Ξενόγλωσσες Βιογραφίες για τον γερμανό συγγραφέα Τόμας Μαν

 ΟΙ  ΒΙΟΓΡΑΦΟΙ  ΤΟΥ  ΤΟΜΑΣ  ΜΑΝ

                 ή

      το Γκριζάρισμα του Πορτρέτου ενός Συγγραφέα

Κριτικές παρουσιάσεις μελετών για τον Τόμας Μάν αμετάφραστες στα ελληνικά

Α) Τ. ΡΗΝΤ, ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ

Ανωνύμως: Εφημερίδα Η Βραδυνή 9/8/1974. ΤΟ «ΟΧΙ» ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΣΤΟΝ ΝΑΖΙΣΜΟ. ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Τ. ΡΗΝΤ.

     Η Τραγωδία της Γερμανίας στη ναζιστική περίοδο υπήρξε ότι η πολιτική του Χίτλερ είχε σκιαγραφηθή σε όλες τις φάσεις της από τα εξέχοντα πνεύματα της γερμανικής λογοτεχνίας και φιλοσοφίας τον 19^ο αιώνα. Ο ναζισμός δεν ήταν ποτέ μές  στις προθέσεις τους, αλλά σ’ αυτούς ανήκει η πατρότητά του.

     Ο Τόμας Μάν γεννήθηκε μέσα στην παράδοση του Σοπενάουερ, του Νίτσε, του Βάγκνερ.

     Κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν διακρινόταν σχεδόν από τους νιτσεϊκούς φανατικούς. Η παράξενη γοητεία του έργου του έγκειται στο γεγονός ότι μετά το 1920, μπόρεσε να αντιληφθή ότι η κεντρική γερμανική παράδοση οδηγούσε στην καταστροφή.

     Το 1930, τολμούσε να δηλώσει ξεκάθαρα στον Χίτλερ την περιφρόνηση που ένιωθε γι’ αυτόν. Συγχρόνως-και εδώ έγκειται το παράδοξο-πάσχιζε απελπισμένα να συγκρατήσει κάτι το γνήσια και το παραδοσιακά γερμανικό απ’ το ναυάγιο πού προέβλεπε.

     Το ζήτημα παρέμενε αν μπορούσε ν’ απαλλαγή από όσα είχε γαλουχηθή από όσα είχαν εισχωρήσει μέσα στο μεδούλι των κοκκάλων.

      Σ’ αυτό το ενδιαφέρον λογοτεχνικό πρόβλημα, προσπαθή να δώση απάντηση το βιβλίο του Άγγλου συγγραφέως Τ. Ρήντ, «Τόμας Μάν, η χρήση της παραδόσεως», που μόλις κυκλοφόρησε στο Λονδίνο.

     Αλλά, παρατηρεί ο κριτικός της εφημερίδας «Γκάρντιαν» Ρόναλντ Γκρέϋ, ο Ρήντ επεχείρησε το αδύνατον: Να αποδείξει ότι όχι μόνο ο κύριος όγκος των μυθιστορημάτων του Μάν δεν περιέχει στοιχεία, διφορούμενα, αλλά καταλήγει σε σαφή ηθική θέση. Όμως κάθε φράση των μυθιστορημάτων και των διηγημάτων του Μάν τον διαψεύδει.

     Παραμένει αληθές ότι κανείς Γερμανός συγγραφέας δεν κατήγγειλε τον Χίτλερ με τόση συνέπεια όσο ο Μάν. Όπως όμως είπε κι ο ίδιος, η άνοδος του Χίτλερ ήταν η μοναδική περίσταση στη ζωή του που απαιτούσε ένα αδιαμφισβήτητο και κατηγορηματικό «Όχι». Σε όλα τα άλλα έλεγε συγχρόνως και «Ναι» και «Όχι». Τουλάχιστον στα μυθιστορήματά του.

Β) ΜΑΡΙΑΝΕ  ΚΡΟΥΛ, ΟΙ ΜΑΓΟΙ, ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΑΝ

-Βένα Γεωργακοπούλου: Επιμέλεια. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία Πέμπτη 18/1/1996, σ.31. (Πλανήτης ΓΗ. Ιδέες-Πρόσωπα-Γεγονότα). Η ανομολόγητη ιστορία της οικογένειας Μαν.

Ένα νέο ψυχογραφικό πορτρέτο του Τόμας Μάν και των παιδιών του αποκαλύπτει την επίδραση του βάρους μιας μεγαλοφυϊας, αλλά και έντονες ροπές αυτοκτονίας και ομοφυλοφιλίας.

     Η Γερμανίδα Μαριάνε Κρουλ έχει το ίδιο επώνυμο με τον Φέλιξ, τον ήρωα του μυθιστορήματος του Τόμας Μάν. Δεν είναι πάντως αυτός ο λόγος που την έκανε να ασχοληθεί με το Γερμανό νομπελίστα και να συγγράψει το ογκώδες έργο «Οι μάγοι, μια άλλη ιστορία της οικογένειας Μαν». Μάλλον ως επίγονος του Σίγκμουντ Φρόιντ πρέπει να συμπεριφέρθηκε. Διότι το έργο της, που πρόσφατα κυκλοφόρησε και στη Γαλλία, αποτελεί ένα ψυχογραφικό πορτρέτο της οικογένειας Μαν. Της χρειάστηκαν, άλλωστε, εννέα χρόνια σκληρής δουλειάς και έρευνας, τόσα όσα θα αρκούσαν και για μια ψυχανάλυση.

     Το βιβλίο ξεκίνησε από τη διαπίστωση-κοινό μυστικό, καλύτερα, ότι τα μέλη της οικογένειας Μαν είχαν ροπή προς την αυτοκτονία. Τέσσερα από αυτά βρήκαν τελικά το θάνατο από το ίδιο τους το χέρι δύο αδελφές του νομπελίστα και δύο από τους γιούς του. Η αυτοκτονία όμως του Κλάους Μάν (η αυτοβιογραφία του «Σημείο καμπής» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Εξάντας») ήταν αυτή που ώθησε, κυρίως, τη Μαριάνε Κρουλ στο να γράψει την «άλλη ιστορία» της οικογένειάς του.

     Το επίθετο «μάγοι», που χρησιμοποιείται στον τίτλο δεν είναι τυχαίο. Είναι το παρατσούκλι που είχαν δώσει στον Τόμας Μάν τα παιδιά του, την εποχή που μικρά και άτακτα έπρεπε να σέβονται το ωράριο και την απομόνωση. Την ίδια εποχή είχαν αρχίσει να νιώθουν πάνω τους το βάρος της μεγαλοφυϊας του. Κυρίως ο Κλάους και η Έρικα. Η προσωπικότητα του πατέρα τους στην αρχή συνέβαλε και στη δική τους καλλιέργεια και προσωπική ακτινοβολία. Στο τέλος, όμως, τους συνέτριψε.

    Η Μαριάνε Κρουλ, βέβαια, όταν δημιουργείται την πορεία του γιού του και της κόρης του Τόμας Μάν δεν ξεχνάει και τους άλλους παράγοντες που συνέβαλαν στο τραγικό τέλος του πρώτου, την άχρωμη και άχαρη ζωή της δεύτερης, που ξεκίνησε γεμάτη θεατρικά όνειρα.

     Η άνοδος του Χίτλερ, η αναγκαστική εξορία της οικογένειας Μαν το 1933, η συνεχής περιπλάνηση στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, η νοσταλγία της πατρίδας, της εστίας και της μητρικής γλώσσας, όλα έπαιξαν το ρόλο τους.

     Ο Κλάους, τελικά, χωμένος στα ναρκωτικά, αυτοκτόνησε το 1949 στις Κάννες. Η Έρικα έζησε μέχρι τα 64 χρόνια της και πέθανε από όγκο στον εγκέφαλο κι αφού είχε ζήσει αφοσιωμένη στον πατέρα της, την προβολή του έργου του και την υποστήριξη του μεγάλου του αγώνα εναντίον του ναζισμού. Η συγγραφέας των «Μάγων» φτάνει, βέβαια, σε περίεργα συμπεράσματα. Γράφει ότι ο καρκίνος της Έρικα ήταν αντίδραση του οργανισμού της στην έλλειψη μιας ουσιαστικής ανθρώπινης σχέσης! Δεν αποκλείεται να υπονοεί την ανομολόγητη ερωτική έλξη ανάμεσα στην Έρικα και τον Κλάους.

     Από αιμομικτικές, όμως, και ομοφυλοφιλικές ιστορίες είναι γεμάτη η οικογενειακή ιστορία των Μαν. Η Μαριάνε Κρουλ αναφέρει τον απωθημένο έρωτα του Χάινριχ, αδελφού του Τόμας, για την αδελφή τους Κάρλα.

     Γνωστότερες είναι, πάντως, οι ομοφυλόφιλες περιπέτειες του Κλάους Μαν, γιου του νομπελίστα, που δεν έμειναν ποτέ στο σκοτάδι, και  οι  ερωτικοί του σύντροφοι στο Μόναχο, στο Βερολίνο, στο Παρίσι και στην Αμερική. Η συγγραφέας, όμως των «Μάγων» προσπαθεί να ρίξει φώς και στην υποτιθέμενη ομοφυλοφιλία του Τόμας Μάν.

     Αποκαλύπτει ότι δύο φορές, μια πριν από το γάμο του και μια στην ώριμη ηλικία του, ο συγγραφέας του «Μαγικού Βουνού» υπήρξε «ένας ευτυχισμένος εραστής» και ότι γνώρισε «μια καθυστερημένη και εντυπωσιακή ολοκλήρωση» χάρη σε δύο άνδρες: τον Πάουλ Ερενμπεργκ και τον Κλάους Χόιζερ. Η αποκάλυψη στηρίζεται σε εγγραφές του Μάν στο προσωπικό του ημερολόγιο, εγγραφές, όμως, που μπορούν να ερμηνευτούν με πολλούς τρόπους-όχι, δηλαδή, με την κυριολεκτική σημασία των λέξεων. Παραμένει, πάντως, το αριστούργημα του Τόμας Μάν «Θάνατος στη Βενετία». Μπορεί από μόνο του να φωτίσει την ερωτική προσωπικότητα του κορυφαίου συγγραφέα πολύ περισσότερο από τις ενδεχόμενες «ατασθαλίες» του.

     Το βιβλίο «Οι μάγοι, μια άλλη ιστορία της οικογένειας Μαν» θα ήταν λειψό χωρίς αναφορά στην Κάτια, τη γυναίκα που χάρισε στον Τόμας Μάν έξι παιδιά και αφιέρωσε όλη τη ζωή της στα οικογενειακά ιδεώδη.

     Η Μαριάνε Κρουλ ζωγραφίζει την Κάτια, το γένος Πρίνγκσααίμ, σαν μια κλασική νευρωτική γυναίκα. Την υποστηρίζει, πάντως. Γράφει ότι η νεαρή και πλούσια κοπέλα αναγκάζεται το 1905, που παντρεύεται τον Τόμας Μάν, να εγκαταλείψει τις πανεπιστημιακές σπουδές της (φυσική και μαθηματικά).

     Πολλά χρόνια αργότερα δηλώνει πως δεν κατάφερε να κάνει αυτό που ήθελε ούτε για μια μέρα στη ζωή της. Και έζησε… 97 ολόκληρα χρόνια. Η Κάτια Μάν υπέφερε συνέχεια από αρρώστιες (όλες ψυχοσωματικές, σύμφωνα με τη συγγραφέα του βιβλίου) και πηγαινοερχόταν σε διάφορα σανατόρια μην μπορώντας να συμβιβαστεί με τη συμβατική αστική ζωή της. Η αλήθεια αυτού του  τελευταίου καθόλου δεν θα μας εξέπληττε.

Γ) ΡΑΙΧ  ΡΑΝΙΤΣΚΙ, Ο ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ

Ανωνύμως, Εφημερίδα Εξόρμηση 12/9/1989. Ο ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ.

     Στους καιρούς μας-υποστηρίζει ο Ντ. Τέιλορ των «Σάντεϊ Τάιμς»- φαίνεται ότι πρέπει να σκαλίζουμε τη βρωμιά κάθε που καταπιανόμαστε με τη βιογραφία ενός λογοτέχνη. Σαν να φωτίζει το έργο του συγγραφέα το γεγονός ότι ο Ντίκενς κακομεταχειριζόταν τη γυναίκα του, ότι ο Θάκερεϊ είχε βλενόρροια ή ότι ο Γκίσινγκ άρχισε τις μικροκλοπές στην προσπάθειά του να περισώσει τη φιλενάδα του, η οποία εκδιδόταν.

Τη φορά αυτή ο διάσημος Τόμας Μάν πέφτει βορά του βιογράφου του καθηγητή Ράιχ Ρανίτσκι, το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Μεγάλη Βρετανία με τον τίτλο «Ο Τόμας Μάν και η οικογένειά του».

     Κατά το βιογράφο του ένας μικρός κατάλογος των ελαττωμάτων του Μαν πρέπει να συμπεριλάβει οπωσδήποτε την αλαζονεία, την υποκρισία, το φθόνο και τον εγωισμό. Μαθαίνουμε ότι ο σημαντικότατος Γερμανός συγγραφέας ήταν ένας κρυφός ομοφυλόφιλος στον οποίο άρεσε να κοιτάζει όμορφα γκαρσόνια, ότι ήταν ένας υποχονδριακός κατατρομαγμένος λόγω της «επίμονης δυσκοιλιότητας» του η οποία, παραδόξως, εναλλασσόταν με μια «τάση για διάρροια».

     Την προσοχή ελκύουν δύο παραδείγματα-μεταξύ πολλών-της εγωμανίας του Τόμας Μάν. Το πρώτο αφορά το νεκρολόγιο που έγραψε επ’ ευκαιρία του θανάτου του Τζώρτζ Μπέρναρ Σω: «Δεν πήγα ποτέ να τον δω-από ευγένεια. Διότι είχα επίγνωση και ακόμα έχω, ότι δεν είχε διαβάσει ούτε μια γραμμή δική μου και αυτό θα τον έφερνε σε δύσκολη θέση, όπως κι εμένα».

     Το δεύτερο είναι μια καταχώρηση σε ημερολόγιο, τον Αύγουστο του 1945, κατά την διάρκεια της εξορίας του στην Αμερική: «Πήγα στο Ουέστγουντ για να αγοράσω άσπρα παπούτσια και χρωματιστά πουκάμισα. Πρώτη επιδρομή στην Ιαπωνία με βόμβες που χρησιμοποιούν την ενέργεια από τη σχέση του ατόμου».

     Ο βιογράφος περιλαμβάνει και τους υπόλοιπους της οικογένειας. Ο αδελφός του, ο σπουδαίος Γερμανός συγγραφέας Χάινριχ Μαν υπήρξε από νωρίς θύμα της αδελφικής ζήλειας («αναίσθητος», «πρόστυχος», «ηλίθιος», «παράλογος»). Ο γιος του, Κλάους Μαν, ένας ναρκομανής ομοφυλόφιλος, κεντριζόταν μόνο από το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας του, την οποία κατάφερε να καθυστερήσει μέχρι το 1949. Η κόρη του Έρικα έγραφε γράμματα στον πατέρα της λέγοντας ότι «η συμπεριφορά σου μου φαίνεται τόσο θλιβερή και απαίσια που νομίζω ότι θα μου είναι δύσκολο να σε δω στο εγγύς μέλλον». Μόνον ο άλλος γιος, ο Γκόλο, κατάφερε να έχει μια ικανοποιητική καριέρα αν και, κατά τον καθηγητή Ράιχ-Ρανίτσκι έπρεπε να περιμένει μέχρι το θάνατο του πατέρα του το 1945 για να αποκτήσει την απαιτούμενη αυτοπεποίθηση.

     Απορίας άξιος είναι το ποιες ήταν οι μύχιες επιθυμίες του βιογράφου. Ποιοί οι στόχοι του. Αν και φαντάζει για νεαρός εικονοκλάστης, ο Ράιχ Ρανίτσκι περιγράφεται ως «ηγετική μορφή στο χώρο της συντηρητικής κριτικής». Διακόσιες εννέα σελίδες-στην αγγλική έκδοση-κατέλαβε η προσπάθειά του. Δεν πρόσθεσε τίποτα όμως στην κατανόηση ή απόλαυση-εκ μέρους του αναγνώστη-του έργου του συγγραφέα. Και την καπνιά με την οποία προσωρινά το σκέπασε σύντομα θα τη σηκώσει ο αέρας.

Δ) ΝΤΟΝΑΛΝΤ  ΠΡΕIΤΕΡ, ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ. (DONALD PRATER, THOMAS MANN: A LIFE. Oxford University Press, p.554).

-Ανώνυμα, Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20/8/1995. (μονόστηλη αναφορά)

   Ο Τόμας Μάν διατηρεί ακόμη ένα τεράστιο, διεθνές κοινό. Λέγεται ότι το πέρασμά του στους κλασικούς επιταχύνθηκε από το γεγονός ότι τα έργα του, βαθιά εσωτερικά και υψηλής αισθητικής, είναι, εν τέλει, βιβλία απολιτικά. Ανεξάρτητα από το αν δέχεται κανείς ή όχι αυτή τη θέση, τα μυθιστορήματα και οι νουβέλες του Τόμας Μάν (1875-1955)-οι Μπούντενμπρουκς, το Μαγικό Βουνό (θα βγει και πάλι σε νέα ελληνική μετάφραση), ο Φέλιξ Κρουλ, Ο Θάνατος στη Βενετία, ο Τόνιο Κρέγκερ, ο Φάουστους, κ.ά-είναι έργα ταυτισμένα με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό του 20^ου αιώνα….

     Γι’ αυτό και η νέα πλούσια, μυθιστορηματική και απολύτως έγκυρη βιογραφία του Τόμας Μαν, που μόλις κυκλοφόρησε στη Βρετανία, θεωρείται ένα μείζον γεγονός, αφού διερευνά τη ζωή του συγγραφέα που ταυτίστηκε με τη «γερμανική κατάσταση». Αντι-ναζιστής και εστέτ, με νευρωτική ιδιοσυγκρασία (οι δύο από τους τρείς γιους του αυτοκτόνησαν) ο Τόμας Μάν σκιαγραφείται με φόντο την πρόσφατη γερμανική ιστορία από τον 19^ο αιώνα ως τον Ψυχρό Πόλεμο. (Donald Prater, Thomas Mann: A LIFE, Oxford, 20 P.).

-Ανώνυμα, Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 26/11/1995, σ.19/57 (Νέες Εποχές) Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ

     Η πρώτη συστηματική βιογραφία του Τόμας Μάν στην αγγλική γλώσσα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. (Oxford University Press). Τίτλος «Τόμας Μαν: Η ζωή του» (“Tomas Man: A Life”) και συγγραφέας ο Ντόναλντ Πρέιτερ. Ο λόγος που η βιογραφία έχει καθυστερήσει  επί τόσα χρόνια δεν είναι άλλος από τον τεράστιο όγκο του προσωπικού αρχείου (εννέα τόμοι ημερολογίων και 13.000 επιστολές), που άφησε πίσω του ο συγγραφέας του «Μαγικού Βουνού». Σημειωτέον ότι η ποσότητα του υλικού  ματαίωσε ουσιαστικά τις προσπάθειες δύο προηγούμενων βιογράφων που εγκατέλειψαν τα εγκόσμια πριν προλάβουν να ολοκληρώσουν το έργο τους. Ακόμη, πάντως, και η 250.000 λέξεων βιογραφία που συνέγραψε ο Πρέιτερ περιορίζεται απλώς στο να καταγράφει τα καθημερινά περιστατικά της ζωής του Μαν και δεν προβαίνει σε εκτεταμένους συσχετισμούς με τη λογοτεχνική του παραγωγή.

-Ανωνύμως, εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Πέμπτη 9/11/1995, σ. 10. (ΕΥΡΩΠΗ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ). Ο απύθμενος εγωισμός του καλλιτέχνη.

Βιογραφία του μεγάλου Γερμανού συγγραφέα Τόμας Μανν τον δείχνει εξίσου ατελή με τους ήρωες των έργων του.

     Το 1933, ο Τόμας Μαν έφυγε από τη Γερμανία πηγαίνοντας στην Ελβετία. Όταν οι αρχές αρνήθηκαν  να του δώσουν ελβετικό διαβατήριο, έγινε πολίτης της Τσεχοσλοβακίας και όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία, έφυγε από την Ευρώπη για την Αμερική. Στην θαλπωρή αρχικά του Πρίνστον και στον ζεστό ήλιο της Καλιφόρνιας  κατόπιν, τελείωσε την τετραλογία του «Ο Ιωσήφ και τ’ αδέλφια του, τον «Δόκτορα Φάουστους»  και τη «Λότε στη Βαϊμάρη». Το 1994 πήρε την αμερικάνικη υπηκοότητα. Ήταν βέβαιος πώς η Αμερική του Ρούζβελτ είχε δεχθεί όχι μόνο πολλούς Γερμανούς, αλλά και το καλύτερο μέρος της Γερμανίας. Είναι ειρωνικό το γεγονός ότι αυτός ο πλέον Γερμανός συγγραφέας του καιρού του απολάμβανε να είναι Αμερικανός, ίσως τούτο όμως να είναι μία σύμπτωση, μια  και απολάμβανε εξίσου και τα οικονομικά και τα άλλα οφέλη που συνεπέφερε η θέση του ως βασιλιά της κοινότητας των Γερμανών εξορίστων, σε μια δημοκρατία. Το αμερικανικό όνειρο του Τόμας Μαν κατέστρεψε στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ο Μακαρθισμός και την ιστορία αυτή αφηγείται ο συγγραφέας στον ένατο τόμο των ημερολογίων του που κυκλοφόρησε πέρυσι στη Γερμανία. Ο πρώτος είχε κυκλοφορήσει  το 1977, σύμφωνα με τη γραπτή επιθυμία του, τα ημερολόγιά του να μην ανοιχθούν παρά μόνο 20 χρόνια μετά το θάνατό του (1955).

           Το κόστος της μεγαλοσύνης

Η μοναδικότητα των ημερολογίων  του Τόμας Μαν, είναι, όπως έχει σημειωθεί στον ευρωπαϊκό Τύπο, ότι γράφτηκαν με σκοπό να διαβαστούν. Ο συγγραφέας τους έβλεπε τον εαυτό του ως τον εκπρόσωπο ενός πολιτισμού που όδευε προς τη δύση του και γνώριζε πως τα βιβλία του θα διαβάζονταν και 50 χρόνια μετά το θάνατό του. Άλλωστε έγινε μια από τις πιό  σεβαστές φυσιογνωμίες της γερμανικής λογοτεχνίας στα 26 του χρόνια με το πρώτο του μυθιστόρημα «Μπούντεμπρουκς» το οποίο δημοσιεύθηκε στα 1901. Η εικόνα αυτή άρχισε να αλλάζει με τη δημοσίευση των ημερολογίων του. Αυτά τον δείχνουν έναν υπερευαίσθητο νάρκισσο. Ο Μαν, που στη διάρκεια της ζωής του ήθελε απ’ όλους να αγαπιέται  και να τιμάται σαν γερασμένη ντίβα, ήθελε μετά τον θάνατό του οι γενιές να τον γνωρίσουν όπως πραγματικά υπήρξε. Στα ημερολόγιά του δεν μιλάει ο πολίτης, ο μεγάλος συγγραφέας, ο ειρωνικός δεξιοτέχνης της γραφής και στοχαστής της ζωής αλλά ένας άνθρωπος που διακατέχεται από αμφιβολίες και είναι ανίκανος να ζήσει δίχως την αυτοθυσία της γυναίκας του Κάτιας και της κόρης του Έρικας. Στις ημερολογιακές του σελίδες διακρίνεται τι χρειάζεται κανείς για να γίνει μεγάλος συγγραφέας ή τουλάχιστον τι χρειάστηκε στον Τόμας Μαν, ευαισθησία, συγκέντρωση, άγχος, σχολαστικότητα και απέραντος εγωισμός. Ότι οι ποιητές δεν ανήκουν κατ’ ουσίαν πουθενά μπορεί ο Μαν να μην το διασάλπισε στους τέσσερεις ανέμους σαν τον Ζενέ, όμως το έζησε. Και η αντίφαση αυτή ανάμεσα στα γαλήνια κείμενά του και τον ταραγμένο εσωτερικό του κόσμο φαίνεται πώς θα τον γοήτευε και είναι ένα από τα επερχόμενα θέματα στο έργο του. Άλλοι θαυμάζουν την συνεχή αυτή αυτό-ανάλυση και άλλοι απεχθάνονται  τον αυτοθαυμασμό του και τον ατέλειωτο έρωτα που έτρεφε για τον εαυτό του μη μπορώντας να υποφέρουν τον απόλυτο εγωκεντρισμό του.

     Την εικόνα αυτή ενισχύει η βιογραφία του από τον Ντόναλντ Πράτερ- «Τόμας Μαν, η ζωή του» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον «Οξφορντ Γιουνιβέρσιτι Πρες». (554 σελ. 20 λίρες). Ο Τόμας Μαν, όπως γράφει η «Γκάρντιαν Γουίκλι», υπήρξε ένας από νωρίς επιτυχημένος συγγραφέας ο οποίος στη συνέχεια  απέκτησε πλούτη και φήμη, που το συνηθέστερο είναι πώς δεν αναμένουν συγγραφείς. Για ένα διάστημα συζητήθηκε και για πρόεδρος της Δυτικής Γερμανίας μετά τον πόλεμο, πράγμα που τον επιδεικνύει και ως αξιωματούχο της λογοτεχνίας, μία φυσιογνωμία  πρεσβευτή των γραμμάτων. Ένας πρεσβευτής όμως αντιπροσωπεύει μια χώρα ενώ ο Μαν αντιπροσώπευε κυρίως τον εαυτό του «με κάποιο», κατά τα λόγια του, «φλεγματικό εγωισμό». Αν στην καρδιά κάθε βιογραφίας βρίσκεται ένα επεισόδιο, ένα γεγονός που παρέχει το κλειδί για την αποκάλυψη μιας ζωής, αυτό, στην περίπτωση του Τόμας Μαν, υπήρξε, κατά την «Ιντιπέντεντ», η στράτευσή του το φθινόπωρο του 1901. Ενώ στην αρχή ρίχθηκε με ενθουσιασμό στα καθήκοντά του, γρήγορα βαρέθηκε και, με τη βοήθειά του οικογενειακού του γιατρού που ήταν φίλος με τον γιατρό του συντάγματος,  υπερβάλλοντας ένα μικροπρόβλημα στο πόδι του, κατάφερε να πάρει μόνιμη απαλλαγή. Τα στοιχεία αυτά της προσποίησης, της εκμετάλλευσης σχέσεων με επιρροή  και ένας άμετρος εγωισμός που τον έκανε να πληγώνεται σε κάθε κριτική της συμπεριφοράς του, είναι τα τυπικά γνωρίσματα του τρόπου με τον οποίο ο Μαν αντιμετώπιζε  τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Οι ζωές των συγγραφέων δεν είναι συνήθως  το εποικοδομητικότερο πρότυπο και η βιογραφία του Ντόναλντ Πράτερ δείχνει, καθώς σημειώνεται, πόσο λίγο ανθρώπινο στοιχείο υπήρχε μέσα στον Τόμας Μαν. Τα κοινωνικά και τα υλικά αγαθά τον κολάκευαν από την αρχή. Προερχόμενος από μια πλούσια οικογένεια εμπόρων της Λυβέκκης, παντρεύτηκε σ’ ένα κατά τα φαινόμενα σταθερό γάμο, την Κάτια Πρινγκσάιμ, κόρη ενός Εβραίου καθηγητή, η οποία την βοήθησε να δημιουργήσει ένα τέτοιο περιβάλλον εργασίας που ούτε οι εξορίες στην Ελβετία και τις ΗΠΑ, στον πόλεμο, δεν μπόρεσαν να διαταράξουν. Ήταν μιά ζωή αδιατάρακτη από κάθε είδους κακουχίες ή απρόβλεπτες τραγωδίες που μέσα στο καταφύγιό της, φορτωμένος με τις απαραίτητες τιμές, ο Τόμας Μαν ανέβηκε στο ψηλότερο βαθμό του πάνθεου της γερμανικής λογοτεχνίας του αιώνα, μια θέση για την οποία προσεκτικά είχε προετοιμαστεί. Ακριβώς αυτό το αίσθημα του προσεκτικού υπολογισμού, η ηθελημένη απουσία κάθε κινδύνου, είναι που καταπνίγει τον αναγνώστη της βιογραφίας του. Τα προβλήματα που βρίσκονται  στην καρδιά έργων σαν το «Τόνιο Κρέγκερ» και «Θάνατος στη Βενετία», δεν ήταν απαραίτητα και προβλήματα του δημιουργού τους. Φαινομενικά η οικογενειακή του ζωή ήταν ανεπίληπτη βυθισμένη μέσα σε μια καθημερινή ρουτίνα. Γράψιμο το πρωί, μεσημεριανός ύπνος μετά το γεύμα, επιστολογραφία το απόγευμα και ανάγνωση του βράδυ, στην οικογένειά του, των όσων είχε γράψει το πρωί. Σαν σύζυγος και σαν οικογενειάρχης  τηρούσε τις αποστάσεις, τις αναγκαίες για τη συγγραφική του δημιουργία, πράγμα που έκανε και τους δύο ρόλους καθαρά διακοσμητικούς. Την αυτοθυσία της γυναίκας του την αναγνώρισε μόνο, και για λίγο, όταν εκείνη κατέρρευσε  σωματικά. Η μεγάλη δοκιμασία όμως της αυτοβύθισής του ήταν τα έξη του παιδιά που μόνον κατά διαστήματα, εάν κάπου πετύχαιναν, κατάφερναν να επισύρουν την προσοχή του. Μπορούσε να διασκεδάζει στα καμπαρέ της κόρης του Έρικας στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ή να ανέχεται τις λογοτεχνικές φιλοδοξίες του γιου του Κλάους στη συμφορά όμως της κόρης του Μόνικα που έχασε τον άντρα της όταν το πλοίο τους τορπιλίστηκε ανταποκρίθηκε με αδιαφορία.

                Σαν τα δημιουργήματά του

     Το καθήκον που ο βιογράφος έχει βάλει στον εαυτό του είναι να διασώσει τον συγγραφέα Τόμας Μαν από τον άνθρωπο Τόμας Μαν. Ενώ στην αρχή είχε κατηγορηθεί από πολλούς γιατί απέφευγε  να πάρει μια ξεκάθαρη στάση απέναντι στο ναζισμό, μέσα από τις σελίδες  της βιογραφίας του ο Μαν αναδύεται, ως προς αυτό το σημείο τουλάχιστον, ως ένας άνθρωπος με αρχές και ακεραιότητα αλλά και αγωνία για τη διάλυση της Γερμανίας, σ’ αυτό που απεκάλεσε «την άτιμη χρεωκοπία της εγκληματικής βλακείας». Έμπνευση του βιογράφου είναι η συμπάθεια και, από αυτήν την άποψη, είναι ειρωνικό το γεγονός ότι ο Τόμας Μαν που περιγράφει στη βιογραφία υπήρξε ένας άνθρωπος εξ ίσου ατελής με τα δημιουργήματά του, τον Χάνο Μπούντεμπρουκς και τον Γκούσταβ Άσενμπαχ.         

-Ηλίας Μαγκλίνης: Επιμέλεια, περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ τχ.363/5,1996, σ.86-87. ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ.

ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΤΟ 1995 ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΗΚΑΝ ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ. ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΕΧΟΝΤΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΙΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΞΕΔΩΣΑΝ ΔΥΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΓΕΡΜΑΝΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ.

    Το 1995 συμπληρώθηκαν σαράντα χρόνια από το θάνατο του Τόμας Μάν. Και επειδή οι Βρετανοί έχουν μεγάλη παράδοση στις βιογραφίες, εκδόθηκε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης μια βιογραφία του μεγάλου Γερμανού συγγραφέα, βασικό στοιχείο της οποίας είναι η απουσία κάθε είδους κριτικού σχολίου ή ανάλυσης του έργου του συγγραφέα από μέρος του βιογράφου. Λίγο πολύ, ο Πρέιτερ δηλώνει ότι το πεδίο του δεν είναι οι λογοτεχνικές αναλύσεις, αλλά η καταγραφή της ζωής και η εξέταση της προσωπικότητας του Μαν. Από κει και πέρα, όποιον τον ενδιαφέρει το έργο του Μάν, μπορεί να κάνει τους δικούς του συσχετισμούς, ανάμεσα στη ζωή και το έργο του Τόμας Μάν, και να αντλήσει τα δικά του συμπεράσματα.

Τα σημεία πάντως όπου το βιβλίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι εκείνα που αναφέρονται στα πολιτικά ιδεώδη του συγγραφέα, τη μεταστροφή του από εθνικιστή σε ορκισμένο εχθρό του εθνικοσοσιαλισμού, αλλά και σε αυστηρό κριτή της στάσης της Γερμανίας τις δεκαετίες του ’30 και ’40, πράγμα που είχε ως συνέπεια την ελάχιστη δημοτικότητα του συγγραφέα στην ίδια του την χώρα. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ταραγμένη σχέση του συγγραφέα με τον αδελφό του Χάινριχ, τον γνωστό μυθιστοριογράφο, καθώς και η εικόνα του οικογενειάρχη Τόμας Μάν σε συνδυασμό με τις καταπιεσμένες ομοφυλοφιλικές του τάσεις.

Ε)  ΡΟΝΑΛΝΤ ΧΑΙΜΑΝ: ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, (RONALD HAYMAN: THOMAS MANN, Bloomsbury, p.672)

-Ηλίας Μαγκλίνης: Επιμέλεια, περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ τχ.363/5,1996, σ.87. ΤΟ ΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ. ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

    Ο Τόμας Μάν αποτελεί αγαπημένο θέμα των βιογράφων. Ύστερα από την πρόσφατη εκδοθείσα βιογραφία του από τον Donald Prater το 1995, μια νέα βιογραφία έρχεται να προστεθεί από τον Ρόναλντ Χάιμαν (που έχεις το παρελθόν γράψει ένα θεατρικό έργο, δοκίμια πάνω στον Printer κ.ά. αλλά και βιογραφίες (Proust, κ.ά.) και που ετοιμάζει μια καινούργια πάνω στον Joung). Και είναι παράξενο διότι ο Μαν, σε αντίθεση με τον Henry Miller, τον Jean Genet ή τον Rimbaud, δεν έκανε τίποτα παραπάνω στη ζωή του από το να γράψει ακούραστα και ασταμάτητα, επιθυμώντας και σκοπεύοντας κάθε κείμενο του να είναι ένα αριστούργημα. Όπως όλοι οι Γερμανοί, είτε όταν κάνουν τέχνη, είτε όταν κάνουν εγκλήματα, ο Μάν υπήρξε ένας απόλυτα συνειδητοποιημένος άνθρωπος, αφιερωμένος στο σκοπό του. Κατά τα άλλα, δεν ήταν παρά ένας οικογενειάρχης. Ήταν παντρεμένος με παιδιά, και όταν δεν ήταν απομονωμένος στο γραφείο του, ήταν ένα κοινωνικά σεβαστό δημόσιο πρόσωπο.

‘Όχι βέβαια πως μια τέτοια ζωή πρέπει να είναι απαραίτητα βαρετή. Υπάρχουν κάποια ενδιαφέροντα ή και σκοτεινά σημεία στη ζωή του Μαν στα οποία, λίγο πολύ, εστιάζουν όλοι οι βιογράφοι του και, φυσικά, ο Χάιμαν με τον δικό του τρόπο.

Μια από τις ενδιαφέρουσες πτυχές της ζωής του Μαν, ήταν η γενναία και τολμηρή στάση του απέναντι στην κατάντια της πατρίδας του πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο Μαν, όχι μόνο εγκατέλειψε τη Γερμανία, αλλά και μίλησε αρκετά εναντίον της. Μετά τον πόλεμο, όταν επέστρεψε στον τόπο του, ήταν μισητός από τον γερμανικό λαό ίσως γιατί σε κείνη τη φάση, ο λαός ήταν που υπέφερε για τις αθλιότητες του Γ΄ Ράιχ και τους ατέλειωτους βομβαρδισμούς των Συμμάχων (στο βιβλίο του Σφαγείο Νο 5, ο Kurt Vonnegut Jr.  Γράφει πώς ειδικά ο βομβαρδισμός της Δρέσδης ήταν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου), ενώ ο Μαν είχε βρει τη γαλήνη του στις ΗΠΑ. Κι εδώ όμως, ο Γερμανός συγγραφέας είχε τον τελευταίο λόγο: ο γερμανικός λαός πλήρωνε για τα ολέθρια σφάλματά του, για τη μισαλλοδοξία του. Κατά τον Brecht, εξαιτίας του Μαν, μελλοντικές γενιές Γερμανών θα κρίνονταν στο εξωτερικό για εγκλήματα που δεν διέπραξαν ποτέ τους.

Μία από τις σκοτεινές πλευρές της ζωής του Μαν ήταν βέβαια η καταπιεσμένη ομοφυλόφιλη φύση του. Ο Μαν ένιωθε μια ακατανίκητη επιθυμία  για τον έφηβο γιο του και όταν δεν μπορούσε να κάνει έρωτα στη γυναίκα του, αναρωτιόταν, θα τα κατάφερνε αν ήταν στο κρεβάτι με ένα αγόρι; Όπως και να έχει το πράγμα, ο Μαν δεν ενέδωσε σε αυτές τους τις επιθυμίες. Ίσως αν το είχε κάνει, να μη μας είχε δώσει ποτέ έργα όπως το Θάνατο στη Βενετία.

