Μνήμη κοινή ποιητών Σταύρου
Βαβούρη- Ντίνου Χριστιανόπουλου.
Το ποτάμι του προσωπικού χρόνου κυλά ασταμάτητα, μεταφέροντας μαζί του προς τον μεγάλο και γαλήνιο σκοτεινό ωκεανό του χρόνου που εκβάλλει, κάθε φουρτούνα συγκινήσεων του βίου. Χλωμές ματιές του έρωτα, ταραχές αγάπης λησμονημένης σε κάποιο παλαιό φυλαγμένο άλμπουμ. Παλαιές στιγμές αναμνήσεων, ιδέες τρελής ευφορίας και παράτολμες σκέψεις. Όνειρα αναγκαστικής συμβίωσης. Αθώοι νεανικοί παραλογισμοί, μορφές ηδονής και μυώδεις κανόνες ηθικής ευπρέπειας αποδοχής από τους άλλους. Οράματα της νιότης από το πουθενά, τυχαία φερμένα σωματικά αγγίγματα, εικόνες αχαρτογράφητης συναισθηματικότητας, μνήμες ορόσημα, αυταπάτες λαγνείας, ένας κλεφτοπόλεμος αλήθειας και ψευδαίσθησης. Ατέλειωτες ουρές συζητήσεων αιχμάλωτες στη ρητορική της ατομικής μας ελπίδας για αιώνια σχέση και επαφή. Πολυποίκιλοι εσωτερικοί βασανισμοί, και πολύχρωμες ψυχικές ανατάσεις, τύψεις και μεταμέλειες, αγνοήσεις και προδοσίες μιάς πολύστικτης περασμένης ατομικής ζωής δίχως πυξίδα και εφόδια. Μισολησμονημένες εμπειρίες σκορπισμένες άτακτα στο παρόν. Κλονισμένες περιγραφές υποσχέσεων. Στρεβλώσεις τρικλοποδιές από μία κοινωνική πραγματικότητα οικογενειακή παγίδα. Βίου βιώματα-τραύματα σβησμένοι και αναμμένοι φανοί στο χρόνο προς το αίνιγμα του μέλλοντος. Φάροι απολαύσεων συσσωρευμένων κρυφών εμπειριών. Χαρές και ευτυχισμένα γεγονότα, επαφές και λόγια ταξίδια, νυχτοπερπατησιές και εξομολογήσεις, εκθέσεις σε άγνωστα τυχαία πρόσωπα, συμβάντα δίχως συγκεκριμένο σκοπό. Σώματα ανθηρών μνημών και απολαύσεις κορμιών, ευχετήριες υποσχέσεις και σχισμές λαθραίας εμπιστοσύνης. Αγγίγματα σώματος και ονείρων. Ερωτικές επαναλήψεις αντίτιμο μιάς ηθικής ακατανόητης στους τολμηρούς. Ασυμβίβαστη με το χρόνο-δρόμο που βάδιζες. Αισθήσεις αχαρτογράφητου πάθους. Γεύσεις της φαντασίας αναπάντεχες. Διεκδικήσεις αποκλειστικής φιλίας, ανοικτοί κατάλογοι δελταρίων της γραφής, της ποίησης, της τέχνης, για κάθε επιθυμητή σημείωση προς κατανάλωση. Αυτολογοκρισίας δείκτες, στίγματα παράδοξης σύγχυσης προς τα πού πάει αυτή η σχέση. Το βέβαιο σώμα της γραφής το αβέβαιο σώμα της ζωής. Σαλτιμπάγκοι του χρόνου είμαστε που αφηγούμαστε τα περασμένα μας πάνω στην λευκή ξεθωριασμένη και μουχλιασμένη σελίδα της γραφής. Οι κουκκίδες της γλώσσας τρεμοπαίζουν μπροστά στον καθρέφτη του σκοτεινού και αινιγματικού χρόνου. Μέχρι την επόμενη επανάληψη της νέας γέννας που θα σκιτσάρει με την βοήθεια των μηχανισμών της μνήμης τη νέα σχέση και θα δώσει το απαραίτητο νόημα στην αβεβαιότητα της ζωής δίχως επιστροφή.
