Πιέρ Πάολο Παζολίνι, η παρουσία του στο περιοδικό Αμφί

 

            ΠΑΖΟΛΙΝΙ:

    ένας απόλυτος αιρετικός

(ενάντια σε όλους τους κονφορμισμούς)

     Τί μπορούμε να πούμε για τον Παζολίνι σήμερα; Ενώ αναγνωρίζουμε λίγο-πολύ παντού τη σημασία του φιλμουργού, του συγγραφέα, του εκφραστή μιάς εποχής, μόλις αρχίζουμε, φαίνεται, ν’ αντιλαμβανόμαστε τη βαρύτητα της σκέψης που τα διαποτίζει όλα αυτά. Πρόκειται για μιά σκέψη προκλητική, αιρετική, σκανδαλιστική, που έρχεται σε αντίθεση με όλους τους διανοητικούς κονφορμισμούς’ μιά από τις σπάνιες εκείνες σκέψεις που δίνουν μιά αίσθηση αλήθειας στο τέλος αυτού του αιώνα όπου όλοι μας ζούμε μέσα στον εκκωφαντικό και ανυπόφορο θόρυβο διάφορων π ρ ο φ η τ ε ι ώ ν που προβάλλουν με τα εύσημα της αυθεντικότητας…

     Ο Παζολίνι, λοιπόν, είχε αρχίσει ν’ αντιλαμβάνεται το εξής: ότι ζούμε την εποχή ενός ύπουλου, πολυπλόκαμου, πανταχού παρόντος νεοφασισμού, πού δεν χαρακτηρίζονται τόσο από «σκληρές», απολυταρχικές πολιτικές μορφές, όσο από ένα είδος απόλυτου θριάμβου της νόρμας στο σύνολο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Κοινωνία της κατανάλωσης ομοιόμορφη, προγραμματισμένη διαγωγή, εκμηδένιση των πολιτιστικών ιδιομορφιών, ισοπέδωση των σωμάτων, αναγκαστικός ηδονισμός μιάς κοσμικής και κωδικοποιημένης ηθικής, όλα αυτά, κατά τη γνώμη του, συντελούν σε μιά πραγματική «ανθρωπολογική μεταλλαγή»: εκείνη που συνίσταται στο να μεταβάλουμε όλο τον κόσμο σε μικροαστούς, στο να επικυρώνουμε, σε κάθε περίπτωση, μιά ριζική απέχθεια για την εξαίρεση.

     Για ν’ αντισταθούμε σ’ αυτό, κατά τον Παζολίνι, πρέπει να ξαναβρούμε αμέσως τη διάσταση εκείνη του ιερού, που ο πολιτισμός μας πασχίζει με κάθε τρόπο να ξεχάσει, κάνοντας θαρραλέα να συμπέσουν τα δύο άκρα-μόνος τρόπος αντίκρουσης της λογικής του παραδοσιακού «ορθού μέτρου». Θα πρέπει λοιπόν να βυθιστούμε στην πιό ακραία αναισχυντία («Χοιροστάσιο») και ταυτόχρονα στην απροκάλυπτα καθολική πνευματικότητα («Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο»)’ να εξερευνήσουμε την βάρβαρη και θυσιαστική λαμπρότητα του παγανισμού («Μήδεια», «Οιδίπους») και να ξαναβρούμε την ανατρεπτική και αδιαίρετη αξία του μηνύματος του αγίου Παύλου’ να προβάλλουμε τις εικόνες μιάς ευτυχισμένης και «αθώας» σεξουαλικότητας («Χίλιες και μία νύχτες», «Δεκαήμερο») και να δείξουμε την αμείλιχτη σύνδεση της σεξουαλικότητας με τη φρίκη και την εξαχρείωση («Σαλό»)’ να διεκδικήσουμε τη νοσταλγία, την επαναστροφή και να βρούμε σ’ αυτές το στήριγμα για μιά αποτελεσματική παράβαση’ να ξεθάψουμε τους πιό καταχωνιασμένους αρχαϊκούς πολιτισμούς, τις γλώσσες των μειονοτήτων και να αντλήσουμε από αυτά μιά σαφή έννοια του σύγχρονου, έναν επαναστατικό κοσμοπολιτισμό ενάντια σε όλες τις ιδεολογίες που έχουν ριζώσει στην εποχή μας.

