ΑΤΑΚΤΕΣ ΠΑΛΑΜΙΚΕΣ-ΠΕΙΡΑΪΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και ο Κωστής
Παλαμάς
του ΓΙΩΡΓΟΥ
ΚΟΚΟΣΟΥΛΑ
Περιοδικό
Φιλολογική Στέγη περίοδος Β΄ τχ.21/7,8,9, 2009, σ. 295-296
Μέσα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950
επικρατούσε από την ξένη λογοτεχνία ο Ρομαίν Ρολλάν με τον «Ζαν Κριστόφ», σε 10
τόμους, τη «Μαγεμένη Ψυχή», που προβλεπόταν σε 7 τόμους και τον «Μπετόβεν» που
προβλεπόταν σε 7 τόμους κι αυτός.
Μέχρι το
1950 είχε ολοκληρωθεί ο «Ζαν Κριστόφ», είχαν εκδοθεί 5 τόμοι της «Μαγεμένης
Ψυχής» και 3 τόμοι του «Μπετόβεν» όλα από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Το φθινόπωρο
του 1950 που πήγα στην Αθήνα, με καθυστέρηση κάμποσων χρόνων, για εισαγωγικές
εξετάσεις στην «Πάντειο», η πρώτη μου δουλειά ήταν να πάω στο βιβλιοπωλείο
Γκοβόστη της οδού Πεσματζόγλου να ζητήσω τον
6ο τόμο της «Μαγεμένης ψυχής». Μου απάντησαν ότι θα
καθυστερούσε η έκδοση, διότι υπήρχε κάποιο πρόβλημα με τον μεταφραστή. Σκέφτηκα
τότε να ζητήσω τη γαλλική έκδοση στο βιβλιοπωλείο Κάουφμαν της οδού Σταδίου 28,
που το ήξερα από παλιά. Και κρατώ στη μνήμη μια φωτογραφία του Κωστή Παλαμά, να
τον δείχνει μπροστά στο βιβλιοπωλείο Κάουφμαν να κοιτάζει με το υπογενειοφόρο
κεφάλι ανασηκωμένο, τους τίτλους των βιβλίων σε μια από τις δύο εκατέρωθεν
βιτρίνες της εισόδου. Μία φωτογραφία χαρακτηριστική όσο και ιστορική.
Εφέτος, ο
Παλαμάς θα συμπλήρωνε τα 150 χρόνια της ζωής του από το 1859, ενώ το
βιβλιοπωλείο συμπληρώνει τα 80 του χρόνια από το 1929 που το ίδρυσε ο Κάουφμαν,
ερχόμενος από τη Ρωσία (Σοβιετική Ένωση τότε). Μπορούμε να μιλάμε εφέτος για
δύο επετείους.
Ο Κωστής
Παλαμάς με τα γαλλικά του που τα έμαθε στο Μεσολόγγι, στη Σχολή ξένων γλωσσών
του Άγγλου φιλέλληνα Τζέιμς Μπλακ, συζύγου της Τερέζας Μακρή, ήρθε καιρός και
συνδέθηκε με τα γαλλικά γράμματα, μεταφράστηκε και γνωρίστηκε με τον Ρομαίν Ρολλάν,
ο οποίος εκτός των άλλων του ζήτησε το 1931να γράψει ένα κείμενο για τον Γκαίτε
(και τον Ουγκώ), για το περιοδικό EUROPE στο επετειακό τεύχος
για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή της Ελένης του δεύτερου «Φάουστ», η
τελευταία πράξη της οποίας διαδραματίζεται στο Μεσολόγγι, με τον θάνατο του
Μπάϊρον- Ευφορίωνα (Το κείμενο του Παλαμά σε 13 σελίδες δημοσιεύτηκε στο τεύχος
112/15 Απριλίου 1932).
Συνδέεται
με τον Εμίλ Βεράρεν του οποίου μετέφρασε στα ελληνικά την «Ελένη της Σπάρτης»
(1916), με τον Στέφαν Τσβάιχ, ο οποίος στις 9 Ιουνίου 1933 του γράφει:
«….Διάβασα αργά τα έργα σας, γυρεύοντας να μαντέψω τη μουσική του ρυθμού μέσα
από τη μετάφραση… ένιωσα πως είσαστε ένας από τους ποιητές του μεγάλου ρυθμού…
ένας από εκείνους που μεταμορφώνουν την ίδια τη ζωή σε ρυθμό… Πόσο λυπάμαι που
δεν μπορώ να διαβάσω ελληνικά τους ηχηρούς αυτούς στίχους- μα θα ήθελα,
τουλάχιστον, να μου δινόταν μια μέρα η ευκαιρία να σφίξω το άξιο χέρι σας στην
Αθήνα» («Κωστής Παλαμάς», Γκοβόστης).
Αυτή η
ευκαιρία δόθηκε στον Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, τον οποίο ο Ρομαίν Ρολλάν (επιστολή
31 Μαρτίου 1930) προέτρεψε, όταν ο Ταγκόρ επρόκειτο να επισκεφτεί την Ελλάδα,
να γνωριστεί με τον μεγαλύτερο εν ζωή ποιητή στην Ευρώπη, τον Κωστή Παλαμά,
πράγμα που έγινε.
Στους
παραπάνω συνομιλητές του Παλαμά μπορούμε να προσθέσουμε, εκτός άλλων, τους: Unamuno, Henri de Regier, Comtesse de Noailles, Charles Maurras, Andre Maurois, Edouard Herriot, Andre Therive (ΚΠ.-Γκοβόστης),
πράγμα που μαρτυρεί την ακτινοβολία και αναγνώριση του Παλαμά έξω από τα σύνορα
της χώρας.
Ανέβηκα
τη δρύινη σκάλα, την ίδια που υπάρχει και σήμερα, και βρέθηκα στο βιβλιοπωλείο
του ορόφου, που εκτείνεται και πάνω από τον κινηματογράφ “ASTOR” που από χρόνια τώρα μένει
κλειστός. Ζήτησα τον 6ο τόμο της “Ame Enchantee” (από τις Editions Albin Michel, 1933). Πρέπει να ήταν η μαντάμ Κάτια
(όπως άκουσα αργότερα να τη φωνάζουν) που μ’ εξυπηρέτησε. Κατέβηκα στο ταμείο
του ισογείου, τότε, να πληρώσω και να παραλάβω το βιβλίο το οποίο κατέβασαν με
καλαθάκι. Όμως, είδα ότι μέσα στη συσκευασία του ήταν πιο χοντρό από αυτό που
είδα επάνω. Στην απορία μου μου είπαν ότι επρόκειτο για κάποιο δώρο. Ήταν δυο
περασμένα τεύχη του περιοδικού C
o
n
s
t
e
l
l
a
t
i
o
n,
κάτι σαν δέιγμα (specimen)
γνωριμίας. Πλήρωσα 9 δραχμές ή καλύτερα 9.000 δρχ. πρίν από την κατάργηση των
τριών μηδενικών. Προτού φύγω, επιστρέφοντας στο Μεσολόγγι αγόρασα και τον 7ο
(τελευταίο) τόμο της ”Ame
Enchantee”.
(Αργότερα θα έβγαιναν από τον Γκοβόστη οι τελευταίοι αυτοί τόμοι της «Μαγεμένης
Ψυχής»).
Το φθινόπωρο
του ’51 που ήρθα στην Αθήνα για τμηματικές εξετάσεις προμηθεύτηκα, στον
Κάουφμαν πάλι, τον 4ο τόμο του “Beethoven- Neuvieme Symphonie”, από τις Editions du Sablier (1943). Ο Γκοβόστης θα
εξέδιδε την «Ενάτη Συμφωνία» το 1995, σε μετάφραση δική μου, 45 χρόνια μετά τον
3ο τόμο της “Missa
Solemmis”.
Ακολούθησαν τα υπόλοιπα βιβλία της εφτάτομης αυτής σειράς: «Τα τελευταία
Κουαρτέτα», «Οι αγαπημένες του Μπετόβεν» ‘Finita Comoedia”. Αφού περιέφερα εδώ
κι εκεί στην Αθήνα, μιας και ο αρχικός εκδότης έπαψε να ενδιαφέρεται, τα
εξέδωσα σ’ έναν τόμο (δεμένο) στο
Μεσολόγγι το 2002 (εκδόσεις Αράκυνθος).
Από το
1952 και για 31 χρόνια που ήμουνα στην Αθήνα, και μέχρι σήμερα, εξακολουθώ ν’
ανεβαίνω την ίδια πάντα δρύινη σκάλα στου Κάουφμαν. Από τότε πέρασαν πολλά πρόσωπα.
Έφυγε ο Κάουφμαν που είχε το γραφείο του στο βάθος του βιβλιοπωλείου, έφυγε η
μαντάμ Κάτια, και τόσοι άλλοι. Σήμερα βρίσκεται σε άλλα ιδιοκτησιακά χέρια.
Είναι το μοναδικό βιβλιοπωλείο που αντιστάθηκε και παρέμεινε στην οδό Σταδίου
28 μετά τη λαίλαπα της νέας οικοδομίας που απομάκρυνε το Διεθνές Βιβλιοπωλείο
Ελευθερουδάκη (Σταδίου- Καραγεώργη Σερβίας), τα ιστορικά βιβλιοπωλεία της
«Εστίας», του Σαλιβέρου, του Σιδέρη και το βιβλιοπωλείο Γκοβόστη της οδού
Πεσματζόγλου.
Κάπως
ανορθόδοξα γίνεται αναφορά στις δύο επετείους. Στα 150 χρόνια από τη γέννηση
του Κωστή Παλαμά και στα 80 χρόνια από την ίδρυση του βιβλιοπωλείου Κάουφμαν.
Για τη σύγχυση αυτή ευθύνονται η φωτογραφία του Παλαμά και περισσότερο ο
ΓΙΩΡΓΟΣ Ι. ΚΟΚΟΣΟΥΛΑΣ (Μεσολόγγι, 29 Ιουνίου
2009).
Σημειώσεις:
Το πειραιώτικο περιοδικό «Φιλολογική Στέγη» τεύχος
21 Ιούλιος, Αύγουστος, Σεπτέμβριος 2009, περίοδος Β΄, τόμος 10ος,
Χρόνος 44ος, του ομώνυμου σωματείου της πόλης μας, με την ευκαιρία
της συμπλήρωσης 150 χρόνων (1859) από την γέννηση τριών ποιητών θεμελιωτών της
Νέας Αθηναϊκής Σχολής και πρωτοπόρων δημιουργών της νεότερης λογοτεχνικής μας
παράδοσης, αφιερώνει σελίδες του στους τρείς ποιητές. Τον Κωστή Παλαμά
(1859-1943) τον Γεώργιο Δροσίνη (1859-1951) και τον Γεώργιο Στρατήγη (1859-1938).
Το περιοδικό ανοίγει την πρώτη σελίδα του 289 (η σελιδαρύθμιση των τευχών είναι
ενιαία) με δύο ποιήματα του Κωστή Παλαμά: το «ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ» και «ΡΟΔΟΥ
ΜΟΣΧΟΒΟΛΗΜΑ». Ακολουθούν, σελίδα 290 το ποίημα «Πρώτη Νύχτα» του Γεωργίου
Δροσίνη και το ποίημα «Το φιλί του πατέρα μου» του Γεωργίου Στρατήγη. Κατόπιν
έχουμε, σελίδες 291-296 την συνέχεια της ύλης του ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ. Κάτω από τον
γενικό τίτλο «Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ-Γ. ΔΡΟΣΙΝΗΣ -Γ. ΣΤΡΑΤΗΓΗΣ» (Για τα 150 χρόνια από τη
γέννησή τους). Διαβάζουμε: ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (1859-1943), σελ.291-292, απόσπασμα
από την «Μεγάλη Ελληνική Ανθολογία της Ποιήσεως» του Μιχάλη Περάνθη, τόμος Β΄,
σελ. 97-98. Το κείμενο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΟΣΙΝΗΣ (1859-1951), σελ. 292-293, υπογράφει η
Τούλα Π. Μπούτου. Από το βιβλίο της: Τούλα Π. Μπούτου: «Γεώργιος Δροσίνης (Μια
εποχή-Μια παρουσία), Φιλολογική Στέγη Πειραιώς 1991. Τέλος, ο Γιάννης Ε.
Χατζημανωλάκης γράφει για τον ΓΕΩΡΓΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΗ, σελ.294. Από Γ. Ε.
Χατζημανωλάκη: «Γεώργιος Στρατήγης, ο ποιητής και ο άνθρωπος», βλέπε: περιοδικό
«Φιλολογική Στέγη» (αφιέρωμα στο Γ. Στρατήγη) τόμος Στ΄, αριθ. Φύλλου 46
Οκτ.-Δεκεμ. 1988 (σελ. 365-367). Το Αφιέρωμα κλείνει ο Μεσολογγίτης συγγραφέας
και μεταφραστής Γιώργος Ι. Κοκοσούλας (Μεσολόγγι 1926-13/2/2019), σελ.295-296,
ο οποίος μας δίνει με ευαίσθητη ματιά τις προσωπικές του νεανικές των σπουδών
του αναμνήσεις για ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΚΑΟΥΦΜΑΝ ΚΑΙ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ. Ένα σύντομο
κειμενάκι με χρήσιμες πληροφορίες για την εκδοτική κίνηση της εποχής του, τα
ενδιαφέροντα του έλληνα γαλλομαθή μουσικόφιλου συγγραφέα, τον ιδιοκτήτη και τα
πρόσωπα που εργάζονταν στο παλαιό αυτό αθηναϊκό ξενόγλωσσο βιβλιοπωλείο της
οδού Σταδίου,-που, και η δική μου γενιά-πρόλαβε και χάζεψε τις βιτρίνες του. Το
βιβλιοπωλείο δεν υπάρχει πια. Έκλεισε τον ιστορικό του κύκλο και, άφησε, στις
παλιότερες γενιές των ελλήνων φιλόμουσων, ιδιαίτερα των γαλλομαθών, ευχάριστες
και συγκινητικές αναμνήσεις. Ένα από τα βιβλιοπωλεία του κέντρου της Αθήνας που
άφησε εποχή. Στην ίδια πνευματική συνοικία βρίσκονταν και το ελληνικό κλασικό
βιβλιοπωλείο και οι εκδόσεις του «Ελευθερουδάκη» την παλαιά εποχή. Βιβλιοπωλεία
και πνευματικά στέκια φυτώρια πολιτισμού και γνωριμίας του ελληνικού
αναγνωστικού κοινού με τα ελληνικά και ευρωπαϊκά γράμματα και τον πολιτισμό
ευρύτερα. Το ερέθισμα για να μας
αφηγηθεί τις προσωπικές του αναμνήσεις ο μουσικόφιλος συγγραφέας Γιώργος Ι.
Κοκοσούλας, το παίρνει από την γνωστή σε όλους μας ασπρόμαυρη φωτογραφία του
εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά, έξω από αυτό. Βλέπουμε τον Παλαμά να σκύβει
και να παρατηρεί τις νέες εκδόσεις των βιβλίων που βρίσκονταν στις βιτρίνες
του. Έτσι, μία όχι λησμονημένη φωτογραφία από κάποιο τρίτο άτομο, που
αναγνώρισε τον ποιητή του έθνους των ελλήνων Κωστή Παλαμά, γίνεται η αφορμή να
κοινωνήσει το παρελθόν και η εποχή του με το παρόν και το σύγχρονο σήμερα, και
να ξυπνήσουν μνήμες τρυφερές, νοσταλγικές και χρήσιμες σε εμάς τους νεότερους
φιλότεχνους αναγνώστες που, δεν ζήσαμε και δεν γνωρίσαμε πρόσωπα και
καταστάσεις, γεγονότα του προηγούμενου αιώνα. Παρενθετικά να προσθέσω ότι, στα
γύρω στενά και κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό αν η μνήμη δεν με απατά, υπήρχε ένα
γνωστό Φωτογραφείο ενός διάσημου έλληνα φωτογράφου, στο οποίο οι λάτρεις της
ελληνικής ποίησης και πεζογραφίας μπορούσαν να προμηθευτούν-να
αγοράσουν-φωτογραφίες ελλήνων ποιητών και καλλιτεχνών. Από αυτόν τον μαγευτικό
χώρο προμηθεύτηκα τις προηγούμενες δεκαετίες τις φωτογραφίες του ποιητή Άγγελου
Σικελιανού, του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, του Νίκου Καζαντζάκη και, τις
κορνιζάρισα. Θυμάμαι ότι ο ιδιοκτήτης του φωτογράφος είχε μεγάλα κουτιά τα
οποία όταν ξεσκέπαζε, έβλεπες μέσα σε αυτά ασπρόμαυρες-κυρίως-φωτογραφίες
δεκάδων ελλήνων και ελληνίδων ποιητών και πεζογράφων. Όπως, πάλι, όσοι
επισκέπτονταν το σπίτι του ελληνοαμερικανού ποιητή και μεταφραστή, δασκάλου
Κίμωνα Φράιερ, στην οδό Καλλιδρομίου, θα θυμούνται ότι, όπως ανεβαίναμε την
σκάλα για να φτάσουμε στον όροφο που έμενε και εργάζονταν νυχθημερόν ο ακάματος
αυτός εργάτης των ελληνικών γραμμάτων, και προβολέας της ελληνικής ποίησης στην
Αμερική, έβλεπες τα δεκάδες κάντρα με τις φωτογραφίες ελλήνων ποιητών και ποιητριών
να σε κοιτούν, να σου χαμογελούν, να σε υποδέχονται κρεμασμένα στον τοίχο, πριν
σε υποδεχτεί φιλόξενα πάντα και χαμογελαστός ο Κίμων Φράιερ. Δεν γνωρίζω αν
υπήρχαν άλλοι ιδιωτικοί ή εμπορικοί χώροι που θα συναντούσες τόσες πολλές
συγκεντρωμένες φωτογραφίες ελλήνων δημιουργών. Ούτε γνωρίζω αν υφίσταται ακόμα
η επιχείρηση και το φωτογραφείο της Αθήνας. Αν και πλέον, οι πλείστες
φωτογραφίες και τα πορτραίτα των ελλήνων δημιουργών, είναι αναρτημένα στο
διαδίκτυο. Έγχρωμα ή ασπρόμαυρα. Όπως επίσης, πέρα από την τέχνη και την
καλλιτεχνία του φωτογραφικού φακού, αρκετοί έλληνες-άντρες και γυναίκες
εικαστικοί, έχουν απεικονίσει και ζωγραφίσει πορτραίτα ελλήνων λογοτεχνών.
Άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε όχι. Επίσης, τα αντίστοιχα λογοτεχνικά σωματεία
και οι λέσχες διαθέτουν φωτογραφικό υλικό των συγγραφέων μελών τους.
Το
αφιέρωμα του πειραιώτικου περιοδικού «Φιλολογική Στέγη» συνοδεύεται από τις
αντίστοιχες φωτογραφίες των τριών ελλήνων ποιητών, που, όπως αναγνωρίζουμε,
γεννήθηκαν και οι τρείς την ίδια χρονιά και, απετέλεσαν μία φιλική πνευματική
συντροφιά της γενιάς του 1880. Και οι τρείς ποιητές υπήρξαν ιδρυτές και
πνευματικοί στυλοβάτες της πρώτης αθηναϊκής σχολής. Οι σχέσεις τους υπήρξαν
αγαθές και, σέβονταν ο ένας το έργο του άλλου. Σε πειραϊκές εφημερίδες των
αρχών του αιώνα και του μεσοπολέμου, συναντάμε ποιήματα και των τριών, ασφαλώς
και του Κωστή Παλαμά και μικρά άρθρα για την παρουσία του. Ο Κωστής Παλαμάς, αν
παραβλέψουμε την περίπτωση του Γεωργίου Στρατήγη που συνδέθηκε στενά με την
πόλη μας, υπήρξε μάλλον ο κυριότερος αγαπημένος ποιητής του πειραϊκού κοινού
που διάβαζε και αγαπούσε την ελληνική ποίηση ή εξέδιδε ποιητικές συλλογές. Δεν
γνωρίζω αν οι αναμνήσεις του Γιώργου Ι. Κοκοσούλα που δημοσιεύονται προέρχονται
από βιβλίο του ή παλαιότερο περιοδικό με κείμενα του Μεσολογγίτη μουσικόφιλου
συγγραφέα και μεταφραστή ή δημοσιεύονται για πρώτη φορά στο πειραιώτικο
περιοδικό. Το όνομά του, από όσο γνωρίζω, δεν το συναντάμε στις σελίδες του πειραιώτικου
περιοδικού. Στοιχεία και πληροφορίες για τον ίδιο και την συγγραφική του
παρουσία, βρίσκει ο ενδιαφερόμενος στο διαδίκτυο, από όπου και εγώ άντλησα την
ημερομηνία θανάτου του. Όπως έχω σημειώσει και σε προηγούμενό μου Παλαμικό
σημείωμα, το περιοδικό «Φιλολογική Στέγη» όπως και άλλοι τίτλοι σύγχρονων
λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφόρησαν στην πόλη μας τις τελευταίες
δεκαετίες, όπως η βραχύβια «Πολιτιστική Πράξη» και τα «Πειραϊκά Γράμματα» του
Πειραϊκού Συνδέσμου, που επανακυκλοφόρησε ο πειραιώτης συγγραφέας Νίκος
Σκαράκης, έχουν διαθέσει σελίδες τους (σε αφιερώματα) στον ποιητή Κωστή Παλαμά
ή έχουν δημοσιεύσει άτακτα, ποιήματά του ή μεταφράσεις του ή και ανέκδοτο
γράμμα του. βλέπε τχ. 30/12, 1983. Τα Παλαμικά Γράμματα και η ποιητική παρουσία
του ποιητή είναι με τον έναν ή άλλον τρόπο διαρκώς παρόντα στον Πειραϊκό χώρο
πάνω από έναν αιώνα. Πειραιώτικα περιοδικά όπως το «Περιοδικόν μας» του
Γεράσιμου Βώκου, το «Απόλλων» και άλλα, καθώς και ο τοπικός πειραϊκός τύπος, πειραιώτες
άντρες και γυναίκες δημιουργοί ασχολήθηκαν και αγάπησαν το έργο του Κωστή
Παλαμά, δημοσίευσαν άρθρα, έδωσαν ομιλίες, συμμετείχαν σε διαλέξεις, έγραψαν
βιβλία, ερεύνησαν και ερμήνευσαν ποιητικές του συλλογές, συμμετείχαν σε
συνέδρια για τον ποιητή. Ο πειραιώτης δοκιμιογράφος και ποιητής Ευάγγελος
Μόσχος-για ένα διάστημα και διευθυντής του περιοδικού «Νέα Εστία» υπήρξε και
ενεργό μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ιδρύματος Κωστής Παλαμάς που
στεγάζεται στην Αθήνα, στην παλαμική οικεία. Παρενθετικά να σημειώσουμε ότι και
ο γεννημένος στον Πειραιά παλαιός ιερέας και καθηγητής Ιωάννης Ρωμανίδης έχει
συγγράψει μικρή μελέτη που αναφέρεται στον Κωστή Παλαμά, αν και, η μελέτη αυτή
για όσους την έχουνε διαβάσει, θα έχουν διαπιστώσει ότι ο καθηγητής Ιωάννης
Ρωμανίδης μιλά και αναφέρεται κυρίως στο πρόβλημα της ταυτότητας της
Ρωμιοσύνης. Όπως όμως επιβάλλει η βιβλιογραφική καταγραφή, το βιβλίο του
συμπεριλαμβάνεται στην γενική Παλαμική βιβλιογραφία. Ιδιαίτερη περίπτωση
αποτελεί η μελέτη του Ευάγγελου Παπανούτσου «Παλαμάς, Σικελιανός, Καβάφης» η
οποία έχει επανεκδοθεί στα νεότερα χρόνια, όπως και οι μελέτες του γεννημένου
στον Πειραιά, δημοτικιστή καθηγητή και ερευνητή, λεξικογράφου Εμμανουήλ Κριαρά.
Δυσεύρετες είναι οι Παλαμικές αναστηλώσεις των πολύ καλών εκδόσεων «Ιδεόγραμμα»
με τις εισαγωγές και τα σχόλια του ποιητή Ηλία Λάγιου και του μεγαλωμένου στον
Πειραιά πανεπιστημιακού δοκιμιογράφου και μεταφραστή Βρασίδα Καραλή. Συνεχίζοντας την Πειραϊκή Παλαμική παράδοση,
τιμής και μνήμης στον ποιητή Κωστή Παλαμά ας αντιγράψουμε την Παλαμική ύλη του
περιοδικού.
ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ιδρώτα μας
ποτίζουμε τη γη για να γεννά
καρπούς, λουλούδια, τ’ αγαθά του κόσμου ολόγυρά μας’
φτωχή, αλουλούδιαστη, άκαρπη, μοναχά η αργατιά.
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ιδρώτα μας
ζυμώνουμε του κόσμου το ψωμί’
πιο δυνατά κι απ’ τα σπαθιά τα χέρια τα δικά μας
και μ’ όλο το αλυσσόδεμα, σκάφτουν, και η γη
πλουτεί.
Στου κόσμου τους θησαυριστές, το βιός σου, εργάτη,
νόμοι
στο τρώνε αδικητές χωρίς ντροπή.
Αγκαλιαστείτε αδέρφια ορθοί! Με μια καρδιά, μια
γνώμη:
Δικαιοσύνη, βρόντηξε και λάμψε, Προκοπή!
--
ΡΟΔΟΥ ΜΟΣΧΟΒΟΛΗΜΑ
Εφέτος, άγρια μ’ έδειρεν η βαρυχειμωνιά
που μ’ έπιασε χωρίς φωτιά και μ’ εύρε χωρίς νιάτα,
κι ώρα την ώρα πρόσμενα να σωριαστώ βαριά
στη χιονισμένη στράτα.
Μα χτες, καθώς με θάρρεψε το γέλιο του Μαρτιού
και τράβηξα να ξαναβρώ τ’ αρχαία τα μονοπάτια,
στο πρώτο μοσχοβόλημα ενός ρόδου μακρινού
μου δάκρυσαν τα μάτια.
--
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Κ. ΠΑΛΑΜΑΣ- Γ. ΔΡΟΣΙΝΗΣ- Γ. ΣΤΡΑΤΗΓΗΣ
(Για τα 150 χρόνια από τη γέννησή τους)
Η
«ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ» τιμά το έργο και τη μνήμη των πνευματικών δημιουργών που
έχουν φύγει από τη ζωή. Θεωρεί τούτο πρωταρχικό χρέος της. Και το έχει
αποδείξει επανειλημμένα, τόσο στο παρελθόν, με την αφιέρωση ορισμένων τευχών
της σε κορυφαίες μορφές του πνεύματος, όσο και
στα τελευταία χρόνια, μετά την επανέκδοση του περιοδικού, με μικρά
κυρίως, ένθετα αφιερώματα σε διάφορα τεύχη, σε σημαντικές μορφές της εθνικής
και πνευματικής μας ζωής (Ρήγα Φεραίο, Διονύσιο Σολωμό, Παύλο Νιρβάνα,
Δημοσθένη Βουτυρά, Κώστα Καρυωτάκη, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Γιάννη Μπεράτη,
Γιάννη Ρίτσο, Νίκο Χαντζάρα, Κώστα Θεοφάνους), ορισμένοι από τους οποίους
συνδέθηκαν στενά και άμεσα με τον Πειραιά.
Συμπληρώνονται εφέτος 150 χρόνια από τη γέννηση (1859) τριών ποιητών,
από τους θεμελιωτές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και τους πρωτοπόρους της
δημιουργίας της νεότερης λογοτεχνικής μας παράδοσης. Του Κωστή Παλαμά, του
Γεωργίου Δροσίνη και του Γεωργίου Στρατήγη. Και το τρίπτυχο αφιέρωμα που
ακολουθεί, με αντίστοιχα χαρακτηριστικά κείμενα, που αναφέρονται στο έργο και
την προσφορά τους, αποτελεί επίσης εκπλήρωση οφειλόμενου χρέους. Ας σημειωθεί
ακόμα ότι στις δύο πρώτες σελίδες του τεύχους αυτού δημοσιεύονται
αντιπροσωπευτικά ποιήματα των τιμωμένων.
*Η ακριβής χρονολογία γέννησης του Γ. Στρατήγη είναι
η 24η Ιανουαρίου 1859- χρονολογία που αναγράφεται και στην επιτύμβια
πλάκα του τάφου της οικογένειας Στρατήγη στο Νεκροταφείο της Αναστάσεως, στον
Πειραιά. Εσφαλμένα στις διάφορες εγκυκλοπαίδειες και ανθολογίες, σε λεξικά,
ακόμα και σε σχολικά βιβλία αναγράφεται ως χρονολογία γέννησής του το 1860.
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
(1859-1943)
Γόνιμος και πολύπλευρος ο Κωστής Παλαμάς, ανησυχεί
για όλα τα ερωτήματα που βασανίζουν την ανθρώπινη σκέψη. Ευρυμαθής και
κριτικότατος ανακινεί διαρκώς μέσα μας και νέα προβλήματα. Μας εμύησε στην
παγκόσμια κίνηση των ιδεών. Μας γνώρισε
πρόσωπα και ρεύματα της ξένης φιλολογίας. Και επέβαλε με το κύρος του τη
δημοτική γλώσσα.
Πρώτος,
και σχεδόν μόνος, μέσα στο σκάφος των νέων πεπρωμένων, έζησε τη θέρμη μισού
αιώνα ελληνικών οραματισμών, διερμήνευσε τα ιδανικά της γενεάς του και έγινε η
ποιητική συνείδηση της φυλής του. Έζησε όλες τις μορφές της ελληνικής ιστορίας
και της ευρωπαϊκής εποχής, τις έλιωσε στο άσβηστο πυρ της ευαισθησίας του και
έπλασε-με μνήμες, πόθους και βλέψεις-το ποιητικό του συμπέρασμα, που το απόθεσε
στα πόδια της μητέρας Ελλάδας.
«Όπως η
συνείδηση του λαού του-έγραψε ο Κ. Τσάτσος-έχει και η δική του ένα βαθύτατο
άρωμα βυζαντινού χριστιανισμού και μεσαιωνικής μυστικοπάθειας. Έχει ακόμα ένα
στρώμα όπου κλείνεται όλη η θλίψη της πολυαίωνης δουλειάς και από όλα αυτά από
κάτω κρύβεται ο αρχαίος κόσμος. Η θέα της Αττικής, σε όποιαν ώρα, είναι η μόνη
που τον απαλλάσσει από όλα αυτά τα υποκείμενα στρώματα, τον κάνει εθνικό στην
πίστη, κλασικό στη μορφή, Έλληνα δεμένον από τον Λόγο με τη χθόνια ζωή, την
ευδαιμονία και την τραγικότητά της».
Μες από
το θάμπος της ιδεοληψίας και του φιλοσοφικού στοχασμού του αναπηδά επικολυρικός
πατριδολάτρης και εθνικός κήρυκας. Εθνικιστής, ίσως, στις πλατιές του
συλλήψεις. Αλλά και δεν παύει να ερωτοτροπεί προς ενατενίσεις παγκοσμιότερες.
Δεν λησμονεί τον αιώνιο άνθρωπο. Και καταφέρνει, ακόμα και στη στενή
πατριδολατρεία του, να αφήνει διόδους για οικουμενική ελευθερία.
Αλλά από
τα μεγάλα πάθη, τα αιώνια γνωρίσματα, τις βαθιές συγκρούσεις των κόσμων,
χαμηλώνει πολύ συχνά ως τον καθαρό λυρικόν οίστρο. Αθροίζει τις παιδικές
νοσταλγίες, χαιρετίζει τη μακρινή λιμνοθάλασσα, τραγουδάει το ερωτικό σκίρτημα
και κλαίει τη σπιτικιά θλίψη. Κάνει τραγούδι τον πικρό και αδιάφορο βίο της
προσωπικότητας, που εμόνασε στερημένη σε μιαν αστική ζωή για να ιερουργήσει το
κλέος της Μούσας.
Κάτοχος
της δημιουργικής γοητείας του ύφους, δυνάστης των μυστικών της αρμονίας,
ξεχύνεται με πλούτο λεκτικής ευφράδειας στο θερμό του αίσθημα. Υψιπετής και
δοξολογικός, δεν αρέσκεται, ίσως, σε λιτές, κλασικά, επιγραμματικές
αποκρυσταλλώσεις λεπτών αποχρώσεων. Η μουσικότητά του είναι έντονη, τραχιά και
γοργή, χωρίς για τούτο να παρασαλεύει η καθαρότητα των εικόνων του και η
εύγραμμη συγκρότηση του ήχου του.
Εδώ υποβλητικότατα
επικός, εκεί περίτεχνα επιμελής, αλλού συμβολικός ή μεγαλόστομος. Καμιά εν
τούτοις ποιητική «σχολή» και τεχνοτροπία δεν θα μπορούσε να τον διεκδικήσει.
Τις ξέρει όλες, τις αγαπά όλες, αλλά δεν δίνεται σε καμιά κι όλες τις υποτάσσει
στη δύναμή του, τις συγχωνεύει στο άδυτό του, γίνεται ο ίδιος αρχηγός της Νέας
Αθηναϊκής Σχολής και γεμίζει την εποχή μας με το ποιητικό του ανάστημα.
ΜΙΧΑΛΗΣ
ΠΕΡΑΝΘΗΣ
Μιχάλη Περάνθη: «Μεγάλη Ελληνική Ανθολογία της
ποιήσεως» (τόμος Β΄, σελ. 97-98).
Επιπροσθέτως, αντιγράφω και ένα άγνωστο γράμμα του Κωστή Παλαμά, το
οποίο δημοσιεύτηκε στην σελίδα 87 του τεύχους της «Φιλολογικής Στέγης» τεύχος
30/Δεκέμβριος 1983, τόμος Ε΄, χρόνος 18ος. Πριν την δημοσίευση του
άγνωστου γράμματος στην σελίδα 86 δημοσιεύεται χειρόγραφη φωτοτυπία του γράμματος
από τον Κωστή Παλαμά στους μαθητές του Προτύπου Δημοτικού Σχολείου Δράμας 1932.
ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΓΡΑΜΜΑ
ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ (*)
1. 6.
1932
Αγαπητά μου
παιδιά,
Σας ευχαριστώ για το ευχετήριο γράμμα σας, το τόσο
εγκάρδιο και απλό και κατανυκτικό. Όχι για τις ευχές μόνο, αλλά για το γράμμα
σας ακέριο που δεν επιδέχεται χώρισμα και για τον ενθουσιασμό που σας εγέννησεν
ο ποιητής’ μαρτύριο τούτο πώς δεν πάει στα χαμένα ο λόγος του και πώς ένας
ποιητής με την αλήθεια και με την τέχνη του μπορεί να είναι και ο πιο άξιός σας
οδηγός. Σας ευχαριστώ για το γράμμα σας που μου διαβιβάζει και απερίφραστα και επίσημα τη χαρά την
πνευματική με την οποία έκαμα να σκιρτήσουν οι καρδιές σας. Λυπούμαι γιατί δεν
μπορούμε στενότερη να είναι η επαφή μας’ γιατί κ’ επιθυμούσα ο ίδιος να σας το
διαβάσω μεγαλόφωνα το ποίημά μου και να τ’ ακούσετε ζωντανότερο από το στόμα
μου. Μ’ εκάματε να το γυρέψω στα πολλά φύλλα των στίχων μου, να το ξαναδιαβάσω
και να το βρω ωραιότερο. Σας εύχομαι να περάσετε τη ζωή σας που είναι αγώνας
και προσπάθεια και πάλη, όσο είναι δυνατό πιο ευτυχισμένα και με τη συνείδησή
σας πάντα σε αρμονία. Πέστε στην Ε΄ και την Στ΄ του Προτύπου σας την εξαιρετική
μου χαρά για το γράμμα σας και διαβιβάστε σε όλο, αν είναι δυνατό, το Πρότυπο
τη συγκίνηση του ποιητή και την αγάπη του προς τους αγαθούς διδασκάλους σας και
προς εσάς όλους.
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
(*) Το γράμμα αυτό του Κ. Παλαμά είχε σταλεί στους
μαθητές του Προτύπου Δημοτικού Σχολείου του Διδασκαλείου Δράμας, σε απάντηση
δικού τους γράμματος, μετά την πρώτη γνωριμία με το έργο του ποιητή, που τους
είχε βαθύτατα συγκινήσει. Το ποίημα, στο οποίο ιδιαίτερα αναφέρεται ο Παλαμάς,
είναι «Τα Σχολεία χτίστε…», που απάγγειλε μαθητής του Προτύπου στα εγκαίνια
νέου διδακτηρίου. (Το γράμμα, που δημοσιεύεται για πρώτη φορά, μας παραχώρησε
από το αρχείο του ο-τότε- διευθυντής του Προτύπου Δημοτικού Σχολείου Δράμας και
επίλεκτο μέλος της «Στέγης» κ. Θανάσης Παπαθανασίου.).
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς Κυριακή 19 Φεβρουαρίου 2023
ΥΓ. 1. Ετοιμάζοντας το επόμενο Παλαμικό σημείωμα συνάντησα το παραπάνω Παλαμικό γράμμα με νούμερο 448, σελίδα 108, "Στα παιδιά του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου Δράμας" 1/6/1932 στον Τρίτο Τόμο (1929-1941) της "ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ" του Κωστή Παλαμά που κυκλοφόρησε το "Ίδρυμα Κωστή Παλαμά" σε εισαγωγή-φιλολογική επιμέλεια-σημειώσεις Κ.Γ. Κασίνη, Αθήνα 1981. Στην σελίδα 314 των "Σημειώσεων" μας δίδονται οι σχετικές πληροφορίες για την επιστολή. Πρώτη φορά το γράμμα δημοσιεύεται στο βιβλίο του Γιάννη Χ. Παπαχριστοδούλου, Ο Παλαμάς παιδαγωγός, Αθήνα 1960.
Το γράμμα αυτό είναι απάντηση σ' ευχετήριο των παιδιών, με την ευκαιρία της ονομαστικής του εορτής του ποιητή και των εγκαινίων του σχολείου τους. Διευθυντής τότε ήταν ο Αθανάσιος Παπαθανασίου, στην κατοχή του οποίου, σύμφωνα με την μαρτυρία του Παπαχριστοδούλου, ο.π., σσ. 22-23, βρίσκεται το αυτόγραφο.
ΥΓ 2.
Και μια και βρισκόμαστε σε πνευματική πειραϊκή ατμόσφαιρα, να δώσουμε ορισμένες
σύγχρονες εκδοτικές πληροφορίες.
Α) κυκλοφόρησε το 6 τεύχος Φθινόπωρο-Χειμώνας 2022
του περιοδικού «ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ Ι» που εκδίδει το «ΙΔΡΥΜΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΣΙΑΦΛΑ ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ»
Ο εκδότης Γεώργιος Β. Σιαφλάς γράφει το κείμενο «Πολιτική και εξουσία» σελ.
4-7. Ο ίδιος γράφει και το οδοιπορικό «Λιβίσι» σ. 12-14 και το ποίημα «Είναι το
μήνυμα» σελ.19. Ο γεννημένος στην πόλη της Ναυπάκτου Ανδρέας Μπέσσας στις
σελίδες «Μικρό αφιέρωμα σε μια τραγική επέτειο’ υπογράφει το κείμενο, σελ. 8-11
«ΜΙΚΡΑΣΙΑ-ΣΜΥΡΝΗ» ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΣΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ» Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ- Από τον θρίαμβο στην τραγωδία. Ακολουθούν οι σελίδες 16 όπου, «ΔΥΟ ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ
ΠΟΙΗΤΕΣ ΣΥΝΟΜΙΛΟΥΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΜΟΤΕΧΝΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΧΑΪΑ» Δημοσιεύονται ποιήματα
των: πειραιωτών Γρηγόρη Θεοχάρη 1907-1982 και Αλέξη Πάρνη 1924-, και του Γιάννη
Κοντού (1943-2015) και Ιωάννη Π. Κουτσοχέρα 1904-1994. Ακολουθεί η σελίδα 17
«ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ» Διαβάζουμε δύο μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου
Παπαγιαννάκη, Και το περιοδικό κλείνει τις σελίδες του με το άρθρο του ποιητή
Αντώνη Α. Ζαρίφη, «Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΎ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΣΤΟΝ ΕΥΡΥΤΕΡΟ
ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΧΩΡΟ», σελίδες 18-19
Β) Κυκλοφόρησε επίσης, το γνωστό πειραϊκό περιοδικό
«ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ» Περιοδικό Αρχαιολογίας και Πολιτισμού τεύχος 80/7,8,9, 2022.
Το τριμηνιαίο περιοδικό εκδίδεται από τον Σύλλογο «ΦΙΛΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ
ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ- ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ». Από την ύλη τους με ενδιαφέρον
διαβάζουμε το κείμενο του αρχαιολόγου τ. Εφόρου Αρχαιοτήτων Γιώργου Σταϊνχάουερ,
«Η τέχνη στο απόγειο της Αναγέννησης: Ο 16ος αιώνας (Cinquecento) σελ. 4-11. Το
κατατοπιστικό άρθρο εμπλουτίζεται με αντίστοιχες εικαστικές παραστάσεις
ευρωπαίων εικαστικών. Ο Κωνσταντίνος Σ. Γιαννακός γράφει για «Μάχες στην
Αττικοβοιωτία την περίοδο Μαϊου-Σεπτεμβρίου 1829 μέχρι πριν την τελευταία μάχη
της Πέτρας» σελ. 12-15. Ο αρχαιολόγος Γιάννης Χαιρετάκης γράφει για «Το ιερό
του Διονύσου και της Δήμητρας στην ακρόπολη της αρχαίας Σαλαμίνας» σελ. 16-19.
Η ύλη του περιοδικού κλείνει με το εκτενές άρθρο του δημοσιογράφου- συλλέκτη,
ανεξάρτητου ερευνητή πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας Δημήτρη Κρασονικολάκη ο
οποίος υπογράφει την τεκμηριωμένη έρευνα «Προηγούμενα για την ίδρυση Μητρόπολης
στον Πειραιά» σελίδες 20-23. Στις «Ματιές στην Πειραϊκή Ιστορία».
Γ) Τέλος, για όσους εξακολουθούν να ενδιαφέρονται
ακόμα για την γενικότερη Πειραϊκή Ιστορία και Κοινωνία του Πειραιά,
κυκλοφόρησαν δύο μεγάλου μεγέθους ερευνητικοί τόμοι των συγγραφέων και
ερευνητών Σπύρου Παπαϊωάννου και Κώστα Βλησίδη, «Το φρικτόν τέμενος της
αμαρτίας», τιμή και των δύο τόμων 45 ευρώ. Τα βιβλία εκδόθηκαν από το
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» Πειραιάς 2022. Οι δύο τόμοι είναι αφιερωμένοι
«Στον Σπύρο Παπαϊωάννου, που το ονειρεύτηκε, μόχθησε, αλλά δεν πρόλαβε να το
δει τυπωμένο.». Την επιμέλεια των κειμένων είχε ο Παναγιώτης Ελ Γκεντί. «Το
φρικτόν τέμενος της αμαρτίας» συντίθεται από δύο μέρη (δύο βιβλία τα οποία
συμπληρώνουν το ένα το άλλο). Μέρος Α΄ «Το πορνείο των Βούρλων Δραπετσώνας μέσα
από γραπτές πηγές» σελίδες 176. Και Μέρος Β΄ «Ιχνηλάτηση του τόπου και του
χρόνου των «Βούρλων» της Δραπετσώνας», σελίδες 184.
Τις τελευταίες δεκαετίες το λιμάνι του Πειραιά και η ιστορία του, η ιστορική και κοινωνική περιπέτεια μέσα στον ιστορικό χρόνο, και οι εργασιακές και επιχειρηματικές των Πειραιωτών δραστηριότητες, έχουν τύχει ιδιαίτερης προσοχής. Νέοι και νέες σε ηλικία ερευνητές και επιστήμονες έστρεψαν το ερευνητικό και κοινωνικό ενδιαφέρον τους σε τομείς της Πειραϊκής Ιστορίας και Κοινωνίας τους οποίους οι παλαιότερες γενεές των Πειραιωτών συγγραφέων, δεν είχαν δείξει το ανάλογο ενδιαφέρον και προσοχή ή σχολίαζαν τα κοινωνικά και ιστορικά καθέκαστα σε καθαρά προσωπικό επίπεδο, στις μεταξύ τους συνομιλίες και ημερολογιακές τους αποτυπώσεις. Το ευρύ και ανοιχτό θέμα της Πορνείας, γυναικείας κυρίως αλλά και αντρικής στην πόλη μας, τον Πειραιά, δεν είχε απασχολήσει όσο όφειλε τους γηγενείς πειραιώτες συγγραφείς και λογίους. Το φωτογράφιζαν αλλά δεν το άγγιζαν. Η περιοχή της Τρούμπας η οποία τερμάτισε τις κάθε είδους κοινωνικές και άλλες ερωτικές δραστηριότητες της την περίοδο της επταετίας, ήταν γνωστή και "άγνωστη" μαζί. Έκλεισε τα μπορντέλα και τους οίκους ανοχής της περιοχής ο δοτός δήμαρχος της δικτατορίας Αριστείδης Σκυλίτσης. Η Τρούμπα αποτελούσε μία κατά κάποιον τρόπο «μυθική» περιρρέουσα ατμόσφαιρα στο κέντρο της πόλης και ιδιαίτερα, στο δρόμο της οδού Νοταρά, σιμά στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα έως τις παρυφές της οδού Χαριλάου Τρικούπη, για παλαιότερες γενιές πειραιωτών μαθητών, σπουδαστών, ναυτικών, αλλοδαπών κλπ. Η Τρούμπα και οι δραστηριότητές της αναφέρονταν σε διάφορα κείμενα σκόρπια, περιστασιακά και κάπως επιφανειακά. Φυσικά υπήρχε και ο ελληνικός κινηματογράφος ο οποίος απαθανάτισε το κλίμα και την ατμόσφαιρά της, τους χαρακτηριστικούς τύπους και τα σκοτεινά πρόσωπα που εργάζονταν μέσα στα γεωγραφικά όριά της καθώς και τα διάφορα μαγαζιά της και μπαρ της στις ταινίες του. Την ίδια αχνή εικόνα είχαμε και για την περιοχή των Βούρλων στην Δραπετσώνα, τις λεγόμενες "Λαμαρίνες" κοντά στο παλαιό καπνεργοστάσιο του Παπαστράτου κλπ. Το πρώτο επιφανειακό και πρόχειρο βιβλίο της ηθοποιού Σπεράντζας Βρανά το οποίο αναφέρονταν σε πρόσωπα που εκπορνεύονταν στην πόλη μας, δεν αρκούσε ούτε ικανοποιούσε τις ερευνητικές και κοινωνιολογικές ανάγκες αποτύπωσης αυτής της κοινωνικής πλευράς των πειραιωτών των ιχνών της πόλης μας. Είχαμε τις εξομολογήσεις γυναικών και αντρών, ατομικών αφηγήσεων, διαφόρων περιστατικών εκδιδόμενων γυναικών και αντρών, δίχως άλλες αναλύσεις ή διαπιστώσεις. Οι καταγραφές των γυναικείων αφηγήσεων της πεζογράφου και δημοσιογράφου Λιλίκας Νάκου, που είχαν προηγηθεί και δημοσιευθεί σε δημοσιογραφικά έντυπα της εποχής, ούτε αυτές αρκούσαν να καλύψουν το μεγάλο και άγνωστο κενό που είχαμε πάνω σε αυτά τα κοινωνικά ζητήματα και ανθρώπινα δράματα. Το κενό αυτό ήρθε και κάλυψε η ερευνητική ματιά του συλλέκτη και εμπόρου Βασίλη Πισιμίση. Ο Βασίλης Πισιμίσης ήρθε με την πρώτη έκδοση του βιβλίου του και με την πρόσφατη δεύτερη και συμπληρωμένη, να καλύψει αυτό το ερευνητικό κενό. Με ελάχιστα σχεδόν συγγραφικά εφόδια αλλά αμέριστη αγάπη και φροντίδα, άμεση ματιά σε εμπειρίες και συμβάντα που έζησε και αναφορά στην προσωπική του επαφή και ιστορία με τον κόσμο της περιοχής της Τρούμπας, με τα στοιχεία και τις διάφορες πρωτογενείς πηγές που παραθέτει, ο Βασίλης Πισιμίσης έβαλε τις βάσεις για μια πιο ενδελεχή έρευνα και εστίασε την προσοχή μας σε αυτό το κοινωνικό ζήτημα, την πορνεία. Ένα διαχρονικό φαινόμενο το οποίο συναντούσαμε για δεκαετίες στην πόλη μας τον Πειραιά, και το οποίο αποτελούσε,-έστω και αν επίσημα δεν το παραδεχόμασταν- αναπόσπαστο μέρος της καθόλου πειραϊκής ιστορίας. Έκτοτε, διάφορες ομάδες επιστημόνων και μεμονωμένοι ερευνητές Πειραιώτες και μη, ασχολήθηκαν και έφεραν στο φως της δημοσιότητας πρόσωπα και καταστάσεις, γεγονότα και ειδήσεις, κοινωνικά στιγμιότυπα και στοιχεία, πληροφορίες, ανθρώπινες καθημερινές περιπέτειες και οικογενειακά δράματα που εκτυλίσσονταν είτε στην ευρύτερη περιοχή της Τρούμπας, είτε στην περιοχή των Βούρλων είτε σε άλλες απομονωμένες περιοχές των πέντε γεωγραφικών διαμερισμάτων του Πειραιά αλλά και των όμορων Δήμων. Μέσα σε αυτό της ερευνητικής παράδοσης πλαίσιο οφείλουμε να εντάξουμε και να δούμε, μελετήσουμε τους δύο τόμους της εργασίας των Σπύρου Παπαϊωάννου και Κώστα Βλησίδη.
Ο πρώτος τόμος αναφέρεται-είναι ο κύριος κορμός του θέματος που
διαπραγματεύονται οι συγγραφείς-ερευνητές. Ο δεύτερος είναι περισσότερο
φωτογραφικά υποστηρικτικός του πρώτου και κεντρικού συγγραφικού και ερευνητικού μέρους. Και οι δύο όμως,
αποτελούν ένα ενιαίο όλο της έρευνας και βοηθούν τον αναγνώστη να γνωρίσει
πρόσωπα και πράγματα, να ξεκαθαρίσει των πειραϊκών συνοικιών ίχνη, να αναγνωρίσει τοπόσημα και λησμονημένα σημεία της πόλης, να
κατανοήσει καλύτερα την τοπική του ιστορία και την κοινωνική διαδρομή της ζωής των
προγενέστερων- παλαιών πειραιωτών. Αυτών που διαμόρφωσαν την Πειραϊκή ταυτότητα και
ζύμωσαν με τις εμπειρίες, τα βιώματά τους, ατομικές πρακτικές και συμπεριφορές τους, επαγγελματικές και κοινωνικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, την νέα, σύγχρονη πειραϊκή συνείδηση των
πειραιωτών, κυρίως, μετά την μεταπολίτευση του 1974. Το βιβλίο είναι
καλογραμμένο. Η γραφή έχει σαφήνεια δεν μας μπερδεύει με κοινωνιολογίζουσες θεωρίες και μοντέλα. Έχει στόχο, σκοπό, και μεγάλη, ουσιαστική και απαραίτητη τεκμηρίωση από διαφορετικές πλευρές και πηγές. Ορισμένες από τις πηγές αναφοράς ήσαν μάλλον άγνωστες μέχρι σήμερα. Το ύφος
των συγγραφέων είναι καθαρό, ο λόγος τους είναι
«αποστασιοποιημένος», δηλαδή δεν αξιολογεί ή ηθικοποιεί καταστάσεις και
γεγονότα. Παραθέτει, συσχετίζει, αναλύει, συνδυάζει συμπερασματικά, διερευνά και φωτίζει περιοχές και
συνοικίες της πόλης και πρόσωπα του χθες που συμμετείχαν στην διαμόρφωση της
εικόνας της τις προηγούμενες δεκαετίες, τον περασμένο αιώνα. Όταν το λιμάνι του Πειραιά άπλωνε τα φτερά του και αναζητούσε την δική του φωνή και απαλλαγή από την δεσποτεία της πρωτεύουσας. Τα δύο κεντρικά
κεφάλαια των βιβλίων χωρίζονται σε μικρότερες ενότητες που η μία συμπληρώνει
την άλλη και όλες μαζί σχηματίζουν το πολύχρωμο ψηφιδωτό της συνολικής έρευνας
και μελέτης.
Η μελέτη αυτή των Σπύρου Παπαϊωάννου και Κώστα Βλησίδη, όπως και των προγενέστερων πάνω σε αυτό το θέμα, Λιλίκας Νάκου και Βασίλη Πισιμίση, και άλλων ερευνητικές δημοσιευμένες δημοσιογραφικές εργασίες, μας αποκαλύπτουν έναν άλλον, σε επιχειρηματικό και κοινωνικό οργασμό Πειραιά, πού δρούσε και κινούνταν παράλληλα με τον τον επίσημο (καθώς πρέπει) Πειραιά και την αστική του παραγωγική και δημιουργική τάξη. Τα λεγόμενα πειραϊκά παραδοσιακά «τζάκια». Στις μέρες μας, 2023 με της σύγχρονης ματιάς ερευνητικές αυτές μελέτες θεωρώ, ότι μάλλον κλείνουν τα διάφορα κενά, ιστορικά, κοινωνιολογικά, ναυτιλιακά και επιχειρηματικά που είχαμε μέχρι τώρα για την καθόλου ιστορία της πόλης μας και την πορεία της στο χρόνο. Ο ερευνητικός φακός που έπεσε πάνω σε πειραϊκά ιδιαίτερης προβληματικής ζητήματα και πτυχές του κοινωνικού βίου διευρύνθηκε και πλησίασε προβλήματα τα οποία για τους παλαιότερους ήταν «απαγορευμένα». Τα ανέδειξε και δημιούργησε τα ερευνητικά εκείνα ερεθίσματα και προϋποθέσεις ώστε να ασχοληθούν οι νέοι ερευνητές και μελετητές.Το πρώτο λιμάνι της χώρας σήμερα, ο Πειραιάς, μπορεί να περηφανεύεται για όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων του από την ίδρυσή του σε αυτόνομο Δήμο το 1835. Η πολιτιστική και κοινωνική ανθρωπογεωγραφία του και ταυτότητά του εξακτινώνεται μέσα στην διαδρομή του ιστορικού χρόνου και αγκαλιάζει παλαιότερους και νεότερους πειραιώτες, γηγενείς και μη και τις κάθε είδους και μορφής δραστηριότητές τους. Η πόλη πλέει με ούριους άνεμους και εμπλουτίζει τις εμπειρίες της συνεχώς.
Από την όποια και εκάστοτε Δημοτική Αρχή εξαρτάται να δείξει το ανάλογο ενδιαφέρον και θέρμη και να ζητήσει να φέρει κοντά της όλες τις εναπομείναντες εν ζωή πνευματικές και πολιτιστικές συγγραφικές δυνάμεις του Πειραιά. Να τις φέρει σε επαφή μεταξύ τους έτσι ώστε, να δουλέψουν όλοι και όλες-ο καθένας από το πόστο του και τον τομέα των ενδιαφερόντων του και ασχολιών του, ακηδεμόνευτα, αχειραγώγητα και ειλικρινά, πέρα από κόμματα και ιδιοτελείς πολιτικές για την ανίχνευση και καταγραφή της καθόλου Ιστορίας του Πειραιά. Μία πόλη που έχει φημισμένο παρελθόν, τιμημένο παρόν και ίσως ακόμα πιο ένδοξο μέλλον. Οφείλει η Δημοτική αρχή να αναζητήσει τους εν ζωή ακόμα παλαιότερους Πειραιώτες και να κοινωνήσει μαζί τους το Πειραϊκό όνειρο ίσως και όραμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου