Ο Ερωτικός Γιάννης Ρίτσος

                    Γιάννης Ρίτσος

Τά Ερωτικά

Εκδόσεις Κέδρος 1981 σελίδες 130 δραχμές 900

Επιμέλεια και Σχέδια Διονύση Βαλάση

Το βιβλίο περιέχει τις εξής συλλογές:

1.Μικρή σουϊτα σε κόκκινο μείζον

2.Γυμνό Σώμα

3.Σάρκινος λόγος

     Πάνε αρκετές δεκαετίες τώρα, που σε μια συνάντησή μας με τον δάσκαλο Γιάννη Ρίτσο, στο εργαστήρι-σπίτι του, τον ρώτησα με σεβασμό και μια δόση ελεγχόμενης δειλίας, για την σχέση του με το «Ανθρώπινο Σώμα». Όπως αυτό μας αποκαλύπτεται και μας δηλώνεται μέσα στο πολύτομο και πολυστρωματικό ποιητικό του έργο. Αυτό το ποιητικό ορυχείο λέξεων, εκφράσεων, ποιημάτων, εικόνων, χρωμάτων, ήχων, οσμών, αισθήσεων, πολιτικών μηνυμάτων, φιλοσοφικών εννοιών, σκέψεων, καθημερινών μικρολεπτομερειών ζωής, ιστορικών γεγονότων, εκατοντάδων αγωνιστικών περιστατικών του ανθρώπου, πολύχρωμων βιωμάτων, στιγμιότυπων της ελληνικής φύσης, ιδεών και συναισθημάτων, αντίξοων πολιτικών συνθηκών και καταστάσεων, ατόμων που δρουν συνειδητά μέσα στην ιστορία της εποχής τους, που επιλέγουν να θυσιαστούν για την εκπλήρωση της οραματική τους ιδεολογικής αποστολής, ευάρμοστων μετρικών συνθέσεων, ομοιοκατάληκτων στίχων, τονικών πειραματισμών, σύμμεικτων ποιητικών ρυθμών από όλο το φάσμα της ελληνικής ποιητικής παράδοσης. Δάνεια στοιχεία πολλαπλών ποιητικών τεχνικών, επαναλαμβανόμενων εμπειριών, πειθαρχημένων εμπνεύσεων, μιας καλοσχεδιασμένης ποιητικής γραφής, που ο μαϊστορας ποιητής της Ρωμιοσύνης, με τα γλωσσικά αυτά της έμπνευσής του υλικά οικοδόμησε μαστορικά με επαγγελματικό μόχθο τα βιώματα της προσωπικής του ζωής, το ποιητικό του οικοδόμημα. Αυτήν την γεωμετρημένη ποιητική μας ευαισθησία και πνευματική παράδοση. Ο Γιάννης Ρίτσος, κατόρθωσε να συνενώσει αρμονικά το προφορικό λέγειν του ανθρώπινου πόνου με το έντεχνο ποιείν της ποιητικής επιθυμίας του ανθρώπου. Την καθημερινή χρηστικότητα των λέξεων που αληθεύουν την ζωή μέσα στο διαρκές ρέων γίγνεσθαι με την τέχνη του λόγου που την καθρεπτίζει καλλιτεχνικά και την αιωνοποιεί. Ο δάσκαλος ποιητής, με αυτήν την υπερήφανη στωικότητα που του έδιναν τα αγωνιστικά της ζωής του χρόνια, την σοφία των χρόνων του και την ποιητική του εμπειρία, μου είπε αυτά που μου είπε και πίστευε, και μου έδωσε να διαβάσω χειρόγραφα ποιήματά του. Παίρνοντας θάρρος από τα άμυαλα νιάτα μου και την «δύσμικτη» αδιαμόρφωτη νεανική προσωπικότητά μου, και χωρίς να λησμονήσω ούτε στιγμή, ποιόν είχα μπροστά μου, τον ξαναρώτησα, λέγοντάς του τα εξής περίπου: «ότι σε όλη του την ποιητική παραγωγή που μέχρι τότε είχα διαβάσει, το ανθρώπινο σώμα-αντρικό ή γυναικείο-είναι σχεδόν πάντα παρόν. Με την πολιτική του ταυτότητα και τον έντονο ερωτισμό του. Την φωνή της ερημίας του και την γλώσσα των ιδιαίτερων αισθήσεών του. Και πρόσθεσα σιγαλόφωνα, και τον σεξουαλισμό του, ιδιαίτερα το αντρικό σώμα. Είτε ολόκληρο είτε διαμερισματοποιημένο.