Διαβάζω εκ νέου μαζί με την ποίηση των δύο πιο εμβληματικών ελλήνων ποιητών μας, και την ατομική τους αλληλογραφία. Μια αλληλογραφία της περιόδου 1955-1959 όταν ακόμα ο ποιητής Σταύρος Βαβούρης (Αθήνα 14/9/1925-Αθήνα 7/11/2008) και ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος (Θεσσαλονίκη 20/3/1931- Τρίτη 11/8/2020) άνοιγαν τα φτερά τους να κατακτήσουν τον χώρο της τέχνης και αναζητούσαν τρόπους να σταδιοδρομήσουν στην επαγγελματική τους ζωή ως λειτουργοί της επιστήμης της φιλολογίας. Οι φιλίες του στρατού όπως λένε, μένουν χαραγμένες στην μνήμη της κατοπινής ζωής των ατόμων. Αδελφικοί φίλοι οι δύο ποιητές διατηρούν αλληλογραφία εξομολογούμενοι ότι λένε όλοι οι νέοι αυτής της ηλικίας μέσα στους αιώνες. Τιτιβίσματα μελωδικά. Από την μονάδα που υπηρετούσε ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος αναζητά φιλική συντροφιά, μέσα στην ερημία και τις δύσκολες συνθήκες της στρατιωτικής ζωής και του γεωγραφικού χώρου που τον έχουν μεταθέσει. Σκέφτεται την μητέρα του, κάνει υπομονή αναζητεί διεξόδους όπως κάθε ανήσυχος νέος και μάλιστα, ποιητής. Αποζητά επαφές με συνομηλίκους του λογοτέχνες και ποιητές, να επικοινωνήσει με φιλόλογους συναδέρφους του με τους οποίους συνεργάζεται στο περιοδικό που με χίλια βάσανα και οικονομικά έξοδα εκδίδει. Επιθυμεί να βρει φιλικά πρόσωπα συνεργάτες εκπαιδευτικούς, ώστε μετά την απόλυσή του, να απλώσουν μαζί τα φτερά τους να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους, τους στόχους τους, τις επαγγελματικές –εκπαιδευτικές τους φιλοδοξίες και οραματισμούς. Και στο πρόσωπο του ποιητή Σταύρου Βαβούρη, της Στέλλας Μαραγκουδάκη συναντά τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς συνεργάτες του που, θα ανοίξουν μαζί τις πύλες της εκπαιδευτικής και φροντιστηριακής τους Ακαδημίας. Ζητά συνεργάτες και νέα κείμενα για το περιοδικό που εκδίδει την «Διαγώνιο». Διαβάζει τα ποιήματα που του στέλνουν, γράφει κριτικές, δημοσιεύει την γνώμη του, ζητά αγοραστές και συνδρομητές για το περιοδικό. Χορηγούς των εκδοτικών και καλλιτεχνικών, πνευματικών και επαγγελματικών του στόχων. Κάνει όνειρα με «άδειες τσέπες» αλλά πλούσια φαντασία και διάθεση, ταλέντο. Η διαδρομή και η πορεία του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου, της προσφοράς του και του εκδοτικού του οίκου, της γκαλερί που διατηρούσε και του περιοδικού που εξέδωσε, την γνωστή μας ΔΙΑΓΩΝΙΟ, μας είναι γνωστά. Έχουν εκδοθεί εργασίες για το περιοδικό Διαγώνιος, που έχω αναφέρει σε προηγούμενα σημειώματα για τον ποιητή. Έτσι θεωρώ πλεονασμό να επαναλάβω γνωστά μας και κοινά στοιχεία και πληροφορίες.
Έχω αναφερθεί σε παλαιότερο σημείωμα στην περιπέτεια της ιστορίας απόκτησης της ανέκδοτης αυτής αλληλογραφίας μεταξύ του Ντίνου Χριστιανόπουλου και του Σταύρου Βαβούρη την τετραετία 1955-1959. Συνολικά 40 επιστολών γραμμένες με το χέρι από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο στον φίλο και συνεργάτη του Σταύρο Βαβούρη σε ψιλό χαρτί. Συνήθως μονοσέλιδες ή δισέλιδες επιστολές. Επιστολές οι οποίες φέρουν στην αρχή τον τόπο από τον οποίο αποστέλλονται, την ημέρα τον μήνα και τον χρόνο. Γράμματα που τηρείται η σειρά δηλαδή με την προσφώνηση «Αγαπητέ Σταύρο» και τελειώνουν με το «Δικό σου» ή «Φιλικά» και ακολουθεί η υπογραφή του ποιητή. Είναι γράμματα τα οποία απαντούν σε προηγούμενα γράμματα του ποιητή Σταύρου Βαβούρη προς τον Χριστιανόπουλο ή γράφονται από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και αποστέλλονται στον φίλο του ποιητή ζητώντας του πληροφορίες, συνεργασίες, δηλώνοντάς του ευχαριστίες, ρωτώντας τον για γνωστά τους πρόσωπα, φιλικά και συγγενικά. Ο επιστολικός λόγος του Ντίνου Χριστιανόπουλου είναι πάντα θερμός, παραινετικός, συμβουλευτικός, καταλαγιαστικός, πράος, ειρηνευτικός, στον κατά πέντε χρόνια μεγαλύτερό του φίλο του και ποιητή. Δύο νέοι με καλλιέργεια και έφεση στα γράμματα, με θεμιτές καλλιτεχνικές φιλοδοξίες και πνευματικές αναζητήσεις και στοχασμούς. Και οι δύο, είναι ενήμεροι των πνευματικών δρώμενων των χρόνων τους. Διαβάζουν τα βιβλία των άλλων ομότεχνών τους, ιδιαίτερα ο Χριστιανόπουλος κατέχει και παρακολουθεί την πνευματική κίνηση της Θεσσαλονίκης. Έχει συνάψει πνευματικές σχέσεις και συνομιλεί με ποιητές της συμπρωτεύουσας όπως η Ζωή Καρέλλη, ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, και πολλούς άλλους. Ανάμεσα στις επιστολές υπάρχουν και φύλλα με ποιήματά τα οποία γράφτηκαν εκείνη την τετραετή περίοδο. Ο λογοτεχνικός κόσμος της Θεσσαλονίκης, οι οικογένειες των ποιητών, φίλοι συγγραφείς όπως ο συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου, ο λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος μνημονεύονται μέσα στις κιτρινισμένες σελίδες των προσωπικών αυτών επιστολών. Καθρεφτίζουν το πνεύμα και το κλίμα μιάς εποχής και των πνευματικών και καλλιτεχνικών συντελεστών της. Τους συνδημιουργούς αυτού που ονομάζουμε Σχολή της Θεσσαλονίκης. Από την στιγμή που λόγοι ατομικής εμπιστοσύνης μου δωρίθηκαν αυτά τα γράμματα, (έχοντας βγάλει τις αναγκαίες φωτοτυπίες. Οι πρωτότυπες επιστολές πουλήθηκαν στον ποιητή και στιχουργό, συλλέκτη, έναντι ενός μικρού ποσού Μάνο Ελευθερίου από εμένα σε μία περίοδο φτώχειας και οικονομικής εξαθλίωσης). Τις διαβάζω με προσοχή και πάντα, αισθάνομαι μεγάλη χαρά και ικανοποίηση καθώς αναγνωρίζω το επίπεδο συνεργασίας, αληθινής ψυχικής επαφής των δύο νέων φίλων ποιητών, την βαθειά καλλιέργεια τους, τις γνώσεις τους, την προσέγγιση δύο φιλολόγων και ποιητών την περίοδο που άρχισαν να «μουτζουρώνουν τα προσωπικά τους χαρτιά», όπως θα έλεγε και ένας άλλος ποιητής. Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης. Αποστολέας των 40 επιστολών ο αξιοσημείωτος πρεσβευτής των γραμμάτων της Θεσσαλονίκης Ντίνος Χριστιανόπουλος, αποδέκτης, ο φιλόλογος και ποιητής Σταύρος Βαβούρης. Δύο ποιητές που με τίμησαν με την εμπιστοσύνη τους, που στάθηκα τυχερός να τους συναντήσω στο διάβα της δικής μου συγγραφικής διαδρομής και αναγνωστικών ερευνών. Σεβάστηκα την επιθυμία και των δύο, καθώς ενημέρωσα αμέσως τον Θεσσαλονικιό ποιητή όταν έλαβα στα χέρια μου τον φάκελο με την αλληλογραφία από τον Σταύρο Βαβούρη, αναφέροντάς του ότι θα του τηλεφωνήσω και θα του το πω. Δεν ήθελα να πληροφορηθώ περισσότερα από την μεταξύ τους κατοπινή «κόντρα» κάτι που τους έκανε να μην μιλιούνται μέχρι το τέλος. Έμεινα στα λόγια και των δύο, για την μεταξύ τους σχέση, παλαιά φιλία και διαφωνία, στεκούμενος στα θετικά της επαφής αυτής των νεανικών τους χρόνων. Μια διακριτική προσπάθεια εκ μέρους μου να τους φέρω σε επαφή επικοινωνίας, απέβη άκαρπη. Δεν έχει σημασία να γράψω από ποια κυρίως πλευρά. Διάβασα με προσοχή αρκετές φορές τις επιστολές αυτές-πριν τις πουλήσω-και έμεινα έκπληκτος από την προσωπική ωριμότητα, το πράο ήθος και ύφος, τον χαρακτήρα των δύο αυτών ομότεχνων φίλων. Ανεξάρτητα ποιανού τα επιστολικά ή απαντητικά λόγια ήσαν περισσότερο απαισιόδοξα ή αποπνέουν μία δόση γκρίνιας και παραμέλησης. Η ποιότητα των γραφομένων είναι άνευ αμφισβητήσεως καθώς και τα θέματα που σπουδάζουν και συνομιλούν. Όλες οι επιστολές κινούνται μέσα σε ένα πλαίσιο ευπρέπειας, αυτοσεβασμού ανεξάρτητα αν διαβάζουμε και σημεία που αφορούν τα ιδιαίτερα προσωπικά της ζωής των. Οι Επιστολές είναι η πνευματική και καλλιτεχνική μαρτυρία μίας εποχής της ελληνικής λογοτεχνικής περιόδου. Εκείνο που με τράβηξε περισσότερο στην ανάγνωσή του, ήταν, οι «πλατωνικές» απόψεις του φιλόλογου Ντίνου Χριστιανόπουλου και οι κρίσεις και θέσεις του σχετικά για τον ρόλο του νέου σε ηλικία εκπαιδευτικού τα χρόνια εκείνα. Την σχέση που ήθελε να οικοδομήσει με τους νεότερους έλληνες μαθητές του. Μια εντελώς αντισυμβατική άποψη ενός νέου έλληνα εκπαιδευτικού, που, παρασάγγας απέχει, από την καθιερωμένη και τετριμμένη άποψη και εικόνα που έχει για τον ρόλο του δημόσιου λειτουργού της δημόσια ή ιδιωτικής εκπαίδευσης δάσκαλο η ελληνική πολιτεία. Ας μην ξεχνάμε και την συνεισφορά του ποιητή Γιώργου Θέμελη, του Ωρολογά κ.ά. Ασυναίσθητα, διαβάζοντας τις επιστολές και τις θέσεις του Χριστιανόπουλου,-τα όνειρα της νιότης του-, η σκέψη μου πήγε στον κλασικό φιλόλογο Ιωάννη Συκουτρή, στον φιλόσοφο Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, στον κοινωνιολόγο Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον δημοτικιστή φιλόλογο Ιωάννη Κακριδή, τον Ομηριστή Δημήτρη Μαρωνίτη, τον ιστορικό Σαράντο Καργάκο, τον Νίκο Σβορώνο κ.ά. Έλληνες παιδαγωγοί του περασμένου αιώνα που υπηρέτησαν συνειδητά, με τόλμη και παρρησία, αυταπάρνηση την δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση. Καλλιέργησαν και γονιμοποίησαν τα ελληνικά γράμματα, διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό και κράτησαν ζωντανά τα νάματα του πλούτου της ελληνικής παράδοσης και καθόλου ελληνικής ιστορίας. Για να μην καταστραφεί ακόμα περισσότερο το χαρτί των επιστολών έβγαλα αμέσως φωτοτυπίες και από αυτές διάβασα και ξανά διάβασα με αναγνωστική ευχαρίστηση και βουλιμία τις 40 αυτές επιστολές. Πρόθεσή μου δεν ήταν να πληροφορηθώ τα εν οίκω- τα ντεσού της ζωής των δύο φίλων ποιητών, αυτά τα «ελκυστικά πιπεράτα», εξάλλου οι κουβέντες μου μαζί τους-και η εμπιστοσύνη τους- με είχαν καταστήσει ενήμερο πολλών συμβάντων. Εμένα, με ενδιέφεραν τα άλλα, τα της Ποίησης, της έκδοσης του περιοδικού, των απόψεων και κρίσεων των ποιητών για το έργο άλλων ομοτέχνων τους συγγραφέων. Το τι διάβαζαν, τι πίστευαν, τι πνευματικούς δρόμους ακολουθούσαν, τι ανησυχίες είχαν, τι προβληματισμούς, αν εκτιμούσαν ο ένας το έργο του άλλου και σε ποιο βαθμό; Έθαβαν ή εξυμνούσαν άλλους παλαιότερούς τους και συνομήλικους τους ποιητές και συγγραφείς; Αλλά κυρίως, από την στιγμή που πρωτοδιάβασα τις επιστολές αυτές με κέντρισαν οι Πλατωνικές απόψεις του νέου φιλόλογου και ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου. Δεν έχει σημασία αν ο επαγγελματικός στόχος, το όραμα αυτό των δύο και όχι μόνο φίλων ποιητών επιτεύχθηκε, δεν έχει σημασία αν κατόρθωσαν και σε ποιο βαθμό μπόρεσαν να συνεργαστούν οι τότε φίλοι, να διευρύνουν την λογοτεχνική τους παρέα, Ο Ντίνος, ο Σταύρος, η Στέλλα, ο Γιώργος, ο Άλκης κλπ. Σημασία έχει η πρωταρχική ενθουσιώδης σπίθα να υπηρετήσουν παιδαγωγικά τον έλληνα μαθητή και την ελληνίδα μαθήτρια. Με άλλες περισσότερο εποικοδομητικές μεθόδους διδασκαλίας και επαφής μεταξύ καθηγητή και μαθητή. Να ξεμανταλώσουν τις σκέψεις τους από το βαλτωμένο και πειθαρχημένο κρατικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα ημερήσιας διδασκαλίας και μάθησης. Από την στείρα εκμάθηση του συντακτικού και της γραμματικής, της άχαρης απομνημόνευσης της αρχαίας ελληνικής με γνώμονα αποστήθισης ορισμένων τσιτάτων προερχόμενα από την αρχαία γραμματεία. Της ουσιαστικής έλλειψης επαφής με την αρχαία ελληνική γραμματεία και τον πολιτισμό στο όνομα κάποιων αποσπασμάτων έργων τους. Την κατάχρηση των τύπων και γενικών στερεοτύπων στο όνομα της επαναπροσέγγισης της εθνικής μας συνείδησης. Ένας τρόπος και μία μέθοδος κρατικής εκπαίδευσης και διδασκαλίας που δεν ήταν παρά η πολιτική και εκπαιδευτική κρατική ιδεολογία των εκάστοτε ελληνικών κυβερνήσεων γι αρκετές δεκαετίες στην πατρίδα μας. (Ακόμα και μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ευάγγελου Παπανούτσου και κατόπιν μετά την χούντα του πολιτικού Γεωργίου Ράλλη). Μια μεταγωγή μέσω της διδασκαλίας της αρχαίας γλώσσας της αττικής διαλέκτου, όλων αυτών που φάνταζαν ή ήσαν οι απαραίτητες ιστορικές σταθερές αλήθειας που είχε ανάγκη το ελληνικό έθνος, στην προσπάθεια διαμόρφωσης της ιδιοπροσωπείας του μετά την ανεξαρτησία του από τον οθωμανικό ζυγό. Μια θραυσματική ιστορική αλήθεια πολιτικών και θρησκευτικών σκοπιμοτήτων και όχι ένα άνοιγμα προς το ετερόδοξο του ιστορικού μέλλοντος. Το άλλο του διαφορετικού και της προσέγγισης των άλλων πολιτισμών και των επιτευγμάτων τους. (Ποιος σπουδάζει πχ. πάνω στην άποψη του Ανούιγ για το δίκαιο του Κρέοντα και όχι της Αντιγόνης;, Συνεξετάζει το Έπος του Γιλγαμές με αυτά των Ομηρικών Επών; Κλπ.) Τα γράμματα αυτά του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου, σου παράσχουν ένα πνευματικό πανόραμα της εποχής εκείνης και των συγγραφέων και διανοούμενων, καλλιτεχνών που ήρθε σε επαφή η πρώτη αυτή ομάδα της Διαγωνίου, εμπνευστής και οραματιστής, κύριος εμψυχωτής της ήταν ο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Απολαμβάνω να διαβάζω παρόμοιου είδους και ποιότητας επιστολές και μάλιστα, όταν αυτές, δεν απέχουν και τόσο χρονικά από την δική μου ηλικία, τους νέους συγγραφείς της δικής μου γενιάς. Της Γενιάς του 1970 και 1980. Ένα ασταθές διανοητικό πεδίο και ψυχικών διακυμάνσεων που σου δείχνει μέσα από τις αφηγήσεις αυτές πώς φτιάχνεται και με τι προσωπικούς κόπους, διαρκείς αγώνες και οικονομικές θυσίες στερεώνεται ένα πεδίο πολιτιστικών αναφορών, εκδίδεται ένα λογοτεχνικό περιοδικό το οποίο φιλοδοξεί να εκφράσει τις νέες ποιητικές φωνές, συστεγάζοντας ετερόκλητες ποιοτικές φωνές και σκέψεις. Δημιουργώντας μία συγγραφική φιλική κοινότητα. Τα περιοδικά αυτά ήσαν γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των νέων διανοουμένων και αμφισβητιών ποιητών.
Τόσο ο Σταύρος Βαβούρης όσο και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, γνώριζαν καλά πώς να ξεφορτώνονται το περιττό στην ποίησή τους, πώς να κυριολεκτούν, να ακριβολογούν, να αφηγούνται ατομικά τους συμβάντα με μεγάλη απλότητα αλλά όχι κουραστική απλοϊκότητα. Χειριστές θαυμάσιοι της ελληνικής γλώσσας, ποιητές με ένστικτο και ποιότητα, καθαρό ύφος, δεν επέτρεψαν ποτέ στον εαυτό τους να παίξει με την Ποίηση. Ύφαναν την προσωπική ταυτότητα του ποιητικού τους προσώπου με αυτό του χαρακτήρα και του ήθους των επιλογών της ζωής τους. Το βαθύτερο νόημα των επιλογών της ζωής τους μετατράπηκε σε βαθύ νόημα της ποιητικής τους παρουσίας. Ευανάγνωστος ο συναισθηματικός τους κόσμος είτε στο προσωπικό τους ταξίδι είτε στην περιπέτεια της γραφής τους.
Δεν θέλησα να κάνω μία φιλολογική ανάγνωση-παρουσίαση των 40 αυτών γραμμάτων. Εξάλλου, στα γράμματα, δεν διακρίνονται σε όλα οι λέξεις και πολλές από τις προτάσεις. Υπάρχουν μελανιές πάνω στις σελίδες που τις καθιστά δυσκολοδιάβαστες. Θέλησα να μεταφέρω την ευχάριστη αίσθηση που ένιωσα όταν διάβασα τις επιστολές. Το τελευταίο διάστημα έχω προμηθευτεί και διαβάσει εξαιρετικές μεν εργασίες για έλληνες ποιητές αλλά, άψυχες βρε παιδί μου. Εργασίες με αρχή μέση και τέλος οι οποίες νομίζεις ότι τις έβγαλαν από τον καταψύκτη. Τα γράμματα του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου, τα λεγόμενά του, τα δημοσιεύματά του, οι κατά καιρούς συνεντεύξεις του, δεν σε αφήνουν αδιάφορο ότι και να απεικονίζουν και να σου αφηγούνται. Συμφωνείς ή διαφωνείς έχουν κάτι που θα ονομάζαμε, της αυθεντικής λαϊκής ψυχής τσαγανό. Μια αυθεντικότητα που τόσο λείπει στην εποχή μας. Καθόλου δήθεν ο λόγος του, ακόμα και αν είναι πικρόχολος για άλλους ποιητές. Έχει μία αξιοθαύμαστη θερμότητα, μία εσωτερική αίσθηση της ζωής τόσο μα τόσο αυθεντική και αληθινή. Εκφράζει μία σκέψη ενάντια σε κάθε μορφής λογιότητα. Η γλώσσα του έχει απεκδυθεί κάθε χλιδή, κάθε προσπάθεια επίδειξης του περιττού γλωσσικού πλούτου, το ίδιο και του ποιητή Σταύρου Βαβούρη αν και είναι διαφορετικά τα μονοπάτια της ποιητικής μυθολογίας και μυθοπλασίας που ακολούθησαν. Ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος μέσα από τον καθρέφτη της ιδιωτικής του σεξουαλικότητας έφτιαξε όχι δίχως κόπο, την δική του κοινότητα αληθειών και υφολογικού παραδείγματος της ποιητικής έκφρασης. Το τζιβαερικό του σωματικού του πόνου, το μετέτρεψε με μια επιλεγμένη και ισορροπημένη γλωσσική και των εικόνων οικονομία σε κοινωνία ποιητικών απολαύσεων για τους αναγνώστες. Οι συναλλαγές του δεν ήσαν ετεροβαρείς για καμία από τις δύο όχθες του βίου του. Ούτε του ερωτικού ούτε του πνευματικού. Ο σεβασμός κοινός, η παρρησία επίσης. Η αυτοκατανόηση των σωματικών του εμπειριών επήλθε πέρα από τις ηθικές προλήψεις της συνείδησής του και του περιβάλλοντος της εποχής του που θήτευσε από τα νιάτα του. Γιατί η ερωτική αταξία μεταλαμπαδεύτηκε αβίαστα σε ποιητική τάξη. Όπως στην περίπτωση του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η πρωταρχική ερωτική αίσθηση έγινε μνήμη του μαυσωλείου της ζωής. Δεν μετατράπηκε σε αυτοκατανάλωση αιχμαλωτισμένων από την μνήμη εμπειριών. Η συγκίνηση είναι διπλή. Γιατί από το έργο του όπως και από την ζωή του λείπει η πλήξη.
Δίνω τον κατάλογο των 40 αυτών επιστολών και ένα μικρό δείγμα τους.
1955
-ΚΕΝΚ, 8-7-1955.-Κεντρικό Κιλκίς, 27-7-1955. -Κεντρικό Κιλκίς, 15-8-1955. -Δορκάδα Σερρών, 11-9-1955.-Δορκάδα, 21-9-1955. -Κεντρικό Κιλκίς, 11-10-1955. -Κεντρικό Κιλκίς, 3-11-1955.-Κεντρικό Κιλκίς, 22-11-1955. -Κεντρικό Κιλκίς, 16-12-1955. ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ 9
1956
-Θεσσαλονίκη, 16-1-1956. -Θεσσαλονίκη, 30-1-1956. -Θεσσαλονίκη, 23-2-1956. Θεσσαλονίκη, 19-3-1956. -Θεσσαλονίκη , 16-4-1956. -Θεσσαλονίκη, 30-5-1956.-Θεσσαλονίκη, 28-6-1956. -Θεσσαλονίκη, 29-7-1956.-Θεσσαλονίκη, 22-8-1956.-Θεσσαλονίκη, 5-9-1956.-Θεσσαλονίκη, 10-10-1956. -Θεσσαλονίκη, 28-10-1956 ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ 12
1957
-Θεσσαλονίκη, 30-1-1957. -Θεσσαλονίκη, 24-2-1957. -Θεσσαλονίκη, 14-4-1957.-Θεσσαλονίκη, 20-8-1957. ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ 4
1958
-Θεσσαλονίκη, 6-2-1958.-Θεσσαλονίκη, 1-3-1958. -Θεσσαλονίκη, 3-4-1958. -Θεσσαλονίκη, 12-4-1958. -Θεσσαλονίκη, 24-4-1958. -Θεσσαλονίκη, 4-5-1958.-Θεσσαλονίκη, 25-5-1958.-Θεσσαλονίκη, 26-6-1958.-Θεσσαλονίκη, 9-7-1958.-Θεσσαλονίκη, 20-9-1958. ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ 10
1959
-Θεσσαλονίκη, 7-1-1959.-Θεσσαλονίκη, 4-2-1959.-Θεσσαλονίκη, 17-5-1959. -Θεσσαλονίκη, 24-7-1959.-Θεσσαλονίκη, 15-8-1959. ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ 5.
ΣΥΝΟΛΟ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1955-1959, 40.
Κεντρικό Κιλκίς, 15.8.55
Αγαπητέ μου Σταύρο,
Πολύ συγκινήθηκα διαβάζοντας το γράμμα σου: τέτοια γράμματα μοιάζουν σα να γράφονται για ν’ αποχαιρετήσουν τη ζωή. Θέ μου, πόσο καταθλιπτικά θα περνάς: Δεν έχω λόγια παρηγοριάς. Μονάχα κάνε υπομονή, ακόμα και μες στην πλήξη, και μέσα στον πόνο υπομονή. Ίσως η πολλή αγωνία βαθαίνει περισσότερο την ανθρωπιά μας. Τί να πώ;
Αντίθετα εγώ περνώ πολύ ευχάριστα. Όχι που η ζωή εδώ είναι όμορφη και ευχάριστη. Ίσα-ίσα, το τάγμα τώρα αρχίζει να μου αποκαλύπτει τη σκληρότητά του και οι ατέλειωτες πορείες και ασκήσεις με έχουν καταεξαντλήσει. Αλλά εκείνο που μου έδωσε νέα ζωή είναι μιά νέα φιλία, που καταστάλαξε ύστερα από τις πρώτες και συγκεχυμένες εντυπώσεις. Πρόκειται για ένα αξιόλογο εικοσάχρονο εθελοντή, από την Καλαμάτα, πολύ σεμνό και συγκρατημένο, με μεγάλη κλίση προς την τέχνη: πέρσι είχε βγει δεύτερος στη δραματική σχολή Αθηνών και δε μπόρεσε να σπουδάσει γιατί ήταν φτωχός. Ποτέ δε μούτυχε να βρω φίλο με τόσα ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα και περνώ τώρα τις πιο ευχάριστες μέρες μου. Βέβαια, πάντα μένω άπληστος και ανικανοποίητος. Και μελαγχολώ, ακόμα και μη στην ευτυχία-μάλιστα, τότε πιό πολύ. Θα το δεις κι από το ποίημα που σου εσωκλείω.
Οι στίχοι σου μου άρεσαν, ιδίως στην αρχή. Έχω την εντύπωση πώς περνάς μια μεταβατική περίοδο που θα σε βοηθήσει πολύ σύντομα να δόσεις κάτι πιο δραματικό και πιό φιλτραρισμένο.
Φιλικά
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Κεντρικό Κιλκίς, 3.11.55
Αγαπητέ μου Σταύρο,
Μουσκίδι ήρθε ο ταχυδρόμος και μούφερε το γράμμα σου. Το άνοιξα με λαχτάρα και το διάβασα, και δε χόρταινα να το διαβάζω, και για μια στιγμή, παρασυρμένος απ΄ όλο τον κόσμο που με συνέπαιρνε-εσένα, τους φίλους μας, το Ντοστογιέφσκι, το Νιζίνσκι, τη Στέλλα –ξέχασα το θόρυβο της διπλανής γραφομηχανής και τις επιτιμητικές ματιές του λοχαγού.
Συγκινήθηκα με τα όσα μου γράφεις. Κατάλαβα γιατί δε μπορείς να ζήσεις στην Αστυπάλαια. Ίσως θάταν για σένα καλύτερα να ζούσες σε μια πρωτεύουσα της Ευρώπης: στη Στοκχόλμη, όπου με λεπτότητα κι αδιαφορία κανένας δε θα νοιάζονταν για σένα’ στο Παρίσι, με την πολυθόρυβη και παρδαλή ζωή του καθενός και με τις αμέτρητες ευκαιρίες πνευματικής ζωής’ στο Λονδίνο με τη σκανδαλιστική ιησουιτική ζωή και τα κουτσομπολιά. Αλλά και η Αθήνα θα σε βόλευε, αν είχες τη δυνατότητα να εφαρμόσεις ένα σχέδιο πλατωνικό, που εγώ είμαι αποφασισμένος να το εφαρμόσω με κάθε τρόπο: ένα πολύ μικρό ιδιωτικό γυμνάσιο ή φροντιστήριο, για εκλεχτά πνευματικά παιδιά-κι όχι αγράμματα, όπως γίνεται με τα τωρινά φροντιστήρια-, που η σχέση σου μαζί τους δε θάναι απλώς σχέση δασκάλου και μαθητού αλλά θα ζουν κάτω από την πνευματική του ακτινοβολία, παιδιά που δε θα σου γεννούσαν αποστροφή, ούτε θα σ’ ανάγκαζαν να κατατρύχεσαι διαρκώς με το άχαρο συντακτικό, αλλά θα σου ‘διναν την ευκαιρία να ξανοίγεσαι μαζί τους σε υψηλά πνευματικά πετάγματα. Ουτοπία; Όχι. Εγώ θα το επιδιώξω με κάθε τρόπο. Με έναν φίλο μου, επίσης φιλόλογο, και με τα ίδια όνειρα, και μ’ έναν τρίτο, χρηματοδότη, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε ένα ίδρυμα με παρόμοιες κατευθύνσεις, εξαντλώντας όλες μας τις δυνάμεις να το κάνουμε κάτι ανάμεσα σε μικρή πλατωνική ακαδημία και σα… κή συντροφιά! Τόσοι και τόσοι πώς κατάφεραν ν’ ανοίξουν ένα ιδιωτικό φροντιστήριο και να του δώσουν ένα ορισμένο χαρακτήρα (λ.χ. αριστοκρατικό, αυστηρό, εκλεκτικό, προοδευτικό, τιποτένιο κ. ά.) Ό,τι με παρακινεί σ’ αυτή την απελπισμένη δραστηριότητα είναι ότι εφόσον υπάρχουν λίγες δυνατότητες να κάνουν τη ζωή μου όπως τη θέλω, θα τις εξαντλήσω. Άλλο και να κυλιέμαι από γυμνάσιο σε γυμνάσιο κι’ από ιδιωτικό σε ιδιωτικό, και ν’ αναλώνομαι φροντίζοντας ξένα θυλάκια, πώς σου φαίνεται; - Λοιπόν κι εσύ, ούτε με άλλον ταιριάζεις, ούτε και σε κρατικά θα μπορέσεις να συνεννοηθείς. Θαρρώ και η προσπάθειά σου θάπρεπε να στραφεί προς τη μεριά της Στέλλας για ένα μελλοντικό κοινό φροντιστηριάκι. Η συνεργασία με πρόσωπο που αγαπάς και που μπορείς να συνεννοηθείς, μπορεί να βοηθήσει σε πολλά. Βέβαια, ξέρω πόσο τολμηρά είναι αυτά που σου γράφω, ξέρω κ’ εγώ στο τέλος σε καμιά ψωροεπαρχία θα καταλήξω (και οι κωμοπόλεις της Μακεδονίας είναι χειρότερες κι από την Πρέβεζα του Καρυωτάκη)-αλλά δε θέλω να απελπιστώ κι από τώρα. Πάντως, αν ήταν στη Θεσσαλονίκη η Στέλλα, θα συνεργαζόμασταν, να το ξέρεις, και της τόγραψα, και το συζητήσαμε και ενθουσιάστηκε. Λοιπόν, τι εγώ, τι εσύ; (Σπάνια βρήκα άνθρωπο, σαν και σένα, που να ταιριάζουμε τόσο πολύ). Το ίδιο κάνει. Πόσα δε θάχα ακόμα να σου γράψω……………………….
Πάντα δικό σου
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Κεντρικό Κιλκίς, 16.12.55
Αγαπητέ μου Σταύρο,
Πήρα το γράμμα σου και χάρηκα πολύ. Σωστά μάντεψες πώς κανένας λοχαγός που ενέσκηψε αιφνίδια είταν η αιτία πού θα ξέχασα να σου εσωκλείσω το τελευταίο φύλλο του γράμματός μου, όπου, νομίζω, σούγραψα αρκετά ακόμα. Τέλος.
Μην συγχύζεσαι και μην ταράζεσαι, Σταύρο μου, με τους ανθρώπους και τις μικρότητές τους. Αν για την κάθε κακοήθεια που συναντάμε ταραζόμαστε, τι θα γίνουμε; Ας μην χαλάμε την καρδιά μας κι ας καταπίνουμε και μερικά. Μάλιστα, αν όλα τα αντικρίζουμε με πολλή ειρωνεία και αρκετή σάτιρα, τότε ούτε θα στεναχωριόμαστε, και θα μπορούμε να κρατούμε τα υποκείμενα σε απόσταση.
Εν τω μεταξύ πολύ φοβούμαι τις γιορτές δε θα κάνω στο σπίτι μου: στις 26 Δεκεμβρίου φεύγω με απόσπαση για τη Ροδόπολη, μια γραφική κωμόπολη κοντά στο Σιδηρόκαστρο, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Δεν πειράζει. Νομίζω πώς σ’ αυτά τα ακραία τάγματα πιο εύκολα βρίσκει κανείς τον εαυτό του. Αλλά το ζήτημα είναι ότι οι γιορτές δε θα χαρώ. Ευτυχώς που η μητέρα μου δε θα μείνει απαρηγόρητη. Ανήμερα του Χριστού προτίθεται να την επισκεφτεί ο ποιητής!
Την κριτική του Σινόπουλου τη διάβασα κι’ εγώ. Εκτιμώ το Σινόπουλο για τις ενδιαφέρουσες ποιητικές αναζητήσεις του καθώς και για την ποιότητα του στοχασμού του, αλλά η κριτική του μου φάνηκε πολύ αφ’ υψηλού. Πάντως, οι στίχοι που παραθέτει, είναι ωραίοι. Και μην ξεχνάς πως τα τρία αυτά ποιήματά σου δεν τάχω ακόμα.
Θα με συγχωρέσεις, Σταύρο μου, αν σταματήσω εδώ; Έχω τρομερό πονοκέφαλο και πολλή κακοκεφιά απόψε. Θα περιμένω όμως γρήγορα το χριστουγεννιάτικο γράμμα σου.
ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
29 Ιουνίου 2022.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου