος. Γεννήθηκε στη Στοκχόλμη., σ.σ.458-460. Μεταφράζει: Βασίλης Παπαγεωργίου.  

   Α)  Η μετάφραση σαν ιδεολογία

του ΕΥΓΕΝΙΟΥ  ΑΡΑΝΙΤΣΗ

εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» 14/2/1990

     Η ποιήτρια Μαρία Λαϊνά είχε την ιδέα να συγκεντρώσει (πόσο καιρό να πήρε αυτό;) ένα μεγάλο σε όγκο υλικό ξένης ποίησης, από δημοσιευμένες και αδημοσίευτες μεταφράσεις τρίτων, που τυπώθηκαν σ’ έναν τόμο 480 σελίδων, από τις εκδόσεις «Λωτός» με τίτλο «Ξένη ποίηση του 20^ου αιώνα». Μοιραία, η έκδοση περιέχει όλες τις ποικιλίες  της ποίησης, από τον Ρίλκε μέχρι τον Έλιοτ, κι από τον Απολλιναίρ και τον Μισώ μέχρι τον Μπόρχες. Στη θέα αυτού του τόμου κυριεύεται κανείς από έναν ίλιγγο όπως μπροστά στις  εγκυκλοπαίδειες, είναι ένας χείμαρρος από στυλ, μια Βαβέλ από ποιητικές γλώσσες, περιβεβλημένη από κείνη τη σχεδόν ευχάριστη σύγχυση που προκαλούν τα μνημεία, απέναντι στα οποία νιώθουμε έλξη και ταυτόχρονα καχυποψία, ακριβώς επειδή παρουσιάζονται σαν κάτι πέρα από τις δυνατότητες της καθημερινής εποπτείας.

    Όπως όλοι οι ποιητές, η Λαϊνά διακατέχεται πιστεύω, από κείνες τις προτιμήσεις που η επιμονή τους μετατρέπεται σε δαιμόνιο του συλλέκτη. Είναι μία ποιητική πράξη πέρα από την ποίηση το να συγκεντρώνεις αυτά πού αγαπάς, σαν τον φετιχισμό του Καβάφη για τα ίδια του τα έργα, και συχνά ακούγεται ο παλμός της χορδής μιάς αυθεντικής συναισθηματικής καλλιέργειας μέσα στην ικανότητα να διαλέγεις σωστά.

     Αν υποθέσουμε ότι η ανάγνωση σελίδων που σου αρέσουν αποτελεί μια διακεκομμένη αλλά απτή συνέχεια από στιγμές συγκίνησης, τότε η Λαϊνά θα πρέπει, μαζεύοντας από ‘δω κι από ‘κει τα κείμενά της «Ξένης ποίησης», να πίστεψε (και σωστά) ότι συντάσσει ένα είδος αυτοβιογραφίας. Η γοητεία ενός τέτοιου βιβλίου πηγάζει εν μέρει από την αίσθηση ότι κάποιος ερωτεύθηκε τα ίδια πράγματα με σένα, η μυστικά συμφωνημένη παραδοχή ότι οι λέξεις, ορισμένες λέξεις, έχουν την ικανότητα να μαγεύουν.

     Πολλοί άνθρωποι νιώθουν μια αυθόρμητη αντιπάθεια για τις ανθολογίες, επειδή το καθολικό τους εύρος και το κάπως χαλαρό κριτήριο που υιοθετεί υποχρεωτικά εκείνος που επιχειρεί ένα τέτοιο έργο έρχονται σε σύγκρουση με το προσωπικό γούστο του αναγνώστη, που η η τέρψη του, όπως των παιδιών, είναι τόσο πιο έντονη όσο πιο στενά συνδέεται μ’ ένα ορισμένο είδος λογοτεχνίας.

     Δεν θα τολμούσα να πω ότι ένιωσα μια τέτοια αρνητική απήχηση ξεφυλλίζοντας το βιβλίο της Λαϊνά, μάλλον την αίσθηση ότι πρόκειται λιγότερο για ανθολογία και περισσότερο για ημερολόγιο, πού τις σημειώσεις του έγραψαν άλλοι (σοφοί και τρελοί) άνθρωποι για λογαριασμό της.

     Ωστόσο, ο λόγος για τον οποίο αξίζει να σχολιαστεί η «Ξένη ποίηση» είναι εκείνο το μικρό αλλά κρίσιμης σημασίας μυστικό στις λογοτεχνικές αντιλήψεις της Λαϊνά, που εμένα τουλάχιστο με συγκινεί, όχι μόνο γιατί το μοιράζομαι, αλλά γιατί ελάχιστες φορές έχω ακούσει να διατυπώνεται μια τέτοια άποψη από επώνυμα χείλη.

     Πιστεύει λοιπόν η Λαϊνά, απ’ ότι διαβάζω, κάτι που δεν αντιλαμβάνονται στην πλειοψηφία τους ούτε οι φιλόλογοι ούτε οι εκδότες ούτε οι κριτικοί ούτε δυστυχώς πολλοί συγγραφείς, και που θα μπορούσα να το εκφράσω πολύ απλά με τα λόγια (περίπου) του Σεφέρη: για να μεταφράσεις καλά πρέπει να γνωρίζεις σε βάθος τη γλώσσα στην οποία μεταφράζεις, όχι την άλλη’ ο Σεφέρης προφανώς εννοούσε ότι η άλλη γλώσσα, η ξένη, είναι μόνο μια ευκαιρία, ένα πρόσχημα, το πραγματικό εμπόδιο είναι η δική σου γλωσσική αίσθηση, αυτή η παλλόμενη σκιά, η τόσο παράξενη και ταυτόχρονα οικεία, που αναβλύζει μυστηριωδώς όπως ένα όνειρο και που στο βάθος της βρίσκεται η ποίηση.

     Πρόκειται για μια άποψη που άλλοι αρνούνται να δεχτούν και άλλοι θεωρούν αυτονόητη, ίσως να σφάλλει το ένστικτό μου, αλλά νομίζω ότι το αντίστοιχο των γαλλικών  του Ζενέ είναι τα ελληνικά ενός συγγραφέα σαν τον Ζενέ, κι όχι ενός Έλληνα που μιλάει γαλλικά τόσο καλά όσο ο Ζενέ, κι αυτό, απλούστατα, γιατί ο Ζενέ και θα μπορούσε να πάρει όρκο κανείς, δεν έγραψε αριστουργηματικά μυθιστορήματα επειδή ήξερε τέλεια γαλλικά, αλλά επειδή η φύση του τον οδηγούσε σε κάποιο αίνιγμα πέρα από τη συνείδησή του, σε σχέση με το οποίο η ευφράδεια αποτελούσε μόνο μια προέκταση. Αυτό το αίνιγμα είναι η ποίηση και ο πυρήνας του, αν υπάρχει, είναι παρών σε οποιαδήποτε εθνική λογοτεχνία, άσχετα από τις δυσκολίες να μεταφερθούν από τη μια γλώσσα στην άλλη τα εσωστρεφή στοιχεία, όπως η προσωδία ή η ατμόσφαιρα.

     Μ’ όλ’ αυτά θέλω να πω ότι η «Ξένη ποίηση του 20^ου  αιώνα» δεν λέει τίποτα καινούργιο, έχουμε λίγο-πολύ διαβάσει τα πάντα, είναι όμως μια προσπάθεια που της αξίζει ο θαυμασμός, ή, καλύτερα, η υποστήριξη, γιατί κρύβει εκείνη την όχι και τόσο παραδεχτή, αλλά πραγματικά αληθινή λογοτεχνική φιλοσοφία, για την οποία δεν θα έβλαπτε να χύνεται πού και πού λίγο αίμα: ούτε μετάφραση ούτε πρωτότυπο, μόνο το ίδιο το ποίημα.

     Φυσικά, δεν θα ‘θελα να φανώ αφελής, ισχυριζόμενος ότι η μετάφραση δεν προϋποθέτει δυσκολίες, ότι δεν υπάρχει πραγματικά κάτι που χάνεται στη μεταφορά, κι ότι άλλα «Κουαρτέτα» διαβάζουμε στα ελληνικά κι άλλα στα αγγλικά, όπου ο ήχος των λέξεων είναι κυριολεκτικά ο αμυδρός αντίλαλος ενός ποταμού που διασχίζει το σκοτάδι. Δεν μπορώ εντούτοις παρά να σεβαστώ τη διάθεση να μεταφερθούν στη δική μου γλώσσα ρυθμοί τόσο ισχυροί, ώστε να επιβιώνουν. Η μετάφραση σήμερα αντιμετωπίζεται σαν κάτι το ύποπτο. Δεν είναι. Η δε αληθινή της φύση, αλλά και η μόνη πιθανή ιδεολογία που μπορεί να ισχύει γι’ αυτήν, δεν έχει σχέση με την πιστότητα ούτε με το συντακτικό, αλλά μ’ αυτό που υπαγορεύουν οι αισθήσεις και που μπορεί να είναι όμορφο, όπως οι αναμνηστικές φωτογραφίες από μια ερωτική σχέση, πέρα από τα καλλιτεχνικά μειονεκτήματα.

     Σ’ αυτή τη συζήτηση με αφορμή τις μεταφράσεις της ξένης ποίησης κρύβεται επίσης, υποπτεύομαι, ένα χρήσιμο μάθημα για τους νέους ποιητές, που ζουν με το άγχος να μην ασχοληθούν υπερβολικά με τις λέξεις (για να μη γίνουν φιλόλογοι) ούτε υπερβολικά με τις ιδέες (για να μη γίνουν φιλόσοφοι), αλλά με κάτι ενδιάμεσο. Αυτό το μεταίχμιο ανάμεσα στη γλώσσα και τη σκέψη είναι ακριβώς η ποίηση, πού το βάρος της είναι όρο και της αναπνοής ενός ετοιμοθάνατου. Χαίρομαι με το ότι η Λαϊνά συγκέντρωσε ποιητές με μόνο κριτήριο ότι της αρέσουν, γιατί είναι σαν να διακηρύσσει ότι η ποίηση δεν εξηγείται. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο για την ποίηση.  

         Β)  «Σκοπός της ανθολογίας η ποίηση»

του ΑΡΗ  ΜΠΕΡΛΗ

εφημερίδα «Η ΠΡΩΤΗ» 3/3/1990

     Ο Ανθολόγος μιάς ανθολογίας ξένης ποίησης σε μετάφραση έχει να αναμετρηθεί όχι μόνο με τα προβλήματα που προκύπτουν από τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του έργου που αναλαμβάνει, αλλά και με εκείνα που αντιμετωπίζει γενικά ο ανθολόγος κάθε ανθολογίας. Προβλήματα που συνιστούν εξ αρχής και τελικά ένα δυσεπίλυτο πλέγμα:

     Ποιό θα είναι το κριτήριο επιλογής των ανθολογήσιμων ποιημάτων; Ιστορικό, κριτικό ή αισθητικό; Θα ανθολογηθούν τα «καλύτερα» ή  τα «αντιπροσωπευτικότερα» ποιήματα; Το υποκειμενικό στοιχείο (που είναι αναπόφευκτο να παρέμβει στην επιλογή) θα αφεθεί ελεύθερο και ανεξέλεγκτο ή θα καταβληθεί προσπάθεια να περιοριστεί και, όσο είναι δυνατόν, να «αντικειμενικευθεί»; Ο καταμερισμός του διαθέσιμου χώρου, των σελίδων του βιβλίου, θα γίνει με κριτήριο την ‘επιφάνεια’ ή τη ‘σπουδαιότητα’ των ποιητών στην εθνική γραμματεία στην οποία ανήκουν; Μείζονες και ελάσσονες ποιητές θα αντιπροσωπευθούν αναλόγως; Η ανθολογία θα είναι τελικά ανθολογία ποιητών ή ποιημάτων; Το γεγονός ότι δεν έχουμε στη διάθεσή μας ολόκληρο το σώμα μιάς ξένης λογοτεχνίας ή λογοτεχνιών, παρά μόνο τις υπάρχουσες μεταφράσεις κάποιων ποιημάτων (που, συχνά, δεν είναι τα καλύτερα, αλλά τα πλέον ευμετάφραστα ή μεταφρασθέντα κατά τύχην όλως) πόσο επηρεάζει την πληρότητα ή την εγκυρότητα της ανθολογίας; Θα αναζητηθούν μεταφράσεις ποιημάτων που ήδη γνωρίζουμε στο πρωτότυπο και έχουμε κατ’ αρχήν επιλέξει, ή θα περιοριστούμε στο όποιο διαθέσιμο υλικό μεταφράσεων όποιων ποιητών και ποιημάτων; Η ανθολογία της ξένης ποίησης θα είναι τελικά ανθολογία μεταφράσεων πρωτοτύπων ή πρωτοτύπων μεταφράσεων;

     Αυτά και άλλα σχετικά προβλήματα (που προϋποθέτουν και συνεπάγονται μια θεωρητική όσο και πρακτική και ιδεολογική εμπλοκή στο θέμα) απαιτούν διερεύνηση και λύσεις που, αναπόφευκτα, θα είναι στην πράξη μονομερείς ή συμβιβαστικές. Ιδανική ή ολική λύση δεν υπάρχει. Ο αναγνώστης κάθε ανθολογίας θα έχει πάντα αντιρρήσεις να προβάλει και παράπονα να εγείρει.

     Η Μαρία Λαϊνά δεν φαίνεται να αγνοεί αυτές τις εγγενείς δυσκολίες και την προβληματική φύση του έργου του ανθολόγου και της συγκεκριμένης εργασίας. Η τολμηρή λύση που έδωσε ήταν να παρακάμψει και σκόπιμα να απορρίψει πολλά απ’ αυτά τα προβλήματα, υιοθετώντας ως σταθερό κριτήριο επιλογής-καθώς η ίδια δηλώνει στον σύντομο αλλά πυκνό πρόλογό της- τη γλώσσα, δηλαδή τα ελληνικά.

     Την αρχική απορία του αναγνώστη (ποια γλώσσα; Η γλώσσα της ποίησης ή η γλώσσα της γλώσσας;) διαδέχεται ο φόβος πώς το κριτήριο είναι παρακινδυνευμένο, γιατί τα ‘ελληνικά’ οδηγούν αυτομάτως, και όχι μόνο λόγω νεοελληνικών συγκυριών, στα ‘σωστά ελληνικά’ και τα ‘ωραία ελληνικά’ –κι αλίμονο αν η ποίηση στηριζόταν σε τέτοια κατηγορήματα. Η διευκρίνιση της ανθολόγου πως εννοεί τα ελληνικά που «της φαίνεται ότι υπηρετούν σήμερα καλύτερα την εκπλήρωση της ποίησης σ’ αυτό ή εκείνο το ποίημα», οπωσδήποτε διασκεδάζει το φόβο και αποθαρρύνει μια σχετική ερμηνεία, χωρίς όμως και να αποκλείει εντελώς τις παρεξηγήσεις. Ο αναγνώστης θα επιθυμούσε στο σημείο  αυτό σαφέστερες  και διεξοδικότερες εξηγήσεις.

     Η ίδια απαίτηση ισχύει και για πολλά άλλα κρίσιμα θέματα που θίγει η ανθολόγος στον πρόλογό της (θέματα ποίησης και μετάφρασης, ποίησης και ανθολόγησης, ποίησης και κριτικής), με λόγο τόσο βραχύ και αφοριστικό που μάλλον εγείρει ερωτήματα και αντιρρήσεις παρά διαφωτίζει ως προς τα νοούμενα και τις προθέσεις . Ωστόσο, η προσεχτική ανάγνωση των συμφραζομένων του προλόγου οδηγεί με σχετική ασφάλεια σε ένα τουλάχιστον συμπέρασμα: ότι η αντίληψη της για τα ποιήματα χαρακτηρίζεται από μια μεταφυσική σχεδόν πίστη στην Ποίηση ως μεγέθους πρωταρχικού και πρωτογενούς, αυταπόδεικτου, αυτοδικαιωτικού, απερίληπτου και μη αναγώγιμου. Η ποίηση είναι μια οντότητα η οποία διαθέτει, όπως η θεότητα, άκτιστες ενέργειες και οικειώνεται, ιδία βουλήσει, στον κτιστό κόσμο των ποιημάτων. Δηλώνεται απερίφραστα πώς «σκοπός της ανθολογίας, η ποίηση» και «αν κάτι ενοχλείται από τη μετάφραση, δεν είναι η ποίηση αλλά η αυτάρκεια του ποιήματος». Που σημαίνει ότι ο σκοπός του ποιήματος βρίσκεται εκτός εαυτού. Το ποίημα υπηρετεί τη δόξα της ποίησης.

     Οι ίδιοι οι ποιητές αντιμετωπίζονται  ως ‘σκεύη εκλογής’ και γι’ αυτό, στα βιογραφικά σημειώματα, αποφεύγονται σκόπιμα οι αξιολογικές κρίσεις, έστω και οι κατοχυρωμένες πια, και κάθε στοιχείο που «ίσως προδιέθετε τον αναγνώστη απέναντι στο ποίημα με οποιοδήποτε τρόπο».

     Έτσι, για τον Γκέοργκ Τρακλ οι μόνες πληροφορίες που δίνονται είναι: “Georg Trakl,1887-1914. Αυστριακός λυρικός ποιητής. Γεννήθηκε στο Σάλτσμπουργκ».

     Και για την Σίρκα Τούρκα:

     “Sirkka Turkka, 1939- Φιλανδέζα ποιήτρια. Γεννήθηκε στο Ελσίνκι».

     Παράλληλα ο κριτικός, φιλολογικός και θεωρητικός λόγος όχι απλώς υποβαθμίζεται αλλά, ευκαιρίας δοθείσης, εξοστρακίζεται και λοιδορείται, θεωρούμενος παράσιτος, φορτικός, αδιάκριτος, φονικός. Διαβάζουμε:

      «Η ποίηση χάνεται στον παράσιτο λόγο που, μιλώντας μια ξένη προς τη δική της γλώσσα, ασχολείται μαζί της, τη χρησιμοποιεί, και την υποβιβάζει, αν δεν την καταργεί, ακόμα κι όταν οι προθέσεις του είναι αγαθές».

     Δεν είμαι καθόλου βέβαιος αν αυτή η απροκάλυπτα επιθετική στάση έναντι της κριτικής υπηρετεί εν τέλει την ποίηση και όχι, παρά τις αγαθές προθέσεις, μια φενάκη που απεργάζεται προνόμια και ασυλίες. Αυτό το ‘κάτω τα χέρια από την ποίηση’ καιρός θα ‘ταν να σκεφτούμε πως όχι μόνο δεν αποτελεί πειστική αναίρεση του κριτικού και θεωρητικού λόγου, αλλά αντίθετα αποκαλύπτει το πόσο δέσμιοι είμαστε μιας παλαιότερης, καθώς θα έλεγε ο Κέυνς, θεωρίας, πού κρύβεται τώρα κάτω απ’ τη δήθεν γυμνότητα της άμεσης και αδιαμεσολάβητης επαφής, της απροδιάθετης ανάγνωσης, της μέθεξης κλπ.- νοσταλγίες ενός χαμένου παραδείσου που μάλλον ποτέ δεν υπήρξε. Καιρός να απαλλαγούμε.

     Όσο κι αν προσπαθούμε να πετάξουμε την ποίηση έξω απ’ την πόρτα, αυτή θα βρίσκεται πάντα μαζί μας, όχι επειδή μπαίνει από το παράθυρο (και αυτό γίνεται) αλλά επειδή ενυπάρχει και εν πολλοίς συνιστά αυτή καθ’ αυτήν τη χειρονομία αποβολής της.

      Ο λόγος περί ποιήσεως μπορεί ίσως να μην είναι ισόθεος, ωστόσο είναι το μόνο όργανο που διαθέτουμε για να μην περιπέσουμε σε κατάσταση εκστατικής αφασίας, για να συζητήσουμε, να μελετήσουμε, να κρίνουμε, να υπηρετήσουμε την υπόθεση της ποίησης, δηλαδή των ποιημάτων, των ποιητών και των αναγνωστών, που είναι εν τέλει υπόθεση των ανθρώπων.

    Τα ανωτέρω ας ληφθούν ως έκφραση διαφωνίας πάνω σε ζητήματα πολύ σημαντικά, όπου οι απόψεις έχουν επιπτώσεις πολύ πέρα από τα προκείμενα, και η διχογνωμία αποδεικνύεται εν γένει πιο εποικοδομητική από την ομοφωνία. Ο πρόλογος της Μαρίας Λαϊνά είναι ένα κείμενο με θέσεις και εγκαλεί, αν δεν προκαλεί, τον αντίλογο.

     Ως προς την ανθολόγηση, όσο κι αν συνιστά, καθώς η ανθολόγος ισχυρίζεται, «όχι υπόδειξη, αλλά αδιάψευστη επιλογή», ευθύνη της κριτικής (εμείς το χαβά μας) είναι να υποβάλει τις δικές της αναιρέσιμες αντιρρήσεις.

     Θεωρώ την απουσία του Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς από την ανθολογία μεγάλο και ανεξήγητο κενό. Η προσοχή και επιμέλεια με την οποία έχει εργαστεί η ανθολόγος αποκλείουν την περίπτωση αβλεψίας. Κι ωστόσο, ο Γέητς ανήκει και χρονολογικά και ποιητικά στον 20^ο αιώνα. Γεννήθηκε το 1865, πέθανε το 1939, τα τέσσερα πέμπτα του έργου του γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν μετά το 1900. Είναι ίσως ο μεγαλύτερος αγγλόφωνος ποιητής του αιώνα, έχει γράψει σπουδαία ποιήματα, και είμαστε τυχεροί που έχουμε στη διάθεσή μας πολλές και καλές ελληνικές μεταφράσεις: όχι μόνο τα δύο κορυφαία ποιήματα που μετέφρασε ο Σεφέρης (τη Δευτέρα Παρουσία) και το (Ταξίδι στο Βυζάντιο), αλλά και έναν ολόκληρο τόμο προσεγμένων μεταφράσεων του Σπύρου Ηλιόπουλου (Μυθολογίες και Οράματα, Πλέθρον, 1983), όπως και πληθώρα άλλων μεταφράσεων σκορπισμένων σε περιοδικά της τελευταίας τριακονταετίας. Ιδιαίτερα η Δευτέρα Παρουσία, ποίημα προφητικό, που σφραγίζει θεματικά και ποιητικά τον αιώνα, δεν θα έπρεπε να λείπει από μία ανθολογία που φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο Ξένη Ποίηση του 20^ου Αιώνα.

     Ο Εουτζένιο Μοντάλε ανθολογείται με πέντε θαυμάσια ποιήματα σε έξοχες μεταφράσεις, ιδιαίτερα αυτές του Δημήτρη Νικολαρεϊζη. Ωστόσο, η απουσία ποιημάτων από τα Ξένια, που μεταφράστηκαν με πολλή γνώση και μεράκι από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο Εκηβόλος, τ.16-17, 1987, είναι ιδιαίτερα έντονη.

     Ο Φίλιπ Λάρκιν, από τους σημαντικότερους Άγγλους μεταπολεμικούς ποιητές ανθολογείται με τρία ποιήματα, όχι ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικά, ενώ υπάρχει στη διάθεσή μας και δεν χρησιμοποιήθηκε πολύ σοβαρή και επιτυχής μεταφραστική δουλειά του Νίκου Φωκά (δεκαπέντε ολόκληρα ποιήματα στο περιοδικό Πλανόδιον, τ. 6, Άνοιξη 1988).

     Το Θαλασσινό Κοιμητήρι του Βαλερύ αντιπροσωπεύεται με επιλογή δώδεκα στροφών σε ρηξικέλευθες γλωσσικά μεταφράσεις του Ιωάννη- Ανδρέα Γ. Βλάχου. Αδυνατώ να καταλάβω την απόρριψη της μετάφρασης του ίδιου μεγάλου ποιήματος από τον Αναστάσιο Γιανναρά, όπως και την πλήρη απουσία της Νεαρής Μοίρας.

     Ακόμη, ο χαρακτηρισμός Ξένη Ποίηση του 20^ου Αιώνα θα έπρεπε να εννοηθεί μάλλον ουσιαστικά παρά στενά χρονολογικά. 20^ος αιώνας σημαίνει Νεότερη Ποίηση-και σ’ αυτήν μεγαλύτερο δικαίωμα έχει η ποίηση της Έμιλυ Ντίκινσον, κι ας έγραψε τον περασμένο αιώνα, παρά ο Αγκοστίνο Νέτο.

     Ο κατάλογος των παραπόνων και ενστάσεων δεν θα ‘πρεπε να μακρύνει, όχι μόνο για λόγους χώρου (πρόβλημα χώρου θα αντιμετωπίσει άλλωστε και η ανθολόγος). Μια ανθολογία δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλες όλων τις απαιτήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει πώς δεν πρέπει και να ελεγχθεί.

     Όπως παρατηρεί ο Ηρακλής Αποστολίδης στον πρόλογο της Ανθολογίας του (1933): «Εύκολα από το νου του ανθολόγου δεν περνά πώς μπορεί οι άλλοι να μην θεωρούν και τόσο περιζήτητο αυτό που τους προσφέρει, ή, κι αν το θεωρούν, να βρίσκουν πώς δεν είναι το καλύτερο στο είδος του, ή, και τούτο αν παραδέχονται- πράγμα σπανιότατο-να τους βαρυφαίνεται που δεν έδωσε κι εκείνο και το άλλο… Μη δεν έχουν δίκιο;»

     Προσωπικά θα προτιμούσα περισσότερο Ρίλκε, Βαλερύ, Έλιοτ, Πάουντ, Τσέλαν, Τρακλ, Μαγιακόφσκι, Ντύλαν Τόμας- ποιητές που διαμόρφωσαν πράγματι την ποιητική του 20^ου αιώνα. Κι ας έλειπαν η Ήντιθ Σίτγουελ, η Νέλυ Ζακς, ο Λάνγκστον Χιουζ, ο Ίκου Τακενάκα, η Σίρκκα Τούρκκα-κι ας έγραψαν κάποια καλά ποιήματα. Οι ανθολογίες σαν το δρεπάνι του χρόνου, πρέπει να είναι σκληρός-ιδιαίτερα όταν αφορούν την ξένη ποίηση, όπου οι ποιητές είναι χιλιάδες και η σφαγή αναπόφευκτη.

     Παρά τις ενστάσεις και τις προσωπικές απαιτήσεις, πρέπει να ειπωθεί πώς η ανθολογία που επιμελήθηκε η Μαρία Λαϊνά με πολύ μόχθο (κι ας λέει η ίδια πως «οφείλεται στην εργασία άλλων που τη βρήκα έτοιμη»), περιέχει πολλά, πάρα πολλά εξαιρετικά ποιήματα, σε επιτυχίες στη συντριπτική τους πλειονότητα μεταφράσεις, διαλεγμένα σε προσοχή μέσα από ένα προφανώς ογκώδες διαθέσιμο υλικό. Η έκδοση είναι ιδιαίτερα φροντισμένη, κι αν είχαν συμπεριληφθεί βιβλιογραφικές ενδείξεις και παραπομπές θα ήταν ακόμη καλύτερη και χρησιμότερη.

        ΑΡΗΣ  ΜΠΕΡΛΗΣ

Υστερόγραφο. Τελικά τα ποιήματα μπορούν πράγματι να μεταφραστούν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ενοχλείται η αυτάρκειά τους. Σωστά- στη γλώσσα του πρωτοτύπου έχουμε ένα ποίημα και στην άλλη ένα άλλο ποίημα, τη μετάφραση. Μια καλή μετάφραση είναι ένα καλό ποίημα. Αλλά μια κακή μετάφραση είναι πιο ενδιαφέρουσα από ένα κακό ποίημα. Γιατί αποκαλύπτει πιο έντονα την αγωνία του να υπάρξει- αγωνία που δεν είναι της ποίησης, αλλά του ποιήματος και του μεταφραστή. Κι ωστόσο κάθε μετάφραση, καλή η κακή, θα εξαρτάται πάντα από το πρωτότυπο ποίημα-όταν γράφεται, αλλά και όταν διαβάζεται. Η εξάρτηση, η ατέλεια, δεν αίρει την αυτοτέλεια του ποιήματος-αντίθετα, πιστοποεί τη δυνάμει αυτάρκη οντότητά του. Η φαινόμενη αντίφαση δεν ενοχλεί, αν σκεφτούμε, και δεχτούμε, πώς όλα τα σπουδαία πράγματα του κόσμου και των ανθρώπων έχουν ως θεμελιώδες υποστασιακό χαρακτηριστικό τους την αντινομία.  

Γ)    Προσκλητήριο  ξένων  ποιητών  του  20^ου  αιώνα

      Μια πολύτιμη ανθολογία από τη Μαρία Λαϊνά

εφημερίδα «ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ» Σάββατο 27- Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2007

     Η Μαρία Λαϊνά ανθολόγησε το περιεχόμενο της έκδοσης «Ξένη Ποίηση του 20^ου Αιώνα-Επιλογές από ελληνικές μεταφράσεις» και η Ελένη Κεχαγιόγλου την επιμελήθηκε. Την κυκλοφόρησαν τα «Ελληνικά Γράμματα». Εγώ στέκομαι σ’ αυτήν την έκδοση, γιατί τη θεωρώ πολύτιμη, από πολλές απόψεις.  Πρώτα από όλα έχει αξία εγκυκλοπαιδική, παρότι δεν παραθέτει αξιολογικές πληροφορίες για τους ανθολογούμενους ποιητές. Περιλαμβάνει ποιήματα. Η εγκυκλοπαιδική αξία έγκειται κυρίως στίς αφορμές που δίνει στους ασχολούμενους με την ποίηση να ανατρέξουν στις συσσωρευμένες γνώσεις και τις ευαισθησίες τους. Έχει αξία γνωσιολογική, καθώς συγκεντρώνει τόμους ποιητικών φωνών και παροτρύνει, όσους μπορούν, να διαβάσουν την ίδια ποίηση και στις αρχικές γλώσσες που γράφτηκε. Έχει, επίσης, αξία ως πηγή εκροής χιλιάδων μικρών αισθημάτων, σκέψεων, παραδοχών και ενστάσεων για τους ανθολογούμενους και το έργο τους. Για χιλιάδες ανακλήσεις μυθικών ιστοριών του παρελθόντος σχετικά με τους ποιητές και ποιήματα, ιστοριών που δεν φτιάχνει πια η εποχή μας και που, αν τις φτιάχνει, τις κρατάει στους κλειστούς και, ενίοτε, φοβικούς κύκλους της ποίησης, όταν το μάρκετινγκ αφήνει τα πράγματα να φθάσουν ως αυτούς.

     Η Μαρία Λαϊνά, πάντως, αποδεικνύεται-από τη δική μου σκοπιά- μια τίμια ανθολόγος, που ακολούθησε περισσότερο προσωπικές επιλογές και συγκινήσεις, διαλέγοντας, όμως,-και σωστά-το παραδεδεγμένο που άφησε η ιστορία στις συνειδήσεις των φίλων και των αναγνωστών της ποίησης, όπως μπορεί να απαγγελθεί σε στιγμές «κατάλληλες», με τον ίδιο τρόπο που εκφωνείται μια ιστορία, εκδηλώνεται μια συγκίνηση, ξεφεύγει ένα επιφώνημα.

      Η ανθολόγος είναι απόλυτα νομιμοποιημένη απέναντι στον εαυτό της και στο κοινό να επιχειρήσει αυτή την Ανθολογία. Η δουλειά της είναι πολλαπλώς επίπονη και με επίγνωση της σημασίας του τελικού αποτελέσματος. Είναι η ίδια ποιήτρια που ξέρει να  διακρίνει τι είναι ποίηση, ακόμη κι όταν αυτή μεταφέρεται σε μια άλλη γλώσσα, προκειμένου να ενημερώσει, να ικανοποιήσει το δυνητικό αναγνώστη, να εγκαθιδρύσει την ύπαρξή της και σε ένα λόγο, άλλον από αυτόν που προκάλεσε τη γραφή της. Υπάρχει μια πρώτη φράση, η σημαντικότερη, στο σύντομο πρόλογο της ανθολόγου στην έκδοση. Η φράση αυτή λέει: «Ποίηση δεν είναι ό,τι χάνεται στη μετάφραση, όπως έχει λεχθεί. Και στη γλώσσα του πρωτοτύπου και στην αλλοδαπή έχουμε ένα ποίημα: άλλοτε καλύτερο, άλλοτε χειρότερο από το άλλο του πρόσωπο. Η ποίηση χάνεται στον παράσιτο λόγο πού, μιλώντας μια ξένη προς τη δική της γλώσσα, ασχολείται μαζί της, τη χρησιμοποιεί και την υποβιβάζει, αν δεν την καταργεί, ακόμη κι όταν οι προθέσεις του είναι αγαθές. Αν κάτι ενοχλείται από τη μετάφραση δεν είναι η ποίηση, αλλά η αυτάρκεια του ποιήματος». Πραγματικά, ένα μεταφρασμένο ποίημα διατηρεί την αξία του, όταν παραμένει εξαρτημένο από την πρωτότυπη μορφή του, γιατί έτσι καλλιεργήθηκε στο μυαλό του ποιητή, έτσι απέκτησε ήχους, έτσι κρίθηκε η σπουδαιότητά του αρχικά, έτσι αγαπήθηκε. Το ίδιο ποίημα μπορεί να έχει την ίδια τύχη και στην άλλη, τη μεταφρασμένη του μορφή, αρκεί η μετάφραση αυτή να έχει φανερές τις ίνες διασύνδεσης με το αρχικό δημιούργημα. Γιατί, αν αγαπηθεί με τη μεταφρασμένη του μορφή ως ήχος και εικόνα της καινούργιας γλώσσας, χωρίς αναφορές στο ύφος, τη φιλοσοφία, τους χυμούς και την ψυχολογία της αρχικής γλώσσας, τότε είναι ένα ποίημα- μπορεί σπουδαίο, εντέλει- διαφορετικό από το αρχικό, το οποίο χρησιμοποιήθηκε απλώς ως έτοιμο υλικό από το μεταφραστή που βγάζει το δικό του εαυτό και όχι εκείνον του αρχικού δημιουργού.

     Δόκιμη μεταφράστρια η Μαρία Λαϊνά δεν ανθολογεί τους ποιητές για να τους μεταφράσει η ίδια. Με τιμιότητα λέει ότι «η ανθολογία αυτή οφείλεται στην εργασία άλλων, που τη βρήκα έτοιμη». Συνεργεί, έτσι, στην καθιέρωση αυτού που δόθηκε στο παρελθόν στον Έλληνα αναγνώστη και που θα αναγνωριζόταν ως η αποδεκτή –ακόμη κι όταν δε είναι ιδανική-μετάφραση στη μνήμη του πρώτου ανθρώπου που τη διάβασε και την αξιολόγησε. Σαν η μεταφραστική εικόνα που θα αναγνώριζε ο πρώτος Έλληνας αναγνώστης κάποιων ποιημάτων, αν ανακαλούνταν στη ζωή και άνοιγε την τωρινή ανθολογία. Σε κάποια ποιήματα, βέβαια, η ανθολόγος παίρνει πλήρως την ευθύνη επάνω της και ως προς τα κίνητρα της επιλογής και ως πρώτος αναγνώστης. Πρόκειται για τις μη δημοσιευμένες μεταφράσεις, για τις οποίες, ακόμη κι αν ήταν άλλος ο πρώτος αναγνώστης,-πού ήταν-, η ανθολόγος τον υποκαθιστά για τις ανάγκες της μεταφοράς τους στο βιβλίο. Σημασία, εν κατακλείδι, έχει ότι το βιβλίο συμπεριλαμβάνει εξαιρετικούς ποιητές, εγκαθιδρυμένους στις συνειδήσεις και τις ευαισθησίες μας, μεταφρασμένους από ανθρώπους που ένιωσαν και αυτοί  αντίστοιχους δημιουργικούς πόνους. Η ακόμη μεγαλύτερη σημασία του είναι ότι εναποθέτει στο παρόν με εγκυρότητα την ποίηση του 20^ου αιώνα, μιάς σπουδαίας περιόδου γι’ αυτή.

Σχετικά με την Ανθολογία της Μαρίας Λαϊνά

                        ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ  ΠΟΙΗΣΕΩΣ

Ωσάν αδέξια μέλισσα εφορμά

επάνω στο λουλούδι

λυγίζει το ντελικάτο στήμονα

ανοίγει δρόμο μεσ’ από τα πέταλα καθώς

μέσα από σελίδες λεξικού

πασκίζει να χωθεί

εκεί που βρίσκονται το άρωμα κι η γλύκα

και μολονότι συναχωμένος

δίχως γεύση

επιμένει

ωσότου κουτουλήσει

σε κάποιο κίτρινο ύπερο

 

εδώ  τελειώνουν όλα

είναι απλώς αδύνατο

να φτάσει κανείς τη ρίζα του λουλουδιού

απ’ το κεφάλι

 

περήφανη πολύ

η μέλισσά μας η καλή

ξαναβγαίνει

βουίζοντας θορυβωδώς:

χώθηκα μέσα!

 

σ’ αυτούς

πού δεν πολυπιστεύουν

δείχνει μιά μύτη κίτρινη

απ’ τη γύρη.

       Ζβίγκνιεφ  Χέρμπερτ, μτφ. Σπύρος Τσακνιάς.     

     Βαδίζοντας πάνω στα χνάρια ή μερικές ακόμα πληροφορίες για την ποιητική ανθολογία της Μαρίας Λαϊνά.

      Ίσως όχι αυθαίρετα, θα μπορούσαμε να γράφαμε ότι κάθε ιστορική και γενιά ποιητών και αναγνωστών, συγγραφέων, έχει την «δική» της Ανθολογία ή και Ανθολογίες. Μονότομα βιβλία Ανθολογιών ή πολύτομες Ανθολογίες (σειρές) οι οποίες μας φέρνουν σε επαφή με την γοητεία και την μαγεία, τον ποιητικό και γλωσσικό πλούτο, τη συγκίνηση και το συναίσθημα, το όνειρο και τον ρεαλισμό ανθρώπων, τους ρυθμούς και τους ήχους λέξεων, την μελωδία, τα ρεύματα και το στιλ γραφής ποιητών και λογοτεχνών, την ατμόσφαιρα και την ποιητική αντίληψη και φιλοσοφία, τα εύοσμα άνθη του ποιητικού λειμώνα της εθνικής μας ποιητικής παράδοσης διαχρονικά, λαϊκής και λόγιας. Το ίδιο ισχύει και για τις αλλόγλωσσες ανθολογίες που μεταφράζονται στα ελληνικά και μας μεταδίδουν, μεταφέρουν, μεταλαμπαδεύουν, το πνεύμα και την ατμόσφαιρα ξένων εθνικών ποιητικών παραδόσεων, την αίσθηση ζωής και προβληματισμών, τα όνειρα και τους οραματισμούς μιάς μερίδας ανθρώπων της κοινωνίας μας, που εκφράζονται μέσω του φαινομένου της Ποίησης. Γράφουν ποίηση, την μεταφράζουν, την διακονούν και την διαβάζουν, είτε στην δική τους μητρική γλώσσα είτε σε άλλες. Όπως πολύ ορθά την ορίζει ο συγγραφέας και κριτικός Ευγένιος Αρανίτσης, του οποίου την κριτική αντιγράφω, μαζί με εκείνη του λογοτέχνη και μεταφραστή Άρη Μπερλή και μία ακόμα παραπάνω: «Το μεταίχμιο ανάμεσα στη γλώσσα και την σκέψη είναι ακριβώς η ποίηση». Και σε αυτό το «μεταίχμιο» κινείται η συναγωγή μεταφρασμένων ποιημάτων από διάφορες γλώσσες, ποιητικά ρεύματα, από παλαιότερους και σύγχρονους έλληνες ποιητές και ποιήτριες διαφόρων χρονικών περιόδων, ποιητικών τάσεων στα ελληνικά με την Ανθολογία της η ποιήτρια και μεταφράστρια, της Γενιάς του 1970. Η Μαρία Λαϊνά μας δίνει την δική της απάντηση, συνομιλεί με τον σύγχρονο αναγνώστη μέσω των μεταφραστικών επιλογών τρίτων φωνών, πού τους ενώνει και μας ενώνει μαζί της, το Ποίημα. Η αίσθηση που μας αφήνει καθώς το διαβάζουμε, το σιγοψιθυρίζουμε. Αποδέχεται τις μεταφράσεις όπως δημοσιεύτηκαν στην εποχή τους, δεν τις σχολιάζει-παρ’ ότι η ίδια είναι άριστος κάτοχος ξένων γλωσσών και μεταφράστρια, ούτε τις συσχετίζει με συγγενικές της. Αποφεύγει όπως μας λέει η ίδια να ανατρέξει στο πρωτότυπο όταν παραστεί ανάγκη. Δέχεται το μεταφρασμένο υλικό της όπως είναι. Σε μία γρήγορη επαφή μας με βιβλία και ανθολογίες ξένων μεταφρασμένων ποιητών στην χώρα μας, στις άμεσες πηγές, τα βιβλία που είχε υπόψη της και βασίστηκε η Μαρία Λαϊνά για να οικοδομήσει την δική της Ανθολογία-έναν μικρό αριθμό τίτλων αντιγράφω παρακάτω- διαπιστώνουμε ότι αν παραβλέψουμε ορισμένες τυπογραφικές αβλεψίες, πχ. στον Καταλανό ισπανόφωνο ποιητή Σαλβαδόρ Εσπριού, ο στίχος με αριθμό ΙΧ, οι παρεμβάσεις της στις πρώτες μεταφραστικές δημοσιεύσεις είναι σχεδόν αμελητέες.  Έχουν να κάνουν με αλλαγή σε αριθμήσεις, (από αρίθμηση με αραβικούς χαρακτήρες σε λατινικούς) σε ποιητικές αποσπασματικές διαφοροποιήσεις, ενοποιήσεις ενοτήτων, (σε ισπανόφωνους ποιητές) σε ελάχιστες λεκτικές παρεμβάσεις (στα άρθρα). Διαβάζει και δανείζεται, αντιγράφει το μεταφρασμένο υλικό όπως είναι, μεταφέρει τα συνοδευτικά πληροφοριακά και μόνο στοιχεία τα οποία δίνουν οι προγενέστεροι μεταφραστές στην δική τους εργασία. Ή μεταφέρει μικρό μόνο μέρος των στοιχείων αυτών. Μας δίνει δηλαδή την συλλογική εικόνα των μεταφρασμένων ποιημάτων-και των ίδιων των ποιητών- όσο γίνεται πιο γυμνή και λιτή, δίχως φιλολογικά φορτώματα. Αυτό ενδέχεται να «ενοχλεί» ορισμένους αναγνώστες της Ανθολογίας της, που θα ήθελαν να ενημερωθούν περισσότερο, για την συγγραφική παραγωγή των δημιουργών, όπως μας δίνουν στα δικά τους βιβλία οι μεταφραστές τους. Αυτό όμως όπως φαίνεται, θα αύξανε τις σελίδες του τόμου και τον αρχικό στόχο της Ανθολογίας μεταφράσεων που κατά την αντίληψη της ποιήτριας και ανθολόγου είναι το ίδιο το Ποίημα. Η απόλαυσή του δίχως άλλα ερμηνευτικά και διευκρινιστικά υποστηρίγματα. Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με την χρονολογία γεννήσεως των ποιητών, ελάχιστες πληροφορίες δίνονται και στα Βιογραφικά σημειώματα των 111 φωνών που αντιγράφω παραπάνω μαζί με τον Πρόλογό της. Σε ορισμένους όπως είναι φυσικό απουσιάζει η ημερομηνία θανάτου των ποιητών. Ενώ πάλι, δεν αναφέρεται η ποιητική συλλογή στην οποία ανήκει το ή τα ποιήματα που αναφέρει ο μεταφραστής. Ίσως ακόμα απουσιάζουν ορισμένες ξένες ποιητικές φωνές του 20^ου αιώνα της ποίησης, που θα θέλαμε να συμπεριλαμβάνονται στην πολυσυλλεκτική μεταφραστική αυτή σύνθεση. Ποιητικές φωνές που μας είναι περισσότερο γνωστές και αγαπητές και μας τις έχουν μεταφραστικά παρουσιάσει σε ελληνικές εκδόσεις, ανθολογίες και λογοτεχνικά περιοδικά, (βλέπε «Η Λέξη», «Νέα Εστία», «Πλανόδιο», «Το Δέντρο» κλπ,) οι κατά καιρούς έλληνες ποιητές και μεταφραστές. Με διακριτικό τρόπο την ίδια επισήμανση κάνει και ο Άρης Μπερλής στο δικό του κριτικό σημείωμα, ο οποίος συμπεριλαμβάνεται με μία του μετάφραση. Βλέπε αμερικανό ποιητή Άλλεν Γκίνσμπεργκ.  Στα βιογραφικά δίνονται τα ονόματα των μεταφραστών και οι αντίστοιχες σελίδες. Σε ποσοστιαίες αναλογίες υπερτερούν οι άντρες ποιητές και μεταφραστές σε σχέση με τις γυναικείες φωνές. Η ποιήτρια και μεταφράστρια Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ έχει την τιμητική της. Υπάρχει πάντως ένας πλουραλισμός ονομάτων που εμφανίζονται είτε με μία τους μετάφραση είτε με περισσότερες. Πχ. Χάρης Βλαβιανός, ή Βασίλης Καραβίτης κλπ. Η γλώσσα από την οποία επίσης μεταφέρονται στα ελληνικά ή αποδίδονται οι ξένοι ποιητές και τα ποιήματα που επιλέγονται, παίζει ρόλο όπως αντιλαμβάνομαι. Ανάλογα την ευρωπαϊκή γλώσσα, επιλέγονται και οι μεταφραστές της. Πχ. αγγλικά, ισπανικά, γαλλικά, γερμανικά, γλώσσες των σκανδιναβικών χωρών κλπ. βλέπε περίπτωση του κριτικού λογοτεχνίας και μεταφραστή Δημοσθένη Κούρτοβικ. Ορισμένες μεταφράσεις γίνονται σε συνεργασία, δύο ελλήνων ποιητών και μεταφραστών μαζί. Ορισμένοι ποιητές παρουσιάζονται ποιήματά τους από διαφορετικές ελληνικές μεταφραστικές φωνές, όπως και άλλοι, μας μεταφέρονται από το ιδεολογικό και ποιητικό πλαίσιο στο οποίο μας έγιναν γνωστοί στην πατρίδα μας. πχ. Βλαντιμήρ Μαγιακόφσκι, Ναζίμ Χικμέτ ή Έζρα Πάουντ, Τόμας Στερν Έλιοτ κ. ά. Όσον αφορά τις παραπεμπτικές επιλογές της Μαρίας Λαϊνά, οι εργασίες του Ηλία Κυζηράκου, του Τάκη Μενδράκου, του Βασίλη Καραβίτη έχουν την τιμητική τους. Όπως και νάχει η συλλεκτική αυτή δουλειά της ποιήτριας, μεταφράστριας και ανθολόγου Μαρίας Λαϊνά είναι σημαντική, απαιτεί μόχθο και σοβαρότητα, υπευθυνότητα, και ποιητικό ένστικτο κάτι που έχει η ποιήτρια. Αυτό δηλώνει και η επανέκδοσή του τόμου «Ξένη Ποίηση του 20^ου αιώνα» Επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις, πρώτη έκδοση Λωτός 1989 από διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους και χρονιές.

Τίτλοι βιβλίων που είχε υπόψη της και χρησιμοποίησε*: -Γιώργος Σεφέρης, Αντιγραφές, εκδ. Ίκαρος 1965.- Οδυσσέας Ελύτης, Δεύτερη Γραφή, εκδ. Ίκαρος 1976.-Άρης Αλεξάνδρου, Διάλεξα. Συγκέντρωση υλικού. Βιογραφικά σημειώματα Καίτη Δρόσου. Εκδ. Τυπογραφείο Κείμενα, 1984.-Βασίλης Καραβίτης, Συγκομιδή. Σύγχρονοι Ξένοι Ποιητές. Ξένη Ποίηση 11, εκδ. Γνώση 1988.- Ηλίας Κυζηράκος, Μετάφραση: Σημερινή Ποίηση απ’ όλο τον κόσμο. Εκδ. Αθήνα 1971. – Νίκος Σπάνιας, Μεταφράσεις 1941-1971, εκδ. Νέα Υόρκη, Αμερική 1972.- Τάκης Μενδράκος, Μικρό Ανθολόγιο, Μεταπλάσεις. Από τον άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης ως την ποίηση της Μαύρης Αφρικής, εκδ. Καστανιώτης 1998.- Βασίλης Παπαγεωργίου: Ανθολόγηση- Μετάφραση. Σύγχρονοι Σουηδοί Ποιητές, εκδ. Εγνατία/ Θεσσαλονίκη 1979. – Βασίλης Παπαγεωργίου: Ανθολόγηση, Εισαγωγή, Μετάφραση. Σύγχρονοι Σουηδοί Ποιητές. Επιλογή. Εκδ. Αστρολάβος/ Ευθύνη, Ν.33/ 1988.- Σύγχρονη Φιλανδέζικη Ποίηση. Επιλογή, Μετάφραση: Δημοσθένης Κούρτοβικ, εκδ. Πλέθρον 1986.- Αντόνιο Ματσάδο, Ποιήματα. μετάφραση: Κώστας Ε. Τσιρόπουλος. Ισπανική Βιβλιοθήκη Ν.4. εκδ. Οι εκδόσεις των Φίλων, 1972. -Ναζίμ Χικμέτ, Ποιήματα. Πρόλογος και Απόδοση: Γιάννης Ρίτσος, εκδ. Κέδρος 1966/1975.- Σαλβαδόρ Εσπρίου, Κοιμητήρι της Σινέρα (Εκλογή). Εισαγωγή-Μετάφραση: Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, εκδ. Αστρολάβος/ Ευθύνη Ν.11/1983.- Χόλουμπ: Επιλογή από το έργο του. Μετάφραση: Σπύρος Τσακνιάς, Οι ποιητές του κόσμου 2. Εκδ. Η μικρή Εγνατία 1979.- Χέρμπερτ Ζβίγκνιεφ, Επιλογή από το έργο του. μετάφραση Σπύρος Τσακνιάς, Οι ποιητές του κόσμου. Εκδόσεις Η μικρή Εγνατία 1979.- Οκτάβιο Παζ, Ποιήματα, Μετάφραση Αργύρης Χιόνης, εκδ. Γ.Μ. Σπηλιώτη, 1981.- Φράνσις Πονζ, Η φωνή των πραγμάτων, Μετάφραση Χριστόφορος Λιοντάκης, εκδ. Πλέθρον 1978.- Τζόϋς Μανσούρ, Ερωτικά. Απόδοση: Έκτωρ Κακναβάτος, εκδ. Κείμενα, Ν.3/1978.- Joyce Mansour, ΟΡΝΙΑ. Απόδοση Έκτωρ Κακναβάτος, εκδ. Τυπογραφείο Κείμενα 1987.- Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα, μετάφραση Μάριος Πλωρίτης, εκδ. Θεμέλιο 1977.

*Σημείωση: Στους ενδεικτικούς αυτούς τίτλους βιβλίων που είχα στην Βιβλιοθήκη μου και ανέτρεξα, έλεγξα και αντιπαρέβαλα, στις σημειώσεις που κράτησα σημείωνα και τις αντίστοιχες σελίδες των εκδόσεων. Εδώ, δεν τις μεταφέρω για να μην αποεστιαστεί το βλέμμα μας. Δεν αναφέρω επίσης, τίτλους περιοδικών πχ. Ευθύνη, η Λέξη, Πάλι, Γράμματα και Τέχνες, κλπ. όπου όπως διαισθάνομαι είχε υπόψη της η Λαϊνά στην εργασία της. Το αυτό έπραξα για τα Ποιήματα, τα παίρνω από τις συγκεντρωτικές εκδόσεις που γνωρίζω και όχι από τις πρώτες δημοσιεύσεις των περιοδικών. Βλέπε πχ. Τάκης Μενδράκος κλπ. Δεν αναφέρω μεταφράσεις του Έλιοτ ή του Πάουντ ή άλλων που όλοι μας γνωρίζουμε και θεωρώ αυτονόητο. Ο κατάλογος συνεχίζεται. Μία εντελεχής φιλολογική έρευνα συμπληρωμένη και με άλλες αναφορές και σύγχρονες πηγές θα εντόπιζε καλύτερα που ανέτρεξε η ποιήτρια και ανθολόγος. 

        Ανθολογία ή Ανθολογίες (σειρές βιβλίων) που έχουν συνταχθεί και επιμεληθεί από παλαιότερους ή σύγχρονούς της εποχής μας ποιητές ή γραμματολόγους, πανεπιστημιακούς ή και εκδότες, ιστορικούς της λογοτεχνίας, ή ερασιτέχνες εραστές της ποίησης. Θα τολμούσαμε να σημειώσουμε (εις μνήμη όλων αυτών των προγενέστερών μας αφανών και φανερών εργατών της ελληνικής ποίησης) ότι τα βιβλία των Ανθολογιών που ήρθαμε για πρώτη φορά σε επαφή με την ποιητική δημιουργία ελλήνων και ελληνίδων ποιητών, (ή ξενόγλωσσων αντίστοιχα) υπήρξαν το «πρώτο σκαλί» γνωριμίας μας με αυτό που αποκαλούμε Ποίηση, και τα άγνωστα-τότε- ονόματα των ποιητών και ποιητριών. Αν θέλουμε να γίνουμε περισσότερο ιστορικά συγκεκριμένοι, μιλώντας για την δική μας Γενιά, γενιά του 1980, θα αναφέραμε ότι ίσως υπάρχει ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ της γενιάς του 1970 και της γενιάς του 1980, όπως και στον πολιτικό και κοινωνικό στίβο, όταν η αχαμνή πολιτικά ελληνική νεότερη δημοκρατία μας αγωνιστικά μπουσουλώντας, έψαχνε να βρει τον σύγχρονο πολιτικό της βηματισμό και την πορεία της στους νέους καιρούς που ανέτειλαν μετά την μεταπολίτευση. Τον ίδιο πάνω κάτω ανιχνευτικό βηματισμό συναντάμε και στην προσπάθεια ανεύρεσης του ποιητικού προσανατολισμού μας της δικής μας γενιάς μετά ή και λίγο πριν την πτώση της χούντας. Στα σχολικά και παιδικά μας χρόνια ψάχναμε μόνοι μας-σχεδόν στα τυφλά- τα χνάρια της παράδοσης του ελληνικού ποιητικού και πεζογραφικού λόγου που μας έθελγε, μέσω φτηνών σχολικών ανθολογιών αλλά και γνωστότερων όπως: του Μιχάλη Περάνθη, του Ρένου Αποστολίδη, του Άρη Δικταίου, του Νίκου και της Ρίτας Μπούμη Παππά, την συλλογική ανθολογική εργασία των εκδόσεων «Παρθενών» αλλά και των δύο μικρών βιβλίων τσέπης των εκδόσεων «Πάπυρος» και «Αγκύρας» για να μείνω σε ενδεικτικές ανθολογίες που κυκλοφορούσαν και ήταν προσιτές για εμάς τους νεότερους. Για άλλη μία φορά να επαναλάβουμε όπως έχουμε πράξει και παλαιότερα στα Λογοτεχνικά Πάρεργα, μιλώντας και καταγράφοντας, αποδελτιώνοντας Ελληνικές Ανθολογίες, την μεγάλη συμβολή που είχαν στην διάδοση του Βιβλίου, της εκπαίδευσής μας γενικότερα, οι παλαιοί πλασιέδες σε εμάς τους νέους. Άτομα τα οποία γυρνώντας από πόρτα σε πόρτα, από γειτονιά σε γειτονιά δεν  πωλούσαν μόνο βιβλία με δόσεις αλλά, ίσως και «άθελά τους», διέδιδαν και πρόβαλαν την ελληνική και ξένη γραμματεία, την λογοτεχνία, τα γράμματα και τις τέχνες. Αξίζει να μνημονεύσουμε και ορισμένους σχολικούς δασκάλους μας, οι περισσότερο διαβασμένοι και ανοιχτόμυαλοι της δημόσιας εκπαίδευσης, οι οποίοι κουβαλούσαν κατά διαστήματα τόμους ελληνικών ανθολογιών που είχαν στην βιβλιοθήκη τους και μας διάβαζαν στην σχολική αίθουσα ολόκληρα ποιήματα ή πεζά ελλήνων λογοτεχνών, που δεν είχαν λογοκριθεί από την τότε δημόσια εκπαιδευτική αρχή ως ακατάλληλα για τους μαθητές. Μέσω αυτής της ανθολογικής οδού επέρχονταν η πρώτη ποιητικής μας προσέγγιση. Επικοινωνούσαμε με έργα ποιητών-δίχως λογοκρισία- καθώς ανοίγαμε συζήτηση μεταξύ μας, και ο κάθε μαθητής ή μαθήτρια εξέφραζε τις ποιητικές ερμηνείες που θεωρούσε ως καταλληλότερες μετά την δημόσια ανάγνωση των ποιημάτων. Αλλά και αρκετά Αναγνωστικά του Δημοτικού Σχολείου δεν ήσαν και αυτά παρά μικρές, ολιγοσέλιδες «ανθολογίες» περασμένων εποχών. Πρώτα της νιότης χρόνια, πρωτόλεια διαβάσματα. Ποιητικοί ήχοι. λέξεις, φράσεις, στίχοι, στροφές, ονόματα, εικόνες, νοήματα, μελωδίες, ρυθμοί, ομοιοκαταληξίες, μεταφράσεις, πατριωτικοί παιάνες, φυλαγμένα στο σεντούκι της μνήμης. Και για να είμαστε ακόμα ειλικρινέστεροι με την ποιητική μας μνήμη και αναπόληση, ποιος νέος ή νέα ή μεγαλύτερης ηλικίας άτομο που έπιανε στο χέρι του τον «Καζαμία» της καινούργιας χρονιάς δεν διάβαζε τα ποιήματα που δημοσιεύονταν, δεν γύριζε με περιέργεια τα μικρά ημερήσια φυλλαράκια των ημερολογιών του τοίχου για να ψιθυρίσει τα ομοιοκατάληκτα στιχάκια στο πίσω μέρος τους; Ακόμα και με τους υποχρεωτικούς εβδομαδιαίους εκκλησιασμούς μας ερχόμασταν σε επαφή με την ποίηση και βυζαντινή μελωδία και υμνογραφία. Τελικά, με τον έναν ή άλλον τρόπο μας γαλουχούσε η Ποίηση. Μήπως όμως και το μητρικό νανούρισμα δεν είναι Ποίηση; Τα λόγια της εξόδιου ακολουθίας μας δεν είναι Ποίηση; Η Ποίηση γράφει κάπου στα δοκίμιά του ο ποιητής Τόμας Στερν Έλιοτ: «Πώς η ποίηση είναι περισσότερο δεμένη με τον τόπο της από τον πεζό λόγο μπορούμε να το δούμε στην ιστορία των Ευρωπαϊκών γλωσσών». Εύστοχη παρατήρηση και απάντηση στους αρνητές της, που θεωρούν την ποίηση «πάρεργη» ενασχόληση για ρομαντικές και αιθεροβάμονες υπάρξεις, χάσιμο χρόνου.

      Ονόματα μεταφραστών και μεταφραστριών:

Τάσος Κόρφης, Κατερίνα Αγγελάκη Ρούκ,  Τάκης Σινόπουλος, Γ. Δ. Κεντρωτής, Βερονίκη Δαλακούρα, Αντώνης Δεκαβάλλες, Αμαλία Τσακνιά, Ανδρέας Καραντώνης, Δημήτρης Νικολαρεϊζης, Ελένη Βακαλό,  Κώστας Τσιρόπουλος, Ζωή Καρέλλη, Κώστας Ταχτής, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Σπύρος Τσακνιάς, Τάσος Δενέγρης, Νίκος Σπάνιας, Παναγιώτης Χρ. Χατζηγάκης, Φοίβος Πιομπίνος, Μάρω Παπαδημητρίου, Τάκης Παπατσώνης,  Κλείτος Κύρου, Ιωάννα Κωνσταντουλάκη- Χάντζου, Ρήγας Καππάτος, Ρούμπη Θεοφανοπούλου, Ξ. Α. Κοκόλης, Γιάννης Βαρβέρης, Βίλκη Τσελεμέγκου-Αντωνιάδου, Σωτήρης Παστάκας, Γιάννης Ρίτσος, Χρύσα Προκοπάκη, Γιώργος Θέμελης,  Βασίλης Παπαγεωργίου, Ελένη Ι. Κοντιάδη, Χαρίλαος Π. Τζαννετάκης, Νίκος Πασχάλης, Μαρία Στεφανοπούλου, Γιώργος Γεραλής, Μηνάς Δημάκης, Μαρλένα Γεωργιάδη, Τούντη Τσίτη, Μανόλης Αναγνωστάκης, Νόρα Πυλόρωφ- Προκοπίου, Νίκος Γκάτσος,  Νίκος Εγγονόπουλος, Κλαίτη Σωτηριάδου, Θανάσης Χατζόπουλος, Γιώργος Παυλόπουλος, Δημήτρης Καλοκύρης,  Μάτση Χατζηλαζάρου, Κάρολος Τσίζεκ, Μελισσάνθη, Άρης Δικταίος, Ελένη Βαμπούλη.

     Μία Ανθολογία σχεδιάζεται σύμφωνα με τις προσωπικές ποιητικές- ίσως-και εκδοτικές επιθυμίες, ανάγκες, ή αγάπες του ανθολόγου ή των ανθολόγων, αν η ανθολόγηση και η σύναξη των ποιημάτων γίνεται συλλογικά. Βλέπε παραδείγματος χάρη την πολύτομη ποιητική ανθολογία του Λίνου Πολίτη, την θεματική του Ευγένιου Αρανίτση, την «ιδιαίτερη» του Ευριπίδη Γαραντούδη, τα βιβλία των ανθολογιών των Θανάση Νιάρχου και Αντώνη Φωστιέρη των εκδόσεων «Καστανιώτη» και δεκάδων άλλων ανθολόγων και επιμελητών που γνωρίζουμε και έχουμε ανατρέξει. Αν η έκδοση είναι συλλογική,-από εκδοτικούς οίκους ή άλλους φορείς- έχουμε τις σειρές των εκδόσεων «Σοκόλη», του Γιώργου Ρούβαλη και Χάρη Ψαρρά έκδοση της «Εταιρείας Συγγραφέων», την «Ανθολογία της Ελληνικής Ποίησης (20^ος αιώνας) των εκδόσεων «Κότινος» σε ανθολόγηση-επιμέλεια Κώστα Γ. Παπαγεωργίου και Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, για να περιοριστώ σε ελάχιστες σύγχρονες κυκλοφορίες. Ο ανθολόγος συνήθως είναι και ο ίδιος ποιητής ή σπουδάζει συστηματικά και ερευνά την εξέλιξη, την διαδρομή του ποιητικού λόγου και τις αλλαγές του. Υπάρχουν και οι δεκάδες περιπτώσεις των ανθολόγων, οι οποίοι ανθολογούν και καταγράφουν την ποιητική παραγωγή του τόπου τους, της γενέθλιας πόλης τους, όπως πχ. ο Σήφης Κόλιας, (Κόρινθος), ο Σάκης Σερέφας (Θεσσαλονίκη) κ.ά. Οι ανθολόγοι,-ανεξάρτητα του ανθολογικού τους αποτελέσματος- διασώζουν με τις εργασίες τους το πρωτογενές ποιητικό υλικό των προηγούμενων από αυτούς χρόνων. Και μέσω της σύναξης του πρωτογενούς αυτού υλικού βλέπουμε την ιστορική διαδρομή και εξέλιξη της γλώσσας, τους ήχους των λέξεων, την ορθογραφία της, τους ιδιωματισμούς της, τις προσμείξεις και τις αλλαγές της. Διασώζουν τον δημοτικό προφορικό λαϊκό λόγο και τραγούδι, την έντεχνη παράδοση. Τα φωνητικά και φθογγικά ιδιώματα των λέξεων των διαφόρων περιοχών της Ελλάδος. Την παλαιότερη ορθογραφία των λέξεων που δεν μιλιέται, δεν ακούγεται ούτε γράφεται πια. Οι ανθολόγοι έρχονται σε επαφή με την συνολική ποιητική παρουσία των έργων των ελλήνων ποιητών για να έχουν την δυνατότητα να διαλέξουν τα καταλληλότερα, τα αντιπροσωπευτικότερα ποιήματά τους. Παρατηρούν τις αλλαγές στην τεχνική τους, τις ξένες ποιητικές ή γλωσσικές προσμείξεις τους, τις επιρροές τους από έλληνες και ξένους ομοτέχνους τους. Οι περισσότεροι ανθολόγοι ακολουθούν μία θεωρία περί Ποιήσεως, έχουν ξεκάθαρη άποψη στο τι είναι Ποίηση, ποιοι οι κανόνες της, η λειτουργία της, ο σκοπός της, η χρησιμότητά της. Ορισμένοι υιοθετούν και ακολουθούν προηγούμενά τους ανθολογικά μοντέλα. Ανθολόγοι και επιμελητές ανθολογιών, ανατρέχουν σε παλαιότερες ή σύγχρονες πηγές, σε λογοτεχνικά περιοδικά, σελίδες εφημερίδων, σε βιβλία και ανθολογίες, ακόμα και σε ανέκδοτες εργασίες στην προσπάθειά τους να συγκεντρώσουν το σκόρπιο υλικό, να το ταξινομήσουν, να το επιλέξουν, να το συντάξουν οργανικά και λειτουργικά ώστε να παράγουν ένα άρτιο και σωστό ποιητικό αποτέλεσμα. Ανθολογούν ποιήματα ποιητών και ποιητριών που τους συγκίνησαν, τους κέντρισαν το ενδιαφέρον, χτύπησαν τις χορδές των συναισθημάτων τους, τους ξύπνησαν μνήμες, παλαιότερα ακούσματα, αισθήσεις και καταστάσεις άλλων στιγμών και άλλων εποχών. Ποιήματα σταθμοί έμπνευσης της δικής τους δημιουργίας. Ποιητικές φωνές άγνωστες στους νεότερους, ποιήματα λησμονημένα, ποιήματα που θεωρήθηκαν ότι δεν εκφράζουν, δεν μιλούν στους σύγχρονου ανθρώπους. Είναι γνωστό ότι οι γενιές των ποιητών και ποιητριών πριν ανακαλύψουν τον προσωπικό τους ποιητικό βηματισμό, «εδραιώσουν» τους τονισμούς της φωνή τους, σχηματίσουν το δικό τους ύφος γραφής, αποπειρώνται πετυχημένα ή όχι να μιμηθούν τους παλαιότερους φτασμένους ποιητές και λογοτέχνες, είτε άμεσα, μέσω των συλλογών και των βιβλίων τους που διάβασαν είτε έμμεσα μέσω των ανθολογιών. Οι Ανθολογίες είναι οι γέφυρες επαφή μας με ονόματα ποιητών, με ποιήματα περασμένων εποχών ή με την σύγχρονη ποιητική μας πραγματικότητα. Πόσοι νέοι ποιητές και ποιήτριες δεν αποπειράθηκαν να μιμηθούν το ποιητικό ύφος του Διονυσίου Σολωμού, του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου κλπ. Να «ταυτιστούν» με το ηχόχρωμα της γλώσσας και φωνής τους. Πόσοι νέοι λογοτέχνες δεν θεωρούν τιμή τους να ακολουθήσουν το στιλ γραφής σημαντικών ελλήνων ή ξένων ποιητών. Ο ανθολόγος διαθέτει το δικό του κριτήριο. Αισθητικό, γλωσσικό, ποιητικό, ιστορικό, ειδολογικό. Η ατομική του ματιά και προτίμηση, ποιητικό γούστο, παίζει σημαίνοντα ρόλο στην εξέταση και τελική επιλογή της ποιητικής ύλης, το ποιο μοντέλο θα ακολουθήσει. Η επιλογή και η ποσοστιαία αναλογία της ποιητική ύλης (των ποιημάτων) δηλώνουν τις αγάπες και προτιμήσεις του. Τα ποιήματα που μας προτείνει, προερχόμενα από ελληνόγλωσσους ή αλλόγλωσσους ποιητές, ενδέχεται να είναι και οδοδείχτες ερμηνείας της δικής του προσωπικής ποιητικής παραγωγής. Η ανθολογία που έχουμε μπροστά μας, μας φανερώνει επίσης, τις αξιολογήσεις του, τις γλωσσικές του προτιμήσεις, το ποιος ήταν ο τελικός σκοπός της ανθολογικής του πρότασης. Ποιά εσωτερική του αναγνωστική ανάγκη και ερέθισμα αγάπης τον ώθησε στο να συλλέξει και να ανθολογήσει αυτά τα ποιήματα, να μεταφράσει στην δική του μητρική γλώσσα ποιήματα και πονήματα άλλων λογοτεχνικών παραδόσεων και πολιτισμών που εκείνος γνώρισε διαβάζοντάς τα και αγάπησε. Ο ανθολόγος επιθυμεί, νιώθει την χαρά και πνευματική ανάγκη να μοιραστεί την ευφορία που ένιωσε μαζί μας, να διασώσει το υλικό στον χρόνο. Ο ανθολόγος στήνει γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών ποιητικών, γλωσσικών και πολιτισμικών παραδόσεων κάθε λαού, κάθε φορά που αποφασίζει να συντάξει και να εκδόσει μία Ανθολογία. Αυτό κάνει και με την δική της Ανθολογική πρόταση που μας προτείνει η ποιήτρια και μεταφράστρια Μαρία Λαϊνά, μία από τις σημαντικότερες φωνές της Γενιάς του 1970, με τον τόμο που κυκλοφόρησε το 1989 από τις εκδόσεις «ΛΩΤΟΣ» για πρώτη φορά. Η Ανθολογίας της προσέχθηκε και διαβάστηκε. Και συμπληρωματικά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε,-τουλάχιστον για τον γράφοντα- ότι οι Ανθολογίες του ποιητή και μεταφραστή Άρη Δικταίου μας έφεραν σε επαφή με τον ξένο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο ποιητικό πλούτο, ήταν ο περισσότερο διαδεδομένος ανθολόγος των χρόνων της ποιητικής μας και εφηβικής ενηλικίωσης. Στις μέρες μας, οι έλληνες ποιητές ή ποιήτριες που, έχουν ασχοληθεί και έχουν κυκλοφορήσει βιβλία ανθολογιών είναι αρκετοί. Βλέπε τον ποιητή Χάρη Βλαβιανό, τον ποιητή Νάσο Βαγενά και άλλους της γενιάς του 1970. Ορισμένοι, εντάσσουν μέσα στην καθαρή πρωτογενή ποιητική τους παραγωγή και ξένες ποιητικές φωνές που οι ίδιοι έχουν μεταφράσει. Υπάρχει μια πληθώρα μεταφραστικής παραγωγής τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα μέσω των δεκάδων εκδόσεων ή μεταφραστικών παρουσιάσεων σε λογοτεχνικά περιοδικά πχ. «Ποίηση», «Νέα Πορεία», «Διαγώνιος», «Εντευκτήριο» κ.ά. ή στο διαδίκτυο. Η ξένη παγκόσμια ποιητική παραγωγή και η παράδοσή της μας είναι πλέον γνωστή και προσβάσημη και ο κάθε αναγνώστης ή αναγνώστρια του ποιητικού λόγου επιλέγει και ακολουθεί ότι αγαπά και του ταιριάζει.

            «Η μετάφραση των ποιημάτων είναι το είδος της γραφής που δίνει τη μικρότερη ικανοποίηση. Όσο καλά και να δουλέψει κανείς, όσο επιτυχής και αν είναι, θα υπάρχει πάντα ένα αντικείμενο-το πρωτότυπο –πού μένει εκεί για να μας δείχνει πώς βρισκόμαστε πάντα χαμηλότερα από το σωστό, πώς ακόμη κι’ αν πάμε ψηλότερα, πάλι χαμηλότερα θα είμαστε’ αλίμονο αν προσπαθήσουμε να καλυτερέψουμε το ποίημα που μεταφράζουμε.

      Και  τούτο ακόμη: όταν μεταφράζουμε από μιά ξένη γλώσσα που ξέρουμε λίγο ή πολύ, σε μιά γλώσσα-τη δική μας-πού μας είναι έμφυτη και την αγαπούμε περισσότερο, κάνουμε κάτι, μου φαίνεται, σαν εκείνους τους ανθρώπους που βλέπουμε στα μουσεία, προσηλωμένους με πολλή προσοχή, ν’ αντιγράφουν, είτε για ν’ ασκηθούν είτε γιατί κάποιος τους το παράγγειλε, πίνακες διαφόρων ζωγράφων.».

                    Γιώργος Σεφέρης, Προλόγισμα, στις «ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΣ».   

     Στον σύντομο Πρόλογό της η Μαρία Λαϊνά, μας εξηγεί τι θέλησε να πετύχει με την σύναξη τόσων διαφορετικών και «ανομοιογενών» ποιητικών φωνών. 111 αντρικές και γυναικείες ποιητικές φωνές με την δική της θεματική η κάθε μία, το ξεχωριστό και ιδιαίτερο ύφος γραφής και τεχνοτροπίας κάθε ποιητή ή ποιήτριας. Το δικό τους ξεχωριστό ποιητικό βάρος. Ποιήματα διαφορετικής φόρμας, μορφής και πολιτισμικής παράδοσης, ιστορικών χρόνων σύνθεσης, κοινωνικών καταστάσεων, διαμόρφωσης της εθνικής γλώσσας τους. Μεταφραστικές εργασίες προηγούμενων χρόνων, γνωστών και καταξιωμένων ελλήνων ποιητών και ποιητριών, μεταφραστών, λογίων τις οποίες η Μαρία Λαϊνά αποδελτίωσε και τις συγκέντρωσε σε έναν τόμο και αποφάσισε να μας τον παρουσιάσει. Δική της ανάγκη, μόνο η απόλαυση του Ποιήματος, σε αυτό εστιάζει την προσοχή της όχι στη ποίηση γενικά. Τον αντίκτυπο μέσα μας της ποιητικής μονάδας, αυτόνομης και ανεξάρτητης. Θέλησε να μας μεταφέρει ότι την συγκίνησε και συνομίλησε μαζί του με αυθεντικό τρόπο και προσέγγιση. Έγνοια της η δική της γλώσσα και πως αυτή μεταδίδει την ξένη ποιητική αίσθηση, διαφορετικών ποιητικών παραδόσεων και φωνών. Το συγκεντρωμένο με μεγάλη επιμέλεια και ευθύνη ποιητικό αυτό υλικό βρίσκονταν σκόρπιο σε βιβλία, περιοδικά, ανθολογίες ή ένα μικρό του μέρος είναι ανέκδοτο. Δεν το διαχωρίζει από το υπόλοιπο. Οι μεταφράσεις που επέλεξε έχουν δημοσιευθεί και κατά κάποιον τρόπο αξιολογηθεί αναγνωστικά και κριτικά όταν πρωτοδημοσιεύτηκαν από τους ίδιους τους μεταφραστές στις δικές τους εργασίες. Πάνω σε αυτές τις προϋπάρχουσες μεταφραστικές ράγες-τον ξένο μεταφραστικό μόχθο- στηρίζει το βιβλίο που κυκλοφορεί. Η θεωρητική της ποιητική και μεταφραστική κατάρτιση και επιλεκτική ματιά, αναδεικνύει ποιήματα και ποιητές, μεταφραστές και μεταφράστριες ομού και ισότιμα. Μας τονίζει ότι κύριο και κεντρικό της μέλημα «δεν είναι η ποίηση, αλλά η αυτάρκεια του ποιήματος» Αυτό οφείλουμε να έχουμε κατά νου καθώς προσεγγίζουμε τον τόμο. Μας λέει ότι «προσπάθησα να συνδυάσω ποίηση και μετάφραση. Σπάνια ανέτρεξα στο πρωτότυπο. Το μόνο μου σταθερό κριτήριο υπήρξε η γλώσσα». Άλλος ένας φωτισμός που μας ανάβει και πρέπει να προσέξουμε κατά την ανάγνωσή μας. Η δήλωσή της δεν προσδιορίζει μόνο την δική της ματιά και το τι ήθελε η ποιήτρια και ανθολόγος να πετύχει στην πραγματικότητα, αλλά προσδιορίζει και το δικό μας αναγνωστικό βλέμμα, σαν εκ νέου «σημερινοί» αναγνώστες του συγκεντρωμένου πλέον μεταφρασμένου ποιητικού υλικού καθώς επανερχόμαστε σε αυτό κάτω από την δική της επιλογική «καθοδήγηση». Μας δείχνει πώς να πλησιάσουμε και να απολαύσουμε την συναξαρική δουλειά της και γιατί όχι, και άλλες παρόμοιες ανθολογίες μεταφρασμένων στην ελληνική γλώσσα ποιημάτων. Μπορεί από σεμνότητα να μας αναφέρει ότι «Η ανθολογία αυτή οφείλεται κυρίως στην εργασία άλλων, που τη βρήκα έτοιμη», όμως έστω και έτσι, γνωρίζοντας την σοβαρότητα των εργασιών της, το βαθύ ποιητικό της ένστικτο, την αγάπη και φροντίδα της για την γλωσσική έκφραση, την ποιητική της ευαισθησία και κυρίως, το ποιητικό κριτήριο της, δεν θα συμφωνήσουμε απόλυτα μαζί της, θεωρώντας ότι η ποιήτρια διαθέτει τα ανάλογα εκείνα εφόδια και προσόντα, την κατοχή και μακρόχρονη ενασχόληση με την αγγλική γλώσσα και ποιητική παράδοση, ώστε να γνωρίζει πώς να αποφεύγει ποιητικούς ή γλωσσικούς σκοπέλους κατά την μεταφορά ενός ποιήματος σε μία άλλη γλώσσα, στην συγκεκριμένη περίπτωση την ελληνική, την μητρική της. Τα ποιητικά και γλωσσικά εφόδια της Μαρίας Λαϊνά να επαναλάβουμε, είναι πολλά, στέρεα και σοβαρά. Εξακτινώνονται στην πρωτογενή ποιητική της παραγωγή, στην θεατρική της συγγραφική επικράτεια, στα διάφορα κατά καιρούς δημοσιεύματά της, και φυσικά, στις μεταφραστικές εργασίες της. Είτε αυτές αφορούν τον ποιητικό χώρο, είτε τον μυθιστορηματικό, είτε τις μεταφράσεις λιμπρέτων για παραστάσεις μουσικών ανεβασμάτων στο Μέγαρο και ούτω κάθε εξής. Οι συγγραφικές και μεταφραστικές της περγαμηνές είναι αρκετές και δικαίως. Βραβευμένη και ταλαντούχα, έγινε αποδεκτή ως ποιήτρια η ίδια από την αρχή της εμφάνισής της στα ελληνικά γράμματα από τους ομοτέχνους της γενιάς της και όχι μόνο. Η Μαρία Λαϊνά δεν φρόντισε και σεβάστηκε μόνο την δική της δουλειά αλλά και των άλλων που ήρθε σε επαφή μαζί της. Διέθεται ποιητική συνείδηση και υπευθυνότητα γραφιά, ιδιαίτερα μάλιστα, στις περιπτώσεις εκείνες που ο ή η συγγραφέας εργάζεται επαγγελματικά ως τέτοιος για βιοπορισμό. Η Μαρία Λαϊνά, όπως και ορισμένες άλλες ποιητικές, πεζογραφικές και κριτικές φωνές της εποχής της, θα έγραφα αν δεν τους παρανοώ, «πίστευε», «υποστήριζε» ότι η διαδρομή και εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας ενδέχεται να βασίζεται «μόνο» στο έργο των ελλήνων ποιητών και ποιητριών, πεζογράφων, των λογίων της ελληνικής συγγραφικής παράδοσης. Είναι αυτοί κυρίως οι πνευματικοί δημιουργοί οι οποίοι σηκώνουν στους ώμους τους την συνέχεια και την φροντίδα, την έγνοια και το βάρος της εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας, ορθής απόδοσής της. Η ποιότητα της γλώσσας, η ποικιλομορφία της, τα μυστικά της, τα ιστορικά της σκαμπανεβάσματα, τα λεκτικά στραπατσαρίσματά της, τα λάθη της, μόνο οι ποιητές μπορούν να τα κατανοήσουν καλύτερα και να της προσφέρουν την αρμόζουσα μορφή, διόρθωση, νέο εμπλουτισμό. Έδινε δηλαδή μεγάλη σημασία στον ρόλο που διαδραματίζει μέσα στην κοινωνία ο ποιητής και η φωνή του. Αυτή η άποψη, αν δεν   λαθεύω, προέρχεται όπως φαίνεται από τις γλωσσικές και άλλες ποιητικές αξίες των δύο μας ποιητικών νόμπελ, τον Γιώργο Σεφέρη και τον Οδυσσέα Ελύτη. Για να μην μιλήσουμε για παλαιότερες εποχές και περιπτώσεις όπως ο Κωστής Παλαμάς αλλά και του γενάρχη Διονυσίου Σολωμού οι οποίοι στην εποχή τους στάθηκαν σηματωροί και διδαχοί μεγάλου τμήματος του ελληνικού λαού και διαμόρφωσαν την ποιητική και πολιτιστική του ταυτότητα. Ανεξάρτητα αν ποιητικά, υφολογικά, σαν στιλ γραφής, υιοθέτησε έναν κατά κάποιον τρόπο εσωτερικό μονόλογο στα ποιήματά της, στην γραφή της, η Μαρία Λαϊνά ακολούθησε τον δικό της ποιητικό, μπορεί και μοναχικό δρόμο. Οι γλωσσικές της προτιμήσεις και «αξιολογήσεις» εκφράσεων, σύνταξης και λέξεων, προέρχονται από την σαφήνεια και ακριβολογία του αγγλοσαξονικού ποιητικού λόγου και την παράδοσή του. Η γλώσσα της Λαϊνά έχει την ακριβολόγα καθαρότητα που διαθέτει η αγγλική ποίηση και πρόζα. Οι μεταφράσεις της την βοήθησαν να βρει το δικό της ελληνικό γλωσσικό στίγμα, η γλωσσική της επικράτεια είναι συγκεκριμένη, η ίδια, είναι ποιήτρια και θεωρητικός της ποίησης μαζί, στα γραπτά της ανεξάρτητα αν είναι ποιητικά, πεζά, μεταφραστικά «εφαρμόζει» την γλωσσική της θεωρία και ποιητική η οποία προέρχεται από την αγγλοσαξονική παράδοση της Δύσης. Μπορεί να μην μας έδωσε ένα ποιητικό «μανιφέστο» όπως έκαναν άλλοι ομότεχνοί της ποιητές, αλλά η ενασχόλησή της με μεγέθη όπως ο Έζρα Πάουντ και ο Τόμας Στέρν Έλιοτ από την αρχή της εμφάνισής της, τουλάχιστον κατά την άποψή μου, αυτό μας δηλώνει. Η Μαρία Λαϊνά πρώτα απόλαυσε η ίδια σαν αναγνώστρια ποιήτρια τις μεταφραστικές προθέσεις όλων όσων επέλεξε να μας ξαναπαρουσιάσει, αντρών και γυναικών μεταφραστών, χάρηκε την μεταφραστική μητρική γλώσσα που χρησιμοποίησαν στις εργασίες τους, ενώ παράλληλα, επέλεξε τα ποιήματα εκείνα που κατά την κρίση της, έχουν μία ποιητική αυτοδυναμία, αποτελούν ένα ενιαίο αυτοτελές όλο σαν ποίημα όσο εκτενές ή κούτσικο και αν είναι αυτό. Τα ξενόγλωσσα ποιήματα όπως τα μετέφρασαν για εμάς οι διάφοροι μεταφραστές και μεταφράστριες, διαθέτουν μία αυτοτέλεια τόσο στην μεταφραστική εκδοχή τους όσο και συνολικά σαν ανθολογική πρόταση ενταγμένα ανάμεσα στα άλλα. Όπως φαίνεται από το αποτέλεσμα η ανθολόγος και ποιήτρια, αλλά και μεταφράστρια, αποδέχτηκε την μεταφραστική συνολική συμβολή των ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών, συμφώνησε με το γλωσσικό τους κριτήριο και ευαισθησία στην απόδοση των ξένων ποιητικών μονάδων στην ελληνική γλώσσα από διάφορες χώρες, χρονικές περιόδους και ποιητικές και γλωσσικές παραδόσεις. Πολύπειρη μεταφράστρια, επαρκής κάτοχος της αγγλικής και γαλλικής γλώσσας διείδε μέσα στις μεταφραστικές εργασίες που επέλεξε να μας παρουσιάσει, την «αμάχη» όχι μόνο με την ξένη γλώσσα των ελλήνων μεταφραστών αλλά και την «αμάχη» τους με την ελληνική. Στο πώς χρησιμοποίησαν την ελληνική γλώσσα, πώς εμπλούτισαν την απαράμιλλη αφηγηματικότητά της, την ποιητικότητά της, την διαχειρίστηκαν εκφραστικά και νοηματικά. Μέσα από επιλογές ποιητικών λέξεων, θέλοντας να αποδώσουν όσο γίνεται αρτιότερα και πληρέστερα το αλλόγλωσσο ποίημα ηχητικά, ρυθμικά, να μεταφέρουν την εικονοποιία του στην ελληνική γλώσσα έχοντας το ανάλογο ειδικό ποιητικό βάρος  ενδέχεται και ηχητική προσωδία. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι να σε συγκινεί μόνο ένα ποίημα διαβάζοντάς το στην γλώσσα που γράφτηκε αλλά, πώς μπορεί να μεταδοθεί αυτή η συγκίνηση, αυτό το ανατρίχιασμα της αίσθησης, αυτό το ποιητικό ρίγος σε μία άλλη γλώσσα και την παράδοσή της. Στην δεδομένη εργασία στην ελληνική γλώσσα με ποιητικά εχέγγυα , δίχως μεταφραστικές επισφάλειες, λεκτικές ακροβασίες εντυπωσιασμού και άλλα φιλολογικά εσωτερικής φύσεως προβλήματα που θα έκαναν το μεταφρασμένο ποίημα να απωλέσει την ποιητική κανονικότητά του. Γλωσσικά «αιματηρό» και «επικίνδυνο» το μεταφραστικό παιχνίδι του μεταφραστή ή της μεταφράστριας. Να συνεχίζει να αναπνέει το ξενόγλωσσο ποίημα και στην δική σου κατά την μεταφορά του μητρική γλώσσα. Μπορούμε να αναρωτηθούμε διαβάζοντας τις συγκεντρωμένες αυτές ποιητικές μεταφράσεις στο που στηρίζεται η ζωτικότητα ενός ποιήματος κατά την μεταφορά του σε μία άλλη γλώσσα με την δική της παράδοση, -ας μην το ξεχνάμε αυτό- στηρίζεται στα δομικά του στοιχεία που διαθέτει στην σύνθεσή του, το ίδιο το ποίημα στην πρωτογενή εμφάνισή του, στην σύλληψή του και μόνο, ή στην δευτερογενή στην συνέχειά του, σε ένα άλλο, από το δικό του γλωσσικό υλικό και αναγνωστικό κοινό και ακροατήριο; Πότε ακούγεται καλύτερα, στην πρωτογενή γλωσσική του απόδοση ή στην δευτερογενή την μεταφραστική, ή και στις δύο; Συμπλέουν οι δύο μορφές του και πού; Και έχοντας και τις δύο εκδοχές του μπροστά μας, πότε είναι ισχυρότερη η επίδρασή του σε εμάς τους αναγνώστες, όταν γράφτηκε από τον ποιητή του ή όταν μεταφράστηκε από τον μεταφραστή του. Για να μην επεκταθούμε σε ζητήματα που έχουν να κάνουν και με άλλες μεταφράσεις του από διαφορετικούς μεταφραστές σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και χρήση της γλώσσας. Και τελικά, τα πάντα είναι ζήτημα της γλώσσας του μεταφραστή και των αντοχών της ή των αντοχών του ίδιου του ποιήματος;  Αν η γλώσσα όπως θεωρείται και ασπαζόμαστε κουβαλά μέσα της το πολιτισμικό θησαύρισμα αιώνων και της παράδοσής της και του τόπου της, τότε αντίστοιχα και η ποίηση, η ποιητική μονάδα, φέρει μέσα της στοιχεία αυτής της παράδοσης. Και αναρωτιόμαστε πώς και  με τι τρόπους μεταλαμπαδεύεται αυτό το «ρεαλιστικό» της φαντασίας μυστήριο του Ποιήματος σε άλλους χρόνους, σε διαφορετικά πολιτισμικά πεδία αναφορών, από άγνωστούς μας δημιουργούς. Και τα πάντα τέλος, είναι ζήτημα μόνο γλώσσας ή και έμπνευσης τόσο του ποιητή όσο και του μεταφραστή. Συμπλέουν στην εμφάνιση και λειτουργία του ποιητικού σκοπού;

     Το Ποίημα λοιπόν και η «αυτάρκειά του», είναι το ζητούμενο για την ανθολόγο και όχι γενικά το φαινόμενο της ποίησης αν την κατανοώ ορθά. Εδώ εστιάζει σαν αναγνώστρια, ανθολόγος και μεταφράστρια το ενδιαφέρον της η Μαρία Λαϊνά. Η Μαρία Λαϊνά, δεν ερανίζεται μόνο τις μεταφράσεις ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών-παλαιότερων εποχών- για να οικοδομήσει το δικό της ανθολογικό οικοδόμημα αλλά, δικαιώνει με τον τρόπο της, τις επιλογές και την δουλειά της, τον μη κριτικό σχολιασμό της, τον μόχθο και την προσπάθεια των ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών που κατέβαλαν στην επιθυμία τους να μεταφέρουν στο ελληνικό κοινό ποιήματα ή ποιητές που αγάπησαν, ή και γιατί όχι, αισθάνθηκαν μία πνευματική συγγένεια. Άνοιξαν συνομιλία μαζί τους στο χρόνο. Μιλώντας γενικά για την μετάφραση, το όποιο μεταφραστικό αποτέλεσμα γίνεται ένα είδος μεταφραστικού ποιητικού «διπλωμάτη» των δικών τους προσπαθειών μιάς άλλης χώρας και γλώσσας. Μία μεταφραστική δουλειά που ενδέχεται, όταν πρωτοπαρουσιάστηκε δημόσια από τους μεταφραστές, να μην έτυχε της δέουσας προσοχής ή ακόμα και να αμφισβητήθηκε. (σε άλλες περιπτώσεις απορρίφθηκε), ή και να πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Με την ανθολογική επιλογή της Μαρίας Λαϊνά-όχι αξιολογική όπως η ίδια μας τονίζει- οι μεταφραστικές προτάσεις παλαιότερων περιόδων έρχονται εκ νέου στην αναγνωστική επικαιρότητα και αποκτούν την μεταφραστική και ποιητική τους σημασία στο Σήμερα.

      Όσοι και όσες ασχολούνται συστηματικότερα με την ελληνική και παγκόσμια ποίηση στην πατρίδα μας, μάλλον εύκολα ανακαλύπτουν διαβάζοντας συγκεντρωμένες αυτές τις μεταφράσεις, έναν εσωτερικό ιστό που ενώνει τα διαφορετικά στην δομή, την ουσία, το είδος και το ύφος τους Ποιήματα. Ποιήματα προερχόμενα από διαφορετικές σχολές, ιστορικές περιόδους, ποιητικές αναφορές, τεχνοτροπίες, γλωσσικούς κώδικες επικοινωνίας ας το επαναλάβουμε. Και αυτήν την νοερή σύνδεση μας την προσφέρει η ποιότητα, η ποιητική αντίληψη, η σοβαρότητα της ανάγνωσης πρωτίστως, η γλωσσική ευδιαθεσία, η εμπιστοσύνη της επιλογής, το ευρύτερο της γραφής ύφος, το κριτήριο και  η τελική αίσθηση που μας προκαλεί η δουλειά της Μαρίας Λαϊνά. Όλοι είναι με τον τρόπο τους ίσοι μεταξύ ίσων, ανεξαρτήτως αν μας παρουσιάζονται με μία τους ποιητική μονάδα, είτε περισσότερες, είτε καταλαμβάνουν μία σελίδα μέσα στην ανθολογία είτε παραπάνω. «Αυτοδικαιώνονται» ποίημα και ποιητής, μεταφραστής και γλώσσα μαζί. Επικρατεί μία ενιαία ποιητική αντίληψη και ατμόσφαιρα, είτε διαβάζουμε αμερικανούς beat ποιητές είτε διαβάζουμε άγνωστούς μας ποιητές προερχομένους από τα σκανδιναβικά κράτη, τα κράτη της αφρικανικής ηπείρου ή της μακρινής αυστραλίας. Ρώσους φουτουριστές ή γάλλους λυρικούς. Υπερρεαλιστικές φωνές ή του μαγικού ρεαλισμού φωνές της νοτίου αμερικής. Δίχως να μοιάζουν οι ποιητικές φωνές μεταξύ τους, χωρίς να ομογενοποιούνται τα ιδιαίτερα ύφη του καθενός των 111 ποιητών και ποιητριών, να αλλοιώνεται το συγγραφικό τους στιλ, να μπλέκονται οι μεταφραστικές φωνές και αποδόσεις μεταξύ τους, ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι τα Ποιήματα που συγκεντρώνονται σαν ένα ενιαίο όλο, για εμάς μπροστά στα μάτια μας και η ξεχωριστή σημασία που τους δίνεται, έχουν μία ποιητική πολιτισμική «συγγένεια» διατηρώντας παράλληλα την γλωσσική και εθνική διαφορετικότητά τους. Περιφρουρούν (από μόνα τους;) την ποιητική τους αυτονομία και ταυτόχρονα δένουν μεταξύ τους αρμονικά και ισορροπούν σαν ενιαίο σύνολο. Ίσως αυτό να εννοεί η ανθολόγος όταν μας μιλά για το Ποίημα που έχει την δική του αυτοτέλεια και όχι την Ποίηση. Την Ανθολογία μπορούμε να την διαβάσουμε και να την χαρούμε είτε σαν σύνολο μεταφρασμένων ποιημάτων, είτε σαν επιμέρους χρονολογικές ενότητες ενός ποιητικού μεταφραστικού συνόλου. Σαν ένα ποιητικό ημερολόγιο.

Η συγκριμένη επιλογή-που βασίζεται στα προσωπικά ποιητικά γούστα μιάς ποιήτριας και ανθολόγου της Γενιάς του 1970, είναι μία ευχάριστη ταξιδιωτική περιπέτεια με συντροφιά την ελληνική γλώσσα στις ποιητικές της εκδοχές αποτυπωμένη. Η ποιητική Ανθολογία (μιλώντας ευρύτερα) μοιάζει με έναν, με όλα τα φώτα αναμμένα πολυέλαιο. Ποιητικά φώτα που φωτίζουν όλα με την ίδια ένταση και εκπέμπουν την ίδια θερμότητα, τίποτα δεν μας φαίνεται παρωχημένο, ποιητικά παλαιομοδίτικο. Μπορεί-να επαναλάβουμε- να απουσιάζουν ποιητές ή ποιήτριες που θα επιθυμούσαμε να τους διαβάσουμε, (πχ. ο Λωτρεαμόν κ.ά.)-όπως αναφέρει άλλωστε και ο δεύτερος σχολιαστής της Ανθολογίας, ο Άρης Μπερλής, μπορεί να μην συμπεριλαμβάνονται ποιήματα ή ποιητικές ενότητες που αγαπούμε κατά την κρίση μας περισσότερο, μπορεί ορισμένα ονόματα ποιητών ή ποιητριών να μας είναι άγνωστα, ή να μην «δένουν» με την δική μας ποιητική παράδοση και αντίληψη, να μην έχουν απασχολήσει έκτοτε αναγνωστικά το ελληνικό κοινό της ποίησης, το τελικό όμως αποτέλεσμα των επιλογών της είναι θετικό. Έχεις την αίσθηση καθώς διαβάζεις τα ποιήματα συγκεντρωμένα ότι το πρωτότυπο ξενόγλωσσο ποίημα συνεχίζει το ταξίδι του μεταφρασμένο στην ελληνική γλώσσα. Δεν μεταφέρονται απλά οι σημασίες και τα νοήματά του, οι συμβολισμοί του, το στόρι του ο μυθικός του καμβάς, αλλά όλα τα εσωτερικά του στοιχεία που το οικοδομούν και το αποτελούν, σχηματίζουν την ραχοκοκαλιά του και την εικόνα του, συνεχίζονται στην ελληνική του απόδοση. Δικαιώνουν τους δεκάδες έλληνες και ελληνίδες μεταφραστές. Σε προκαλούν τα Ποιήματα να πειραματιστείς, να ξεχάσεις ποιός είναι ο πραγματικός τους δημιουργός και να αναρωτηθείς ποιός ή ποιά αντίστοιχος έλληνας ποιητής ή ελληνίδα ποιήτρια θα μπορούσε να έχει γράψει αυτό το Ποίημα. Εδώ ανακαλύπτουμε και την αξία της έκδοσης, τον κόπο της Μαρίας Λαϊνά. Και παρεμπιπτόντως να αναφέρουμε, (αν δεν γίνεται με ψευδώνυμο) ότι δεν χρησιμοποιεί δικές της μεταφράσεις.

Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός ή επαγγελματίας μεταφραστής ή άριστος κάτοχος της αγγλικής ή γαλλικής ή ισπανικής γλώσσας για να καταλάβεις τον άθλο που σου προσφέρεται και να τον απολαύσεις διαβάζοντάς τον, να περιπλανηθείς μαζί του, να φτερουγίσεις με τα φτερά των ονείρων και της φαντασίας σου μαζί του. Εξάλλου, η ίδια η ποιήτρια και ανθολόγος μας αναφέρει ότι σπάνια ή και σχεδόν καθόλου ανέτρεξε στο πρωτότυπο πράγμα που δηλώνει το ήθος της ματιάς της. Γιατί, διαφορετικά, θα έπρεπε να αρχίζει ή να παραβάλλει μεταφράσεις και νοήματα, αποτελέσματα και εκδοχές, συγκρίσεις και να επέρχονταν οι ανάλογοι αποκλεισμοί. Αλλά για την αξία και την σημασία της κυκλοφορίας του βιβλίου μίλησαν άλλοι, αρμοδιότεροι εμού και αποτελεσματικότερα, όταν έπρεπε με τα κριτικά δημοσιεύματά τους. Τρία από αυτά τα κείμενα δημοσιεύω μαζί με τα Περιεχόμενα του τόμου, τον Πρόλογο της Μαρίας Λαϊνά και τα Βιβλιογραφικά στοιχεία. Σήμερα πρώτο μήνα του 2024.

Η Μαρία Λαϊνά που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας, λίγο πριν εκπνεύσει το 2023, σχεδίασε το ποιητικό της πρόσωπο μέσα από τις πνευματικές και καλλιτεχνικές της εργασίες. Μας πρόσφερε την ποιητική της φωνή, την θεατρική της ανάσα, την μεταφραστική της ωριμότητα. Υπήρξε μία άξια γυναικεία ποιητική εκπρόσωπος της Γενιάς του 1970 και ένα σημαίνον συγγραφικό στέλεχος της ελληνικής γραμματείας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 9 Ιανουαρίου 2024

Μνήμη ποιήτριας και μεταφράστριας Ολυμπίας Καράγιωργα. (1934-2024).

Καθώς ο νέος Χρόνος και τα Χρόνια μας αρχίζουν να φυλλοροούν.