     Αυτή η ερώτηση που κάποτε με δειλία και το θράσος των νιάτων μου έκανα στον δάσκαλο, αγωνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσο, στροβιλίζει έκτοτε μέσα στην σκέψη μου κάθε φορά που διαβάζω τα ποιήματά του. Έχω προσπαθήσει να κωδικοποιήσω και να καταγράψω  τις εκατοντάδες ποιητικές εικόνες μέσα στο έργο του που παρουσιάζεται το αντρικό σώμα, αυτό το ανθρώπινο corpus με τον μονοδιάστατο ιδεολογικό του στιγματισμό, που ο Γιάννης Ρίτσος κατόρθωσε επάξια και το έκανε Corpus της ποίησής του, αλλά αυτό, είναι μια πολύχρονη και επίπονη ριψοκίνδυνη ερμηνευτική προσπάθεια, κοπιώδη και πολύ προσεκτική εξέταση και πλησίασμα, πέρα από κανοναρχούσες ιδεολογικές απλοποιήσεις, από ευθύγραμμες γοητευτικές του βλέμματός μας ερωτικές σχηματοποιήσεις, από τεθλασμένες της δικής μας ερωτικής μνήμης προεκτάσεις πάνω στον κατάσπαρτο ερωτισμό και σεξουαλισμό του πολύπλευρου έργου του. Ένα τέτοιου είδους ερμηνευτικό πλησίασμα και ανάλυση-εντός των τειχών της ποιητικής τέχνης-θέλει το δικό του χρόνο, την ανάλογη ωριμότητα πλησιάσματος, για να μην οδηγηθεί το βλέμμα μας σε μονοπάτια μόνωσης της ειλικρίνειας των προθέσεών μας. Χρειάζεται μια μεθοδολογία προσέγγισης, που ούτε θα αποκρύψει αλλά και ούτε θα διαστρεβλώσει τις πραγματικές προθέσεις του ποιητή, και την προσωπική του αισθητική, το ερωτικό του ποιητικό οικοδόμημα. Μια και εικόνες του ανθρωπίνου σώματος, που κουβαλούν το ιδιαίτερο βάρος του ερωτισμού τους, την μαγγανεία της ομορφιά της σεξουαλικότητά του, την γραμματική των επιθυμιών του, επαναλαμβάνονται συχνότατα, εμπλουτίζοντας την ποιητική του ιδεολογία και τεχνική, και κρατούν σταθερά προσανατολισμένη την βιωματικά ερωτική του ματιά του ποιητή της Ρωμιοσύνης. Αυτήν την αμεσότητα που διατηρεί σε όλο του το έργο με το ανθρώπινο σώμα, αντρικό και γυναικείο, και επικουρικά, οι ζωγραφικοί του πάνω σε κροκάλες και πέτρες εικονογραφήσεις, συμπληρώνουν εικαστικά και στοχαστικά τα ανοίγματα των δικών του επιθυμιών στο πολύπλευρο και πολύτομο έργο του. Ο Γιάννης Ρίτσος κατόρθωσε να φέρει στην επιφάνεια των αισθήσεών μας το ιδιαίτερο πρόβλημα της σωματικής έκφρασης, χωρίς αιδώ, χωρίς σκανδαλιστικούς υπαινιγμούς, χωρίς επιθυμία πνευματοποίησης του ερωτισμού του, όπως έχουμε στα ποιήματα του γενάρχη της ελληνικής ποίησης Διονύσιο Σολωμό, ή της νοηματοδότησής του από ρεύματα ιστορικά της παράδοσης όπως βλέπουμε στο έργο του Κωστή Παλαμά. Ο Γιάννης Ρίτσος, ακολουθεί την αμεσότητα της έκθεσης των συναισθημάτων, την καθαρότητα του ερωτικού βλέμματος, την ταύτιση της σωματικής ερωτικής πρόκλησης με την ερωτική ματιά της ιστορίας που έχει η Καβαφική ποίηση. Μια ποίηση που μας δίδαξε να διαβάζουμε την ελληνική ποίηση αλλιώς, καθώς συμπλήρωσε με τα προσωπικά του ερωτικά βιώματα τον ποιητικό ελληνικό λόγο, συνειδητά και συμπληρωματικά. Ο Αλεξανδρινός δεν απομονώνει το αντρικό ερωτικό σώμα και τις σεξουαλικές προκλήσεις που αυτό εκπέμπει, αλλά διοχετεύει τον μπρούτο ερωτισμό του μέσα στην ιστορία, έστω και από παλαιές ιστορικές περιόδους-όπως είναι η ελληνιστική-του δίνει την δική του φωνή να διεκδικήσει τα σεξουαλικά δικαιώματά του, να μιλήσει για τις ανάγκες του, την ιδιαίτερη γοητεία του. Το ίδιο πράττει και ο Γιάννης Ρίτσος, εντάσσει το Σώμα με τις ανάγκες του μέσα στην Ιστορία, μόνο που, το ενδύει όχι με όμορφα ρούχα, φουλάρια του έρωτα και μαντήλια της ηδονής όπως ο Καβάφης, αλλά, με την ιδεολογία, και συγκεκριμένα την κόκκινη ιδεολογία που υπηρέτησε σε όλη του την ζωή με αυταπάρνηση και αυτοθυσία. Ο έλληνας μαρξιστής ποιητής Γιάννης Ρίτσος, χωρίς να μιλώ «εθνικιστικά», είναι ίσως ο μοναδικός ή ένας από τους ελάχιστους διεθνώς ποιητές του μαρξιστικού ποιητικού στερεώματος, που έδωσε ερωτισμό στα μαρξιστικά ερωτικά σώματα των ανθρώπων. Σώματα μαρξιστών αγωνιστών που αφέθηκαν να μαραγκιάσουν εν’ ονόματι του διαρκούς αγώνα για την αλλαγή της κοινωνίας. Σύντροφοι που βρίσκονταν με το όπλο παραπόδας ακόμα και μέσα στις οικογενειακές τους ερωτικές κάμαρες. Ο Γιάννης Ρίτσος εξέφρασε την τραγικότητα της ύπαρξης του ανθρώπου μέσα στην ιστορία όχι μόνο με τον ποιητική του αγωνιστική ελπιδοφόρα διάθεση, ή τον ποιητικό του σκεπτικισμό, αλλά, με την προβολή πάνω στο ερωτικό βάθρο του ανθρώπινου σώματος, ιδιαίτερα του αντρικού. Θα μπορούσαμε χωρίς δυσκολία να αναφερθούμε στις δεκάδες ομοφυλόφιλες παραστάσεις που συναντάμε μέσα στις ποιητικές του εξιστορήσεις, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τα σεξουαλικά αντρικά σωματικά στιγμιότυπα απεικόνισης που ερεθίζουν τον ποιητή, του δίνουν γαλήνια ανάπαυλα στις διαρκές του αγωνιστικές προτροπές, σώματα αντρών της εργατικής τάξης, αντρικών σωμάτων του μόχθου και της κόκκινης εργατιάς, παραστάσεις ονείρων με έντονους σεξουαλικούς τονισμούς και επιτονισμούς όπως σε έργα της «Τέταρτης Διάστασης» σώματα που αγιοποιούνται φέροντας το βαθύ ίχνος της σεξουαλικής τους ταυτότητας μέσα στα ποιήματά του, ακόμα και στον «Επιτάφιο» ή τις επαναλαμβανόμενες συνθέσεις και παραλλαγές της «Ρωμιοσύνης», όμως η πρώτη αυτή αίσθηση της ανάγνωσης και η ικανοποίηση της αναγνωστικής μας ερμηνείας, θα ήταν σαν να θέλαμε να παγιδεύσουμε μόνο, την αγαλματική μεγαλοφυή τέχνη του Μιχαήλ Αγγέλου, σε ένα πλαίσιο ομοφυλόφιλων μόνο αναφορών, αποκαθηλώνοντάς αυτές τις ένδοξες ερωτικές του τοιχογραφίες από την διαχρονική τους παγκοσμιότητα και ιερότητα. Μια σωματική ερωτική ιερότητα που, καθρεπτίζει πάνω σε τρούλους εκκλησιών και σε τείχους ναών, την βασική προϋπόθεση της πίστης των ανθρώπων, αυτήν του ερωτικού στοιχείου. Όπου ο ερωτισμός ξεφεύγει τόσο από τον Δαρβίνειο κατάλογο των ενστίκτων όσο και από τον μονοσήμαντο ρόλο της αναπαραγωγής και διαιώνισης του είδους που επιβάλει το θρησκευτικό δόγμα των εκκλησιών. Το Σώμα, το αντρικό ιδιαίτερα σώμα στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου είναι ιερό, με όλη την καθαρότητα των σεξουαλικών του προθέσεων, γιατί είναι σώμα γήινο, όχι πνευματικοποιημένο,  μια άσαρκη ιδεαλιστική αντρική σάρκα πρόκλησης, είναι σώμα εμβαπτισμένο μέσα στους διαρκείς αγώνες του λαού. Τα κόκκινα ορθωμένα λάβαρά του που παιανίζει, είναι η άλλη εικόνα της σεξουαλικότητάς του, ο ερωτισμός του που είναι βαμμένος κόκκινος, στο χρώμα του ερωτικού πάθους και της επανάστασης. Ο Γιάννης Ρίτσος, χωρίς καλογερίστικη διάθεση, δείχνει περισσότερη κατανόηση από όσο υποψιαζόμαστε για τις ανθρώπινες ερωτικές ανάγκες, έχει μεγαλύτερα ανοίγματα αποδοχής των ερωτικών πόθων και παθών. Μεσόγειος χαραχτήρας ερωτικός και επαναστατικός, όπως ο ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρσία Λόρκα, με τα φροϋδικά ερωτικά του σύμβολα διάσπαρτα στο σώμα της ποίησής του. Ο Γιάννης Ρίτσος εμπλουτίζοντας με το στοιχείο της ιδεολογίας τα αντρικά ερωτικά σώματα, διευρύνει την προσωπική ερωτική περιπτωσιολογία του Αλεξανδρινού, σχηματίζοντας μια καθολική κόκκινα χρωματισμένη ποιητική τοπογραφία μαγευτικών αισθήσεων και εικόνων. Λαμπρές ποιητικές εικόνες που μας φανερώνουν την διαρκή του ενασχόληση με τον χώρο της ελληνικής Αισθητικής, παράλληλα και εξίσου ισότιμα με εκείνον της Ιδεολογίας. Δυό μεγάλοι κύκλοι στην ζωή και το έργο του, που με θυσιαστική συνέπεια, αγωνιστικό θάρρος υπηρέτησε ο Γιάννης Ρίτσος.

     Πηγαινοερχόμενος στην  εργασία μου, παρατηρώ με απορία τα νεανικά σώματα-αντρικά ή γυναικεία-τα σύγχρονα των ελλήνων ημίγυμνα σώματα, ιδιαίτερα τώρα την καλοκαιρινή περίοδο, που είναι γεμάτα σκουρόχρωμα τατουάζ και τρυπημένα σε διάφορα σημεία τους. Τατουάζ άμορφα, ή με ακαλαίσθητα σχέδια, που κατά την δική μου γνώμη, ασχημίζουν τα νεανικά σφριγηλά δέρματα, τον σωματικό ερωτισμό, και αυξάνουν την αντίθεση μεταξύ του νεανικού σφρίγους και σωματικής ρώμης και του σκοτεινού βάρους των συμβόλων που πολλά από τα τατουάζ προβάλλουν με την προκλητική και αναιδή ακαλαισθησία τους. Σαν η νέα γενιά των ημερών μας, να θέλει να βασανίσει το κορμί της που ίσως ακόμα δεν το έχει γνωρίσει, ούτε και τις πολύμορφες ανάγκες του. Ιδιαίτερα τα νεαρά κορίτσια με την άγουρη ακόμα θηλυκότητά τους. Και δεν μπορώ να μην αναλογιστώ, άραγε, τι θα πίστευε, τι θα αναλογιζόταν για τα σημερινά νιάτα της χώρας και τις επιλογές της εμφάνισής τους ο ποιητής της Ρωμιοσύνης; που όλο του σχεδόν το έργο είναι μια συνεχή σειρά εικόνων εικαστικής ομορφιάς. Ένα πανόραμα γυμνής νεανικής ομορφιάς, αντρικής ή γυναικείας, που εικονίζεται όχι μόνο στα ποιήματά του ποταμός, σε αυτές τις πολύστιχες συνθέσεις του ωκεάνιας αγωνιστικής προτροπής, αλλά και στις πέτρες, τις κροκάλες, τις ρίζες δέντρων που πάνω τους σχεδίαζε τα γυμνά ερωτικά σώματα. Συμπληρωματικά θα σημειώναμε, τι θα σκέφτονταν ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, με την καλαισθησία που τον διέκρινε αν έβλεπε τα σύγχρονα σώματα των ημερών μας των κοριτσιών; Τι θα προβλημάτιζε τον εικαστικό δάσκαλο πειραιώτη Γιάννης Τσαρούχη, με την μεγάλη σοφία και εμπειρία που διέθετε στην ζωγραφική αναπαράσταση του αντρικού σώματος γυμνού ή ντυμένου; μεταφέροντας μόνο πάνω στα καλοσχηματισμένα σωματικά του μέλη, τον φετιχισμό της στρατιωτικής στολής του. Τι θα πρέσβευε ο εικαστικός δάσκαλος Γιάννης Μόραλης, καθώς κρυστάλλωνε τις γυμνές γυναικείες φιγούρες του; Και ίσως με μια δόση αδιόρατης θλίψης, τι θα σκέφτονταν ο Κώστας Καρυωτάκης, πού η φύση τον «πρόδωσε(;)» σωματικά. Και με απορία θα αναρωτιόμασταν, άραγε ο πονηρός και κρυψίνους Αλεξανδρινός, ο λάγνος Κωνσταντίνος Καβάφης, ο γοητευτικός γητευτής της λάγνας ματιάς μας, πως θα περιέγραφε και τι, από την νέα ελληνική σημερινή νεανική αντρική γενιά. Μια γενιά που ίσως και να μην υποψιάζεται τι σημαίνει ποίηση ερωτική του σώματός της. Και παραπλήσια με τους δικούς μας, ποια θα ήταν τα κοινωνικά ή πολιτικά σχόλια του ποιητή και σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι, για τα σύγχρονα μας «παιδιά της ζωής» της χώρας του;

     Αυτές οι σκέψεις τριγυρίζουν μέσα στο μυαλό μου, καθώς άρχισα να ξαναδιαβάζω «Τα ερωτικά» του Γιάννη Ρίτσου. Σε αυτήν την καλαίσθητη δεμένη έκδοση των εκδόσεων Κέδρος, που δεν κοσμείται μόνο από τα ασπρόμαυρα σχέδια του Διονύση Βαλάση, αλλά και την καλλιτεχνική γραφή του ίδιου του ποιητή. Αυτήν την τόσο χαρακτηριστική και ιδιαίτερη ζωγραφική γραφή του Γιάννη Ρίτσου που μοιάζει σαν να έχεις μπροστά στα μάτια σου βυζαντινό χειρόγραφο. Ο Ρίτσος παράλληλα με την ποιητική του τέχνη, καλλιέργησε και την αγάπη του για την ζωγραφική, επεξεργάστηκε διπλά των ερωτισμό του, και πέτυχε και στα δύο. Τα εικαστικά του σχέδια είναι πανέμορφα, είτε αυτά αφορούν τις ποιητικές του συλλογές, είτε τα κομμάτια ξύλου ή τις διάφορες πέτρες που σχεδίαζε. Η εικαστική του ματιά,-όπως και η μουσική του πλευρά, πολλές ποιητικές του συνθέσεις στηρίζονται πάνω σε μουσικά μοτίβα, έχουν μουσικούς τίτλους, ή συναντάς διάσπαρτες μουσικές φράσεις και λέξεις μέσα στα ποιήματά του-θεωρώ ότι δεν προσέχθηκε όσο της άξιζε, μάλλον «υποτιμήθηκε», από την ενασχόληση των κριτικών και μελετητών του κυρίως, με την πολιτική και ιδεολογική πλευρά του ποιητή που είναι έντονη και διαρκής, αλλά δεσμεύει το βλέμμα του αναγνώστη, και δεν του δίνει την ευκαιρία να χαρεί και τις άλλες πλευρές του έργου του Γιάννη Ρίτσου . Όλοι μας γνωρίζουμε ότι ο Γιάννης Ρίτσος στάθηκε σταθερός τιμητής των πολιτικών του ιδεών, στρατεύθηκε στην κομμουνιστική ιδεολογία από τα νεανικά του χρόνια, πλήρωσε την πολιτική του αυτή επιλογή με φυλακίσεις και εξορίες σε όλον του σχεδόν τον βίο, και δεν εξαργύρωσε την στράτευσή του, και πρόλαβε να την δει να καταρρέει, όπως με πίκρα και θλίψη μας απεικονίζει στον τόμο του «Αργά πολύ αργά μέσα στην νύχτα». Ο μαρξιστής ποιητής Γιάννης Ρίτσος, είναι ίσως ο μοναδικός έλληνας κομμουνιστής δημιουργός που το έργο του, στάθηκε μάλλον η μοναδικά αποδεκτή πολιτική ποιητική γέφυρα για εκείνους τους έλληνες λάτρεις του ποιητικού λόγου, που δεν ασπάζονταν την πολιτική-κομματική του ιδεολογία, και στέκονται στην αντίπερα πολιτικά όχθη και ιδεολογία. Στάθηκε περισσότερο αποδεκτός ακόμα και από τον ομοϊδεάτη του πολιτικά, σημαντικό Τάσο Λειβαδίτη, με την εντονότερη θρησκευτικότητα και ισάξια λυρικότητα. Ο ποιητικός λόγος του Τάσου Λειβαδίτη είναι πιο εσωστρεφής λιγότερο κηρυγματικός, προσανατολισμένος ιδεολογικά αλλά όχι στρατευμένος. Ο πολιτικός ποιητικός λόγος του Γιάννη Ρίτσου ξεπέρασε τα όρια του συντροφικού του ακροατηρίου και άγγιξε και τις ψυχές ανθρώπων της αντίπαλης πολιτικά παράταξης στην χώρα μας. Κάτι που δεν κατανόησαν οι πολιτικοί ομοϊδεάτες του που τον χρησιμοποίησαν(και εξακολουθούν να τον χρησιμοποιούν) μέχρι ασφυξίας, και τον περιόρισαν σε πολύ στενά ιδεολογικά-κομματικά όρια.

     Το πολύτομο έργο του Γιάννη Ρίτσου είναι πολυστρωματικό και πολυεπίπεδο, πολυεστιακό-κατά την γνώμη μου-όσον αφορά τις φιλοσοφικές και οντολογικές του θέσεις. Εικόνες ποιητικής αρτιότητας με έντονο ανθρωπιστικό χρωματισμό. Ο ποιητικός του λόγος διαθέτει πολλά ερμηνευτικά πλησιάσματα. Σε σημεία του υπερβολικός όχι γλωσσικά όπως ο λόγος του Ανδρέα Κάλβου, αλλά ιδεολογικά, κομματικά, επικαιρικά, συνθέσεις που αφορούσαν μια ορισμένη χρονική στιγμή της ελλάδας και την μοίρα της.

Είναι γνωστός στο ευρύ αναγνωστικό κοινό περισσότερο ο πολιτικός Γιάννης Ρίτσος, μέσω των μελοποιήσεων πολλών του συνθέσεων κυρίως από τον Μίκη Θεοδωράκη, στίχοι-τραγούδια που βρέθηκαν στα χείλη των πλέον ετερόκλητων πολιτικά ατόμων, με την θερμότητα της αγωνιστικής τους θεματικής και επαναστατικής μελωδίας. Είναι δυστυχώς (;) περισσότερο γνωστή η ποιητική και συγγραφική του πλευρά και φυσιογνωμία, που κατά κάποιον τρόπο «προπαγανδίστηκε» περισσότερο για αρκετές δεκαετίες από τους ιδεολογικούς του ομοϊδεάτες, με την συγκατάθεση ασφαλώς και την έγκριση του ίδιου του ποιητή, που ποτέ του δεν έπαψε να είναι σε προσωπικό επίπεδο στρατευμένος και αφοσιωμένος. Όμως πέρα από αυτήν του την πλευρά, «των παιδιών της ΚΝΕ που λένε στην ζωή το μεγάλο Ναι» υπάρχει και ένας Γιάννης Ρίτσος που ίσως ακόμα και σήμερα να μην έχει ερευνηθεί και μελετηθεί όσο του άξιζε.

     Ο Γιάννης Ρίτσος υπήρξε ο κομμουνιστής ποιητής που σκίασε την παρουσία των άλλων κομμουνιστών ελλήνων ποιητών, όπως πχ. είναι ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Κώστας Βάρναλης, η Σοφία Μαυροειδή Παπαδάκη, ο Βασίλης Ρώτας, ο Νίκος Παπάς και άλλοι πνευματικοί δημιουργοί που εντάχθηκαν στον ιδεολογικό αυτόν χώρο, και πολέμησαν υπερασπίζοντας το πολιτικό αυτό μετερίζι της κοινωνίας. Πέρα τις πολιτικές και ιδεολογικές αυτές στρατεύσεις ανθρώπων του πνεύματος και καλλιτέχνες, ο Γιάννης Ρίτσος είναι ένας βαθειά ερωτικός ποιητής, ένας έλληνας ποιητής διεθνούς ακτινοβολίας, και πιστεύω ότι ακόμα μπορεί να αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές των ψυχών των σύγχρονων ανθρώπων, των νεότερων σε ηλικία. Ατόμων που έχουν απομακρυνθεί από τα οραματικά ιδεώδη και έχουν απορρίψει την στρατευμένη πολιτικά κόκκινη ιδεολογία ή τέχνη που ο ίδιος υπηρέτησε στην ζωή του. Μέσα στο έργο του, συναντάμε πλατωνικά αισθητικά ιδεώδη του κλασικού αρχαίου κόσμου, των ρομαντικών και των επιγόνων τους. Βλέπουμε ρεύματα της δημοτικής ποίησης και ποιητικής παράδοσης, σύγχρονες εικόνες σουρεαλιστικών στιγμάτων, γλωσσικά ρεύματα και νεύρα της ελληνικής εκφραστικής. Συστήματα ποιητικών του πειραματισμών πέρα από τα επικαιρικά σημεία ορισμένων του συνθέσεων. Μπορεί η στράτευσή του να είναι η ατομική του “Chiudi nella tua anima”, αυτή η υποθήκη σαράκι του βίου του, όμως το έργο του είναι πολυεπίπεδο και ακόμα αδιάβαστο με ότι αυτό συνεπάγεται για τις προεκτάσεις της ποιητικής του συγγραφικής δημιουργίας. Ένθερμος ζηλωτής της ιδεολογίας που επέλεξε να ακολουθήσει, έστρεψε και το ποιητικό του πεδίο σε βαθμό κόπωσης, χωρίς να το καταλαβαίνει. Η υπερβολή, η επανάληψη, ο κορεσμός, πολλές φορές κουράζουν τον αναγνώστη, και τον κάνουν να μην διακρίνει τον μεγάλο εκφραστικό του αυθορμητισμό, την τεχνική της δομής του στίχου του, το εικαστικό διαρκές βλέμμα που, τις πολλές εικόνες που φωτίζουν στιγμές όχι μόνο της ανθρώπινης συνείδησης αλλά και του υποσυνείδητου. Τον συγκρατημένο λυρισμό του, την ευαισθησία με την οποία αντιμετωπίζει τις ανθρώπινες υπαναχωρήσεις, της δομής της πρόζας που έχουν πολλές του ποιητικές καταθέσεις. Μικροί πυρήνες ποιητικής έμπνευσης που σε μια δεύτερη επεξεργασία πέρα από τον ιδεολογικό εγκλωβισμό τους, μοιάζουν με πυρηνικά διηγήματα, εξομολογητικών αφηγήσεων.

      Ο Γιάννης Ρίτσος, παρά την έντονη πολιτική σφραγίδα του χαρακτήρα της ποίησής του, θεωρώ ότι διεύρυνε τα όρια του ελληνικού ποιητικού λυρισμού, όπως παλαιότερα έπραξε ο Κωστής Παλαμάς και ο Άγγελος Σικελιανός. Τα διεύρυνε εμπλουτίζοντας τα, όχι μόνο με τον ιδιαίτερο τρόπο εκφραστικής του, αλλά και με το μπόλιασμα των στίχων του με θέματα και μοτίβα, περιοχές και τεχνοτροπίες που προέρχονται άμεσα και αυθόρμητα από την ελληνική δημοτική ποίηση. Συνδύασε την ιδανική άποψη των νεοελλήνων ποιητών για τον κλασικό στίχο με την τεχνοτροπία της λαϊκής ποιητικής παράδοσης των προηγούμενων γενεών. Εμπλούτισε το ξεχείλισμα της ποιητικής του ψυχής με την μοίρα της ψυχής του λαού του. Γιαυτό και η ποίησή του αγαπήθηκε, παρά τον όγκο της και παρά του ότι ίσως και να μην έχει διαβαστεί στο σύνολό της. Ή και ακόμα, την καταχρηστική της επαναληψημότητα. Επαναλαμβανόμενα επεισόδια όμορης ποιητικής πολιτικής προοπτικής. Ποιητικές σκηνές με κουραστική ομοιότητα, στιγμιότυπα αποστολικών κομματικών προθέσεων που γονατίζουν την ποιητική αυτοτέλεια και αποεστιάζουν την ηθική της ποίησης στο όνομα της κομματικής ηθικής.

     Πέρα όμως από τα χάσματα της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου, πέρα από τους μικρούς αδιόρατους κλονισμούς της εξαιτίας των πολλών ιδεολογικών της προβολών, η ποίηση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου είναι μια ποίηση που ανήκει περισσότερο στον ελληνικό χρόνο της ελληνικής ιστορίας παρά στον γεωγραφικό τόπο μιας ορισμένης περιόδου.

     Ο Γιάννης Ρίτσος, ο πολιτικός Γιάννης Ρίτσος, ο ερωτικός Γιάννης Ρίτσος, ο οντολογικός Γιάννης Ρίτσος, ο μουσικός Γιάννης Ρίτσος, ο εικαστικός Γιάννης Ρίτσος, ο έλληνας Γιάννης Ρίτσος είναι μπροστά μας και υπομονετικά μας περιμένει, να μας φιλέψει με τα καλούδια του ποιητικού του λόγου, να μας ανακουφίσει με την φωνή της ποίησής του, να μας ταξιδέψει σε εκτάσεις της ελληνικής παράδοσης που ακόμα δεν έχουμε επισκεφτεί.

Είναι εδώ. Είναι στο αύριο.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 7/9/2017

ΥΓ. Ακόμα θυμάμαι τον συγκλονιστικό λόγο της Γαλλίδας Ζακελίν ντε Ρομιλύ στην Πνύκα.