Ποιος ξέρει’ οι ισορροπίες ανάμεσα στο «γράφειν» και το «ζην» είναι τόσο λεπτές και εύθραυστες που πολλοί δημιουργοί έχουν οδηγηθεί στην τρέλα και την αγωνία. Αρκεί κανείς να θυμηθεί τον Kafka που όταν έγραφε ένιωθε ενοχές που δεν ζούσε, δεν έκανε οικογένεια κ.λπ., και όταν αρραβωνιαζόταν (δις) την  Felice Bauer, δεν αισθανόταν παρά μια αβάσταχτη ενοχή που δεν βρισκόταν πάνω από τα βιβλία και τα γραπτά του. Ή ακόμα, τους συγγραφείς της γενιάς των Beat των οποίων οι ζωές ήταν τόσο έντονες και ακραίες που έχουν επισκιάσει το ίδιο το έργο. Ο Μαν βέβαια, δεν ανήκει σε αυτές τις περιπτώσεις έστω και σε ένα επιφανειακό επίπεδο, οι απαραίτητες ισορροπίες κρατήθηκαν και αυτό φαίνεται να ισχυρίζεται και ο Ρόναλντ Χάιμαν μέσα από την καλογραμμένη και ενδιαφέρουσα βιογραφία του.

-Γιώργος Μπρουνιάς: Επιμέλεια, εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ 28/4/1996. Τόμας Μαν: Η σύνθετη προσωπικότητά του.

    Η σύνθετη προσωπικότητα του Τόμας Μάν αναδεικνύεται μέσα από τα ημερολόγιά του, που άρχισαν να εκδίδονται το 1977. Σ’ αυτά ο Τόμας Μαν φαίνεται να θέλει να μεταδώσει στους μεταγενέστερους τον αληθινό, βαθύτερο εαυτό του, και όχι την εικόνα που ο ίδιος είναι αλήθεια με πολλή προσοχή και φροντίδα είχε σμιλέψει στη διάρκεια της ζωής του, αυτήν του πατρικίου των γερμανικών γραμμάτων, ένα είδος Γκαίτε του 20^ου αιώνα.

      Το σύμβολο αρρώστια

     Από εκεί δεν προβάλλει η εικόνα του μεγαλοαστού συγγραφέα, αλλά αναδύεται μια προσωπικότητα διακατεχόμενη από την απειλή κινδύνων, με ψυχικές αστάθειες που συνδέονται και με την τάση τους προς την ομοφυλοφιλία, και καταγράφονται τα πνευματικά του αδιέξοδα και οι επανειλημμένες σκέψεις του για αυτοκτονία. Ο τελευταίος τόμος των ημερολογίων εκδόθηκε πέρσι κι έκτοτε μέσα σε δώδεκα μήνες κυκλοφόρησαν τρείς βιογραφίες του, που καθώς είναι φυσικό αντλούν γενναία από τις καθημερινές εξομολογήσεις του συγγραφέα του «Μαγικού βουνού». Η πιο πρόσφατη από αυτές είναι το βιβλίο «Τόμας Μάν» του Ρόναλντ Χέιμαν (εκδ. Μπλούμσμπερι, 25 στερλίνες). Στην ακμή της φήμης του, την προπολεμική περίοδο, ο Τόμας Μάν έμοιαζε με το πρότυπο του οικογενειάρχη, πατέρας έξι παιδιών σ’ έναν γάμο που κράτησε πενήντα χρόνια. Όμως, όπως γράφει η «Ιντιπέντεντ» στην παρουσίαση της του βιβλίου του Χέιμαν, από τα ημερολόγια του, ειδικά των τελευταίων χρόνων της ζωής του, δεν λείπουν οι ομοερωτικές φαντασιώσεις. Αλλά, καθώς σημειώνει, τούτο δεν σημαίνει πως εκπλήρωσε ποτέ καμιά από αυτές στην πραγματικότητα.

     Αφότου διάβασε το βιβλίο του Γκορ Βιντάλ «Η πόλη και ο στύλος», έγραψε στο ημερολόγιό του: «Πώς είναι δυνατόν να κοιμηθεί κανείς με ένα άτομο του ίδιου φύλου;». Ίσως μεταρσίωσε τις φαντασιώσεις του  στη λογοτεχνία του, αν και αυτό είναι κάτι για το οποίο ποτέ κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι λίγοι συγγραφείς έγραψαν τόσο υπαινικτικά για το αίνιγμα του ανθρώπινου ερωτισμού. Το πάθος του Χανς Κάστορπ στο «Μαγικό βουνό» για τη Ρωσίδα Κλόντια Σοσά, με τα τσερκέζικα μάτια, διαπνέεται από έναν πνιγηρό ερωτισμό. Σύμφωνα με τον Ρόναλντ Χέιμαν στην επαγγελματική, αν και κάπως πληκτική, όπως σημειώνεται βιογραφία του, ο Τόμας Μαν δεν θα μπορούσε ποτέ να γράψει το «Μαγικό βουνό» στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1910 και τις αρχές της δεκαετίας του ’20, δίχως τη ρομαντική του τάση για το θέμα της ασθένειας. Παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι αυτόν οι ακτινογραφίες της ασθενούς από φυματίωση γυναίκας του στο ελβετικό σανατόριο όπου την είχε συντροφεύσει και που του ενέπνευσε το «Μαγικό βουνό», το οποίο το ξεκίνησε σαν νουβέλα για να καταλήξει στο ογκώδες opus που είναι. Αν η ζωή είναι ένα σανατόριο που στους διαδρόμους του τριγυρίζει ο θάνατος, η μεγαλοφυϊα του Τόμας Μαν έγκειται στο ότι μετέτρεψε τη φυσική ασθένεια σε ένα πλατύτερο σύμβολο ενός παρακμασμένου πολιτισμού. Το ίδιο και με την επιδημία της χολέρας στο «Θάνατο στη Βενετία» και με την μοιραία αρρώστια του Χάνο στους «Μπούντεμπρουκς». Το μικρόβιο δεν υπήρχε μόνο στην αστική σταθερότητα της Βαϊμάρης της προπολεμικής Γερμανίας, ενώ ο ναζισμός ήταν μία διαστροφή της φύσης. Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Άντολφ Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία και στις 11 Φεβρουαρίου ο Τόμας Μάν έφυγε για μια σειρά διαλέξεων στην Ολλανδία, το Βέλγιο και τη Γαλλία. Στη Γερμανία δεν ξαναγύρισε ποτέ παρά μόνο μετά τον πόλεμο, αλλά και τότε για τόπο διαμονής του διάλεξε την Ελβετία. Τον Ιανουάριο του 1937 ο Γκέμπελς εξέδωσε διάταγμα με το οποίο απαγορευόταν κάθε μνεία του Τόμας Μαν στις γερμανικές εφημερίδες. Οι ραδιοφωνικές ομιλίες όμως του Τόμας Μάν, αναμεταδιδόμενες από το BBC, για ακροατές μέσα στη Γερμανία, κράτησαν ζωντανό το πνεύμα του φιλελευθερισμού. Στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος δημοσίευσε την τετραλογία του «Ο Ιωσήφ και τα αδέλφια του» («Οι ιστορίες του Ιακώβου», «Ο νέος Ιωσήφ», «Ο Ιωσήφ στην Αίγυπτο» και «Ο Ιωσήφ ο τροφεύς»). Η απεικόνιση Εβραίων, εκείνη την εποχή, ως των πατέρων της σύγχρονης ηθικής, ήταν μια πράξη σπάνιου ανθρωπισμού.

                Απόμακρος και ψυχρός

     Ο άνθρωπος όμως Τόμας Μαν που περιγράφει ο Ρόναλντ Χέιμαν, ήταν απόμακρος, βυθισμένος στον εαυτό του και όχι πολύ καλός πατέρας, αφού λίγα έκανε για να σώσει το γιο του Κλάους από τα ναρκωτικά και την αυτοκτονία. Απόμακρος ήταν και στη μεταπολεμική Γερμανία όπου, σε μια χώρα που προσπαθούσε να ξανασταθεί στα πόδια της, τα νιτσεϊκά του θέματα, του μηδενισμού, της παρακμής και της πτώσης, ήσαν αριστοκρατικά και παλιομοδίτικα. Ο ίδιος πίσω στη χώρα του μετά τον πόλεμο, θα έπρεπε να ένιωθε, όπως σημειώνεται, σαν λάθος άνθρωπος σε λάθος τόπο. Στο μυθιστόρημα του, του 1947 «Δόκτωρ Φάουστους» με τον δαιμονικό του ήρωα Αντριαν Λεβέρκιν, κάνει μόνο έναν υπαινιγμό στο Άουσβιτς, ίσως γιατί το θέμα ήταν άβολο. Αμφιβάλλοντας για τη δυνατότητα εγκαθίδρυσης δημοκρατικού πολιτεύματος στη Γερμανία, εγκαταστάθηκε στην Ελβετία όπου και πέθανε, στη Ζυρίχη, το 1955.

                      ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ

          (Λύμπεκ της Γερμανίας 6/6/1875-Ζυρίχη, Ελβετία 12/8/1955)

THOMAS  MANN

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ- ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ- ΝΟΥΒΕΛΕΣ

1., ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ, Μετάφραση από τα γερμανικά Μαρία Κωνσταντινίδη, εκδ. Δίφρος, Αθήνα Οκτώβριος 1956, σ. 90

-1/β. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ. ΤΡΙΣΤΑΝΟΣ. GLADIUS DEI. Ο  ΝΟΜΟΣ. (DER TOD IN VENEDIG) und andere Erzahlungen). Μετάφραση Άρης Δικταίος, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1976, σ.272.

 Περιλαμβάνει 4 έργα του καθώς και «Αυτοβιογραφία 1930» σ.5-8, και «Επίλογο» σ.263-271 από τον μεταφραστή.

[Ο πρώτος τόμος των Απάντων του μεγάλου συγγραφέα (βραβείο λογοτεχνίας Νόμπελ) με το γενικό τίτλο «Ο Θάνατος στη Βενετία», περιλαμβάνει 4 έργα: «Ο Θάνατος στη Βενετία», «Τριστάνος», «Κλαούντιους Ντέι», «Ο Νόμος». Το πρώτο είναι ανασύνθεση του πλατωνικού έρωτα, αναζήτηση του Κάλλους. Το δεύτερο, ψυχογραφία του Καλλιτέχνη μέσα στην έκσταση της μουσικής. Το τρίτο, μιά σύγκρουση αισθητικής τέχνης και ηθικής. Το τέταρτο, η δέσμη των κανόνων της ανθρωπιάς.]

-1/γ. ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ, μτφ. Μαρίας Κωνσταντινίδη, εκδ. Ίνδικτος, Αθήναι, Νοέμβριος 1998, σ.204. Εικόνα εξωφύλλου:  GIORGIO DE CHIRICO, Ritratto d’ uomo. Η έκδοση της «Ινδίκτου» περιλαμβάνει εκτενή εισαγωγή με τίτλο «ΠΡΟΣ- ΑΝΑΓΝΩΣΗ» του Ηρακλή Δ. Λογοθέτη, Σεπτέμβριος 1998, σελ. 7-36. Στο οπισθόφυλλο δημοσιεύεται απόσπασμα του έργου: «Άγαλμα και καθρέφτης!...».

2.,-ΤΡΙΣΤΑΝΟΣ (TRISTAN). Νουβέλα., Μετάφραση Κυριάκος Κεντρωτής, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, Φεβρουάριος 1985, σ.76. Η μετάφραση αφιερώνεται στην Κατερίνα και τον Αλέξανδρο. Περιέχει «ΕΙΚΟΣΙ ΠΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΙΣΤΑΝΟ ΤΟΥ THOMAS MANN 7-15. TRISTAN 17-76. Στο εξώφυλλο: Σχέδιο του Αλέξανδρου Ίσαρη. Μακέτα: Δημήτρης Καλοκύρης.

[Η τελείωση του έρωτα στον θάνατο και η ιδέα της αιώνιας νύχτας πού λύνει με μουσική τους δεσμούς και συντρίβει τα δεσμά του φωτός, απελευθερώνοντας τους ανθρώπους απ’ την ψευδεπίγραφη χαρμοσύνη της «ζωής» και δωρίζοντάς τους στο Επέκεινα την ποθούμενη και επιδιωκόμενη εσωτερική γαλήνη, είναι τα δύο κεντρικά σημεία, όπου περιστρέφεται αυτό το sui generis έργο τουThomas Mann.

     Το ονόμασε νουβέλα’ ίσως μάλιστα και να είναι. Το βέβαιο πάντως είναι ότι το έργο διαθέτει μόνο μέσον, ή μάλλον είναι ολόκληρο ένα μέσον, αφού η αρχή και το τέλος συμπίπτουν στο σκότος, στη βάφτιση του ανθρώπου στα νάματα του σκότους, στον επαναπατρισμό του στο αρχαίο Μαύρο, με τη συνοδεία της πλέον μυστικής τέχνης: της μουσικής.].(Από το οπισθόφυλλο).

3.,-ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΒΟΥΝΟ, Μυθιστόρημα, Μετάφραση από τα γερμανικά Άρης Δικταίος, τόμος Α΄, εκδ. Δίφρος, Αθήναι Δεκέμβριος 1956, σ.418.

ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΒΟΥΝΟ, Μυθιστόρημα, Μετάφραση. από τα γερμανικά Άρης Δικταίος, τόμος Β΄, εκδ. Δίφρος, Αθήναι Απρίλιος 1957, σ.448.

-3/β. ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΒΟΥΝΟ (DER ZAUBERBERG) Μετάφραση Θόδωρος Παρασκευόπουλος, τόμος Α΄, εκδ. Εξάντας, Αθήνα Σεπτέμβριος 1995, σ.590. Νούμερο 49.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΤΟΜΟΥ

Πρόθεση

Πρώτο κεφάλαιο: Άφιξη,7-Αριθ.34, 18-Στο εστιατόριο, 23.

Δεύτερο κεφάλαιο: Σχετικά με τη λεκάνη του βαπτίσματος και τον παππού σε διττή μορφή, 32- Στο σπίτι των Τείναππελ. Σχετικά με την ηθική κατάσταση του Χανς Κάστορπ, 48.

Τρίτο κεφάλαιο:  Αξιοπρεπές κατσούφιασμα, 63.-Πρόγευμα, 67.-Πείραγμα, τελευταία μετάληψη. Ευθυμίας διακοπή, 79.-Ο Σατανάς, 93.-Διαύγεια σκέψης, 107.-Μια κουβέντα παραπάνω, 116.-Φυσικά, μια γυναίκα!, 123.-Ο κύριος Άλμπιν, 131. -Ο Σατανάς κάνει ανήθικες προτάσεις, 135.

Τέταρτο κεφάλαιο: Αναγκαίες αγορές, 154.-Παρέκβαση για την αίσθηση του χρόνου, 169.- Αποπειράται να συζητήσει γαλλικά, 175.-Πολιτικά ύποπτη!, 183.-Χίππε, 191.-Ανάλυση, 207. –Αμφιβολίες και σταθμίσεις, 218.-Συζητήσεις στο τραπέζι, 224.-Ανερχόμενος φόβος. Για τους δυο παππούδες και τη βαρκάδα στο σύθαμπο, 235.-Το θερμόμετρο, 268.

Πέμπτο κεφάλαιο: Σούπα της αιωνιότητας και ξαφνική διαύγεια, 305.- Θεέ μου, βλέπω!, 339.-Ελευθερία, 366.-Ιδιοτροπίες του υδράργυρου, 376.-Εγκυκλοπαίδεια, 394. –Humaniora, 418.-Έρευνες, 446.-Ο χορός των νεκρών, 478.-Νύχτα της Βαλπούργης, 538.

Παράρτημα. Μετάφραση των γαλλικών διαλόγων του πρώτου τόμου, 575.

Σημείωση: Ο πρώτος τόμος συνοδεύεται, σελίδες 575-587 με το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. Μετάφραση των γαλλικών διαλόγων του πρώτου τόμου. Η μτφ. είναι του Αλέξανδρου Πανούση.

ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΒΟΥΝΟ (DER ZAUBERBERG) Μετάφραση Θόδωρος Παρασκευόπουλος, τόμος Β΄, εκδ. Εξάντας, Αθήνα Σεπτέμβριος 1995, σ.656. Νούμερο 49.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΤΟΜΟΥ

Έκτο κεφάλαιο: Αλλαγές, 5.-Και κάποιος ακόμη, 44.-Περί κράτους του Θεού και πονηρής λύτρωσης, 75.-Έκρηξη οργής. Και κάτι εντελώς δυσάρεστο, 118.-Επίθεση που αποκρούστηκε, 139.-Operationes spirituales, 164. -Χιόνι, 213.-Σαν στρατιώτης και γενναίος, 263.

Έβδομο κεφάλαιο: Περίπατος στην ακρογιαλιά, 336.-Μυνχέερ Πέπερκορν, 348.- Vingt et un, 362.- Μυνχέερ Πέπερκορν (συνέχεια), 394.-Μυνχέερ Πέπερκορν (τέλος), 460.- Η μεγάλη αποβλάκωση, 481.-Ηχητική ευωχία, 499.-Ύποπτα πράγματα, 529.-Ο μεγάλος ερεθισμός, 577.- Η βροντή, 616.

Τόμας Μάν: Πώς γράφτηκε το Μαγικό βουνό, 635.

Σημείωση: Με το δεύτερο τόμο ολοκληρώνεται το ογκώδες μυθιστόρημα του Τόμας Μάν. Σύνολο κεφαλαίων 7. (FINIS OPERIS) σελίδα 633. Στίς σελίδες που ακολουθούν 635-653, δημοσιεύεται το «Πώς γράφτηκε το Μαγικό βουνό» του Τόμας Μάν. Το “The Making of ‘The Magic Mountain’”: με τον τίτλο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Βοστώνης The Atlantic Monthly, τ.191/1, άρθρο του Τόμας Μάν βασισμένο σε διάλεξη που έδωσε ο συγγραφέας στις 10 Μαϊου 1939 στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Το κείμενο μετέφρασε από το αγγλικό πρωτότυπο ο Αλέξανδρος Πανούσης.

-3/γ. Thomas Mann, Το μαγικό βουνό, μετάφραση Θόδωρος Παρασκευόπουλος. Πρόλογος Τίνα Μανδηλαρά, Μετάφραση των γαλλικών διαλόγων 930-939 Αλέξανδρος Πανούσης. Εκδόσεις Μεταίχμιο 2016 σελ. 942. Στη σειρά «Μεγάλες αφηγήσεις», υπεύθυνος Δημήτρης Στεφανάκης. Επιμέλεια έκδοσης Ειρήνη Χριστοπούλου, Διορθώσεις τυπογραφικών δοκιμίων Γιάννης Γαλανόπουλος, Σχεδιασμός εξωφύλλου Redoine Amzian.

(«Το Μαγικό βουνό είναι ένα αριστούργημα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας από έναν νομπελίστα συγγραφέα που διερευνά τη γοητεία και τον εκφυλισμό των ιδεών σε μια εσωστρεφή κοινότητα τις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου. Η υπόθεση είναι φαινομενικά απλή. Ο νεαρός μηχανικός από το Αμβούργο Χανς Κάστορπ επισκέπτεται το σανατόριο Μπέργκχοφ της Ελβετίας για να δει τον ξάδερφό του. Μια μικρή αδιαθεσία και ένας παρατεταμένος πυρετός οδηγούν τον γιατρό να του προτείνει να παρατείνει την παραμονή του. Τελικά ο Χανς Κάστορπ αποφασίζει να μείνει στο σανατόριο για τρείς βδομάδες. Μόνο που οι τρείς βδομάδες, χωρίς να το καταλάβει, μετατρέπονται σε επτά χρόνια, καθώς ο Χανς ερωτεύεται και μεθά από τις ιδέες που ακούει να συζητιούνται εκεί.» Από το οπισθόφυλλο).

     Διάσημος για την ειρωνεία του ο Τόμας Μάν, μαζί με τους Σοπενχάουερ, Νίτσε και Φρόιντ, προσφέρει την ενοποιητική ουσία, την αγάπη για την τέχνη και τη φαντασία, που χρειάζεται ο σύγχρονος κόσμος για να μη διαλυθεί ύστερα από την κατάρρευση των κοινωνικών δυνάμεων και των θρησκειών. Independent.

Προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις.. Ένα μυθιστόρημα για μια ζωή και όχι απλώς για ένα βροχερό απόγευμα. Guardian.

Ο σημαντικότερος γερμανός μυθιστοριογράφος του 20^ου αιώνα. Spectator

4.,-ΤΟΝΙΟ ΚΡΕΓΚΕΡ. Μ’ ένα σχέδιο γης Μαρίας Κλωνάρη. Πρόλογος Κώστας Ταχτσής, Μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ. Τράμ, Θεσσαλονίκη 1973, σ.116. Γραφική επιμέλεια: Δημήτρης Καλοκύρης.

Περιλαμβάνει: Κώστας Ταχτσής, Πρόλογος, 6-11.-Τόνιο Κρέγκερ, (κεφάλαια 9) 13-107.-Ο Τόμας Μάν για τον Τόνιο Κρέγκερ (Απόσπασμα από το Αυτοβιογραφικό Δοκίμιο, 1930), 108-109.-Χρονολόγιο Τόμας Μάν, 110-111. Ακολουθούν, φωτογραφία του Τόμας Μάν το 1899. Φωτογραφία της γενέθλιας πόλη του συγγραφέα, Το Lubeck γύρω στα τέλη του 19^ου αιώνα.-Ο Τόμας Μάν και ο αδελφός του Χάινριχ (1885).-Γελοιογραφία του Μάν σχεδιασμένη απ’ τον ίδιο (1889). Δεύτερη Έκδοση, Τράμ 1977.

-4/β. ΤΟΝΙΟ ΚΡΕΓΚΕΡ. Μετάφραση-Εισαγωγή Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ. Ύψιλον, Γ΄ έκδοση, Αθήνα 1982, σ. 108. Δ΄ Έκδοση, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1985.

Περιέχει: Αλέξανδρος Ίσαρης, ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΥΝΔΕΣΗ (Τέσσερεις μαρτυρίες/ Οι δύο κόσμοι/ Το πάθος της έκφρασης), 7-19.-Τόνιο Κρέγκερ, 23-107.

-4/γ. ΤΟΝΙΟ ΚΡΑΙΓΚΕΡ- Ο ΜΑΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΟΣ (TONIO KROGER.- MARIO UND DER  ZAUBERER (1922)), Μετάφραση Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Ίνδικτος, Αθήναι, Νοέμβριος 2000, σ.254. Περιλαμβάνει: Αλέξανδρος Κυπριώτης: Εισαγωγή, 7-31. –ΤΟΝΙΟ ΚΡΑΙΓΚΕΡ, 33-147.- Ο ΜΑΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΟΣ ΕΝΑ ΤΡΑΓΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ, 149-233.-Σημειώσεις, 235-251.

[Ο Τόνιο Κραίγκερ μοιάζει με τα οικογενειακά άλμπουμ των παλιών ασπρόμαυρων φωτογραφιών. Είναι εικόνες, γεύσεις, μυρωδιές και μουσικές. Ο υψηλός πυρετός της ιλαράς με την κόκκινη κάλτσα στη λάμπα και το πετιμέζι. Η μυστική κρυψώνα και τα γδαρμένα γόνατα. Το πείσμα και τα δαγκωμένα χείλη. Είναι ο κόμπος στο λαιμό. Είναι η μέθη του κονιάκ. Είναι η φυγή που σε γυρίζει πάλι πίσω.

Ο Μάριο και ο Μάγος είναι ένα παραμύθι για μεγάλα παιδιά. Είναι η αίσθηση κινδύνου και ασφάλειας σε συγκεντρώσεις μαζικές. Είναι το αυθόρμητο γέλιο που συγκρατείς, όταν βλέπεις κάποιον άγνωστο να πέφτει στο δρόμο. Είναι η ανησυχία της γοητείας που ασκεί ο Μεφιστοφελής. Ο ήχος απ’ τα κέρματα στο χέρι του ζητιάνου. Το άναμμα τσιγάρου απ’ το φίλτρο. Είναι ο από μηχανής κυνηγός που δεν συμπάθησες ποτέ και η ανομολόγητη θλίψη για τον κακό το λύκο.]

5.,-Ο ΜΑΡΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΟΣ, (MARIO UND DER ZAUBERER (1930).- DER KLEINE HERR FRIEDEMMAN (1898),   Απόδοση από τα Γερμανικά: Φώτης Βασινιώτης. Πρόλογος: Ευγένιος Αρανίτσης, εκδ. Ερατώ, Αθήνα, Ιούλιος 1982, σ.152.

Περιεχόμενα (Προλογικό σημείωμα 9-14)-(Ο Μάριο και ο Μάγος 17-101)-(Ο μικρός κύριος Φρήντεμαν 105-146)- (Τόμας Μάν 147-151). Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι του Γιώργου Τουρκοβασίλη.

[Οι δύο νουβέλες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό, «Ο Μάριο και ο Μάγος» και «Ο μικρός κύριος Φρήντεμαν» δεν διαφέρουν και πολύ από το «Θάνατος στη Βενετία». Είναι και οι τρείς τους παραλλαγές ενός πολύ παλιού παραμυθιού που ο Άντερσεν δέν χόρταινε να επαναλαμβάνει. Η αγάπη (και μαζί η πείνα) πού τρέφουν η ασκήμια και τα γηρατειά για την ομορφιά, είναι το παλιό παραμύθι και σίγουρα δεν θα υπάρχει ούτε ένας απ’ τους υπομονετικούς αναγνώστες του βιβλίου αυτού που να μην το έχει ακούσει.]

6.,-ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΑΤΕΩΝΑ  ΦΕΛΙΞ  ΚΡΟΥΛ (BEK ENNTNISSE DES HOCHSTAPLERS FELIX KRULL) Μετάφραση από τα Γερμανικά, Πρόλογος (7-12) και Σημειώσεις (417-431) Τούλα Σιετή, εκδ. Οδυσσέας 1989, σ.432. Το έργο αποτελείται από 11 κεφάλαια (15-416).

[Τον Ιανουάριο του 1910 ο Τόμας Μάν ξεκινά το μυθιστόρημα ετούτο, που έμελλε να πάρει την τελική του μορφή 40 χρόνια αργότερα. Ο συγγραφέας σ’ ένα σημείωμά του δίνει ως εξής το περίγραμμα των περιπετειών του Φελίξ Κρουλ: «Ο απατεώνας συναντά ένα νεαρό κόντε που διατηρεί έναν ανεπιθύμητο για την οικογένειά του ερωτικό δεσμό. Η οικογένεια για να τον απομακρύνει του επιβάλλει ένα ταξίδι ανά τον κόσμο, του στέλνει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για αυτό το σκοπό και απαιτεί να της στέλνει γράμματα από όλους τους σταθμούς του ταξιδιού του. Ο Φελίξ προτείνει στον κόντε  να τον αντικαταστήσει. Ο απατεώνας παίρνει τα χρήματα και μετά οι δυό τους, με βάση τα στοιχεία των τουριστικών οδηγών του Baedeker, γράφουν μαζί τις επιστολές που ο Φελίξ θα ταχυδρομεί από τα διάφορα μέρη. Ο Φελίξ ταξιδεύει με την ταυτότητα του κόντε και ταχυδρομεί τα γράμματα όπως έχει συμφωνήσει, ενώ ο αυθεντικός κόντε παραμένει κοντά στην ωραία του».

Από κατοπινές αναφορές, πάντα του ίδιου του Τ. Μάν στο έργο, μαθαίνουμε πώς είναι «απόπειρα ανανέωσης του Bildungs και Eziehungsroman”, δηλαδή μυθιστόρημα με θέμα την διάπλαση ενός παραδειγματικού χαρακτήρα, «και εν μέρει παρωδία», όπου με τον όρο «παρωδία» δεν εννοεί τη σκοτεινή μεταβολή του μοντέλου αλλά την πρωτοτυπία κάθε έργου τέχνης’ είναι ακόμη «ένα είδος περιπετειώδους μυθιστορήματος με φόντο την όψιμη αστική κοινωνία της περιόδου πρίν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο», στο οποίο τίθενται εν αμφιβόλω οι αξίες της αστικής ζωής’ τέλος, λέει πώς «πρόκειται για μια καινούργια άποψη της τέχνης και του καλλιτέχνη, της ψυχολογίας μιάς ύπαρξης εξωπραγματικής και γεμάτης ψευδαισθήσεις».

     Τις απόψεις αυτές υιοθέτησε πολλές φορές και η λογοτεχνική κριτική ενώ πρόσφερε και άλλες, όπως έκανε π.χ. ο Γκέοργκ Λούκατς που προσεγγίζοντας το έργο κοινωνιολογικά έγραψε: «Η ειρωνική κριτική και αυτοκριτική του Τόμας Μάν απέναντι στη σύγχρονη αστική κοινωνία θέτει ένα τελείως πρωτότυπο και καινούργιο θέμα: μόνο ο απατεώνας μπορεί στον σημερινό κόσμο της αστικής παρακμής να απολαύσει την προσωπικότητά του».

Οι ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΑΤΕΩΝΑ ΦΕΛΙΞ ΚΡΟΥΛ είναι έργο ολοκληρωμένο, γιατί τα επεισόδια από τη ζωή του Φέλιξ όπως περιγράφονται από την αριστοτεχνική πένα του Τόμας Μάν αρκούν για να αναδυθεί απολύτως ολοκληρωμένος ο ήρωας και για να «σκιαγραφηθεί με αδρές πινελιές», ο θάνατος του παραδοσιακού αστού και η γέννηση στη θέση του ενός ιδιόμορφου καλλιτέχνη, χαριτωμένου και διασκεδαστικού στην Τόμας Μάν-ική εκδοχή, προάγγελου όμως του σημερινού υποταγμένου, φοβισμένου και παραδομένου σε κάθε λογής entertainment ανθρώπου. ΤΟΥΛΑ  ΣΙΕΤΗ].

-6/β, ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΕΛΙΞ  ΚΡΟΥΛΛ, Μετάφραση: Ανδρέας Σπυρόπουλος, εκδ. Αθανάσιος Μαγκανιάς χ.χ., σ.328. Ο τόμος στην σελίδα 6 δημοσιεύει φωτογραφία και βιογραφικό του μεταφραστή. Στις σελίδες 7-10 δημοσιεύονται στοιχεία για τον γερμανό συγγραφέα Τ. Μάν

7.,-ΤΑ  ΑΛΛΑΓΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΙΑ. (Thomas Mann, DIE VERTAUSCHTEN), Μετάφραση-Επιμύθιο: Νίκος Λίβος, εκδ. Κριτική, Αθήνα, Δεκέμβριος 1988, σ.190. (μτφ.7-180, Επιμύθιο 181-189).

[Τα αλλαγμένα κεφάλια, η ιστορία της «καλλίγραμμης Ζίτα και των δύο συζύγων της», είναι ένα από τα πιο όμορφα διηγήματα του Τόμας Μάν. Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτήριζε αυτό το έργο του αριστούργημα. Πράγματι χάρη στην ιδιαίτερη μαεστρία του μεγάλου γερμανού λογοτέχνη η μυθική-εξωπραγματική εξέλιξη των γεγονότων με το αιματηρό αποκορύφωμα, την αλληλοσφαγή των δύο εραστών της Ζίτα και την θυσία της ίδιας στη νεκρική τους πυρά, γίνεται ένα έργο «ελευθερίας και ευθυμίας», όπως γράφει ο Μάν, ένας ύμνος στον έρωτα και τη ζωή.].

8.,-ΤΡΕΙΣ ΝΟΥΒΕΛΕΣ. (Αναστάτωση και Πρώιμος Πόνος, 9-67).(Το Αίμα των Βέλζουνγκεν, 69-115). (Η Απατημένη, 117-230). Τέοντορ Αντόρνο, Για τη νουβέλα Η Απατημένη, (Από ένα γράμμα του Τέοντορ Αντόρνο προς τον Τόμας Μάν), 231-237., Μετάφραση Γιάννης Κοιλής, εκδ. Κριτική, Αθήνα, Απρίλιος 1989, σ.238

[Τόμας Μάν: «Θαυμάζω τους υπερήφανους και ψυχρούς που περιδιαβαίνουν στα μονοπάτια της μεγάλης, της δαιμονικής ομορφιάς και περιφρονούν τον «άνθρωπο»- αλλά δεν τους ζηλεύω. Γιατί αν υπάρχει κάτι που μπορεί να μετατρέψει ένα λογοτέχνη σε ποιητή, αυτό είναι η αστική αγάπη μου για το ανθρώπινο και συνηθισμένο. Απ’ αυτήν την αγάπη εκπορεύεται όλη η ζεστασιά, η καλωσύνη, το χιούμορ και μου φαίνεται σα να ‘ναι αυτή η ίδια αγάπη για την οποία έχει γραφτεί, ότι κι αν μπορούσε κανείς να μιλά με λαλιά ανθρώπων και αγγέλων, δίχως αυτήν δεν θα ‘ταν παρά χαλκός ηχών και κύμβαλον αλλαλάζον».]

9.,-Ο ΕΚΛΕΚΤΟΣ, Μετάφραση, Στέλλα Βουρδούμπα, εκδ. Παϊρίδης, Αθήνα χ.χ., σ.272

10.,-ΔΟΚΤΩΡ ΦΑΟΥΣΤΟΥΣ Ο βίος του Γερμανού συνθέτη ΑΝΤΡΙΑΝ ΛΕΒΕΡΚΥΝ ιστορημένος από έναν φίλο. (DOKTOR FAUSTUS Dus Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkun erzahlt von einem Freunde),   Μετάφραση, Άρης Δικταίος, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήναι, Γενάρης, Φλεβάρης 1973, σ.590.

11.,-ΜΠΟΥΝΤΕΝΜΠΡΟΚ  Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΜΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ. (BUDDENBROOKS. VERFALL EINER FAMILIE, 1901),  Μετάφραση-Σημειώσεις Τούλα Σιετή.  Θεώρηση μετάφρασης Λαυρέντιος Γκεμερέυ, εκδ. Οδυσσέας Αθήνα 1986, σ.758

Περιεχόμενα: ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ,5- ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ, 49.-ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ, 89.-ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ,163.- ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ, 237.-ΕΚΤΟ ΜΕΡΟΣ,289.-ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΡΟΣ, 375.-ΟΓΔΟΟ ΜΕΡΟΣ, 417.-ΕΝΑΤΟ ΜΕΡΟΣ, 531.-ΔΕΚΑΤΟ ΜΕΡΟΣ, 583.-ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΜΕΡΟΣ, 663. –ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΩΝ ΜΠΟΥΝΤΕΝΜΠΡΟΚ, 727.-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, 728.- ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ, 755.

Σημείωση: Τα έντεκα μέρη του μυθιστορήματος και τα ανάλογα κεφάλαιά τους, καταλαμβάνουν τις σελίδες 5-724. Ακολουθεί το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. Το Παράρτημα περιλαμβάνει τίτλους ξένων βιβλίων στους οποίους στηρίχθηκε η μεταφράστρια για να γράψει τις Σημειώσεις κάθε ενότητας και των κεφαλαίων, σ.728.  Σημειώνεται: «Ένα μεγάλο μέρος των πληροφοριών που περιέχονται στις σημειώσεις προέρχονται από τα εξής έργα:» Παρατίθενται 11 βιβλία. Από 729-754 έχουμε τις εμπεριστατωμένες ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ του έργου, και, η έκδοση κλείνει με το ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ του γερμανού συγγραφέα Τόμας Μάν.

12.,-Η ΛΟΤΕ ΣΤΗ ΒΑΪΜΑΡΗ (LOTTE IN WEIMAR (1939)). Μετάφραση-Πρόλογος: Θεόδωρος Παρασκευόπουλος. Επίμετρο Κοσμάς Ψυχοπαίδης, εκδ. Εξάντας Αθήνα Νοέμβριος 2000, σ.654 Νούμερο 58.

Περιεχόμενα: ΠΡΟΛΟΓΟΣ,11.-ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ,15.-ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, 43.-ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ,65.- ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, 173.-ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Η αφήγηση της Αντέλε, 205.- ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, 303.-ΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, 394.-ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, 518.- ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ, 600. ΕΠΙΜΕΤΡΟ, 625.

Σημείωση: Το ΕΠΙΜΕΤΡΟ με τον τίτλο «Η Λότε του Τόμας Μάν και τα όρια της ειρωνικής νεωτερικότητας» που υπογράφει ο Κοσμάς Ψυχοπαίδης καταλαμβάνει τις σελίδες 625-654. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο:

«Σαν θεατρική κωμωδία ξεκινά η Λότε στη Βαϊμάρη: με την άφιξη μιας καλοβαλμένης γηραιάς κυρίας η οποία αναστατώνει το πανδοχείο της μικρής πρωτεύουσας όπου καταλύει… Αρχίζει σαν θεατρική κωμωδία, σαν παιχνίδι γύρω από τον Γκαίτε, ο οποίος εμφανίζεται πολύ αργότερα, ο εν τω μεταξύ σεβάσμιος καλλιτέχνης…». Ο Τόμας Μάν την άνοιξη του 1940, εμφανώς ικανοποιημένος με την ιστορία που είχε αρχίσει να γράφει επτά χρόνια πριν και που κυκλοφόρησε το 1939. Ήδη στο ξεκίνημα της συγγραφής ο Τόμας Μάν ήταν βέβαιος. «Οπωσδήποτε θα βγει κάτι ιδιαίτερο, το νιώθω από τώρα, και θα εξελιχθεί σε ένα όμορφο τομίδιο». Ξεκίνησε το Νοέμβριο του 1933, έχοντας μόλις ολοκληρώσει τον τρίτομο της τετραλογίας του Ιωσήφ, κι έγραψε αυτή την ιστορία για τη γυναίκα που είχε ερωτευθεί στα νιάτα του ο Γκάιτε, την αθάνατη μορφή της Λότε του Βέρθερου, η οποία δεν μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό να ξανασυναντήσει τον Γκαίτε ύστερα από σαράντα τέσσερα χρόνια. «Κι εκείνος τη βλέπει, λίγο ενοχλημένος, τον βλέπει κι εκείνη, λίγο απογοητευμένη και μυστηριωδώς συγκινημένη από αυτό το κάπως αλλόκοτο ξαναπάντημα ύστερα από μισό αιώνα», περιγράφει τη σκηνή της συνάντησης στο σπίτι του «πρίγκιπα των ποιητών» ο Στέφαν Τσβάιχ.

Ο Τόμας Μάν γεννήθηκε το 1875 στο Λύμπεκ της βόρειας Γερμανίας και έζησε από το 1893 στο Μόναχο. Το 1933 εγκατέλειψε τη Γερμανία και έζησε αρχικά στην Ελβετία, κοντά στη λίμνη της Ζυρίχης, και κατόπιν στις ΗΠΑ, όπου έγινε καθηγητής στο Πρίνστον και στη συνέχεια μετακόμισε στην Καλιφόρνια. Αργότερα επέστρεψε στην Ελβετία. Πέθανε στις 12 Αυγούστου 1955 στη Ζυρίχη.

13.,-ΤΟΜΑΣ ΜΑΝΝ, ΣΥΓΚΕΧΥΜΕΝΑ ΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ ΤΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΑ. (THOMAS MANN, SAMTLICHE ERZAHLUNGEN, S. Fischer Verlag, 1963). Δεκατρία πρώιμα διηγήματα και νουβέλες. Μετάφραση Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Ίνδικτος, 2002, σ. 374.

Περιεχόμενα: Ι. ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ. ΙΙ. ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ.-III. ΟΠΤΑΣΙΑ.-IV.Η ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΥΤΥΧΙΑ.-V. Ο ΜΙΚΡΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΦΡΗΝΤΕΡΜΑΝΝ.-VI. Ο ΠΑΛΙΑΤΣΟΣ.-VII. ΤΟΜΠΙΑΣ ΜΙΝΤΕΡΝΙΚΕΛ.-VIII. ΕΚΔΙΚΗΣΗ.-IX.ΛΟΥΙΖΑΚΙ.-X. ΤΡΙΣΤΑΝΟΣ.-XI. ΤΟ ΠΑΙΔΙ- ΘΑΥΜΑ.-XII. ΜΙΑ ΚΑΠΟΙΑ ΕΥΤΥΧΙΑ.-XIII. ΠΑΡΑ ΤΩ ΠΡΟΦΗΤΗ.-XIV. ΑΝΕΚΔΟΤΟ. -XV. ΤΟ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΑΤΥΧΗΜΑ.-XVI. ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ.

(«Οι ήρωες και οι ηρωίδες του Τόμας Μάνν, προσωπογραφίες φιλοτεχνημένες με τους απόηχους της μουσικής, ζούν στο μεταίχμιο της αξιοπρέπειας και του εξευτελισμού, καθημερινοί ήρωες μιάς παρακμάζουσας εποχής και καλλιτεχνικοί εκφραστές της. Η δύναμή του ανάγεται στην ανέφικτη κοινωνική προσαρμογή τους και η αδυναμία τους στα καταπιεσμένα ένστικτά τους. Ο πολιτισμός εν τέλει καταρρέει και ο καταπιεσμένος κόσμος των ενστίκτων, τον οποίο μοιραία αφυπνίζει η καταλυτική εισβολή του πάθους στην εξισορροπημένη αταραξία μιάς καλά προφυλαγμένης και κατ’ επίφασιν ακλυδώνιστης και ασφαλούς ζωής, θριαμβεύει μετέωρος μεταξύ ανηθικότητας και ηθικής. Αυτή η ατέρμονη εσωτερική πάλη προβάλλει μέσω της αριστοτεχνικής ειρωνικής και κωμικοτραγικής καταγραφής της ως αέναος ρυθμιστής της ανθρώπινης συμπεριφοράς, πέρα από το καλό και το κακό, ως κύριος εκφραστής της βούλησης για τη ζωή και της κατανίκησης του θανάτου.». Από το οπισθόφυλλο).

14., Ο ΙΩΣΗΦ ΚΑΙ ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΑΥΤΟΥ (JOSEPH UND SEINE BRUDER). Μετάφραση-Σημειώσεις: Λευτέρης Αναγνώστου. Φροντίδα εξωφύλλου: Κώστας Δαρδανός, εκδ. Gutenberg/ Orbis Literae. Editio Minor, Αθήνα. Διεύθυνση Σειράς: Α.Κ. Χριστοδούλου. Για τη μορφολογία της παρούσας σειράς συνεργάστηκαν οι Γιώργος Δαρδανός και Κυριάκος Αθανασιάδης που έκανε επίσης  τη γλωσσική επιμέλεια και τις διορθώσεις. Η παρούσα έκδοση συγχρηματοδοτήθηκε από το Geothe-Instituts gefordert.

 -τόμος Α΄, Οι ιστορίες του Ιακώβ (DIE GESCHICHTEN JAAKOBS (1933)), Μάιος 2004, σ.486.

Περιλαμβάνει: ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ (7-8). –ΠΡΟΟΙΜΙΟ: Κατάβαση στον Άδη (11-69). –ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒ (1. ΣΤΟ ΠΗΓΑΔΙ.-2. ΙΑΚΩΒ ΚΑΙ ΗΣΑΥ.-3. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΕΙΝΑΣ.-4 Η ΦΥΓΗ. -5. ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΛΑΒΑΝ.- 6. ΟΙ ΑΔΕΛΦΕΣ. -7. Η ΡΑΧΗΛ.

-τόμος Β΄, Ο νεαρός Ιωσήφ (DER JUNGE JOSEPH (1934)), Νοέμβριος 2004, σ.350

Περιλαμβάνει: 1.ΘΩΘ.-2.ΑΒΡΑΑΜ.-3.Ο ΙΩΣΗΦ ΚΑΙ Ο ΒΕΝΙΑΜΙΝ. -4.Ο ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΕΝΟΣ. -5. ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΥΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ. -6.Η ΠΕΤΡΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ ΣΠΗΛΙΑ.-7.Ο ΣΠΑΡΑΓΜΕΝΟΣ.

- τόμος Γ΄, Ο Ιωσήφ στην Αίγυπτο (JOSEPH IN AGYPTEN (1934)), Απρίλιος 2005, σ.798.

Περιλαμβάνει: 1.ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΧΩΡΑ.-2. Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ.-3.Η ΑΦΙΞΗ. -4. Ο ΑΝΩΤΑΤΟΣ. -5. Ο ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΣ.-6.Η ΑΓΓΙΓΜΕΝΗ. 7. Ο ΛΑΚΚΟΣ.

-τόμος Δ΄, Ιωσήφ ο τροφοδότης (JOSEPH DER ERNAHRER (1943)), Σεπτέμβριος 2005, σ.720

Περιλαμβάνει: ΠΡΕΛΟΥΔΙΟ ΣΤΑ ΑΝΩΤΕΡΑ ΚΛΙΜΑΚΙΑ  (11-27).-1. Ο ΑΛΛΟΣ ΛΑΚΚΟΣ.-2. Η ΚΛΗΣΗ.-3.ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ.-4.Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ.-5.ΘΑΜΑΡ.- 6. ΤΟ ΙΕΡΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ.-7. Ο ΞΑΝΑΔΟΣΜΕΝΟΣ.

15.-Η ΑΠΑΤΗΜΕΝΗ.(DIE BETROGENE) ΜΕ ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΑΝΤΟΡΝΟ. 3^η έκδοση, Μετάφραση Γιάννης Κοίλης, εκδ. Κριτική, Αθήνα 2020, σ. 116. Εικαστικό εξωφύλλου Chaim Soutine (1929) Portrait of Madeleine Castaing. Λάδι σε μουσαμά. Σχεδιασμός εξωφύλλου Χρήστος Κεντρωτής.  Πρώτη έκδοση Απρίλιος 1989 στον τόμο Τρείς νουβέλες).

Περιλαμβάνει: Η ΑΠΑΤΗΜΕΝΗ, 9-110.-Για τη νουβέλα «Η απατημένη». Από ένα γράμμα του Τέοντορ Αντόρνο προς τον Τόμας Μάν, (18/1/1954), 111-116.

«Η Ρόζαλι Φον Τίμλερ, στα πενήντα της πλέον χρόνια, ζει στο Ντίσελντορφ μαζί με τα δυο της παιδιά, την Άννα και τον Έντουαρντ. Την επιφανειακή ήσυχη ζωή τους κλονίζει ο ερχομός του εικοσιτετράχρονου Κεν Κίτον, δασκάλου αγγλικών του Έντουαρντ. Νέος, σφριγηλός και όμορφος, ο Κεν θυμίζει στη Ροζαλί ότι εξακολουθεί να είναι γυναίκα.

Ο Τόμας Μάν με γνώση και μαεστρία ξεδιπλώνει τα θέματα που χαρακτηρίζουν όλο το έργο του: ευτυχία, έρωτας, θάνατος.

     Απόψε θέλω να σας εκφράσω τις ευχαριστίες και τον θαυμασμό μου για την σκανδαλώδη παραβολή. Μα τι πράγματα που ούτε τα ‘χε κανείς υποψιαστεί βγάλετε πάλι από το θέμα της διαπλοκής μεταξύ έρωτα και θανάτου’ πόσο συγκεκριμένα και πόσο πλούσια σε εικόνες το επιτύχατε. Theodor Adorno». (από το οπισθόφυλλο).

16.-THOMAS MANN, ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ, (ENTTAUSCHUNG 1898)  Μετάφραση Βασίλης Παλιγγίνης, εκδ. Κουκούτσι, Φεβρουάριος 2019, σ.20. Σειρά ad intra Υπεύθυνη σειράς Ειρήνη Βακαλοπούλου.

«Ο Thomas Mann (Τόμας Μάνν) ήταν Γερμανός συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Λίμπεκ στις 6 Ιουνίου 1875 και πέθανε στο Κίλχμπεργκ κοντά στη Ζυρίχη στις 12 Αυγούστου 1955. Τα ιδιαίτερα συμβολικά επικά μυθιστορήματα και νουβέλες του εμφανίζουν αξιοσημείωτη παρατήρηση της ψυχολογίας του καλλιτέχνη και του διανοούμενου, αλλά και της ευρωπαϊκής ψυχής. Το 1929 βραβεύτηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Το σύντομο αυτό νεανικό αφήγημα του Thomas Mann, γραμμένο το 1896, είναι ένα πρελούδιο του Μαγικού βουνού (Der Zauberberg), που είδε το φώς της δημοσιότητας εικοσιοκτώ χρόνια αργότερα, το 1924.

Ο άνθρωπος κατέχει δύο γλώσσες, τη γλώσσα του περατού εμπειρικού νοήματος και τη γλώσσα της εσωτερικής λέξης, που δεν γνωρίζει κανένα απολύτως όριο.», σελ. 7

17.-ΔΥΟ ΝΟΥΒΕΛΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΛΟ. Όταν ο Γιάπε και ο Ντό Εσκομπάρ πλακώθηκαν στο ξύλο./ Έκπτωση., (“WIE JAPPE UND DO ESCOBAR SICH PRUGELTEN”.- “GEFALLEN”, Gesammelte Werke in Einzelbanden, Erzahlungen, Fiorenza. Dichtungrn 1960, 1974)  Μετάφραση -Επίμετρο: Γιάννης Πάγκαλος, εκδ. Οκτάνα-Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 2020, σ.118. Επιμέλεια έκδοσης Χρύσα Μωυσίδου. Σχέδια: Giovanni Battista Braccelli, 1624.

Περιεχόμενα: ΟΤΑΝ Ο ΓΙΑΠΕ ΚΑΙ Ο ΝΤΟ ΕΣΚΟΜΠΑΡ ΠΛΑΚΩΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΞΥΛΟ, 7-34. –ΕΚΠΤΩΣΗ, 35-84.-ΕΠΙΜΕΤΡΟ, ΔΥΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ. ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ FIN DE SIECLE, 85-111.-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, 113-116.

  «Οι λόγοι περί φύλου και σεξουαλικότητας κατά το γύρισμα του 19^ου προς τον 20^ο αιώνα, πανευρωπαϊκά γνωρίζουν μιά πρωτοφανή άνθιση σε όλους τους τομείς της κοινωνίας: πολιτική, δημοσιογραφία, επιστήμη (και ψευδο-επιστήμη), φιλοσοφία, εικαστικά, λογοτεχνία. Ειδικά στις τέχνες, οι προβληματισμοί αυτοί-μιά πρώιμη εκδοχή της «αναταραχής φύλου» (Butier), η οποία ως θεωρητική σύλληψη εμφανίζεται κοντά στο «δικό μας» Millennium –συγκροτούν έναν από τους κεντρικούς πυρήνες του τότε αναδυόμενου, πολύμορφου μοντερνιστικού ρεύματος. Ο Τόμας Μάν- συγγραφέας με σεισμογραφική αίσθηση για τα τεκταινόμενα της κάθε ιστορικής εποχής που γνώρισε στη μακρά λογοτεχνική του πορεία-δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από αυτό το κλίμα. Τα δύο διηγήματα της πρώτης του περιόδου, πού παρουσιάζονται εδώ σε πρώτη ελληνική μετάφραση, εντρυφούν στα ζητήματα του φύλου, αναδεικνύοντας τα ανεπανάληπτα λογοτεχνικά χαρακτηριστικά πού μετέπειτα θα αναπτύξει εν εκτάσει και στα μεγάλα του έργα: αριστοτεχνικά στιβαρή και απολαυστική αφήγηση συνδυασμένη με διακειμενικό «παιχνίδι», μινιμαλισμό, ειρωνεία, χιούμορ και υπονόμευση.». Από το οπισθόφυλλο.

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

1.,-ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, 1901-1955, Μετάφραση, Νανά Ησαϊα, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, Νοέμβριος 1985, σ. 310, διορθώσεις Μαρία Κούρση, εξώφυλλο Στέλιος Κούτριας. Περιλαμβάνει: ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ, 7-17 –ΝΑΝΑ ΗΣΑΪΑ: ΠΡΟΛΟΓΟΣ, 19-41.-Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ, 43-306.-ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΩΝ, 307-308.

[Τα Γράμματα αυτά, καθώς αντανακλούν αρκετές από τις όψεις της ζωής και του έργου του Μάν, ενός από τους πιο σημαντικούς δημιουργούς του αιώνα, θέτουν από την αρχή, με τη μεγαλύτερη δυνατή οξύτητα, το θέμα «τέχνη και πολιτική».

     Ο δημιουργός εκπροσωπεί σ’ έναν τέτοιο βαθμό τις αντιθετικές τάσεις του συναισθήματος και του νού, ώστε να μην είναι δυνατή γι αυτόν η υποστήριξη μιας οποιαδήποτε πολιτικής δοξασίας και θέσης εφ’ όσον από την ίδια της τη φύση κάθε τέτοιου είδους θέση και δοξασία δεν μπορεί παρά να είναι μονοσήμαντη.

     Ο σκοπός του δημιουργού δεν μπορεί παρά να είναι η απόλυτη αλήθεια, ή, τουλάχιστον, η μάχη για αυτήν την αλήθεια. Τι νόημα μπορεί να έχει η ένταξή μας σε μια οποιαδήποτε, καθορισμένη από άλλους ανθρωπιστική ιδεολογία, όταν στο βάθος της καρδιάς μας ξέρουμε, αλλοίμονο τόσο καλά, ότι καθόλου η ιδεολογία αυτή δεν καλύπτει την αλήθεια;]

2.,-ΕΡΜΑΝ  ΕΣΣΕ – ΤΟΜΑΣ  ΜΑΝ, ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ. (Hermann Hesse- Thomas Mann, Briefwechsel).  ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΑΝΝΥ ΚΑΡΛΣΟΝ ΚΑΙ ΦΟΛΚΕΡ ΜΙΧΕΛΣ. Μετάφραση από τα Γερμανικά: Γιώτα Λαγουδάκου και επιμέλεια Ελεάννας Λαμπάκη, Μακέτα εξωφύλλου Αντώνης Αγγελάκης, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, Φεβρουάριος 2003, σ. 218.

Περιεχόμενα: ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ, 9-16, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ, 13-205,-ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, 207-218. *

*Η παρούσα μετάφραση πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη του Προγράμματος Πολιτισμός 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η επιλογή των κειμένων της ελληνικής έκδοσης εγκρίθηκε από τον εκδοτικό οίκο Suhrkamp  και τους δύο επιμελητές της γερμανικής έκδοσης.

[Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει εβδομήντα επιστολές, οι οποίες καλύπτουν σαράντα πέντε χρόνια συνεχούς αλληλογραφίας του Τόμας Μάν και του Έρμαν Έσσε, αποκαλύπτοντας την αμοιβαία εκτίμηση και τη βαθύτατη φιλία που με το πέρασμα του χρόνου αναπτύσσεται μεταξύ τους. Παράλληλα, οι επιστολές αυτές αποτελούν ένα σημαντικό ντοκουμέντο για την ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, φωτίζοντας άλλοτε τα έργα τους και άλλοτε την πολιτικοκοινωνική τους στάση σε μια Γερμανία όπου ο ναζισμός αλλάζει την ίδια τη ζωή.]

3.,-THEODOR W. ADORNO- THOMAS MANN, ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 1943-1955. (BRIEFWECHSEL) , Επιμέλεια: CHRISTOPH GODDE- THOMAS SPRECHER. Μετάφραση Λευτέρης Αναγνώστου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Δεκέμβριος 2009, σ.190. Επιμέλεια κειμένου Δήμος Κουβίδης, Κώστας Λιβιεράτος. Ευχαριστίες στους Θανάση Δρίβα και Θωμά Σλιώμη. Διορθώσεις: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος. Μακέτα εξωφύλλου Γιάννης Λουζιώτης. Σειρά «Μαρτυρίες».

Περιεχόμενα: Σημείωμα των επιμελητών 9-19.- Αλληλογραφία 1943-1955, 15-177.- Παράρτημα: Σχεδιάσματα του Αντόρνο για τον Δόκτορα Φάουστους, 179-188.- Ευρετήριο, 189-190.

      «Ένα κομμάτι πραγματοποιημένης ουτοπίας»

Η συνάντηση δύο κορυφαίων πρωταγωνιστών της γερμανικής και ευρωπαϊκής κουλτούρας, όπως αποτυπώθηκε στην απαράμιλλη αλληλογραφία τους.

«Ξεκινώντας κατά τη διάρκεια της κοινής εξορίας τους στην Καλιφόρνια και κλείνοντας με το θάνατο του Μαν, λίγες μόνο μέρες πριν από μια πολυαναμενόμενη συνάντηση στη μεταπολεμική Ευρώπη, αυτή αλληλογραφία ανάμεσα στον λαμπρότερο φιλόσοφο του μοντερνισμού που γνώρισε ο 20^ος αιώνας και τον θρυλικό γερμανό εκπρόσωπο του μοντέρνου μυθιστορήματος είναι ένα απροσδόκητα συγκινητικό τεκμήριο του αμοιβαίου σεβασμού και θαυμασμού, της εγγύτητας και της απόστασης, της εφεκτικής οικειότητας και της εντυπωσιακής πνευματικής συγγένειας που τους χαρακτήριζε. Προσεκτικά σχολιασμένες, οι επιστολές αυτές μας προσφέρουν ένα θησαυρό βαθύτατα προσωπικών ανταποκρίσεων γύρω από τα έργα των δύο ανδρών, ενώ ξεχειλίζουν από διεισδυτικές παρατηρήσεις για τη μεταπολεμική γερμανική κουλτούρα και για τα χρόνια του μακαρθισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες». ANDREAS  HUYSSEN.

«Ο Αντόρνο υπήρξε ένας διαρκής, αν και ενίοτε όχι εύκολος, θαυμαστής της ιδιοφυίας του Τόμας Μάν. Η πρόσκληση που του απηύθηνε ο Μάν να γίνει τεχνικός και ιστορικός σύμβουλός του σ’ ό,τι αφορούσε τη μουσικολογία και τη φιλοσοφία της μουσικής στο έργο του Δόκτωρ Φάουστους έφερε τον Αντόρνο κοντά στο κέντρο της κοινής εξορίας στην Καλιφόρνια.  Είχε επίσης ως συνέπεια μια πικρή σύγκρουση με τον Σαίνμπεργκ, όπου ο Αντόρνο βρέθηκε μπλεγμένος στη μέση. Οι επιστολές αυτές τεκμηριώνουν όχι μόνο μια συναρπαστική πνευματική συνάντηση αλλά και μια περίπτωση δημιουργικής συνεργασίας σπάνια στη λογοτεχνική ιστορία.». GEORGE  STEINER. (Από το οπισθόφυλλο).

ΜΕΛΕΤΕΣ-ΔΟΚΙΜΙΑ

1.,-Η ΕΠΟΧΗ ΜΟΥ (MEINE ZEIT), Μετάφραση Αντιγόνης Χατζηθεοδώρου, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων, /Προβληματισμοί, Αθήνα, Δεκέμβριος 1972, σ.46

«Θα σας μιλήσω για την εποχή μου κι όχι για την ζωή μου. Λίγο νοιάζομαι- μάλιστα καθόλου- ν’ αυτοβιογραφηθώ. Μπορεί, ύστερ’  από τόσα βιβλία που έβγαλα από τη ζωή μου, να είχα κάποτε ευχηθή να βγάλω ένα βιβλίο και να ιστορήσω αυτή την ζωή: όμως αυτό τον πόθο τον ένιωσα πολύ παροδικά και τμηματικά. Μονάχα σ’ ένα πολύ περιορισμένο πεδίο, υπάκουσα σ’ αυτή την παράκληση διηγούμενος καμμιά φορά στους φίλους μου και στον εαυτό μου την γέννηση κάποιου από τα έργα μου. Μπορεί να μην αγάπησα αρκετά την ζωή μου για νάμαι ένας καλός αυτοβιογράφος…….»

2., Ο FREUD ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, Μετάφραση Στάθη Φερεντίνου, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα χ.χ. (1938), σ.52.

   «Τι τίτλους μπορεί να επιδιώξει ένας ποιητής για να γιορτάσει την επέτειο ενός μεγάλου επιστήμονα; Ζήτημα συνειδήσεως, που μπορεί κανείς να θέσει και σ’ όσους νόμισαν πώς έπρεπε να του αναθέσουν αυτό το έργο, διατυπώνοντάς το έτσι: Τι λόγους μπορεί να επικαλεσθεί μία επιστημονική εταιρεία, στην προκειμένη περίπτωση μία ακαδημαϊκή εταιρεία ιατρικής ψυχολογίας, όταν, για να γιορτάσει μία μεγάλη επέτειο της ζωής ενός επιστήμονα, δεν καλεί ένα από τα μέλη της, έναν επιστήμονα, αλλά έναν ποιητή, δηλαδή ένα ανθρώπινο πνεύμα, που αντί να στηρίζεται  στη θετική γνώση, στην ανάλυση, στην εξέταση, αφήνει ελεύθερη την αυθόρμητη φαντασία του, προχωρεί συνθετικά και δεν ξέρει παρά την επιφανειακή δράση και την επιφανειακή δημιουργία’ ένα πνεύμα πλασμένο για να είναι αντικείμενο κάποιας γνώσεως και όχι προετοιμασμένο από τη φύση και την αγωγή για να γίνει υποκείμενό της; Ίσως γιατί ο ποιητής, σαν καλλιτέχνης, και πνευματικός μάλιστα καλλιτέχνης, είναι αρμοδιώτερος για το γιορτασμό των πνευματικών γιορτών, είναι πιο «γιορτινός» από τον επιστήμονα, που δεν γυρεύει παρά τη γνώση;  Δε θα πώ όχι, γιατί είναι πώς ο ποιητής ξαίρει να γιορτάζει τις γιορτές της ζωής, πώς παίρνει μάλιστα τη ζωή σα γιορτή και λέγοντας αυτό, διατυπώνω για πρώτη φορά, δειλά ακόμα και προσωρινά ό,τι πρόκειται ίσως να παίξει το σπουδαιότερο ρόλο στην αποψινή βραδυά.»

3.,-ΤΑΞΙΔΙ ΜΕ ΤΟΝ ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗ, Μετάφραση, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος- Στέφανος Ροζάνης. Εισαγωγή Μάριος Μαρκίδης, εκδ. Έρασμος, Αθήνα Μάϊος 2002, (ν. 14 Δοκίμια)., σ.80.

Περιεχόμενα: Μάριος Μαρκίδης, Το ταξίδι της Ευρώπης, 7-11.-Τ. Μ., Ταξίδι με τον Δόν Κιχώτη, 13-70.-Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Ο (Α) ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΑΝ ΜΑΝ (Ήτοι, η κρίση της γερμανικότητας ως δονκιχωτική περιπέτεια), 71-79.

4.,-ΠΑΘΟΣ & ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ ΡΙΧΑΡΝΤ  ΒΑΓΚΝΕΡ, Μετάφραση, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1993, σ.94.

5.,-ΓΚΑΙΤΕ  ΚΑΙ ΤΟΛΣΤΟΪ, Μετάφραση, Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα Φεβρουάριος 2012, σ.142.

Σημείωση: Η μετάφραση βασίστηκε στην αγγλόφωνη έκδοση Essay by Thomas Mann, translated from the German by H. T. Lowe Porter, Vintage Books, Νέα Υόρκη, χ.χρ.

6.,-Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΙΤΣΕ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΑΣ, (Nietzsche’s Philosophie im Lichte unserer Erfahrung). Μετάφραση Γιώργος Λαμπράκος. Επιμέλεια Γιώργος Ξηροπαϊδης Επιμέλεια-διόρθωση Χριστίνα Τούτουνα. Σχεδιασμός εξωφύλλου Εκδόσεις Οκτώ, εκδ. Οκτώ, Αθήνα Νοέμβριος 2016, σ.62.

Σημείωση του μεταφραστή: Η μελέτη του Τόμας Μάν για τον Φρίντριχ Νίτσε αποτελεί την επεξεργασμένη μορφή μιάς διάλεξης την οποία πραγματοποίησε στις 3 Ιουνίου 1947 στην Ζυρίχη.  Πρωτοδημοσιεύθηκε το φθινόπωρο του ιδίου έτους  στο περιοδικό Die Neue Rundschau. Η μετάφραση έγινε από τον τόμο Thomas Mann, Nietzsches Philosophie im Lichte unserer  Erfahrung  David Marc Hoffmann, Schwabe Verlag Basel , 2005, ως τελική εργασία στο πλαίσιο του Γερμανικού Τμήματος του ΕΚΕΜΕΛ, με επιμέλεια του καθηγητή Γιώργου Ξηροπαϊδη, τον οποίο ευχαριστώ θερμά. Οι τελικές μεταφραστικές επιλογές και οι υποσημειώσεις είναι του μεταφραστή.

    «Το 1947, στην Ελβετία, δύο χρόνια μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τόμας Μάν δίνει την ανά χείρας περίφημη διάλεξη-που μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά-με θέμα τη φιλοσοφία του Φρίντριχ Νίτσε «υπό το φώς της εμπειρίας» αυτού του πολέμου. Ο νομπελίστας πεζογράφος ανατέμνει δεξιοτεχνικά το πολυδιάστατο έργο του φιλοσόφου, στο πρόσωπο του οποίου αντικρίζει αφενός έναν αγαπημένο πνευματικό ήρωα των νεανικών του χρόνων, αφετέρου έναν επικίνδυνο στοχαστή, που με τις αντιδημοκρατικές ιδέες του συνέβαλε με τον δικό του τρόπο στην τραγική πορεία της Ευρώπης. Η «συνάντηση»  αυτών των δύο στοχαστών, εκτός από σημαντική ιστορική αξία, έχει ουσιαστικό αντίκρισμα σήμερα, καθώς πολλά από τα ζητήματα που εξετάζονται-όπως το μέλλον της Ευρώπης, η σημασία των κοινωνικών δικαιωμάτων, η ανάγκη για έναν νέο ανθρωπισμό, καθώς και το απεχθές πρόσωπο του φασισμού- παραμένουν άκρως επίκαιρα.».

7., ΔΟΚΙΜΙΟ  ΓΙΑ ΤΟΝ  ΣΙΛΛΕΡ (VERSUCH UBER SCHILLER), Μετάφραση Θανάσης Λάμπρου. Διορθώσεις Πέτρος Παρμενίτης, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα, Β΄ έκδοση, Οκτώβριος 2002, σ. 174. (Α΄ έκδοση 2000)

Περιέχει: 1. ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΙΛΛΕΡ, 9-114.-2. ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ, 115-136. 3. ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ FRIEDRICH SCHILLER, 137-142. -4. ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ THOMAS MANN, 143-154. -5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, 155

   «Το Δοκίμιο για τον Σίλλερ (Versuch uber Schiller) κυκλοφόρησε σε βιβλίο )και σε δίσκο με τη φωνή του συγγραφέα) παράλληλα με τις εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση των εκτατόν πενήντα χρόνων από τον θάνατο του Σίλλερ. Με αφορμή την επέτειο αυτή εκφωνήθηκε αρχικά, σε συντομευμένη μορφή, στις 8 Μαϊου 1955, στο Κρατικό Θέατρο της Βυρτεμβέργης, στη Στουτγάρδη και, λίγες μέρες αργότερα, στις 14 Μαϊου, στο Εθνικό Θέατρο της Βαϊμάρης. Πρόκειται για το τελευταίο εν ζωή δημοσιευμένο κείμενο του Τόμας Μάνν, ο οποίος πέθανε λίγους μήνες αργότερα σε ηλικία ογδόντα χρονών (στις 12 Αυγούστου 1955) στη Ζυρίχη.

«Τις διαλέξεις και τα δοκίμια του Τόμας Μάν τα διάβασα-και τα ξέχασα. Μόνο το Δοκίμιο για τον Σίλλερ, που άκουσα από έναν δίσκο στο τροπικά ζεστό Σάο Πάολο, έμεινε σαν κάτι εξαιρετικό στη μνήμη μου».

                        MARIE LUISE KASCHNITZ.

8,-ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ, (“SCHOPENHAUER” (1938)   Living of Schopenhauer, “Living Thoughts Library”, (Longnans, Green and Company, Ν. Υόρκη, 1939). Μετάφραση: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Εκδ. Έρασμος, Οκτώβριος 2006, σ. 70.

9.-ΑΥΤΟΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ, (DIESER KRIEG), Μετάφραση-Σημειώσεις: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. Επίμετρο: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, εκδ. Πόλις, Δεκέμβριος 2017, σ.98. Μακέτα εξωφύλλου – σχεδιασμός έκδοσης: Μαρία Τσουμαχίδου. Επιμέλεια-διόρθωση: Άννα Μαραγκάκη.

Περιλαμβάνει: ΑΥΤΟΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ, 7-64.-ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Από την τέχνη στον πόλεμο, χωρίς πολιτική ο Τόμας Μαν και το ζήτημα της δημοκρατικής ομαλότητας, 67-97.

«Το κείμενο Αυτός ο πόλεμος είναι μαρτυρία, η εξομολόγηση, η προσπάθεια εξιλέωσης και ταυτόχρονα η προφητεία ενός μεγάλου συγγραφέα για την πατρίδα του, τους συμπολίτες του, τον κόσμο της εποχής τους αλλά και τον εαυτό του.

Γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1939 και προοριζόταν για τη νεοϋορκέζικη Herald Tribune. Στις αρχές του επόμενου χρόνου κυκλοφόρησε και στα γερμανικά, αλλά οι ναζί κατέσχεσαν όλα τα αντίτυπα όταν εισέβαλαν στο Άμστερνταμ.

     Ο εθνικοσοσιαλισμός εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο στις ιστορικές και οικονομικές κακουχίες του γερμανικού λαού. Η δικτατορία βρήκε πρόσφορο έδαφος στα πάθη του, τα παρόξυνε και τα ποδηγέτησε. Όταν ένας λαός γίνεται σύσσωμος έρμαιο μιας τροχιάς, στριγκής, ημιπαράφρονος φωνής και αφήνεται να υπνωτιστεί από υποβλητικές μαζικές τελετές συλλογικής μύησης προκειμένου να αναπληρώσει αυτό που έχει, υποτίθεται, χάσει, ποια δύναμη του λόγου μπορεί εδώ να αντισταθεί; Η ψυχική, πνευματική, ηθική και πολιτική παράδοση έχει επιτελεστεί πολύ νωρίτερα. Η ιστορία αυτή εμπεριέχει μια αιώνια υπόμνηση και προειδοποίηση για τις δημοκρατίες.

     Το διάβημα του Τόμας Μάν είναι, νομίζω, συμβολικό και εκφράζει την ανάγκη του να μιλήσει χωρίς να ελπίζει. Ως εθνικός συγγραφέας, δεν μπορεί να ελπίζει.

     Προβαίνει, εντούτοις, σε μια σειρά από ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις που δεν είναι απλές διαπιστώσεις αλλά, αν προσέξουμε, έχουν κατά βάθος έναν ηθικό χαρακτήρα, κάτι σαν συμβολική εξιλέωση ενός ολόκληρου έθνους. Οι Γερμανοί παρασύρονται από την άθλια προπαγάνδα και την εγκληματική αγκιτάτσια του αντισημιτισμού και του ρατσισμού και καταδέχονται μια κίβδηλη ανακούφιση των παθών τους: δαιμονοποιώντας τους Εβραίους και άλλους, μπορούν επιτέλους να νιώσουν οι ίδιοι υπέρτεροι, ισχυροί, ανίκητοι. Όπως, όμως, ορθά επισημαίνει ο Μαν, το αίσθημα φυλετικής ανωτερότητας λίγη χαρά έμελλε να δώσει σε εκείνους που, με τις επιλογές τους, όχι μόνο έβαλαν τις βάσεις της μελλοντικής τους καταστροφής, αλλά στάθηκαν προπάντων οι ίδιοι μάρτυρες του αργού και βασανιστικού ηθικού τους θανάτου.» Από το Επίμετρο του Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου.

 

ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

1., ΛΑΜΠΡΟΣ ΜΥΓΔΑΛΗΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ (1913-1982), εκδ. Διαγωνίου, αρ. 45 Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 1983, σ.32. Εξώφυλλο και Επιμέλεια: Κάρολου Τσίζεκ.

Περιεχόμενα: Πρόλογος, 7.- Α. ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ 1. ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ-ΝΟΥΒΕΛΕΣ, 9-11. -2.ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ, 11-13.- 3. ΔΟΚΙΜΙΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ, 13-16.- ΓΡΑΜΜΑΤΑ, 16-17. -Β. ΜΕΛΕΤΕΣ- ΚΡΙΣΕΙΣ-ΠΛΗΡΟΦΟΡΕΙΕΣ, 18-27. ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 29-30.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρουσίαση της ελληνικής βιβλιογραφίας του Τόμας Μάν, της μοναδικής απ’ όσο ξέρω, πού υπάρχει ως σήμερα στην Ελλάδα, αποτελεί συνέχεια της προσπάθειας των «Εκδόσεων Διαγωνίου» για μια σειρά βιβλιογραφικών καταγραφών μεταφράσεων από τη γερμανική λογοτεχνία και μελετημάτων γι’ αυτήν. Η βιβλιογραφία αυτή προέρχεται από τις δύο επεξεργασμένες ελληνικές βιβλιογραφίες μου του Τόμας Μάν, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Διαγώνιος αρ. 12, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1975, σ.268-273 και αρ. 15, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1976, σ.282-286 και από όλα τα νέα λήμματα, που πρόσθεσα στο διάστημα που πέρασε από τότε. Η βιβλιογραφία αυτή αρχίζει από το 1913 και τελειώνει το 1982.

     Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω για την πολύτιμη βοήθειά τους, τόσο σε υποδείξεις όσο και σε εξυπηρετήσεις, τους φίλους Γιώργο Παναγιώτου, Αλέξη Ζήρα, Μάνο Χαριτάτο, Ντίνο Χριστιανόπουλο, Βασίλειο Λαζανά και Κλείτο Κύρου.

Για την αντιπαραβολή των μεταφράσεων με το έργο του Μάν χρησιμοποιήθηκαν οι εξής γενικές εκδόσεις, όπου και γίνονται οι παραπομπές:

1., Thomas Mann: Gesammelte Werke in dreizehn Banden. Frankfurt a.M: S. Fischer 1974.

2., Thomas Mann: Briefe 1889-1955. Frankfurt, a.M.: S. Fischer 1961, 1963 und 1965 Bde 4.

2., ΛΑΜΠΡΟΣ Η. ΜΥΓΔΑΛΗΣ, Ο THOMAS MANN ΚΑΙ Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ, εκδ. Κυρομάνος-Θεσσαλονίκη Σεπτέμβριος 2002, σ.224.

Περιέχει: ΠΡΟΛΟΓΟΣ, 7-13. –ΚΕΙΜΕΝΑ, 15-179. –ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ, 181-221.

     «Η άμεση ασχολία της νεοελληνικής κριτικής με την ξένη λογοτεχνία αποτελεί αντικείμενο πολλαπλού ενδιαφέροντος, που η διερεύνησή του θα μπορούσε να προωθηθεί επωφελώς, μέσα στο πλαίσιο της ευοίωνης πύκνωσης των γενικότερων φιλολογικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μία συμβολή προς την κατεύθυνση αυτής φιλοδοξεί να προσφέρει η παρούσα μελέτη. Από το χώρο της Γερμανικής Λογοτεχνίας επιλέγεται η περίπτωση του Thomas Mann (1875-1955) και εξετάζεται η διαχρονική πρόσληψή του από τη νεοελληνική κριτική, που κλιμακώνεται από τα άρθρα της σύντομης, αλλά ενδεικτικής αναφοράς έως τα σημαντικότερα δοκίμια και μελετήματα. Το κεντρικό μέρος της εργασίας, «Τα κείμενα», παρακολουθεί κατά χρονολογική τάξη και αναλύει την ελληνική ενασχόληση με το έργο του Γερμανού συγγραφέα σχολιάζονται διεξοδικά οι θέσεις των κριτικών κειμένων και παρατίθενται χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Επιδιώκεται έτσι, ο σχηματισμός μιάς όσο το δυνατόν άρτιας και αντικειμενικής εικόνας του περιεχομένου και της εξέλιξης αυτού του γραμματολογικού – φιλολογικού κεφαλαίου. Στον «Απολογισμό» κατανέμονται σε ενότητες και εξετάζονται τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του αντικειμένου: τα πρόσωπα της ελληνικής λογιοσύνης που ασχολήθηκαν με το θέμα, ο τύπος των κειμένων τους, ο βαθμός της ασχολίας με τα συγκεκριμένα πεζογραφήματα του Thomas Mann και προπαντός οι εσωτερικές όψεις και τα ζητήματα του έργου του, πού προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των Ελλήνων κριτικών.»

3., ΓΚΟΛΟ ΜΑΝ, ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, εκδ. Γαβριηλίδης/ Μονόκερως 3, Αθήνα 2005, σ.108. Την έκδοση επιμελήθηκε η Άννα Στρινάκη. Φροντίδα σειράς «ΜΟΝΟΚΕΡΩΣ» Αλέξης Ζήρας.

Περιλαμβάνει: ΓΕΡΤΡΟΥΔΗ ΜΑΥΡΙΔΟΥ, ΑΣΤΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ, «Στη μνήμη του Τόμας Μάν», 9-17. –ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ, Μετάφραση: Ι.Γ.., 21-53. –ΕΠΙΜΕΤΡΟ. ΧΑΪΝΤΣ ΠΟΛΙΤΣΕΡ, ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ Ο δημιουργός και το έργο του, Μετάφραση: Φ(ούλα) Χ (ατζηδάκι) 57-99.- Αλέξης Ζήρας, ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ, 103-104.

      «Ο Τόμας Μάν είναι ένας από τους σύγχρονους συγγραφείς που το έργο του θεωρήθηκε από πολύ νωρίς κλασικό. Είναι ο τελευταίος, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς της λογοτεχνίας, μεγάλος μυθιστοριογράφος που περιέγραψε την άνοδο, τα αδιέξοδα και ιδίως την κρίση και την παρακμή της ευρωπαϊκής αστικής κοινωνίας. Τη στενή σχέση λογοτεχνικής δημιουργίας, πολιτικής και φιλοσοφικής σκέψης και ψυχικής αστάθειας από την οποία διακατεχόταν σε όλη του τη ζωή ο Τόμας Μάν, επιχειρεί να αναδείξει με ένα εξαίρετο απομνημονεύματά του, ο γιός του, Γκόλο Μάν. Με συγκίνηση και χιούμορ ανατρέχει στη ζωή του πατέρα του, σκιαγραφεί τα ήθη του περιβάλλοντός του, αναδεικνύει μέσα από χαρακτηριστικά επεισόδια ορισμένα βασικά σημεία του κύκλου αυτής της πολυτάραχης ζωής, από το Μόναχο και τη Γερμανία του μεσοπολέμου ως τον αναγκαστικό εκπατρισμό στην Αμερική και ως τη γεμάτη επιφυλάξεις επιστροφή στη μεταπολεμική Ευρώπη».

      Αλέξης Ζήρας.

4., GEORG  LUKACS, Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, Μετάφραση-Σημείωμα: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα Ν. 15/Απρίλιος 1981, σ.80. Περιέχει 4 Κεφάλαια.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

    Το κείμενο αυτό του Λούκατς για τον Τόμας Μάν γράφτηκε το 1948. Η μετάφραση στηρίχτηκε στην αγγλική έκδοση “Essays on Thomas Mann” (Merlin Press, 1964) η οποία περιλαμβάνει διάφορες εργασίες που έγραψε ο Λούκατς για τον Τόμας Μάνν σε διάφορες εποχές και με διάφορες ευκαιρίες. Το κύριο σώμα του βιβλίου αποτελείται από τα τρία ακόλουθα μεγάλα δοκίμια: Το πρώτο, «Σε αναζήτηση του αστού» γράφτηκε το 1945 και αναφέρεται στην ιδέα του αστικού ανθρώπου όπως διαμορφώνεται και κριτικάρεται στα μυθιστορήματα του «Οι Μπούντενμπρουκς» και «Το Μαγικό Βουνό» το δεύτερο είναι αυτό που μεταφράζουμε’ το τρίτο, «Το παιγνιώδες ύφος», γραμμένο το 1955 ασχολείται με το σατιρικό και ειρωνικό στοιχείο του Μάν και αναφέρεται κυρίως στα μυθιστορήματα «Οι Μπούντενμπρουκς» και το «Μαγικό Βουνό». Το υπόλοιπο μέρος του βιβλίου καλύπτουν τρία μικρά παραρτήματα που περιέχουν τα ισάριθμα μικρότερα κείμενα «Μια βασιλική υψηλότης» (κριτική του ομώνυμου έργου του Μάν (1909), «Ο Τόμας Μάν σχετικά με τη λογοτεχνική κληρονομιά» (1936) και «Ο τελευταίος μεγάλος του κριτικού ρεαλισμού» (1955).

     Το δοκίμιο που παρουσιάζουμε έχει το πλεονέκτημα ότι επειδή καταπιάνεται ιδιαίτερα με ορισμένες πλευρές του μυθιστορήματος «Δόκτωρ Φάουστους» κατ’ ανάγκην αναφέρεται συγχρόνως και σε μερικά βασικά μοτίβα του όλου έργου του Μάν τα οποία επανέρχονται κατά κάποιον τρόπο ανακεφαλαιωτικά σ’ αυτό το μυθιστόρημα. Κατά τα άλλα η μελέτη του Λούκατς περιέχει όλα τα χαρακτηριστικά της σκέψης του: τον πλούτο των ιδεών και των εσωτερικών (μη βιβλιογραφικών) αναφορών στο χώρο της ιστορίας της λογοτεχνίας και ιδίως στον χώρο των καταβολών του έργου του Τόμας Μάν. Υπάρχουν βέβαια κι εδώ τα ίδια αρνητικά στοιχεία πού συνοδεύουν ένα μέρος του έργου του Λούκατς: υπεραπλούστευση μιάς γενικά χρήσιμης μεθόδου που οδηγείται έτσι σε μερική αχρήστευση ως προς ορισμένα φαινόμενα («παρακμή», «πεσιμισμός», «μοντερνισμός» κ.ά.) γιατί παραποιώντας τα και αδικώντας τα παραποιεί και αδικεί τον εαυτό της’ ή, ακόμα, μηχανιστική πρόσδεση της σκέψης σε μιά κομματική συμπεριφορά και γλώσσα η οποία την κάνει συχνά να υπόκειται στην κατηγορία είτε της τυφλότητας είτε της δουλικότητας. Ωστόσο αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά δεν είναι παρά σποραδικά μέσα στο κείμενο και, το κυριώτερο, μπορεί κανείς να τα αφαιρέσει νοερά χωρίς να παραβλαφτεί ο κορμός των συλλογισμών του συγγραφέα-γιατί ακριβώς δεν πρόκειται για οργανική συνέχεια και συνέπεια μιάς σκέψης αλλά για φανερά εξωτερικές επιβολές. Ελπίζουμε λοιπόν ότι ο αναγνώστης θα παραμερίσει αυτά τα σποραδικά σημεία, (πού μόνο η εκδοτική δεοντολογία επιβάλλει την διατήρησή της σ’ αυτό το βιβλίο) για να μπορέσει να χαρεί ένα πλούτο ιδεών και παρατηρήσεων που αποτελούν εναύσματα προβληματισμού όχι μόνο πάνω στο έργο του Τ. Μάν αλλά και πάνω σε γενικότερα ζητήματα, όπως της σχέσης τέχνης και ζωής, που θέτει αυτό το έργο. 

5., GEORG  LUKACS, ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΟΥ, Μια μελέτη για τον Τόμας Μάν. Μετάφραση: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα, Ν. 11/ Απρίλιος 1986, σ.62. Περιλαμβάνει Σημείωμα των Εκδοτών, 7-9.

       Σημείωμα των εκδοτών

      Το 1981 είχαμε εκδόσει στη σειρά αυτή («Λογοτεχνία: κείμενα, θεωρία, κριτική») μία από τις τρείς (*) βασικές ερμηνευτικές εργασίες του Γκέοργκ Λούκατς για το έργο του Τόμας Μαν, το δοκίμιό του «Η τραγωδία της σύγχρονης τέχνης» που αναφέρεται κατά κύριο λόγο στο μυθιστόρημα «Δόκτωρ Φάουστους». Η εργασία που δημοσιεύουμε σήμερα γράφτηκε επ’ ευκαιρία των εβδομήντα χρόνων από τη γέννηση του γερμανού μυθιστοριογράφου, δηλαδή, το 1945. Εδώ ο Λούκατς πιάνοντας την προσφιλή του θεματική της σχέσεως ιδεολογίας και μορφής στο μυθιστόρημα συναντά έναν από τους κύριους άξονες της προβληματικής εκείνης η οποία απασχόλησε τον Τόμας Μάν σε ολόκληρο το έργο του.

     Παρακολουθώντας την ιδεολογική εξέλιξη του ίδιου του Τόμας Μάν μεσ’ από το παιχνίδι των αντιθέσεων και των εναλλαγών που παίζεται ανάμεσα στους πόλους «αστός»- «καλλιτέχνης» ο Λούκατς υποχρεώνεται και ο ίδιος να αναζητήσει την ουσία του «αστικού» του «καλλιτεχνικού» («ανέμελου», «ανεύθυνου», «ελεύθερου») πνεύματος. Ωστόσο, αναλογιζόμενος κανείς το ιστορικό παρελθόν του αστισμού θα διαπιστώσει ότι και αυτή ακόμη η ρομαντική αντίληψη που αντιπαραθέτει το καλλιτεχνικό στο αστικό έχει «αστική» καταγωγή.

     Το πρόβλημα που διαφαίνεται εδώ δεν είναι τελείως άσχετο με τη μόνιμη μεταφραστική αμηχανία μας μπροστά στον όρο “civile society”: «κοινωνία των πολιτών», «κοινωνία των ιδιωτών», «αστική (ή αστυκή) κοινωνία» είναι οι πιο συνηθισμένες αποδόσεις του όρου αυτού στα ελληνικά. Όλες, θα λέγαμε, είναι μερικώς ορθές’ ωστόσο όλες είναι ελλειπείς ή απλώς «συνθηματικές»- «παραπέμπουν», δηλαδή, απλώς σε κάποιο περιεχόμενο. Δεν φταίει, εδώ, μόνο το «φιλοσοφικώς αδόκιμον» της γλώσσας μας. Η αμήχανη, κατά περίφραση ή κατά προσέγγιση απόδοση του εγελομαρξιστικού όρου “Burgerliche Gesellschaft” άλλοτε ως «κοινωνία των ιδιωτών» και άλλοτε ως «κοινωνία των πολιτών» εκφράζει ακριβώς την ιστορικά αιωρούμενη έννοια του «αστικού» πρίν οριστικοποιηθεί η πόλωση μεταξύ «αστού» και «πολίτη»

     Η έννοια του «πολίτη» παραπέμπει στη σφαίρα των γενικών συμφερόντων, την αυτοκυριαρχία και τη συνειδητότητα. Ο «πολίτης» (sitoyen) αντιστοιχεί, δηλαδή, στην ωραία, «δημόσια» μορφή που οφείλει να προσλαμβάνει το μερικό συμφέρον του «αστού» ιδιώτη για να μπορέσει να υπάρξει στην «πολιτεία», ή το Κράτος. Κι επειδή από την κοινωνία αυτή των ιδιωτών αστών παράγεται (και φυσικά όχι απλώς ετυμολογικά) η αστική κοινωνία, εξοικονομούμαστε μεταφράζοντας την “civile society” «κοινωνία των ιδιωτών» ή «αστική κοινωνία». Αρκεί μόνο να θυμόμαστε τι σχέσεις αναδεικνύονται στη μετεξέλιξή του «άστεως» και σε ποιες αναγκαιότητες μοιραία υποκύπτει η «πολιτεία» του ιδεατού «πολίτη» που μάταια αναζήτησε ο Τόμας Μάν στον Γερμανό αστό του.

(*) Η Τρίτη και πιο πρόσφατη από τις μελέτες αυτές είναι «Το παιγνιώδες ύφος» (1955) και περιλαμβάνεται μαζί με αυτές που ήδη μεταφράσαμε στη συλλογή (“ESSAYS ON THOMAS MANN”  (μετ. STANLEY MITCHELL) MERLIN PRESS,  Λονδίνο, 1964, όπου περιέχονται σε παράρτημα και τα εξής μικρότερα κείμενα γραμμένα κατά διάφορα χρονικά διαστήματα: 1) «Μια βασιλική υψηλότης» (κριτική για το ομότιτλο έργο του Μάν), 1909, 2) «Ο Τόμας Μάν για τη λογοτεχνική κληρονομιά», 1936, και 3) «Ο τελευταίος μεγάλος του κριτικού ρεαλισμού», 1955.

6., HEINZ  KOHUT, «ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ» Η ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΤΟΥΣΙΩΣΗΣ. Ψυχαναλυτική ερμηνεία της τέχνης και ψυχαναλυτική υπεράσπισή της, Μετάφραση Μάριος Μαρκίδης, εκδ. Έρασμος, Αθήνα, Ν.1/ Ιούλιος 1976, σ.64.

Περιλαμβάνει: Εισαγωγικό Σημείωμα του Μάριο Μαρκίδη Ψυχιάτρου, 7-9.-Η Ανάλυση, 11-46.- GREGORY  ZILBOORG: ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ, 49-64

7., KLAUS  BETZEN, Ο ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ, Μετάφραση Νίκος Σκουτερόπουλος, εκδ. ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ, Αθήνα, Μάϊος 1977, σ.70.

Περιλαμβάνει: Το Κείμενο της διάλεξης 9-60.-Σημειώσεις 61-70.

Σημείωση: Στην σελίδα 7 αναφέρεται: «Το κείμενο αυτό δόθηκε ως διάλεξη στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας το Δεκέμβριο του 1975. Η ελληνική μετάφραση έγινε από τον κ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλο που τον ευχαριστών θερμά. Κ.Β.».  

8.,  ΜΠΡΙΤΑ  ΜΠΕΛΕΡ, ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΜΕΡΕΣ, (BRITTA BOHLER, DE BESLISSING). Μετάφραση: Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Καπόν, Αθήνα 2014, σ.164. Επιμέλεια Κειμένων: Ντιάνα Ζαφειροπούλου. Φωτογραφία εξωφύλλου: Carl Mydans/ The LIFE Picture Collection/ Getty Images. Η μετάφραση του βιβλίου «ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΜΕΡΕΣ» έγινε με την οικονομική συμβολή του Dutch Foundation for Literature.

Περιεχόμενα: ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 31 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1936 Allegro ma non troppo, 9-58.-ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΝΥΧΤΑ Intermezzo con brio, 59-66.-ΣΑΒΒΑΤΟ, 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1936, Πρωί/ Μεσημέρι/ Απόγευμα/ Μεσάνυχτα, Andante, 67-152.-ΚΥΡΙΑΚΗ, 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1936 Finale Vivace, allegro, 153-158.

«Από το 1933, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ο Τόμας Μάν αυτοεξορίζεται στην Ελβετία μαζί με την Εβραία σύζυγό του και τα παιδιά τους. Το καθεστώς παγώνει τα περιουσιακά του στοιχεία στη Γερμανία, αλλά τα έργα του δεν ρίχνονται στις πυρές πού οργανώνει ο Γκέμπελς. Οι γέφυρες με την πατρίδα δεν έχουν κοπεί οριστικά κι εκείνος ελπίζει ότι θα εξακολουθήσει να εκδίδει τα βιβλία του στη Γερμανία και ότι δεν θα χάσει το γερμανόφωνο κοινό του. Είναι, εξάλλου, ο μεγαλύτερος εν ζωή Γερμανός συγγραφέας και θεωρείται από πολλούς ως «η φωνή του έθνους». Οι εθνικοσοσιαλιστές είναι διατεθειμένοι να του συγχωρήσουν τα πάντα και να τον δεχθούν ως άσωτο υιό. Μοιραία, το 1936, ο Τόμας Μάν οδηγείται σε μια κρίσιμη απόφαση.

     Βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, η Μπρίτα Μπέλερ αναπλάθει στο «Τόμας Μάν. Οι τρείς κρίσιμες μέρες» όσα εύγλωττα αποσιωπά ο συγγραφέας στα προσωπικά του ημερολόγια. Επί τρείς μέρες ο Γερμανός νομπελίστας ταλαντεύεται αν θα πρέπει να πάρει ανοιχτά θέση κατά των ναζί. Κατατρύχεται από αμφιβολίες και φόβους. Τα δύο μεγαλύτερα παιδιά του τον πιέζουν να μιλήσει εναντίον των ναζί. Όσο σκέφτεται την κατάστασή του τόσο συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται αντιμέτωπος με μια επιλογή μεταξύ δύο κακών: αριστερά ή δεξιά: Θα πρέπει σύντομα να αποσαφηνίσει τη στάση του, ακόμα κι αν συνέπειες για τον ίδιο, την οικογένειά του αλλά και το έργο του θα είναι απρόβλεπτες.» (από το οπισθόφυλλο).

Σημειώσεις:

Στο δεύτερο αυτό σημείωμα (συνέχεια του προηγούμενου, για την νουβέλα «Τόνιο Κραίγκερ»), αντιγράφω τα κριτικά σημειώματα τα οποία γνωρίζω και αφορούν τις σχετικές Βιογραφίες που κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό και δεν έχουν μεταφραστεί-από όσο μπορώ να γνωρίζω- στα ελληνικά. Στον φάκελο που διατηρούσα για τον Γερμανό συγγραφέα Τόμας Μάν, είχα διαφυλάξει άρθρα και κείμενα, μελετήματα και βιβλιοκριτικές οι οποίες αφορούν την πορεία του έργου του Μαν στην Ελλάδα και κριτικές στον τύπο (εφημερίδες –περιοδικά) των βιβλίων του που μεταφράστηκαν στην ελληνική γλώσσα. Δεν συμπεριλαμβάνω τις βιβλιοκριτικές για τις ελληνικές εκδόσεις των βιβλίων του Γερμανού συγγραφέα, ευελπιστώντας ότι ίσως, συναντήσω σε κάποιο βιβλιοπωλείο τους παλαιούς αυτούς τίτλους. Οι Τίτλοι έργων του Τόμας Μαν που είναι εξαντλημένοι από τους εκδοτικούς οίκους και δεν του βρίσκουμε στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων είναι οι κάτωθι: 1) Ο Θάνατος στη Βενετία, εκδόσεις Πάπυρος 1974, Μετάφραση Διονύση Διβάρη.-2) Ο Μάριος και ο Μάγος, εκδόσεις Υάκινθος 1983. Μετάφραση Σταύρος Αντωνίου.-3) Ο Βάγκνερ και η Εποχή μας. εκδόσεις Printa 1993. Μετάφραση Γιάννης Λάμψας.-4) Ο Θάνατος στη Βενετία, εκδόσεις Αναστασιάδης 1997. Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου.-5) Στοχασμοί του Απολίτικου, εκδόσεις Ίνδικτος 1999. Μετάφραση Μαντώ Πουλή.-6) Η Αυτού Βασιλική Υψηλότης, εκδόσεις Ερατώ 2000. Μετάφραση Κώστας Σκαλίδης.-7) Δόκτωρ Φαούστους, εκδόσεις Πόλις 2002. Μετάφραση Θ. Παρασκευόπουλος.-8) Ο Εκλεκτός, εκδόσεις Εξάντας 2005. Μετάφραση Σοφία Γεωργοπούλου.-9) Ο Εκλεκτός, εκδόσεις Παϊριδη χ,χ. Μετάφραση Στέλα Βουρδουμπά.-10) Σκύλος και Αφέντης, εκδόσεις Μεταίχμιο 2006. Μετάφραση Γιώργος Δεπάστας.

Η μη γερμανομαθής αλλά και όσοι γνώριζαν γερμανικά από την γενιά μου, ήρθε σε επαφή με το έργο του Τόμας Μαν όπως είχαμε σημειώσει στο πρώτο σημείωμα, με την μετάφραση του Αλέξανδρου Ίσαρη και τον πρόλογο του Κώστα Ταχτσή της νουβέλας «Τόνιο Κρέγκερ». Σποραδικά διαβάζαμε διηγήματα του Τόμας Μάν, «Ο δρόμος για το κοιμητήρι» μεταφρασμένα από τον γερμανομαθή έλληνα ποιητή και μεταφραστή Βασίλη Λαζανά στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ και αλλού. (Ο κορίνθιος ποιητής Βασίλης Λαζανάς γνώριζε πολύ καλά γερμανικά από όσο είχα διαπιστώσει στην συνεργασία μας, πράγμα που του πρόσφερε την δυνατότητα να μεταφράζει από τα γερμανικά και συγγραφείς μη γερμανόφωνους. Όχι χωρίς ενδιαφέρον, είναι και τα μελετήματά του για γερμανούς συγγραφείς. Γκαίτε, Χαίλντερλιν κ.ά.). Όταν σταθεροποιήθηκαν οι γνώσεις και τα ενδιαφέροντά μας στον χώρο της ελληνικής και ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, αναζητώντας παλαιά τεύχη λογοτεχνικών περιοδικών συναντήσαμε το μηνιαίο περιοδικό πνευματικού προβληματισμού και γενικής παιδείας ΕΠΟΧΕΣ, με διευθυντή τον Άγγελο Τερζάκη. Ένα αξιόλογο περιοδικό που κυκλοφόρησε πριν την επταετία. Σε ένα από τα τεύχη του, το νούμερο 32/Δεκέμβριος 1962, το μεγάλου σχήματος περιοδικό Αφιερώνει σελίδες του στον γερμανό συγγραφέα Thomas Mann (1875-1955). VON GOLO MANN, Αναμνήσεις από τον πατέρα μου. σ.3-10. Μετάφραση Ι.Γ.  Ακολουθούν φωτογραφίες του συγγραφέα (1929) χρονιά του βραβείου νόμπελ, Φωτογραφίες με τα εγγόνια του (1947) με τη γυναίκα του Κάτια, στο σπίτι του στην Καλιφόρνια, του σπιτιού που γεννήθηκε στο Lubeck και δύο φωτογραφίες με Αυτόγραφο από το «Μαγικό Βουνό» και του πρώτου εξωφύλλου του έργου του «Μπούντεμπρουκς» (1903).-Ακολουθεί THOMAS MANN, «Το Παιδί-Θαύμα», σ.11-14, διήγημα σε μετάφραση της γερμανομαθούς πειραιώτισσας ποιήτριας και μεταφράστριας Όλγας Βότση. Στις σελίδες «ΧΡΟΝΙΚΑ» και στα «Σχόλια» σ.58, διαβάζουμε:

Τόμας Μαν. 

«Το τεύχος αυτό αφιερώνει αρκετές σελίδες στη μνήμη του Τόμας Μαν με την ευκαιρία της πρώτης δεκαετίας από το θάνατό του. Με την ίδια ευκαιρία, το Ινστιτούτο Γκαίτε οργάνωσε μια έκθεση στο Ζάππειο, όπου παρουσιάζει φωτογραφίες από τη ζωή του σημαντικότατου αυτού  Γερμανού συγγραφέα, αναμνηστικά διάφορα , φωτοτυπίες αυτογράφων και άλλα.

Ο Τόμας Μάν, μορφή από τις δεσπόζουσες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας στα πρώτα προπολεμικά και στα μεσοπολεμικά χρόνια, είναι βέβαια πασίγνωστος ως όνομα, σχεδόν άγνωστος όμως ως έργο στο ελληνικό κοινό. Γι’ αυτό και εκρίναμε  χρήσιμο να του αφιερώσουμε  εδώ τον χώρο που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει , έστω και συμβολικά, δύο ανάγκες: Την απότιση φόρου τιμής στη μνήμη του συγγραφέα και μια πρώτη, πληροφοριακή έστω, προσπέλαση του έργου του, μιάν ενημέρωση στα της ζωής του.

     Οι αναμνήσεις του γιού του Von Golo Mann εισάγουν στην ατμόσφαιρα του πατέρα του, της εποχής και του περιβάλλοντος  όπου έζησε ο συγγραφέας των «Μπούντεμπρουκς» και του «Μαγικού Βουνού» Το χρονικό της Κυρίας Γερτρούδη Μαυρίδου, εξάλλου, περέχει χρησιμότατες ουσιαστικές πληροφορίες για το έργο του Τόμας Μαν. Το διήγημά του, τέλος, που ακολουθεί τις αναμνήσεις του γιού του, δίνει ένα μικρό δείγμα γραφής του τιμώμενου συγγραφέα και παρουσιάζει το πρόσθετο ενδιαφέρον να έχει για ήρωά του ένα ελληνόπουλο.

Θύμα της ναζιστικής υστερίας ο Τόμας Μάν, διέσωσε την πνευματική τιμή της χώρας του μέσα στην σκοτεινή εποχή που προηγείται του Μεγάλου Πολέμου. Και από αυτή επίσης την πλευρά αξίζει τον σεβασμό μας». Ακολουθεί το κατατοπιστικό και καλογραμμένο χρονικό της Γερτρούδης Μαυρίδου, «Αστός και καλλιτέχνης» «Στη μνήμη του Thomas Mann”, σ. 60-62.».

Το χρονικό της Γερτρούδης Μαυρίδου καθώς και τις  «Αναμνήσεις» του γιού του Γκόλο Μάν, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό, ερανίστηκαν οι εκδόσεις Γαβριηλίδη το 2005 και κυκλοφόρησαν το βιβλίο: «Γκόλο Μάν, Αναμνήσεις από τον Πατέρα μου». Επίσης, το δοκίμιο της Γερτρούδης Μαυρίδου για τον Τόμας Μάν, εξετάζει και σχολιάζει στο δικό του βιβλίο, σελίδες 31-35, ο Λάμπρος Η. Μυγδάλης, “O Thomas Mann και η Νεοελληνική Κριτική», εκδόσεις Κυρομάνος-Θεσσαλονίκη 2002. Εδώ να σημειώσουμε ότι το επίθετου γερμανού μυθιστοριογράφου γράφεται στα ελληνικά είτε με ένα είτε με δύο νν.

Το περιοδικό αφιερώνει σελίδες του και στον φιλόσοφο Μπέρναρντ Ράσσελ. Από το τεύχος ξεχωρίζουν επίσης το κείμενο του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, «Η Ποίηση και το αδιέξοδο» και «Η Ποίηση του William Butler Yeats (1865-1939).

Επίσης, εκείνη την δεκαετία, στο τεύχος του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» τεύχος 139-140/7,8,1996, σ. 96-97 και με τα αρχικά Π. Μ. παρουσιάζονται τα Γράμματα του Τόμας Μάν που επιμελήθηκε η κόρη του συγγραφέα Έρικα.

Πληροφορίες και στοιχεία για τον Τόμας Μάν αντλήσαμε μεταγενέστερα από το περιοδικό «Σημειώσεις» και τις εκδόσεις «Έρασμος» οι οποίες εξέδωσαν τα μελετήματα του Γκέοργκ Λούκατς που καταγράφω. Ο Γκέοργκ Λούκατς και σε άλλες μελέτες του οι οποίες έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί στα ελληνικά ασχολείται με την συγγραφική παρουσία του Τόμας Μάν. Βλέπε το βιβλίο του «Μελέτες για τον Ευρωπαϊκό Ρεαλισμό» μτφ. Τίτος Πατρίκιος, εκδ. Εκδοτικό Ινστιτούτο Αθηνών. Σε μεταγενέστερο σημείωμα θα συντάξω μία μικρή Βιβλιογραφία του Τόμας Μαν.

Με την παρουσία του Τόμας Μάν ήρθαμε σε επαφή και μέσω της έβδομης τέχνης. Το βιβλίο του «Θάνατος στη Βενετία» μεταφέρθηκε στην μεγάλη οθόνη από τον ιταλό σκηνοθέτη Λουκίνο Βισκόντι. Μια πετυχημένη μεταφορά με ωραία φωτογραφία, εκπληκτικά κουστούμια, ντεκόρ, μουσική του Γκούσταβ Μάλερ και εξαιρετικούς ερμηνευτές στον ρόλο του νεαρού Τάτζιο, της μητέρας του (Συλβάνα Μαγκάνο), και του καθηγητή Άσενμπαχ. (Ντερκ Μπόγκαρντ). Ωραία πλάνα της Βενετίας, μιας άλλης ατμόσφαιρας και εποχής. Εξαιρετικοί ήσαν και οι πλανόδιοι μουσικοί, που διασκέδαζαν τους επισκέπτες στο ξενοδοχείο. Από τις μαγευτικές στιγμές του μεγάλου και σημαντικού κόκκινου κόμη, του Λουκίνο Βισκόντι.

Είκοσι χρόνια σχεδόν μετά το αφιέρωμα του περιοδικού «Εποχές» το γνωστό λογοτεχνικό περιοδικό της μεταπολίτευσης «Διαβάζω» Δεκαπενθήμερη Επιθεώρηση του Βιβλίου, τεύχος 90/21-3-1994, προβαίνει σε Αφιέρωμα στον Γερμανό συγγραφέα, σελίδες 7-48.  Κάτω από τον ερωτηματικό τίτλο Τόμας Μάν: ένας άλλος Γκαίτε; Διαβάσουμε:

«Περισσότεροι από είκοσι τόμοι άπαντα στα γερμανικά, μεταφράσεις σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, πωλήσεις που αριθμούν  εκατομμύρια αντίτυπα. Ο συγγραφέας μιάς πρόσφατης βιβλιογραφίας σημειώνει την ύπαρξη δεκαπέντε χιλιάδων τίτλων στο σύνολο των κριτικών έργων που έχουν αφιερωθεί στον Τόμας Μάν. Θα ήταν αδύνατο να γίνει εδώ μια ολοκληρωμένη μελέτη αυτού του γιγαντιαίου έργου. Διαλέξαμε λοιπόν να δείξουμε περισσότερο τα στάδια αυτού του έργου και να επιμείνουμε στα σημαντικότερα σημεία του.

Ένας Γκαίτε του καιρού μας;…

Είναι κάτι που πολλοί δε διστάζουν να ισχυριστούν.»

Περιεχόμενα: Από το ϊδιαίτερο στο «παγκόσμιο», 8-20.- Μισέλ Βάνελλεπούττε, Ο Τόμας Μαν και η παράδοση, 21-25.- Οι «Μπούντενμπροοκ» από τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε, 26-27.- Λιονέλ Ρισάρ, Υπηρέτης της ανθρώπινης υπόθεσης, 28-37.-Ίνγκε Ντίρσεν, Το μαγικό βουνό: ένα έργο ωριμότητας, 34-36.-Πώς γράφτηκε το «Μαγικό βουνό», 37-38.-Γιούσεφ Ισαγκπούρ, Ο Βισκόντι και ο Τόμας Μάν. Ο «Θάνατος στη Βενετία», 39-40..- Ζακ Μερκαντόν, Μυθιστόρημα και παρωδία. Ο Δόκτωρ Φάουστους, 41-48.

Κάτω από όλα τα κείμενα αναγράφονται τα εξής: Copyright: Magazine Litteraire Μετάφραση Αγγελική Πέτριτς.  Τέλος στα «Έργα του Τόμας Μαν στα ελληνικά» καταγράφονται 8 τίτλοι.

Θα μνημονεύσω ορισμένες ακόμα πληροφορίες, (μια και δεν συντάσσω στο παρόν σημείωμα Βιβλιογραφικό δελτίο για τον Τόμας Μάν) οι οποίες έχουν άμεση σχέση με τα βιβλία που κυκλοφορούν στα Ελληνικά του Τ. Μάν, οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στις εκδόσεις. Οφείλουμε όμως να αναφέρουμε και εδώ την σημαντική εργασία της Εύης Πετροπούλου, στο περιοδικό «ΣΥΓΚΡΙΣΗ» Της Ελληνικής με τις Ξένες Λογοτεχνίες και τις Καλές Τέχνες, τεύχος 10/11, 1999, σελ. 82-95. «Η πρόσληψη των ιδεών του Friedrich Nietzsche  στο έργο του Thomas Mann και του Νίκου Καζαντζάκη». Το εξαιρετικό αυτό κείμενο συνοδεύεται και με σημειώσεις. Βλέπε σελίδες 92-95 και ξενόγλωσση περίληψη. Να μνημονεύσουμε ιδιαίτερα την σημείωση με αριθμό 34, όπου η Εύα Πετροπούλου μεταξύ άλλων αναφέρει: «Ο Μαν αποδίδει την αντίληψη περί αισθητικής και ηθικής του Nietzsche σε μια γενικότερη τάση της εποχής. Πρόκειται για την τάση του ανερχόμενου  ευρωπαϊκού πνεύματος κατά της υποκριτικής  ηθικής της βικτωριανής και αργότερα αστικής κοινωνίας. Ο Μαν παρατηρεί  μία ομοιότητα , που τον εκπλήσσει, μεταξύ του Nietzsche και του συγχρόνου του Oscar Wilde. Παραδέχεται ωστόσο  πώς έχει συναίσθηση της «βέβηλης» αυτής σύγκρισης….». Η Πετροπούλου μεταφέρει το απόσπασμα του Τόμας Μάν που προέρχεται από το βιβλίο του για τον Φρειδερίκο Νίτσε.

Άξια προσοχής είναι και τα κείμενα της Χαρά Τόμπρας, Το μυθιστόρημα του Thomas Man “DoKtor Faustus” και η επίδραση του Adorno» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εποπτεία» τεύχος 89/4, 1984, έτος 9^ο, σελ. 416-421. Την επιφυλλίδα του Γεράσιμου Βώκου στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» Κυριακή 27/8/1995, σ. 5. «Μηνύματα στους Γερμανούς» Επιφυλλίδα την οποία πρόσεξε ο Δημήτρης Μαρωνίτης και γράφει στην ίδια εφημερίδα-στην στήλη του- «Συνειρμοί», 3/9/1995. Το κείμενο του Θεοδωρή Δασκαρόλη, «Γερμανοί Ακροατές! Οι ραδιοφωνικές εκπομπές του Τόμας Μαν την περίοδο της εξορίας του» περιοδικό Αντί τεύχος 821/2-7-2004, σ. 58-62.  Το άρθρο του Άρη Δικταίου, «Ακραγγίζοντας τον ΤΟΜΑΣ Μαν» περιοδικό «Η ΛΕΞΗ» 6/7,8,1981 και 7/9,1981. Την επιστολή της μεταφράστριας και ποιήτριας Νανάς Ησαία, «Τόμας Μαν» στο περιοδικό «ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ» τεύχος 11/3,1986. Την εργασία του Παναγιώτη Ενεπεκίδη, «Τόμας Μαν. Τυχοδιώκτης ο Χίτλερ» στην εφημερίδα Η Καθημερινή Κυριακή 22/3/1998, σ.46. Το άρθρο του Κοσμά Ψυχοπαίδη, «Η Λοτε του Τόμας Μαν και τα όρια της ειρωνικής νεωτερικότητας» περιοδικό «Ο Πολίτης» τχ. 82/11, 2000, σ. 40-48. Του ελληνοαμερικανού Νίκου Σπάνια και άλλων. Τέλος, στο λήμμα του Λεξικού της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας των εκδόσεων Πατάκη, σελ. 1322-1323, ο Θεοδόσης Κοντάκης αναφέρεται σε έργα τεσσάρων ελλήνων πεζογράφων οι οποίοι επηρεάστηκαν από το έργο του Τόμας Μαν. Π. Μπρεδήμας, Κώστας Ακριβός, Μαρία Ευθυμιάδη, Αλέξης Πανσέληνος. Στα ονόματα του συγγραφέων να προσθέσουμε και αυτό του Μένη Κουμανταρέα.

     Τα κριτικά σημειώματα και οι πληροφορίες που μας δίνουν τα αποσπάσματα των εφημερίδων για τις ξενόγλωσσες Βιογραφίες του Τόμας Μαν, και οι οποίες στηρίζονται στα Ημερολόγιά του και τις προσωπικές του Μαρτυρίες, φανερώνουν έναν Μαν όπως φαίνεται δύσκολο σαν χαρακτήρα και με πολλές εσωτερικές συνειδησιακές συγκρούσεις. Η «αποκαθήλωση» του γερμανού συγγραφέα, για όσοι έχουν διαβάσει τις επιστολές και τα κείμενά του γίνεται από τον ίδιο. Στις εξομολογήσεις και μαρτυρίες του. Ένα άτομο με φοβερές και ισχυρές εσωτερικές συγκρούσεις, με πολλά ανθρώπινα πάθη και «ελαττώματα». Ένας δύσκολος χαρακτήρας, μία οικογένεια όχι και από τις καλύτερες. Αλλά αυτά, ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Το έργο του είναι αυτό που μετράει και η ευχαρίστηση που προσφέρει ακόμα και σήμερα στους αναγνώστες του. Και για να θυμηθούμε μία κινηματογραφική ατάκα του Τζάκ Λέμον. «Κανείς δεν είναι τέλειος».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

1 Ιουνίου 2022.

Βαγγέλης Παπαθανασίου, Δάκης, στην γειτονιά των ουράνιων λυράρηδων