     Με δυό λόγια, ο Παζολίνι υπήρξε δεδηλωμένος εχθρός του «πολιτιστικού συμβιβασμού» (του οποίου ο «ιστορικός» συμβιβασμός δεν μπορεί να είναι, σε τελική ανάλυση, παρά το επιφαινόμενο). Η λογική της προόδου (πού έγινε ο κύριος μοχλός του τωρινού γενικευμένου κονφορμισμού) δεν παρέλειψε σίγουρα να τα βρει όλα αυτά διφορούμενα, ασαφή, αντιφατικά. Όσο για τον Παζολίνι, δεν έπαψε ποτέ να μας δείχνει ότι δεν υπάρχει άλλη σωτηρία από το να ζήσουμε αυτές τις «αντιφάσεις» ως την άκρη, από το να τις διατηρήσουμε ανοιχτές, άλυτες. Δεν υπάρχει καμιά άλλη αντίσταση στη θριαμβεύουσα Νόρμα από την περιφρόνηση των «ορίων» που η ίδια προσπαθεί να καταστήσει ανούσια ή να τα σβήσει’ από γενική άποψη, η τελευταία ευκαιρία για να διατηρήσουμε την ιδιαιτερότητα του ατόμου που ανακάλυψε ο χριστιανικός πολιτισμός και που ο βέβηλος και προγραμματισμένος κόσμος μας προσπαθεί αδιάκοπα να υποβιβάσει ή να αρνηθεί, βρίσκεται μέσα στην υ π ε ρ  β ο λ ή («προς τα πάνω» ή «προς τα κάτω»).
        GUY  SCARPETTA,

Περιοδικό ΑΜΦΙ τεύχος 7-8/Χειμώνας 1980- Άνοιξη 1981, σ. 78.

--

         τ ο   σ ώ μ α   σ τ η  μ ά χ η

….. το μόνο που θάθελα είναι να ζήσω,

για να είμαι ποιητής,

γιατί η ζωή εκφράζεται με τα πεπραγμένα της.

Θάθελα με παραδείγματα να εκφραστώ.

Στην πάλη το σώμα μου να ρίξω.

Όμως, αν οι πράξεις της ζωής είναι εκφραστικές

πράξις είναι τότε και η έκφρασις.

Όχι αυτή η έκφρασίς μου, ποιητού της απαρνήσεως,

πού λέει μόνο πράγματα,

και κάνει τη χρήση γλώσσας άμεσο, φτωχό όργανο,

αλλά η έκφρασις βγαλμένη από τα πράγματα

και τα σημάδια που μουσική έγιναν’

η ποίησις τραγουδιστή και  σκοτεινή,

που δεν εκφράζει τίποτε, παρά τον εαυτόν της μόνο

για μιά βάρβαρη και τρυφερή ιδέα: ότι αυτή είναι

ο μυστηριώδης ήχος στα προφορικά σημεία μιάς γλώσσας.

Στους συνομιλήκους μου, και στους πιό νέους ακόμη

εγκατέλειψα αυτή την βάρβαρη και τρυφερή

αυταπάτη: σου το λέω ξεκάθαρα.

Κι επειδή πιά πίσω να γυρίσω δεν μπορώ

για να παίξω το ρόλο του βάρβαρου αγοριού

που πιστεύει ότι η γλώσσα του μοναδική

είναι στον κόσμο, και μες τις συλλαβές

αισθάνεται μυστήρια μουσικής, και που μόνο

οι συμπατριώτες του- όμοιοί του στον χαρακτήρα

και στην τρέλλα τη φιλολογική μπορούν ν’ ακούσουν,

επειδή είμαι ποιητής, θα είμαι ποιητής πραγμάτων

οι δράσεις της ζωής θα κοινοποιηθούν

και αυτές θα είναι η ποίησις,

γιατί στο ξαναλέω, άλλη ποίησις δεν υπάρχει

εκτός η δράσις η πραγματική (…)

Κι αυτό δεν θα το κάνω με χαρά.

Θάχω πάντα νοσταλγίες της ποιήσεως εκείνης,

πού είναι και αυτή δράσις στο απομάκρυσμα των πραγμάτων

στη μουσική της πού δεν εκφράζει τίποτε,

παρά το άγονο κι εξαίσιο πάθος για τον εαυτό της.

