Η Εξέγερση του ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 51 χρόνια μετά

 

51  Χ Ρ Ο Ν Ι Α  Μ Ε Τ Α

Από την εξέγερση του ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

 

     Πέρασε μισός αιώνας από την φοιτητική και λαϊκή εξέγερση του Πολυτεχνείου ενάντια στην στρατιωτική χούντα. Είχαν προηγηθεί τα επεισόδια των αγροτών στα Μέγαρα, η φοιτητική κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973. Το δημοψήφισμα για την κατάργηση της Βασιλείας που είχε διοργανώσει το στρατιωτικό καθεστώς και το κυβερνητικό πείραμα του πολιτικού και ιστορικού Σπύρου Μαρκεζίνη για την προκήρυξη εκλογών με την συμμετοχή παλαιών προχουντικών πολιτικών και την «ομαλή» μεταβίβαση από την δικτατορία στην πολιτική κοινοβουλευτική αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Τα μεταγενέστερα ιστορικά δραματικά γεγονότα μας είναι γνωστά, αδιαπραγμάτευτα, γνωστή η αλήθεια και οι τραγικές εξελίξεις. Εξέγερση και αντίσταση νεολαίας και λαού, οδοφράγματα στους δρόμους και αιματοκύλισμα, εγκλεισμός και μαχητικές αντιστάσεις μέσα στο Πολυτεχνείο και έξω από αυτό, στους γύρω δρόμους. Εισβολή του τανκς γκρέμισμα της Πύλης. Στην Πατησίων πετροπόλεμος και αδέσποτες σφαίρες, μικροί πυρήνες αγωνιστικής φλογερής διαμαρτυρίας. Η παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων εμφανής και έντονη. Σε σημεία των γύρω ταρατσών ανθρώπινα παρατηρητήρια των υποστηρικτών της χούντας. Οι δραματικές εκκλήσεις των νεανικών φωνών από τον ερασιτεχνικό- πειραματικό αυτοσχέδιο ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου συνεχείς: για βοήθεια σε τρόφιμα, φάρμακα, άλλα είδη, οικονομική συμπαράσταση, γενικό ξεσηκωμό, παλλαϊκή συμμετοχή και υποστήριξη, στον αγώνα για λευτεριά, δικαιοσύνη, ανεξαρτησία, απαλλαγή από την χούντα. Έξω οι Αμερικανοί. Συνθήματα και πλακάτ, ιαχές πολεμικών προσκλήσεων πρωτόγνωρες για τα νεανικά αυτιά μας. Γράφαμε Ιστορία προετοιμάζοντας τους μύθους της γενιάς μας και της πατρίδας μας. Αγουροξυπνημένα των πολιτικών αγώνων Νιάτα κάθε ηλικίας, νιάτα με κοινά συντροφικά οράματα και ανοργάνωτες παραστάσεις, απόηχοι ξένων ευρωπαϊκών φοιτητικών και αμερικάνικων εξεγέρσεων σε Πανεπιστημιακά ιδρύματα. Γαλλικός Μάης του 1968. Εξεγέρσεις κρατών στην Μαύρη Αφρική, καθεστώς του Απαρτχάιντ. Τερματισμοί πολέμων στην Άπω Ανατολή, Ινδοκίνα. Πολιτικές και στρατιωτικές αναταράξεις στη Νότιο Αμερική. Πτώση της σοσιαλιστικής δημοκρατικής κυβέρνησης του Σαλβαντόρ Αλιέντε στην Χιλή. Πτώση του Χουάν Περόν στην Αργεντινή. Δολοφονία του Τσε. Δικτατορικά καθεστώτα στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Αραβοισραηλινός πόλεμος. Πετρελαϊκή κρίση, ο Άνθρωπος περπατά στην Σελήνη. Εισβολή των σοβιετικών δυνάμεων στην τότε Τσεχοσλοβακία. Άνοιξη της Πράγας. Διοργανώσεις αντιφασιστικών διαδηλώσεων ενάντια στην χούντα από τους έλληνες και ελληνίδες εξόριστους στην Ευρώπη και την Αμερική. Μελίνα Μερκούρη, Ανδρέας Παπανδρέου. Αγωνιστική πράξη αντίστασης, φυλάκιση και βασανιστήρια από το στρατιωτικό καθεστώς του Αλέκου Παναγούλη. Κίνημα του Ναυτικού. Το Βέλος. Και τόσα άλλα γεγονότα, πώς μπορείς να σταθείς αδιάφορος, αμέτοχος όποια ηλικία και αν έχεις, από όποιον πολιτικό χώρο και αν προερχόσουν. Ακόμα και οι αμέτοχοι στα βασανιστήρια και τις φυλακίσεις, εξορίες δημοκρατικών αγωνιστών πολιτών από την χούντα, Έλληνες φιλήσυχοι, «βολεμένοι», «αδιάφοροι», πολίτες είχαν αρχίσει να δυσανασχετούν με το καθεστώς, ήθελαν να βγούμε επιτέλους από τον «γύψο», να αναπνεύσουμε ελεύθερα, άφοβα, να τραγουδήσουμε τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Να ακούσουμε φανερά τους στίχους του Οδυσσέα Ελύτη, του Τάσου Λειβαδίτη, του Γιάννη Ρίτσου, του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Γιάννη Νεγρεπόντη. Ο Δρόμος της πειραιώτισσας Κωστούλας Μητροπούλου.

    Νέοι και Νέες με πολιτικά και κοινωνικά όνειρα, φιλοδοξίες για σεξουαλική απελευθέρωση, κατάργηση της πατριαρχίας, αποδέσμευση του γυναικείου φύλου από τις οικογενειακές προκαταλήψεις και ταμπού, απελευθέρωση του αντρικού από πανάρχαια στερεότυπα και αγκυλώσεις. 1973 χρονιά σημαδιακή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, ταραγμένη εποχή δίχως να γνωρίζουμε τι μας περιμένει σαν χώρα, σαν λαός, αλλά ελπίζαμε, ελπίζαμε... Μονοδιάστατος ο δρόμος της αντίστασής μας. Χαώδεις συνθήκες, αυθόρμητες κινήσεις και δράσεις, αγωνιστικοί παλμοί, ξεσηκωμοί πρόσκαιροι που σε ξεπερνούσαν σε φόβιζαν αλλά δεν έκαμπταν το ατομικό σου αγωνιστικό αδιαμόρφωτο ίσως ακόμα φρόνημα. Η ηλικία της Νεότητας δεν έχει φραγμούς, απαγορεύσεις, η πυξίδα των προσανατολισμών της γυρίζει «τρελά» σαν σβούρα, εφιάλτες και παλληκαρισμοί όλα ένα.  Άυπνοι και ιδρωμένοι, άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, ξενύχτηδες της αγωνιστικής συντροφικής «διασκέδασης», γιατί συντροφικό πανηγύρι χαράς και ονειροφαντασίας ήταν το Πολυτεχνείο για αυτούς που δεν ήθελαν να είναι ραγιάδες, άβουλες πολιτικές υπάρξεις, υπάκουα σκλαβάκια υποζύγια ντόπιων και ξένων δυνάμεων.  Απρόβλεπτα, ακατέργαστα, αδιαπραγμάτευτα εφηβικά συναισθήματα, πρωτόγνωρες συνθήκες αδιαμόρφωτες εν θερμώ, εξελίξεις γεγονότων εκ των ιστορικών υστέρων αξιολογήσεις. Οι καρδιές χτυπούσαν επαναστατικά αλλά και σπαρακτικά. Εντυπώσεις και εξομολογήσεις, άνοιγμα ψυχών και συνειδήσεων, άγνωστοι Έλληνες ανάμεσα σε αγνώστους, τυχαίες συναντήσεις και τρυφεροί αθώοι εναγκαλισμοί, ο χρόνος των επαναστατικών διαδικασιών παρόν. Τίποτα ο ανευλαβές τίποτα το ανίερο όλοι και όλες μία αγκαλιά αντίστασης, ομάδες άγνωστου πληθυσμού από διάφορες περιοχές της αττικής συγκεντρωμένοι, από διάφορες κοινωνικές τάξεις, μορφωτικό επίπεδο, τόπο καταγωγής, όλοι και όλες στοιβαγμένοι σαν μικρά κλωσσόπουλα έτοιμα να «θυσιαστούν» για τον αγώνα, για τον διπλανό, τους συντρόφους που ευωδίαζαν επαναστατική άνοιξη και λαμπρή ελευθερίας. Υπέροχες των νιάτων και μεγαλύτερης ηλικίας μορφές, μακρυμάλλικα κοκορόπουλα, αγγελόμορφα λιγνομεσάτα έφηβα αγοράκια με σαρκώδη χείλια και άτριχα στήθια, παντελονάτα ανήλικα κοριτσόπουλα γεμάτα ηδονικό πόθο με χαϊμαλιά στα χέρια και τα μαλλιά, «κακάριζαν» όλοι μαζί με υπερηφάνεια και τόλμη, θάρρος και δάκρυ μαζί, ίσως και φοβισμένα, τρομαγμένα, αψηφώντας όμως τον κίνδυνο, την απειλή που ανά πάσα στιγμή καιροφυλαχτούσε, γράφοντας συνθήματα, τραγουδώντας αντιστασιακά τραγούδια. Με την σημαία της Ελευθερίας όπως την οραματίζονται τα νιάτα στο χέρι, στις καρδιές τους. Δεν γνώριζες ποιος είναι ο συντροφικός συναγωνιστής σου και ποιος ο χαφιές του καθεστώτος, αλλά δεν έκανες πίσω. Ήταν η δική σου της συμμετοχής αφήγηση σε αυτό που έλπιζες, ευχόσουν, δικαιούσουν σαν Έλληνας πολίτης. Το «μακελειό» πλησίαζε όπως ήταν παρούσα και η παλλαϊκή αντίσταση. Το τριήμερο πάθος και η σταύρωση του Πολυτεχνείου, δίχως ανάσταση. Ανατροπή του δικτάτορα- προέδρου στις 25 Νοεμβρίου και της κυβέρνησης Μαρκεζίνη, επιβολή μιάς σκληρότερης στρατιωτικής χούντας. Η πτώση της επήλθε μερικούς μήνες αργότερα.

Οι μνήμες είναι ακόμα νωπές και για εκατοντάδες ελληνικές οικογένειες δημοκρατικών πολιτών και αγωνιστών ανοιχτές οι πληγές και τα τραύματα. Το εθνικό τραύμα του Ελληνισμού επίσης, Η Κυπριακή τραγωδία πενήντα χρόνια αναμένει ματαίως την λύση της. Οι μεταπολιτευτικές Ηρωοποιήσεις και Μυθολογίες στα φόρτε τους. Τα Ηρώα στις πλατείες και τους χώρους βασανιστηρίων του ΕΑΤ ΕΣΑ γεμάτα στεφάνια, οι τόποι εξορίας και οι επετειακές εκδηλώσεις προσκυνητάρια για τους νεκρούς, του δολοφονηθέντες και τους αγνοούμενους. Τα πολιτικά ανταλλάγματα αρκετών πολιτικών εκ των συμμετεχόντων επί κοινοβουλευτικής μεταπολιτευτικής δημοκρατίας αρκετά από διάφορες ιδεολογίες. Ομαλή εναλλαγή των κοινοβουλευτικών κομμάτων στην εξουσία για πενήντα χρόνια. Η Ελλάδα εκσυγχρονίζεται, δημιουργεί, πτωχεύει, μπαίνει για εκατό χρόνια υπό την εποπτεία των ξένων δανειστών της.  Οι φίλοι μας Αμερικάνοι εντός των Πυλών επιτέλους. Ένα από τα κυρίαρχα συνθήματα του Πολυτεχνείου τώρα ματαιώνεται.

Δεκάδες τα βιβλία που κυκλοφόρησαν για τα δραματικά εκείνα ανάστατα, ταραγμένα χρόνια του 1973. Εκατοντάδες τα άρθρα και τα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες και τα περιοδικά έκτοτε, τα οποία αναφέρονται σε αυτήν την σκοτεινή περιπετειώδη για την πατρίδα μας περίοδο. Μαρτυρίες που εξιστορούν την βιωμένη πραγματικότητα, την αυθεντική της εποχής. Τα ντοκουμέντα που ήρθαν στην επιφάνεια, οι αφηγήσεις και οι ατομικές εξομολογήσεις των συμμετεχόντων και παθόντων, των βασανισμένων. Η πτώση ένα χρόνο περίπου μετά 24 Ιουλίου του 1974 της χούντας, επήλθε όχι δίχως προβλήματα και πισωγυρίσματα. Εισβολή του Αττίλα 1 και Αττίλα 2. Η μετάβαση στην κοινοβουλευτική δημοκρατία έγινε αναίμακτα. Εξάλλου, ο χουντικός πρόεδρος και ο χουντικός αρχιεπίσκοπος όρκισαν τον πρώτο έλληνα δημοκράτη μεταπολιτευτικό πρωθυπουργό και την κυβέρνησή του. Δίκες της Χούντας και του Πολυτεχνείου. Τα χρόνια πέρασαν σαν χελιδόνια, η Ελληνική Δημοκρατία έκανε τα πρώτα δειλά βήματά της μέχρι να στεριώσει, να μπορούμε εμείς ο νεοέλληνες και νεοελληνίδες σήμερα να απολαμβάνουμε τα όποια δημοκρατικά οφέλη της και ελευθερίες της. Οι μνήμες ξεθωριάζουν και αυτές όπως τα χρόνια μας. Η σύγχρονη ελληνική ιστορία συνεχίζεται με καινούργιες πολιτικές εμπειρίες και αγώνες. Όλα τελειώνουν όπως και ξαναρχίζουν, καταλήγουν στο σκευοφυλάκιο της συλλογικής μας εθνικής παράδοσης.