Όμως θα σου εκμυστηρευτώ προτού σ’ αφήσω,

πώς θάθελα νάμουν συγγραφέας μουσικής,

να ζω με μουσικά όργανα,

μέσα στον πύργο του Viterbo που ν’ αγοράσω δεν μπορώ,

στο πιό ωραίο τοπίο του κόσμου, πού ο Ariosto

θάχανε τα μυαλά του απ’ τη χαρά αν τόβλεπε αναδημιουργημένο

με την αθωότητα βαλανιδιών, λόφων, υδάτων και χαραδρών,

κι εκεί να συνθέτω μουσική

η μοναδική εκφραστική δράσις,

ίσως υψηλή και ακαθόριστος

όπως οι δράσεις της πραγματικότητος.

                      Pier Paolo Pasolini      

(Απόδοση: Γιώργος Χρονάς)         

Ανέκδοτο ποίημα που δημοσιεύτηκε στην Corriere de la Serra του Μιλάνου στις 31 Οκτωβρίου 1978.

(Από το βιβλίο «Η Ζωή του Παζολίνι» του Enzo Siciliano, το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Rizzoli.).

Περιοδικό ΑΜΦΙ Β΄ περίοδος, τεύχος 1/ Άνοιξη 1979, σ.31.

                 Amando mio, Πιέρ Πάολο Παζολίνι

                            «Πόσο είσαι όμορφος σήμερα!»

                                           ή

  μιά απόπειρα σκιαγράφησης της φυσιογνωμίας ενός βιβλίου

 

          «Μόλις το πάθος αρχίσει να παίρνει την παντοδυναμία της

          μοίρας και φέρεται σαν να είναι η μοναδική θεότητα της

          ζωής, κάθε χρώμα ξεδιαντροπιάς προστυχιάς κι ενοχής, διαλύεται».

                                 Ούγκο Φώσκολο

Γιάννης  Ν.

Περιοδικό Αμφί περίοδος Β΄ τεύχος 20/ Άνοιξη 1986, σ. 72-73 (στις σελίδες «βιβλιοπαρουσίαση»)

        «Δε μου αρέσουν τα μυστικά των άλλων. Με ενδιαφέρουν όμως οι ομολογίες τους».

               Albert  Camus, «Σημειωματάρια», μτφ. Λήδα Παλαντίου

     Η παρουσία του ιταλού σκηνοθέτη, σεναριογράφου, ποιητή, μεταφραστή, πεζογράφου, θεατρικού συγγραφέα και πολιτικού αρθρογράφου στο περιοδικό «Αμφί» είναι «τριπλή». Με ένα του ποίημα που αποδίδεται στα ελληνικά από τον ποιητή, στιχουργό και μεταφραστή, εκδότη Γιώργο Χρονά. Η αγάπη του Περαματιώτη συγγραφέα Γιώργου Χρονά για τον ιταλό ποιητή και σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι, έχει φανερωθεί από τα πρώτα σχεδόν χρόνια της μεταπολίτευσης με διάφορους τρόπους. Σαν αρθρογράφος του έργου του, σαν μεταφραστής ποιημάτων του, σαν συγγραφέας μελετών για την παρουσία του, σαν εκδότης, έχοντας εκδώσει βιβλία του από τον εκδοτικό του οίκο «Οδός πανός» στην Αθήνα. Επίσης, πάρα πολλά τεύχη του περιοδικού που εκδίδει,-από τις αρχές της δεκαετίας του 1980- το γνωστό μας «Οδός πανός» έχει αφιερώσει δεκάδες σελίδες του στον ιταλό ποιητή και του έχει κάνει βιβλιογραφικά μεστά και πλούσια αφιερώματα. Η δεύτερη παρουσία του Πιέρ Πάολο Παζολίνι στο περιοδικό είναι αυτή σαν πεζογράφου. Ο με τα αρχικά Γιάννης Ν., παρουσιάζει το αυτοβιογραφικό του βιβλίο, το οποίο μεταφράστηκε στα ελληνικά από την Μπέττυ Βακαλοπούλου και κυκλοφόρησε το 1984 στην Αθήνα από τον εκδοτικό οίκο «Ωκεανίδα». Η θεματολογία του, εντάσσεται μέσα στην ατμόσφαιρα και τα συναφή ενδιαφέροντα του περιοδικού «Αμφί» και του κινήματος του ΑΚΟΕ. Τα δύο πρωτόλεια αυτά νεανικά διηγήματα του Παζολίνι που συναποτελούν τον τόμο, έκαναν αίσθηση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό την περίοδο που κυκλοφόρησε στα ελληνικά και η κριτική στον τύπο ήταν θετική. Η γενική εργογραφία και βιβλιογραφία του ιταλού συγγραφέα στην χώρα μας που έχει συνταχθεί και συγκεντρωθεί μέχρι σήμερα, και τα κατά καιρούς βιβλία και μελέτες που έχουν κυκλοφορήσει για την συγγραφική και κινηματογραφική του δημιουργία, η πλούσια αρθρογραφία για το έργο του, τα αφιερώματα και οι επαναληπτικές προβολές των κινηματογραφικών του ταινιών στην μικρή και μεγάλη οθόνη, δηλώνουν το ουσιαστικό και ειλικρινές ενδιαφέρον του ελληνικού κινηματογραφόφιλου και φιλότεχνου κοινού, των αναγνωστών της ξένης ποίησης και της πεζογραφίας, για την δυναμική και πολιτική παρουσία του τραγικού ιταλού λογίου και διανοούμενου. Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι στάθηκε συμπαραστάτης στον ελληνικό λαό την περίοδο της χούντας, βλέπε Αλέξανδρος Παναγούλης, συνεργάστηκε με την ελληνίδα Ντίβα Μαρία Κάλλας, και μετέφερε στην κινηματογραφική οθόνη αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Η σχέση του με την Ελλάδα ήταν στενή αγαπούσε την αρχαία ελληνική ιστορία και γραμματεία. Η τρίτη παρουσία του «αιρετικού» πολιτικά, κοινωνικά και ερωτικά Παζολίνι στο περιοδικό «Αμφί», γίνεται με την δημοσίευση του ξένου άρθρου για την θεματική των σημαντικότερων ταινιών του σε σχέση με την κοινωνική του φιλοσοφία, τον αντικομφορμισμό του, το ερωτικό του σύμπαν. Ενδιαφέρουσα συνοπτική καταγραφή, δίχως να αναφέρεται μεταφραστής ή η πρώτη πηγή αναφοράς του και δημοσίευσής του στην χώρα προέλευσής του την Ιταλία. Οι αναλύσεις των ταινιών του είναι τόσες πολλές και προέρχονται από διάφορους καλλιτεχνικούς και πνευματικούς χώρους, ώστε, δεν χρειάζεται να συμπληρώσουμε κάτι, παρά μόνο δύο σύγχρονα ονόματα ελλήνων τα οποία ασχολήθηκαν και έγραψαν για ταινίες του που ξεχώρισαν. Του κυρού, κριτικού κινηματογράφου και συγγραφέα Βασίλη Ραφαηλίδη και του φιλόσοφου και αρθογράφου Χρήστου Γιανναρά. Ο τόμος επίσης που κυκλοφόρησε για τον ιταλό Π. Π. Παζολίνι από τον πανεπιστημιακό και δοκιμιογράφο Γιάννη Η. Παππά το 2022 συμπληρώνει τα κενά στην γνωριμία μας με το έργο, την ζωή του και τον άδικο και σκληρό χαμό του. Εξάλλου, τα κείμενα που έχω δημοσιεύσει σε ελληνικά έντυπα και στην ιστοσελίδα μου Λογοτεχνικά Πάρεργα μέχρι σήμερα, φανερώνουν και το δικό μου ενδιαφέρον και την εξακολουθητική ανάγνωση των βιβλίων του και παρακολούθηση των ταινιών του. Να αναφέρουμε μόνο το εξής: Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι σαν σκηνοθέτης, παρά την αγάπη που έτρεφαν για το συγγραφικό και κινηματογραφικό του έργο οι συνεργάτες του περιοδικού «Αμφί» και ο Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, «απέφυγαν» να ασχοληθούν συστηματικότερα με την παρουσία του. Μεγαλύτερη προβολή και παρουσίαση από τις σελίδες του περιοδικού είχε η κινηματογραφική και θεατρική παραγωγή του γερμανού σκηνοθέτη και σεναριογράφου Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, του οποίου τα έργα προβάλλονταν συχνότατα τις δεκαετίες αυτές στους ελληνικούς κινηματογράφους και στην ελληνική τηλεόραση, ανέβαιναν σε θεατρικές σκηνές.

        Σήμερα, αρχές της πρώτης εικοσαετίας του 21^ου αιώνα, αναγνωρίζουμε πόσο προφητικές υπήρξαν φωνές σαν του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, έστω και αν δεν τις ακούσαμε ούτε τις ακολουθήσαμε. Πρόσωπα ελεύθερα και ακηδεμόνευτα, αχειραγώγητα από πολιτικές και άλλες σκοπιμότητες, κοινωνικοποιημένα και ίσως, κάπως αυτοκαταστροφικά, τόλμησαν να μας μιλήσουν για αυτό που έρχεται. Προσωπικότητες από διάφορους χώρους και πεδία της ανθρώπινης τέχνης και εθνικές και γλωσσικές οντότητες και επικράτειες, πνευματικές φυσιογνωμίες που διείδαν, τις σκοτεινές και άγριες πολιτικές μέρες που θα ακολουθούσαν στις μετέπειτα δεκαετίες. Καθώς η τρίτη χιλιετία ανέτειλε μέσα από ομίχλες και βαρειά σύννεφα. Σκέψη προφητική ο Παζολίνι, μάρτυρας αγώνων και μαρτυριών μιάς εποχής και συστημάτων εξουσίας που προετοίμασαν αργά και σταθερά την σημερινή κοινωνική αδιέξοδη πραγματικότητα στον δυτικό κόσμο και τα παλαιά κράτη του, που προήλθαν από την διάλυση των παλαιών αυτοκρατοριών και βασιλικών δυναστειών. Κυβερνήσεις ανάξιες του κυβερνητικού του λειτουργήματος και πολιτικοί ριψάσπιδες των βουλευτικών τους προταγμάτων και αξιών. Τον εκφασισμό των ανθρώπινων κοινωνιών μέσω της ανεξέλεγκτης οικονομίας, και ιδιαίτερα, τον εκφασισμό και εκμαυλισμό της λεγομένης εργατικής τάξης. Την κατάργηση των ιδιαίτερων φωνών και χαρακτηριστικών, των ιχνών της πολιτισμικής παράδοσης κρατών και ιστορικών εθνοτήτων, φυλών και λαών της ευρωπαϊκής γηρεάς ηπείρου και του κλασικού ευρωπαϊκού πανάρχαιου πολιτισμού και των ριζών του. Όλα αυτά που «ισοπεδώθηκαν», «ξεχαρβαλώθηκαν» από τον αχαλίνωτο καταναλωτικό και χυδαίο υλιστικό τρόπο ζωής και αξιών της μεγάλης και κραταιής υπερδύναμης πέραν του ατλαντικού. Η λέξη «χυδαίος υλισμός» προέρχεται από τον αμερικανό οικονομολόγο Γκαλμπρέιθ και άλλους επιστήμονες των νεότερων οικονομικών σχολών. Η πολιτιστική και κοινωνική εικόνα της πανίσχυρης υπερδύναμης, της Αμερικής, σκίασε ή αφομοίωσε πλείστες από τις πολιτισμικές και ανθρωπολογικές ιδιότητες και επιμέρους λαϊκά κοινωνικά στοιχεία των διαφόρων Λαών παγκοσμίως, σε ένα νέο πολιτικό και πολιτιστικό χωνευτήρι, όπως κοινωνικά και πολιτικά το οραματίστηκαν και το εξέφρασαν στους εσωτερικούς της ανεξαρτησίας τους αγώνες, για ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη οι αμερικανοί ηγέτες στην εδραίωση του ομοσπονδιακού τους, πολυπολιτισμικού έθνους. Ο αγγλοσαξονικός πολιτισμός και τρόπος ζωής επεκράτησε και ποδηγέτησε μέσω της ισχυρής οικονομίας και στρατιωτικής ισχύς του στις άλλες, παλαιές ηπείρους. Η πολιτιστική καταιγίδα της αμερικάνικης ηπείρου απλώθηκε παγκοσμίως με τα γνωστά αποτελέσματα και συνέπειες. Αν, και για να είμαστε ιστορικά ακριβέστεροι, στην βάση του ο αμερικάνικος πολιτισμός όπως και αυτός της ωκεανίας και άλλων κρατών είναι ευρωπαϊκός. Αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών βλέψεων, πολέμων και κατακτήσεων.

     Το τρανζίστορ, όπως αποδείχτηκε, δεν «παίζει μόνο τα αμερικάνικα» στις Ελληνικές ραδιοσυχνότητες μέσα στην νεότερη Ιστορία και την σύγχρονη πολιτική σκηνή.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

17 Ιανουαρίου 2024.