Μεγάλη η μαγιά των ελλήνων ποιητών και ποιητριών, διηγηματογράφων και μυθιστοριογράφων που έγραψαν και κυκλοφόρησαν, εξέδωσαν τα καινούργια πεζά τους και τις σύγχρονες ποιητικές τους συλλογές που έχουν θέμα τους τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Εύλογο μια και η τέχνη οφείλει να καθρεφτίζει την εποχή της και τους ανθρώπους της σε όλες τους τις πτυχές κοινωνικών δράσεων και αντιδράσεων τους. Τα χρονικά και οι ημερολογιακές καταγραφές και αναμνήσεις επίσης αρκετά και αναγκαία στην σκιαγράφηση της πολιτικής σύγχρονης ελληνικής εικονογραφίας. Γυναικείες συγγραφικές φωνές όπως της πειραιώτισσας Κωστούλας Μητροπούλου, της πεζογράφου Λιλής Ζωγράφου, της πεζογράφου Μάρως Δούκα και της Μαργαρίτας Λυμπεράκη, ανοίγοντας την αυλαία των συγγραφικών μαρτυριών έρχονται να ενωθούν με τα βιβλία αντρών ομοτέχνων τους, όπως ο Φώντας Κονδύλης, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Γιώργος Μανιώτης, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Τάκης Χατζηαναγνώστου και πολλών άλλων στην σειρά των ποιητικών και πεζών βιβλίων που κυκλοφόρησαν και είχαν σαν θέμα τους τα χρόνια εκείνα. Ποιητές και ποιήτριες και πεζογράφοι της Γενιάς του 1970 επίσης πρωτοστάτησαν και έγραψαν και δημοσίευσαν ποιήματα και πεζά για τα χρόνια της επταετίας. Εξάλλου, μέσα σε αυτά τα δύστοκα χρόνια ανδρώθηκαν και έκαναν τα πρώτα τους συγγραφικά βήματα. Είναι κατά κάποιον τρόπο, «δική τους» η εποχή. Σύγχρονοι κριτικοί και δοκιμιογράφοι όπως ο Αλέξης Ζήρας ασχολήθηκαν με την πρόσληψη των γεγονότων του Πολυτεχνείου στην ελληνική ποίηση και πεζογραφία. Κυκλοφόρησαν αυτοτελώς επετειακοί τόμοι και αφιερώματα, εκδόθηκαν ανθολογίες. Έχουμε γράψει στην ιστοσελίδα μας Λογοτεχνικά Πάρεργα αρκετές φορές για τα συμβάντα του Πολυτεχνείου, τις θέσεις και τις απόψεις μας, την στάση μας, τις προσωπικές μας επιφυλάξεις για την χρήση και κατάχρηση του μηνύματός του στους σύγχρονους καιρούς και από διαφορετικών ιδεολογιών και κομμάτων προερχόμενα άτομα και ομάδες. Το Πολυτεχνείο πέρα από τις «δοξαστικές επευφημίες» και τους εκπαιδευτικούς συμβολισμούς ανήκει στους τότε Έλληνες και Ελληνίδες που αγωνίστηκαν ενάντια στην χούντα. Στον νεαρό δολοφονημένο Διομήδη Κομνηνό και τα άλλα νεαρά βλαστάρια και έλληνες που χάθηκαν αγωνιζόμενα, βασανίστηκαν, εξορίστηκαν, θυσίασαν την ζωή τους για εμάς σήμερα- μαυροφορέθηκαν οι οικογένειές τους-για να είμαστε ελεύθεροι και να μπορούμε να εκλέγουμε δημοκρατικά και αβίαστα τους εκπροσώπους μας, να διαχειριζόμαστε τις ζωές μας μόνοι μας, δίχως τον μπαμπούλα των τανκς και της στρατιωτικής στολής.

        Μία Ποιητική και Πεζογραφική Ανθολογία που κυκλοφόρησε και είχε σαν θέμα της τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ανάμεσα στις άλλες- είναι και αυτή του ποιητή και ανθολόγου Ηλία Γκρή. Του δημοσιογράφου και συγγραφέα καταγόμενου από την Κρέστενα της Ολυμπίας. Ο γνωστός ποιητής,  πεζογράφος και δοκιμιογράφος είχε λάβει μέρος στα δραματικά εκείνα γεγονότα. Τον Οκτώβριο του 2003- πριν 21 χρόνια-οι εκδόσεις «Μεταίχμιο» κυκλοφορούν την Ανθολογία του «Το μελάνι φωνάζει» Η 17^η Νοέμβρη 1973 στην λογοτεχνία. Σελίδες 298. Τις τυπογραφικές διορθώσεις έκανε η Αρετή Κολλάτου ενώ το εξώφυλλο σχεδίασε η Χρύσα Συριανόγλου. Την Εισαγωγή και την Ανθολόγηση την έκανε ο Ηλίας Γκρης Τιμή 19 ευρώ. Η μεγάλου μεγέθους πολυσέλιδη Ανθολογία συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό. Έχει σαν μότο της «Σε αυτούς που ήταν εκεί και αγωνίστηκαν με ανιδιοτέλεια». Ο ποιητής μας λέει ότι «Το μότο είναι μετάφραση από αφίσα που κυκλοφόρησε στη διάρκεια του γαλλικού Μάη του ‘68». Πριν τις ευχαριστίες του ποιητή Ανθολόγου στα άτομα που τον βοήθησαν κλείνεται το ρήμα Συμμετέχω:

Συμμετέχω

συμμετέχεις

συμμετέχει

συμμετέχουμε

συμμετέχετε

επωφελούνται.

        Η Ανθολογία χωρίζεται σε δύο μέρη, στις σελίδες που διαβάζουμε την 17 ΝΟΕΜΒΡΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ, σελ.31-158 και στις σελίδες Η 17^η ΝΟΕΜΒΡΗ ΣΤΗΝ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ, σελ. 161-275.  Ακολουθούν οι σελίδες 277-288 με τα Μικρά βιογραφικά των ποιητών και πεζογράφων. Την αυλαία της Ανθολογίας ανοίγουν οι πρώτες σελίδες 13-27 γραμμένες από τον επιμελητή και ανθολόγο Ηλία Γκρη. Η Εισαγωγή του επιμελητή και ανθολόγου μας κατατοπίζει για το πώς προσέλαβαν οι έλληνες ποιητές και ποιήτριες, πεζογράφοι τα γεγονότα της εξέγερσης. Πώς η ιστορία και τα συμβάντα της έγιναν πρώτη ποιητική και πεζογραφική ύλη. Στο ανθολογούμενο έμμετρο και πεζό υλικό που μας παρουσιάζεται βλέπουμε το πώς διαχειρίστηκαν το θέμα οι έλληνες λογοτέχνες. Τόσο τα ολοκληρωμένης φόρμας ποιήματα όσο και τα αποσπάσματα των πεζών είναι αντιπροσωπευτικά των διεργασιών στις συνειδήσεις των ελλήνων συγγραφέων, έστω και αν δεν συμπεριλαμβάνονται το σύνολο των συγγραφέων και των καταθέσεών τους από όλη την ελληνική επικράτεια, πράγμα φυσικά αδύνατο. Το κατά πόσο τώρα, παραχαράχτηκαν τα μηνύματα και οι σκοποί της εξέγερσης και στο ποιοι επωφελήθηκαν, είναι μία άλλη ανοιχτή ενδεχομένως συζήτηση. Το ουσιαστικό πάντως είναι ότι για μία ακόμα φορά έρχεται η ανθρώπινη γραφή, ο έμμετρος και πεζός λόγος να αληθεύσει των ουμανιστικών και επαναστατικών προταγμάτων των τότε νέων αγωνιστών και μαχόμενων νεολαίων. Ας μας επιτραπεί η έκφραση, η Λογοτεχνία στα δύο της γραφής είδη της «ξελασπώνει» τις εσκεμμένες παραπλανήσεις ή ακόμα και «πλαστογραφίες» των ανθρώπινων φωνών οι οποίες είτε νιώθοντας ενοχές είτε θέλοντας να δικαιολογήσουν εκ των υστέρων τα όσα συνέβησαν μας αποτύπωσαν την παρουσία και τις ερμηνείες και διαπιστώσεις τους μάλλον κατά το δοκούν. Η κολυμπήθρα της γραφής μυθοποιεί ακόμα και τις πιο μελανές καταστάσεις και επιλογές της προσωπικής- ατομικής και συλλογικής μας ιστορίας.

        Ανάμεσα στους ποιητές και πεζογράφους συναντάμε και ονόματα προερχόμενα από την πόλη του Πειραιά. Στο τέλος κάθε παρουσίασης αναφέρεται η πηγή από όπου προέρχεται το ποίημα ή το απόσπασμα. Αντιγράφουμε τα ονόματα:

ΚΡΙΤΩΝ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗΣ, Τα συμβάντα, 3,6 και 7, 31-32

ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Φοβάμαι, 33

ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΊΤΗΣ, Ανώνυμο ποίημα του Φωτεινού Αϊ-Γιάννη, 35-36

ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ (ψευδώνυμο Λουκίλιος Γιουβενάλης), Τα νέα σατιρικά γυμνάσματα, 11 και 33, 37

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, Μικρός Τύμβος (17 Νοεμβρίου 1973), 39

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΑΛΗΣ, Με τι πρόσωπο, 40

ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΕΡΑΝΗΣ, «Το στρατόπεδο ετέθη πάλι υπό έλεγχον», 41 [Πειραιάς]

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΗΣ, Γενέτειρα, 42.

ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΗΣ, «Εδώ Πολυτεχνείο», 43

ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ, Κοίτα με στα μάτια, 45

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΚΟΥΜΑΣ, Επέτειος, 46 (μετάφραση από τα Αγγλικά Γιάννης Γκούμας- Κερασία Κάραλη)

ΗΛΙΑΣ ΓΚΡΗΣ, Το ερπετό που ξυπνάει,/ και Η γκαμήλα θυμάται, 47-48

ΚΩΣΤΑΣ ΓΟΥΛΙΑΜΟΣ, Η φύση του αίματος, 49-50

ΝΙΚΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, Το σουραύλι,/ Η καμπάνα / Συμπαράσταση, 51-52.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΑΛΛΑΣ, Ο ζωντανός χρόνος, 53

ΟΛΥΜΠΙΟΣ ΔΑΦΕΡΜΟΣ, Το δέντρο ιέ, 55

ΙΑΣΩΝ ΔΕΠΟΥΝΤΗΣ, Special  προγράμματα  Computers, 56

ΑΝΕΣΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ, Νεκροί του Νοέμβρη 1 έως11, 57-58

ΛΕΥΚΙΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, Μνήμη Πολυτεχνείου, 59

ΛΟΥΚΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Ο εκφωνητής, 61

ΚΟΡΑΛΙΑ ΘΕΟΤΟΚΑ, Αντί στεφάνου/ Αντί στεφάνου Β΄/ Στα παιδιά του Νοέμβρη, 62-63

ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗΣ, Των παρόντων καιρών ΙΙ (ή επίγραμμα για το Πολυτεχνείο), 65

ΕΛΕΝΗ ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ, Για τις ταπεινές μάνες./ Λαϊκή Ημερησία, 67

ΛΙΛΗ ΙΑΚΩΒΙΔΗ, «Έξοδος»,/ Μήνυμα στο θάνατο στις 16 και 17 του Νοέμβρη 1973, 67-71

ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ, Κωνικός Νοέμβρης, 73-74 [Πειραιάς]

ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΣ, Μας ξάφνιασε η νύχτα, 75

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ, Κίνδυνος στην πόλη, 76

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ, Πολυτεχνείο ’87, 77

ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΝΗΣ, Ανθοδέσμη από μολύβια, 79

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ, Ο έφηβος των Αθηνών,/ Επίγραμμα(2), 81

ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΙΤΣΙΝΗΣ, Πολυτεχνείο 1., 82

ΠΑΝΟΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΗΣ, Οι κυνηγοί, 83

ΝΙΚΟΣ ΛΑΖΑΡΗΣ, Ο νεκρός ήρωας του Πολυτεχνείου,/ Θυσία,/ Δοκιμασία, 84-86 [Νίκαια]

ΖΩΗΣ ΜΑΝΑΡΗΣ, Εσωτερικός κοινωνικός τουρισμός, 86

ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ, Συμβάν, 87

ΘΑΝΑΣΗΣΗ Ε. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, 17-11-1973, 88

ΑΡΓΥΡΗΣ ΜΑΡΝΕΡΟΣ, Αεροστεγώς,/ Πολυτεχνείο 1979,/ Ακόμα ένα πανηγύρι, 89-90

ΣΟΦΙΑ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ- ΠΑΠΑΔΑΚΗ, Ωδή στα νιάτα του Πολυτεχνείου, 91-92

ΜΑΝΟΛΗΣ ΜΑΥΡΟΛΕΩΝ, Το χελιδόνι του Νοέμβρη, 93-94

ΦΑΙΔΡΟΣ ΜΠΑΡΛΑΣ, Εν έτει 2000, 95.

ΡΙΤΑ ΜΠΟΥΜΗ-ΠΑΠΠΑ, Απελευθέρωση, 97-98

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ, Κατάσταση πολιορκίας, 90-100

ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ανάγκη 19., 101

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ, Οι νεροχύτες,/ Σοβαρά;,/ Σώπα!,/ Οι επιτήδειοι, 103-104

ΛΕΝΑ ΠΑΠΠΑ, Στους σκοτωμένους σπουδαστές του Νοεμβρίου, 105

ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΠΑΣ, Εθνικόν Μετσόβιον Πολυτεχνείον, 107-110

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΙΛΗΣ, Βεργίνα 1977 μ. Χ., 111

ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΥΛΟΥ, Ποσοτικές συσσωρεύσεις και ποιότητα, 112

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΟΥΛΙΟΣ, Αθήνα, 113-114

ΜΑΝΟΛΗΣ ΠΡΑΤΙΚΑΚΗΣ, Το φώς που καίει, 115

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΒΑΝΗΣ- ΡΕΝΤΗΣ, Στο Διομήδη Κομνηνό, 117

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ, Το σώμα και το αίμα (Ακόμη μια δοκιμή για ένα ποίημα του Πολυτεχνείου) II, V, VI, X, XI, XII, XVIII, 118-125.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ, Εδώ Πολυτεχνείο, 127-128

ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΑΡΑΝΤΗΣ, Εδώ Πολυτεχνείο,/ Ένας θάνατος, 129-130

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΔΕΡΗΣ, Η Πόρτα, 131

ΗΛΙΑΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ, Πολυτεχνείο,/ Μνήμη Πολυτεχνείου Ι, ΙΙ, 133-135

ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, Δοκίμιο ’73-’74, IV, V, X, XI, XII, XIII, XVI, 136-141

ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ, Ο ρινόκερως, 142-143

ΜΙΜΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ, Γυαλιά, 144

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΤΑΜΕΛΟΣ, Πολυτεχνείο 1973, 145

ΑΜΑΛΙΑ ΤΣΑΚΝΙΑ, Νοέμβρης του ’77, 147

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΜΠΙΔΗΣ, Κάθε τέτοια εποχή, 148-149

ΧΡΙΣΤΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΠΑΣ, Πολυτεχνείο, 151

ΛΕΙΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ- ΚΑΡΑΒΙΑ, Προς Αντιγόνην 1,2,3,4, 9,11, 13, 17, 25, 27, 33, 37, 38, 41, 42, 43, 152-155

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, Μνήμη Πολυτεχνείου, 156

ΚΥΠΡΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ, 17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα), 157-158.

        Η 17^Η ΝΟΕΜΒΡΗ 1973  ΣΤΗΝ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ, Σελίδες αυτοβιογραφίας 18 Νοεμβρίου 1973, Κυριακή, 161-164

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΛΕΤΑΣ, Καύχημα νέον, 165

ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ, Γλαύκος Θρασάκης, 167-168

ΛΕΙΑ ΒΙΤΑΛΗ, Η τρομοκρατία της μνήμης, 169-173

ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ, Ο αιώνας των λαβυρίνθων, 174-175

ΗΛΙΑΣ ΓΚΡΗΣ, Το Μάτι του Ασύλου, 176-179

ΤΑΣΟΣ ΔΑΡΒΕΡΗΣ, Μια ιστορία της νύχτας 1967-74, 181-184

ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ, Η αρχαία σκουριά, 185-189

ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ, Πώς φτάσαμε στη νύχτα της μεγάλης σφαγής, 191-195

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ, Ο τοίχος με τα κάγκελα, 196-199

ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ, Η Νευρή, 200-205

ΜΗΤΣΟΣ ΚΑΣΟΛΑΣ, Το σάπιο νερό, 207-209

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ, Εμείς οι Άλλοι, 210

ΦΩΝΤΑΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ, Τριήμερο στα κάγκελα, 211-213

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ, Ο Φωκίων ήταν ελάφι, 215-216

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ, Αντιποίησις  αρχής, 217-222

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ, Το μυστήριο, 223-226

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ, Η επέτειος, 227-230

ΓΙΩΡΓΟΣ Ξ. ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΗΣ, Καθένας έχει τα κάδρα του, 231-233

ΛΕΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥ- ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ, Σαν το μετάξι, 235

ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ, Τότε και τώρα, 236

ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, Το χρονικό των τριών ημερών, 237-241 (Πειραιάς)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ, Από την μια εικόνα στην άλλη, 243

ΝΙΚΟΣ ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ, Κυπριακό ημερολόγιο, 244

ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΕΡΙΚΛΗΣ (ΦΙΛΙΚΟΣ), Πολυτεχνείο…, 245-246

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ, Ο ήλιος του Μουσείου, 247-251

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΣΕΤΙΔΗΣ, Ο σηματοδότης, 253-257

ΚΩΣΤΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ, Βαρομετρικά χαμηλά, 258-259

ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΧΤΣΗΣ, Από τη χαμηλή προσωπική σκοπιά, 260-262

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΙΑΝΤΖΗ, Την άλλη φορά, Μαργαρίτα, 263-265

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ, Έρως, θέρος, πόλεμος, 267-268

ΤΑΚΗΣ ΧΑΤΖΗΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ, Ένας πολίτης ελεεινής μορφής, 269-272

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ, Ο γάμος, 273-275

        Αυτοί είναι οι ποιητές και οι πεζογράφοι, άντρες και γυναίκες συγγραφείς από την Αθήνα, τον Πειραιά, την Θεσσαλονίκη, και άλλα μέρη της Ελλάδος. Κύπριοι ποιητές. Το ανθολογούμενο ποιητικό και πεζογραφικό υλικό προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις συλλογές και τα βιβλία των συγγραφέων, ή τα Απαντά τους. Άλλες πηγές που χρησιμοποιεί ο επιμελητής και ανθολόγος Ηλίας Γκρης είναι ο τόμος «Αντιφασιστικά ’67-΄74», το «Χρονικό», το περιοδικό «Η Λέξη»,  από ηλεκτρονικά περιοδικά (Διαπολιτισμός), από εφημερίδες, από τα «Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου», ή από τα Πρακτικά της Ελληνικής Βουλής 16/11/1984, (το Ποίημα και το Επίγραμμα στον Διομήδη Κομνηνό, πρώτο νεκρό του Πολυτεχνείου, το βράδυ της Παρασκευής 16-11-1973), του ποιητή και πολιτικού Γιάννη Κουτσοχέρα κλπ. Τα περισσότερα ποιήματα, είναι γραμμένα τις μέρες του Πολυτεχνείου. Πολλά κείμενα φέρουν ως τίτλος τους Πολυτεχνείο, ή 17 Νοέμβρη, ή Εδώ Πολυτεχνείο, ή Μνήμη Πολυτεχνείου. Άλλα έχουν συγγενικό τίτλο. Ορισμένα είναι αφιερωμένα, όπως της Αιμιλίας Τσακνιάς, ενώ ένα έχει γραφτεί με ψευδώνυμο, του Γιώργου Βαφόπουλου. Αρκετοί από τους συμμετέχοντες παρουσιάζονται και με έμμετρα ποιήματά τους και με πεζά τους.

Ο έφηβος των Αθηνών (1)

Είμαι ο Διομήδης- ο έφηβος των Αθηνών

που έθαψα με της καρδιάς μου το αίμα

την τρανή κραυγή της λευτεριάς

τραγουδώντας την και αποχαιρετώντας.

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ (2)

Ποιος παιάνας και ποιας μάνας ο γόος.

Ποια κραυγή και ποια σιγή.

Ποιος Αισχύλος και ποιος Πίνδαρος

να ιστορήσει τα τρανά

-τα περίτρανα παιδιά του Πολυτεχνείου-

τούτο το Άσμα των Ασμάτων της Ελευθερίας.

        51 χρόνια μετά την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, και το σύνθημα Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία ακούγεται ακόμα επίκαιρο. Στις μέρες μας, δεν γράφονται πια χειρόγραφες προκηρύξεις, ούτε αυτοσχέδια συνθήματα στους τοίχους, δεν ακούγονται τραγούδια αγωνιστικά σλόγκαν. Τα σόσιαλ μίντια και τα άλλα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, αντικατέστησαν τα τότε μέσα επαναστατικής πολιτικής προφορικής προπαγάνδας. Οι ανθρωπομάζες σήμερα συγκεντρώνονται στα μεγάλα πολυκαταστήματα, τα Μολ, για τις προσφορές των χιλιάδων προϊόντων. Πώς τιμάμε τον αγώνα Εκείνων, πότε τους θυμόμαστε και με πια ευκαιρία. Πώς εκτονώνονται, εκφράζονται, αντιδρούν πολιτικά και κοινωνικά οι σημερινές γενιές των Ελλήνων και Ελληνίδων. Τι θέλουν, έχουν αποφασίσει να θυμούνται από τους αγώνες του Πολυτεχνείου, από το Τριήμερο πίσω και μπροστά από τα κιγκλιδώματα, οι σύγχρονοι νεοέλληνες. Διατηρείται ζωντανή, ενεργή η μνήμη των βασανισμένων, φυλακισμένων και εξόριστων ελλήνων ή μήπως το όνομά τους παραμένει ζωντανό μέχρι να μαραθούν τα λουλούδια που καταθέτουμε στα μνημεία τους κάθε επέτειο; Ποιος μπορεί να απαντήσει με σιγουριά ποια η αλήθεια της Ιστορίας και ποια του Μύθου των γεγονότων;

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

17 Νοεμβρίου 2024.

ΥΓ. Πάντως, μεταξύ άλλων κάτι κερδίσαμε. Πάνω από 5000 αστυνομικοί θα περιφρουρούν την πορεία ή θα τιμούν από την μεριά τους το Πολυτεχνείο. Ας ελπίσουμε οι αστυνομικοί-έλληνες πολίτες να μην είναι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες.