Οι Έντεκα χιλιάδες βέργες ή οι έρωτες ενός Οσποδάρου

ΓΚΙΓΙΩΜ ΑΠΟΛΛΙΝΑΙΡ

Guglielmo Alberto Wladimiro Alessandro Apollinaire de Kostrowitzky

(Ρώμη, Ιταλία 26/8/1880-Παρίσι, Γαλλία 9/11/1918)

       Την Κυριακή που μας πέρασε, η έγκριτη εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» στην σειρά της «ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» πρόσφερε στους αναγνώστες της το μυθιστόρημα του ΓΚΙΓΙΩΜ ΑΠΟΛΛΙΝΑΙΡ, Οι έντεκα χιλιάδες βέργες ή οι έρωτες ενός Οσποδάρου, σε μετάφραση και διαφωτιστικό πρόλογο του Βασίλη Νικολαϊδη, σελίδες 9-23. Το ακραίο στην σύνθεσή του αυτό έργο που κινείται ουσιαστικά γύρω από τις ερωτικές και σεξουαλικές ορέξεις ενός Ρουμάνου πρίγκιπα του Μόνυ Πρίγκηψ Βιμπέσκου Κληρονομικός Οσποδάρος, (Οσποδάρος είναι υπονομάρχης), και που ονειρευότανε να ταξιδέψει και να εγκατασταθεί στο Παρίσι την πόλη του Φωτός, «όπου οι γυναίκες είναι όλες ωραίες και όλες εύκολες» και περπατούσε στους δρόμους του Βουκουρεστίου όπως περπατούν οι Παριζιάνοι, «δηλαδή με μικρά, βιαστικά βήματα τουρλώνοντας τον κώλο τους. Τι γοητευτικό! Και όταν ένας άνδρας περπατά έτσι στο Βουκουρέστι, καμία γυναίκα δεν του αντιστέκεται, ούτε καν η σύζυγος του Πρωθυπουργού!» αλλά όπως έλεγαν οι φήμες στην πόλη που κατοικούσε: «Ο πρίγκιπας Βιμπέσκου συνδεόταν στενά με τον υποπρόξενο της Σερβίας, τον Μπάντι Φορνόσκι, ο οποίος όπως έλεγαν στην πόλη γαμούσε συχνά τον γοητευτικό Μόνυ», ένα βλάσφημο για την εποχή που κυκλοφόρησε μυθιστόρημα, με τις δεκάδες σαδομαζοχιστικές περιγραφές του, τα σεξουαλικά του μαστιγώματα, την περιγραφή των πορνείων της εποχής, την σεξουαλική κτηνωδία, την ηδονή που προκαλεί η ελεγχόμενη βιαιοπραγία στα γυμνά σώματα των γυναικών. Τις ομοφυλόφιλες σκηνές του, την υπερβολή εκπλήρωσης των σεξουαλικών πράξεων, την αχαλίνωτη ερωτική του φαντασία, τον αισθησιασμό του, τον κατά κόρο σοδομισμό των γυναικών όπως δηλώνεται στις σελίδες του βιβλίου. Ακόμα την αντρική και γυναικεία σεξουαλική προκλητική συμπεριφορά, τις συχνές λεσβιακές σκηνές του. Σκηνές φαντασίωσης και ενεργό συμμετοχή στην εκπλήρωση των φαντασιώσεων του Ρουμάνου πρίγκιπα που μας δηλώνουν την γυναικεία σωματική σεξουαλική χειραφέτηση, τις ηδονοβλεπτικές σκηνές απόλαυσης κυρίως από το αντρικό βλέμμα, τις σκηνές αυνανισμού, την κοπρολαγνεία, την περιγραφή των σεξουαλικών του εικόνων φυσικά και αβίαστα χωρίς ίχνος υποψίας χυδαιότητας των περιγραφών. Το βλάσφημο για την εποχή του λεξιλόγιο, με λεκτικούς εστιασμούς του Απολλιναίρ στα γεννητικά όργανα αντρών και γυναικών, τα σκληρά ερωτικά του στιγμιότυπα, τα στιγμιότυπα νεκροφιλίας που ανακαλούν στην μνήμη μυθιστορήματα του Μαρκησίου ντε Σαντ,( το έργο του «Τα τεχνάσματα του έρωτα και άλλες ιστορίες» επίσης η εφημερίδα πρόσφερε πριν το μυθιστόρημα του Απολλιναίρ), την περιγραφή χαρακτήρων που υπερβαίνουν τα ηθικά όρια των καιρών τους, ανθρώπινων τύπων που υιοθετούσαν διπλά ή και πολλαπλά παιχνίδια ερωτικών ρόλων. Την εστίαση του βλέμματός τους μόνο σε ότι έχει σχέση με την σεξουαλική ικανοποίηση την μποέμικη ταυτότητα και συμπεριφορά των ηρώων, άτομα που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα βιοπορισμού, ή μικρές Λολίτες που πωλούσαν τα σωματικά τους κάλλη σε πάμπλουτους κυρίους με φουσκωμένο πορτοφόλι και γεννητικά προσόντα. Ενδεικτικές φυσιογνωμίες αντρών και γυναικών με επαναστατική ηθική ή και γιατί όχι, την ανατρεπτική για την εποχή τους ανηθικότητά τους. Πρόσωπα που επιδεικνύουν την ιδιαίτερη ωριμότητα των σεξουαλικών τους πολύπλευρων επιλογών, χαρακτηριστικές σεξουαλικές σκηνές τονισμένες με υπερβολή και εμμονή. Σκηνές που δεν απουσιάζει στην περιγραφή τους το απροσδόκητο χιούμορ, η χιουμοριστική διάθεση που υποσκάπτει την ερωτική έξαψη και σεξουαλική φαντασίωση των στιγμών των πολύπλοκων συνευρέσεων, ή άλλες φορές διακόπτει για λίγο τις πράξεις. Το αλλόκοτο αυτό μυθιστόρημα περιέχει επίσης γοτθικά στοιχεία στην εξέλιξη της διήγησης του, σημεία φρίκης διάσπαρτα στις σελίδες του. Δεν λείπουν και οι χιουμοριστικές προτροπές των ηρώων σε ερωτική και σεξουαλική ανυπακοή. Ο Απολλιναίρ σχεδιάζει ήρωες που έχουν έντονες και διευρυμένες σεξουαλικές επιλογές φαντασίας, μορφές ερωτικών συνευρέσεων που συναντάς πλέον όχι μόνο στα σκοτεινά και υγρά πορνεία, αλλά και στις αριστοκρατικές και χλιδάτες κάμαρες των πλούσιων αριστοκρατικών μεγάρων. Ευκατάστατα και αργόσχολα κατά κάποιον τρόπο άτομα που επιδίδονται στην ποικιλία των ερωτικών σπορ, και με άμεση προτροπή στην κοινωνική ηθική εκτροπή. Σε σωματικές πράξεις και ερωτικές απολαύσεις που οι παραδοσιακοί θεσμοί της κοινωνίας και η ατύπως νομική ηθική των ανθρώπων στηλιτεύει και απαγορεύει, αποτρέπει και καταγγέλλει ως ανηθικότητα ή χυδαιότητα. Μια πλούσια γεωγραφία σεξουαλικών και ερωτικών φωνών και επιθυμιών που μας δίνεται από την συγγραφική πέννα του Απολλιναίρ με μεγάλες δόσεις υπερβολής, αρκετά αποθέματα χιούμορ, επαναλαμβανόμενες σκηνές ερωτικών αποχρώσεων και παθιασμένη διάθεση καταγραφής της σεξουαλικής παρανομίας. Ατμόσφαιρα σεξουαλικής ζωής και ερωτικών φαντασιώσεων, σωματικών πράξεων που δεν υλοποιείται ίσως ούτε καν στις μέρες μας. Στιγμές ιδιωτικές απαλλαγμένες από ιερά θρησκευτικά θέσφατα, του κράτους κοινωνικές υποδείξεις, παραστάσεις επαναλαμβανόμενων σωματικών επιλογών που κυριαρχούνται από την φαντασία της στιγμής, από γυμνά και πρωτόγονα ένστικτα, που δεν κουτσούρεψε ο πολιτισμός. Συναντάς μέσα σε αυτές τις γεμάτες αντρική βία και σπέρμα σελίδες, μουλιασμένες σελίδες με τα γυναικεία κολπικά υγρά, ωραίες περιγραφές και παρομοιώσεις μελών του γυναικείου και αντρικού σώματος με φρούτα και άλλα ζαρζαβατικά. Έναν πίνακα υπεράσπισης-έστω και εξ αποστάσεως-των ανθρώπινων επιθυμιών και ορέξεων, που ορισμένες στιγμές του, θυμίζει παλαιές ταινίες του Ιταλού σκηνοθέτη Φεντερίκο Φελίνι. Της γκροτέσκο κινηματογραφικής του ματιάς της περιγραφής του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου.  Ένας πολύπλευρα ερωτικά κόσμος του Γκιγιόμ Απολλιναίρ που διψούσε για ζωή, υπερασπιζόταν τα αγαθά της ειρήνης, είχε αντιπολεμικές θέσεις, σχολίαζε μεγαλόφωνα τα εθνικιστικά στρατιωτικά προστάγματα των ηγετών του, που με φοβερή φαντασία και σπινθηροβόλο χιούμορ, αλλοίωνε κατά κάποιον τρόπο την ιστορική φυσιογνωμία του ρωσο-ιαπωνικού πολέμου του 1905. Τον αποκαθήλωνε από τα ιστορικά εικονίσματα των ένδοξων νικητήριων μαχών και των ευκλεώς πεσόντων πατριωτών στρατιωτών, που σοκάρισε το κοινό και τους ιθύνοντες της Γαλλικής κοινωνίας και πολιτικής σκηνής, ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε για πρώτη φορά στην πόλη του φωτός το Παρίσι το 1907, προκαλώντας σκάνδαλο και έμεινε απαγορευμένο για πολλές δεκαετίες. Αυτό το καινούργιο ανθρωπογεωγραφικό ευρωπαϊκό σύμπαν που είχε αρχίσει να ξεπηδά πριν τον Μεγάλο Πόλεμο και μέσα στις στάχτες του. Αυτή η νέα κοινωνική και πολιτική ταυτότητα των ανθρώπων, με τις «πρωτόγνωρες» αξιακές τους αναφορές, τις θρησκευτικές αρνήσεις και αμφισβητήσεις τους, τις απορρίψεις τους στα ηθικά στερεότυπα παλαιότερων εποχών. Κρυφές επιθυμίες και επιλογές ατόμων της Παριζιάνικης κοινωνίας, που φιλοδόξησαν να μορφοποιήσουν και να αναδείξουν στους μοντέρνους καιρούς που ανέτειλαν, το μεσοδιάστημα του μεσοπολέμου της Μπελ Επόκ περιόδου πριν την έλευση του Δεύτερου Παγκόσμιο Πολέμου. Το αυτοφυές, ισχυρό κάπως φωνακλάδικο και εσκεμμένα προκλητικό ανατρεπτικό κίνημα των Σουρεαλιστών και των ανθρώπων του. Εμπνευσμένων ολιγάριθμων ανθρώπων της τέχνης, μικρών ομάδων του κοινωνικού και επαγγελματικού περιθωρίου, με βαθιά υποστρώματα επαναστατικών ιδεών και απόψεων. Ας μην μας διαφεύγει η επιρροή των αρχών του Χένρι Μπερξόν και φυσικά, το κυρίαρχο ρεύμα της ψυχανάλυσης των αρχών και ιδεών του πατέρα γεννήτορά της του Ζίγκμουντ Φρόιντ που άλλαξε δραστικά τον τρόπο που έβλεπε και αντιμετώπιζε μέχρι τότε ο δυτικός άνθρωπος την αντρική και γυναικεία σεξουαλικότητα. Τον τρόπο που διαχειρίζονταν τις σεξουαλικές του ανάγκες και επιλογές.
Ο Σουρρεαλισμός, σαν νέο μοντέρνο κίνημα στον πάντα ελεύθερο χώρο της Τέχνης, πρώτος υιοθέτησε τις αρχές της Ψυχανάλυσης και ζήτησε να τις εφαρμόσει μέσα στην Τέχνη. Στον ποιητικό ή πεζογραφικό λόγο, στο πεδίο των εικαστικών τεχνών, στον πειραματικό τότε κινηματογράφο, στο θεατρικό σανίδι κλπ. Οφείλουμε να σημειώσουμε σύμφωνα με την προσωπική μας αναγνωστική επάρκεια και δυνατότητες ότι ο μυθιστορηματικός αυτός κόσμος που καταγράφει ο ποιητής πρωτίστως Γκιγιώμ Απολλιναίρ, είναι κάπως βαρετός από ένα σημείο και έπειτα, εξαιτίας της επαναλαμβανόμενης περιγραφής σκηνών σεξουαλικής σωματικής ικανοποίησης. Σκηνές και εικόνες που παρεμβάλλονται στην εξέλιξη του μυθιστορήματος εντελώς μονοθεματικές και πολλές, άχρηστες, στον εμπλουτισμό της δομής του λόγου με νέα στοιχεία αναγνωστικού ενδιαφέροντος, στην ούτως ή άλλως περιορισμένη πλοκή του μυθιστορήματος. Ο αναγνώστης είναι σαν να βρίσκεται κλεισμένος σε μια σκοτεινή αίθουσα και παρακολουθεί κινηματογραφική τσόντα. Όμως αυτό κουράζει ακόμα και τους πιο φανατικούς τσοντόφιλους. Ας φέρουμε στην μνήμη μας ένα άλλο ερωτικό μυθιστόρημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ίσως αξεπέραστο ακόμα και στις μέρες μας, το «Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλυ» του David Herbert Lawewnce, αυτό το ερωτικό μυθιστόρημα με πλοκή και γερή δομή που συνδυάζει την σωματική σεξουαλικότητα και ερωτική φαντασία με την πνευματικότητα. Αυτήν την λεπτή ισορροπία μεταξύ ηδονής και συναισθηματικής πλήρωσης. Ρωμαλέου αισθησιασμού και εκπλήρωσης των αισθήσεων. Και ίσως σαν μακρινή ανάμνηση, την “Madame Bovary” του Γκουστάβ Φλωμπέρ, για να μείνω ενδεικτικά σε δύο περιπτώσεις της παγκόσμιας ερωτικής λογοτεχνίας. Και ασφαλώς δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε τον ερωτικό μυθιστορηματικό λόγο του Ζαν Ζενέ. Αυτό που κυρίως λείπει από το πραγματικά ανατρεπτικό αυτό μυθιστόρημα, είναι η ισορροπία μεταξύ των κρυφών ανθρώπινων ενστίκτων και της φαντασιακής τους εκπλήρωσης. Η υπερβολική βία που με τον έναν ή άλλον τρόπο δεν απουσιάζει από το έργο το αποψιλώνει από το ερωτικό του κοίταγμα, όχι σαν περιπτωσιολογική καταγραφή μιας μικρής ομάδας ατόμων με παρεκκλίνουσες σεξουαλικές συμπεριφορές που πραγματοποιούνται επειδή δεν έχουν τίποτε άλλο να πράξουν και που αλλού να ξοδέψουν τον χρόνο της ζωής τους, αλλά, σαν μια ισορροπημένη επιλογή ερωτικών φαντασιώσεων που συμβαίνει να υιοθετείται από την μεγάλη πληθυσμιακά μάζα των ανθρώπων, στην επιθυμία τους να διασκεδάσουν την οικογενειακή ή προσωπική ερωτική τους πλήξη. Η δομή του είναι επικεντρωμένη μόνο(;) στην εκσπερμάτωση των σωμάτων και στο πως οι κάθε είδους ατομικές βιαιότητες προκαλούν την σεξουαλική διέγερση αντρών και γυναικών.  Πολλαπλές οσφυοκαμψίες γυναικών και αντρών που ενώ στην αρχή ερεθίζουν στην εξακολουθητική τους υπερβολική συνέχεια κουράζουν χωρίς να προσθέτουν και πολλά στην εξέλιξη της μυθιστορηματικής τέχνης. Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά η ηδονοβλεπτική αυτή εμμονή του Απολλιναίρ, προσομοιάζει ίσως περισσότερο στην δική του ιδιοσυγκρασία-απόλυτα θεμιτή και επιτρεπτή-αλλά όχι σε μυθιστορηματικούς ήρωες. Ακόμα και οι ακρότητες των ερωτικών μυθιστορημάτων ή γότθικ δομών διηγήσεων, έχουν το απαραίτητο μέτρο της σχεδιαστικής πλοκής, δεν ρίχνονται τυχαία τα γεγονότα στις σελίδες του μυθιστορήματος. Η ακατάσχετη υπερβολή του Γκιγιώμ Απολλιναίρ αυτού του πέρα από την εποχή του δημιουργού, του συγγραφέα που περιφρόνησε τα συγγραφικά κλισέ της εποχής του, που υιοθέτησε την αυτόματη γραφή μέσα στο ποιητικό του σώμα, την εικονογραφική παράσταση του ποιητικού λόγου, την έντονη κυριαρχία της διαίσθησης και του ονείρου που βλέπουμε να κυριαρχούν στην γραφή του, την ανατροπή της παραδεδεγμένης και επικρατούσας λογικής στην ζωή και τον συγγραφικό λόγο, την επαναστατική ανατροπή τόσο στην ζωή όσο και στις τεχνικές της τέχνης, που οσμίζονταν το ταλέντο άγνωστων στην εποχή του καλλιτεχνών και το προωθούσε στους κύκλους των διανοουμένων, αυτή η μη λειτουργική υπερβολή του και εμμονές του, ζημίωσαν μάλλον τον στόχο του και τις προσδοκίες του. Το μυθιστόρημα αν δεν λαθεύω δεν έχει στιγμές συγκίνησης παρά μόνο αυτές που προέρχονται από τις βίαιες σκηνές του, από τα επεισόδια που οδηγούν ακόμα και στον φόνο ή τον σωματικό ακρωτηριασμό. Οι φετιχιστικές του επιταγές δεν συμπληρώνουν συνήθως τις σεξουαλικές ορέξεις, μάλλον τις καθηλώνουν σε κλινικές περιπτώσεις εξέτασης και αποτροπής. Αυτός ο εθελοντής στρατιώτης και ταξιδευτής, ο ανάδοχος ενός ολόκληρου κινήματος, ο εμπνευσμένος ποιητής που έγραφε μέσα από τα χαρακώματα, που έστελνε επιστολές μέσα στον κουρνιαχτό της μάχης τόσο σε φίλους του συγγραφείς όσο και σε φιλενάδες του, ο πάτρονας άσημων ζωγράφων, ο αλλοδαπός γαστρονόμος, αυτός που ότι και να του προσάψεις μεταγενέστερα, παραμένει ο Γκυγιώμ Απολλιναίρ, έχασε μάλλον το στοίχημα στο συγκεκριμένο του έργο. Καλύφθηκε ο οραματικός του στόχος μέσα από τις επαναλαμβανόμενες διαθλάσεις και πρακτικές των σεξουαλικών του σκηνών. Ίσως αν ήταν μικρότερο σε έκταση, και δεν είχε αυτήν την μπαρόκ διαρκή εικονογράφηση, να σώζονταν σαν μυθιστόρημα.

     Ο Wilhelm Apollinaris de Costrowitski ο γνωστός μας Guillaume Apollinaire, ένας πανέξυπνος καλλιτέχνης που δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα, από πού κρατά η σκούφια του, που θεωρείται και δικαίως, σαν ένας από τους πρωτοπόρους της ποίησης του 20^ου αιώνα, που ο θρύλος του είναι ζωντανός ακόμα και στις μέρες μας, αυτό το άτομο με την πολυκύμαντη σύντομη ζωή του, ευτύχησε να δει το έργο του το ποιητικό κυρίως, αλλά και το θεατρικό, να διαδίδεται όχι μόνο από τα μέλη και τις ομάδες του Σουρεαλιστικού κινήματος που ο ίδιος υπήρξε άτυπος αρχηγέτης του, αλλά και από άλλες της συγγραφικής τέχνης σχολές. Το κίνημα των εικαστικών τεχνών με τον όρο Κυβισμός που εκείνος και πάλι πρώτος εφηύρε έδωσε καρπούς στους μεταγενέστερους χρόνους. Το προσωπικό του πορτραίτο είτε σαν άτομο είτε σαν αναρχικός καλλιτέχνης παραμένει ακόμα ένας θρύλος. Μια προφητική ατομικότητα του ευρωπαϊκού καλλιτεχνικού στερεώματος που η επαναστατική της ταυτότητα επηρέασε κατοπινούς δημιουργούς.

     Αρχικά των ιδιόμορφων αισθήσεων βιβλίο, αποσύρθηκε και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του, σχεδόν μέχρι την δεκαετία του 1970 κυκλοφορούσε παράνομα, μέχρι την έλευση των νέων ηθών και κοινωνικών ανατροπών που επήλθαν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στην γηραιά ήπειρο, πράγμα που έδωσε την δυνατότητα στο έργο αυτό να πάρει την θέση του μέσα στο πάνθεο των σημαντικών ερωτικών έργων του σουρεαλιστικού κινήματος, όπως και ο ποιητικός λόγος του Γκυγιώμ Απολλιναίρ, που απέχει παρασάγγας τόσο η πρωτοτυπία της τεχνικής του, όσο και η θεματολογία του από τον μυθιστορηματικό του λόγο. Γράφει στον πρόλογό του, ο μεταφραστής του έργου Βασίλης Νικολαϊδης:

«Το βιβλίο αυτό, οι Έντεκα χιλιάδες βέργες σύμφωνα με την άποψη της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας είναι «μια αισθησιακή ιστορία, βασικό στοιχείο της οποίας είναι το μαστίγωμα, χωρίς όμως τη σκληρότητα», που συνεπάγεται μια τέτοια παρατήρηση. Το βιβλίο αυτό που από το 1907 έως το 1970 κυκλοφορούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη ουσιαστικά παράνομα και που μόνο μετά το 1970 , νομιμοποιήθηκε η πώλησή του είναι το πιο ανατρεπτικό, σκανδαλιστικό και προκλητικό κείμενο του Απολλιναίρ, μέσα στο οποίο ο συγγραφέας οργανώνει και περιγράφει κάθε πιθανή ερωτική φαντασίωση και διαστροφή.

Όπως και να έχει, οι Έντεκα χιλιάδες βέργες είναι ένα από τα κλασικότερα ερωτικά μυθιστορήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Είναι ένα έργο που κυριαρχείται από την αναζήτηση της ανώριμης ομορφιάς, τη λατρεία της εφηβείας, τον εξωτισμό, το σεβασμό των ηδονών, τη ροπή προς τη χλιδή, και κυρίως, την εμπιστοσύνη στις υποσχέσεις της ανθρώπινης φαντασίας να εκπληρώσει τους πιο υπερβολικούς της πόθους, γραμμένο με ένα εκκεντρικό χιούμορ που με την περίσσεια σχεδόν σουρεαλιστικών σκηνών του μπορεί να κάνει τις φαντασιώσεις των ανθρώπων περισσότερο σκανδαλιστικές….» 
σελίδες 21-22.    

     Το ανατρεπτικό αυτό πολλών κοινωνικών κατεστημένων και ηθικών παραδόσεων και εθίμων για την εποχή του μυθιστόρημα, ένας μυθιστορηματικός λόγος που επεδίωξε να αλλάξει την ερωτική γενική εικόνα της εποχής του,-που προέρχονταν από ένα κράτος που είχε ήδη διαχωρίσει τις κυβερνητικές και πολιτικές του αρμοδιότητές από την θρησκεία, την Καθολική Εκκλησία, όπως έπραξε η Γαλλία-σαν λαϊκό κράτος-δεν έχει άμεσο πολιτικό χρωματισμό όπως έχουν τα ειρηνόφιλα ποιήματα που έγραψε κατόπιν ο Γκυγιώμ Απολλιναίρ, μεταγενέστερα ποιήματα μέσα στις φλόγες του πολέμου, ούτε την ιδεολογική αποδραματοποίηση και στηλίτευση των «κατά συνθήκη ψευδών» της κοινωνίας άμεσα και δραστικά που έχουν πολλά από τα μυθιστορήματα του Μαρκησίου ντε Σαντ. Μυθιστορήματα που δυστυχώς οι αναγνώστες μένουν περισσότερο στην βιαιότητα των σεξουαλικών τους σκηνών, στην αγριάδα των ερωτικών τους περιπτώσεων, στην σαδομαζοχιστική ατμόσφαιρα του συνόλου σχεδόν της γραφής του Μαρκησίου ντε Σαντ, και παραβλέπουν τα άλλα στρώματα κριτικής της κοινωνίας και των θεσμών της που έχει ο μυθιστορηματικός του λόγος και προτείνει η ελεύθερη σκέψη του, αυτά τα συγγραφικά του υποστρώματα κοινωνικής και πολιτικής ανατροπής και καυτηρίασης της δυναστείας των θεσμών του Κράτους. Κάτι που ίσως, να μην θέλησε να επεξεργαστεί σε περισσότερο βάθος ο Ιταλός ποιητής και σκηνοθέτης Πιέρ Πάολο Παζολίνι στην περιβόητη ταινία του “Salo”, που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και απαγορεύσεις. Καθώς παραλλήλισε το φαινόμενο του Φασισμού με το έργο του Μαρκησίου.
Η μυθιστορηματική ερωτική γραφή του ποιητή Γκιγιόμ Απολλιναίρ, στέκεται περισσότερο μάλλον για το «ντιβάνι» του ψυχαναλυτή παρά ίσως για τα ερωτικά ανάκλιντρα των ανθρώπων, όπως είναι πολλά ερωτικά έργα σουρεαλιστών δημιουργών. Ένας ακραίος σεξουαλικός λόγος που ίσως σκιάζει τον ερωτισμό της επιθυμίας και πρόκλησης. Ο λόγος του Μαρκησίου ντε Σαντ διαθέτει μυθιστορηματικές εικόνες άκρατης και πολύπλευρης χρησιμοποίησης του γυναικείου κυρίως σώματος,(η πανάρχαια αφροδίτη-μπάρμπυ του αντρικού πληθυσμού) ως πεδίου αχαλίνωτης σεξουαλικής ικανοποίησης των αντρικών ορέξεων και πειραματισμών της φαντασίας τους, ή και των γυναικών αντίστοιχα, και που εκεί εστιάζεται το ηδονοβλεπτικό βλέμμα του αναγνώστη, σε αυτές τις σελίδες μένει και σχολιάζει, αυτές προτιμά να αναδείξει, παραγνωρίζοντας ή παραβλέποντας παράλληλα την σκληρή κριτική που ασκεί ο Μαρκήσιος σε Θεσμούς της Κοινωνίας. Όπως στον θεσμό της Καθολικής Εκκλησίας, στον θεσμό της Δικαιοσύνης, στον πατροπαράδοτο καταπιεστικό ρόλο της οικογένειας, τους κυρίαρχους δυναστευτικούς μοχλούς της κρατικής εξουσίας που εκμηδενίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα, μετατρέποντας σε φοβισμένο και άβουλο πράγμα κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Ο πολίτης γίνεται res. Οι σελίδες καταγγελίας του Μαρκήσιου ντε Σαντ εναντίον του Κράτους, της Κοινωνίας, της Θρησκείας, της Δικαιοσύνης, των Ηθών και Ηθικών αξιών της εποχής εκείνης, των αντιλήψεων των ανθρώπων, των στάσεων απέναντι στο ίδιο τους το σώμα, τις ανάγκες τους, των ονειρικών τους στόχων, των εργασιακών τους σχέσεων, των φόβων τους, κλπ., δηλαδή με δυό λόγια την δομή της κοινωνίας και ιεραρχίας της, είναι κάτι που θεωρώ πως δεν προσέχονται όσο τους αξίζουν. Χάνονται μέσα στην πλημμυρίδα των σεξουαλικών σκηνών, σκεπάζονται από τα πολύμορφα ερωτικά νέφη που δροσίζουν γαργαλιστικά το φαντασιακό των ανθρώπων, λησμονούνται από την σοκαριστική βιαιότητα των σεξουαλικών περιπτώσεων, παραβλέπονται από τον ενθουσιώδη ερωτικό αισθησιασμό, αυτήν την υπέρμετρη σεξουαλική συμποσιακή κατά κάποιον τρόπο θεματογραφία του. Αυτό το θέατρο του έρωτα και των σεξουαλικών προτιμήσεων που παίζεται πάνω στις άσπρες σελίδες των βιβλίων του. Η κοινωνική και πολιτική κριτική του, ίσως και τεχνηέντως; ξεπερνιέται χωρίς έρευνα, χωρίς σχολιασμό όσο της αξίζει τουλάχιστον από όσο γνωρίζω στους αναγνωστικούς μου περιπάτους στις ελληνικές εκδόσεις του. Δεν συνδυάζεται μάλλον ή δεν συσχετίζεται αν δεν λαθεύω η ερωτική ανατρεπτική του φωνή με αυτήν της πολιτικής του καταγγελίας. Μόνο στην παραπλήσια σύγχρονή μας συγγραφική περίπτωση του ομοεθνούς του Ζαν Ζενέ, μένουν οι αναγνώστες, καθώς σχολιάζουν και ερμηνεύουν την πολιτική και κοινωνική κριτική του. Όμως η περίπτωση Ζαν Ζενέ, είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της παγκόσμιας και όχι μόνο γαλλικής λογοτεχνίας, που αξίζει την πολύπλευρη μελέτη του, τον ιδιαίτερο σχολιασμό του, το ανεξάρτητο και αυτόνομο πλησίασμά του. Η δε ζωή και πρακτική του βίου του με τους χρωματισμούς της κοινωνικής παραβατικότητας που διαθέτει, αποτελούν ένα ακόμα ισχυρό στοιχείο ενδιαφέροντος στην ερμηνεία του φαινομένου του άγιου Ζαν Ζενέ, όπως πολύ εύστοχα στην ογκώδη μελέτη του τον αποκαλεί ο Ζαν Πωλ Σαρτρ.

Στα καθ’ ημάς, ο «Μεγάλος Ανατολικός» του υπερρεαλιστή ποιητή Αντρέα Εμπειρίκου, αυτός ο μυθιστορηματικός λόγος ωκεανός, επαναλαμβανόμενων σεξουαλικών σκηνών, εικόνων απερίγραπτης ερωτικής ομοιότητας, κρουνών που εκρέουν τα υγρά της ηδονής χωρίς σταματημό, σκηνές που προβλέπεις ήδη από τον πρώτο τόμο του πολύτομου αυτού έργου ότι θα ακολουθήσουν, πολλαπλά ερωτικά συνολάκια αντρών και γυναικών, ζευγαριών σε δράση, (μόνο μία ομοφυλόφιλη σκηνή υπάρχει αν θυμάμαι καλά στο πολύτομο αυτό έργο) και άλλα βαρετά μάλλον, μια που το έργο ατύχησε και δεν κυκλοφόρησε στην εποχή του αλλά τα πολύ μεταγενέστερα χρόνια, όταν οι κοινωνικές συνθήκες είχαν αλλάξει και τα ταμπού είχαν ανατραπεί ανεπιστρεπτί. Ένα ερωτικό κουραστικό μάλλον πολύτομο μυθιστόρημα ποταμός, αλλά με εξαιρετικής ποιότητας και ποικιλίας γλώσσα.  Ενός γλωσσικού κώδικα αριστοκρατικού, ίσως ατσαλάκωτου, που μπορεί να μην μιλιέται από το ευρύ κοινό,-από εμάς τους έλληνες αναγνώστες-αλλά που ο ήχος των λέξεων, οι καταλήξεις με τον καμπανιστό τους ήχο, οι περιγραφές των εικόνων με λέξεις αν και αχρησιμοποίητες τόσο οικίες και θερμές, μιας ομορφιάς και λαγνείας λέξεων που δεν σ' αφήνουν να τις προσπεράσεις χωρίς να μυρίσεις τις ευωδιές τους. Λέξεις που προέρχονται από έναν μεγάλο πίνακα ιστορικών γλωσσικών ακουσμάτων, χρήσεων και αναφορών, που παρέμειναν σε ισχύ από την συγγραφική μαεστρία του ποιητή Αντρέα Εμπειρίκου. Σε αντίθεση, αν δεν λαθεύω με τις λέξεις του ποιητή και συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη, του διαρκούς ταξιδευτή μέσα σε αυτοδύναμα πεδία οντολογικού οραματισμού και αυτοτελούς ανθρωπολογίας, που παρέμειναν στο ένδοξο μαυσωλείο της γλωσσικής ιστορίας. Μια φιλόδοξη και κοπιώδη προσπάθεια του Κρητικού, που με πάθος φιλοδόξησε να ανυψώσει την ανθρώπινη φύση στα επουράνια, αλλά που ίσως φυλακίστηκε ο ίδιος στον ωκεανό των αμίλητο από τους ανθρώπους λέξεών του. Λέξεις που άνηκαν σε άλλες εποχές και άλλες ιστορικές συνθήκες. Αξιοπρόσεκτο επίσης είναι και το Εμπειρίκιο ύφος, ύφος προκλητικής ομορφιάς που σαγηνεύει. Ένα έργο επαναλαμβάνω που εκδόθηκε αδίκως πολύ μεταγενέστερα από τις χρονιές που σχεδιάστηκε και έμεινε ένας μετέωρος μυθιστορηματικός λόγος στις καλές προθέσεις και τους σκοπούς του συγγραφέα του. Δύο συγγραφικές προσωπικότητες Απολλιναίρ και Εμπειρίκος με πολλά κοινά σημεία σύγκλισης και οραματισμού. Ο Αντρέας Εμπειρίκος είναι ο Έλληνας υπερρεαλιστής σημαντικός ποιητής, και αυτός θα παραμείνει στις συνειδήσεις των αναγνωστών και ας δυσκολεύονται να ξεκλειδώσουν πολλά σημεία, εικόνες και αναφορές του ποιητικού του λόγου. 

     Το «ωραιότερο βιβλίο όλων των εποχών» το απεκάλεσε ο ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο,-συνοδοιπόρος του Απολλιναίρ, ο ποιητής Γκυγιώμ ανακάλυψε πρώτος τον ζωγράφο και τον προώθησε στους καλλιτεχνικούς κύκλους-είχε γίνει γνωστό στην γενιά μου-γενιά 1980-και ίσως και στις προηγούμενες λογοτεχνικές γενιές από την μετάφραση του εκδότη Περικλή Πετρακόπουλου που ίδρυσε και τις εκδόσεις «Δίβρης», 1975-1976, με μικρή εισαγωγή για τον Έλληνα αναγνώστη όπως αναφέρεται στην αρχή του βιβλίου. Για τον εκδότη Περικλή Πετρακόπουλο και τις εκδόσεις του, έγραψα πριν λίγες μέρες στο bloc. Είχε προηγηθεί τρία περίπου χρόνια νωρίτερα, η μετάφραση-επιλογή ποιημάτων του Γκυγιώμ Απολλιναίρ το 1972 από τον Σπύρο Τζουβέλη από τις εκδόσεις Ιωλκός, μεταγενέστερα επανεκδόθηκε χτενισμένο και συμπληρωμένο από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Και φυσικά, επαναπροσεγγίσαμε το ποιητικό σύμπαν του Απολλιναίρ, όταν ο ελληνοαμερικανός ποιητής και μεταφραστής Νίκος Σπάνιας, μόνιμα εγκατεστημένος στην Νέα Υόρκη, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Απολλιναίρ «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» σε μετάφραση και πρόλογο δικό του, από τις εκδόσεις «ΓΝΩΣΗ» Αθήνα 1982. Μια αξιέπαινη πρωτοβουλία από τον Νίκο Σπάνια με σημαντικές παρατηρήσεις για το έργο στον πρόλογό του, που μας φανερώνουν έναν έλληνα δημιουργό που γνώριζε σε βάθος το έργο του ποιητή, έκανε τις σωστές συσχετίσεις με άλλους ομοτέχνους του, ανέλυε την ποιητική τεχνοτροπία του, εξέταζε στίχο τον στίχο σε αρκετά ποιήματά του, μας μιλούσε για την τεχνική της ομοιοκαταληξίας που χρησιμοποίησε ο Γάλλος ποιητής, με δυό λόγια μας πρόσφερε ένα κατατοπιστικό πρόσωπο της ποίησής του, και των θεμάτων που αντιμετωπίζει ο αναγνώστης της στην μετάφρασή του.  
Στο σημείωμα αυτό καταγράφω τις συλλογές και τα βιβλία του ποιητή που γνωρίζω και έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, με συμπληρωματικές πληροφορίες για τον ποιητή και επικουρικά τα περιεχόμενα του περιοδικού «ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ» που θεωρώ ότι είναι ένα βοήθημα για όσους θελήσουν να ασχοληθούν με τον ποιητή, θεατρικό συγγραφέα και τεχνοκριτικό. Αυτόν τον ανατροπέα ποιητή της ειρήνης και του πολέμου, τον συγγραφέα που σημάδεψε καταλυτικά την ιστορία του Σουρεαλιστικού κινήματος τόσο στον χώρο της ποίησης όσο και των εικαστικών τεχνών. Τον «ερασιτέχνη» τεχνοκριτικό που εφηύρε τον όρο Κυβισμός, που το προσωπικό του αισθητήριο στις εικαστικές τέχνες υπήρξε προφητικό. 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

• Γκιγιώμ Απολλιναίρ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ-Εκλογή, μτφ. Σπύρος Τζουβέλης, εκδ. Ιωλκός 1972, σ.96

• Guillame Apollinaire, Ένδεκα χιλιάδες βέργες ή οι έρωτες ενός Οσποντάρ. Μυθιστόρημα μεταφρασμένο από τον εκδότη, εκδότης Περικλής Πετρακόπουλος, χ.χ., σ.252

• Γκυγιώμ Απολιναίρ, ΟΙ ΜΑΣΤΟΙ ΤΟΥ ΤΕΙΡΕΣΙΑ, ΔΡΑΜΑ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΕ ΔΥΟ ΠΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΠΡΟΛΟΓΟ, μτφ. Άρης Σφακιανάκης, εισαγωγή και γλωσσική επιμέλεια Αλέξης Ζήρας, εκδ. Αιγόκερως 1981, σ.78

• Γκιγιώμ Απολλιναίρ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ, πρόλογος-μετάφραση Νίκος Σπάνιας, εκδ. Γνώση 1982, σ.76

• Guillaume Apollinaire, ΟΙ ΚΥΒΙΣΤΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ- αισθητικοί στοχασμοί, μετάφραση: Τώνια Μαρκετάκη, εισαγωγή, σχόλια, σημειώσεις: Leroy C. Breunig and Jean-Claude Chevalier, εκδ. Νεφέλη 1983, σ.220

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

I,II,III,IV,V,VI,VII

ΝΕΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ

Picasso/-Georges Braque/-Jean Metzinger/-Albert Gleizes/-Δεσποινίς Marie Laurencin/-Juan Gris/-Fernand Leger/ -Francis Picabia/-Marcel Duchamp.

Παράρτημα

Duchamp- Villon

Σημείωση

Σημειώσεις και σχόλια πάνω στο κείμενο

Για τη ζωγραφική

Νέοι Ζωγράφοι

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Η γένεση

Η υποδοχή

Ο Apollinaire τεχνοκρίτης

Ο Κυβισμός και η κριτική, 1908-1912

Έρευνα με θέμα τον Κυβισμό

Βιογραφικά στοιχεία

• Guillaume Apollinaire, “Les exploits d’ un petit Don Jouan” ΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ, πρόλογος Michel Decaudin, μτφ. Από τα Γαλλικά Γιώργος Βίλλιος, εκδ. Ερατώ 1987, σ.126

• Γκυγιώμ Απολλιναίρ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ, επιλογή-μτφ. Σπύρος Τζουβέλης, εκδ. Καστανιώτη 1999, σ.70

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

     Πέρασαν πολλά χρόνια από την πρώτη έκδοση (Ιωλκός 1972). Κι όμως η ποίηση του Απολλιναίρ βρίσκεται πάντα επικεφαλής της ποιητικής πρωτοπορίας, χωρίς να έχει χάσει τίποτε από την επιρροή και την ακτινοβολία της. Η μελέτη της εξακολουθεί ν’ αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προσέγγιση της σύγχρονης ευρωπαϊκής ποίησης.

     Ο Wilhelm Apollinaris de Kostrowitsky, γαλλικά Guillaum Apollinare, νόθο παιδί του Ιταλού ευγενούς Francisco Flugi d’ Aspermont και της Πολωνίδας Angeline de Kostrowitsky, γεννήθηκε στη Ρώμη το 1880 και έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Μονακό, στις Κάννες και στη Νίκαια. Αργότερα, στην πρώτη νεότητά του, ταξίδεψε στη Γερμανία, απ’ όπου έφερε τα «Ποιήματα του Ρήνου», που πήραν έπειτα θέση στη συλλογή του Alcools(1913). Από το 1902 μένει μόνιμα στο Παρίσι κι ύστερα από λίγο παίρνει ενεργό μέρος στους φιλολογικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους της πρωτεύουσας. Οι καλύτεροι φίλοι του, αυτής της εποχής, είναι ο Αλφρέντ Ζαρρύ και Αντρέ Σαλμόν. Αρχίζουν να μιλούν για μια νέα ποιητική τέχνη και ακόμα για μιαν επανάσταση στις εικαστικές τέχνες. Έτσι σε λίγο, με τη συντροφιά του Πικασσό και του Μαξ Ζακόμπ, γεννιέται η λεγομένη «Σχολή του Παρισιού». Απολογητής του κυβισμού και κάθε νέου ρεύματος στην τέχνη, συγκεντρώνει γύρω του μια πλειάδα νέων ποιητών, όπως τους Π. Ρεβερντύ, Αντρέ Μπρετόν, Ζαν Κοκτώ, Λουϊ Αραγκόν-μεγάλα ονόματα, αργότερα, της ευρωπαϊκής ποίησης-που τον αναγνωρίζουν σαν δάσκαλο. Πάνω όμως σ’ αυτή την εποχή της έντονης πνευματικής κίνησης ξεσπάει η θύελλα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Απολλιναίρ κατατάσσεται στο γαλλικό στρατό και πολεμάει στο Δυτικό Μέτωπο, γράφοντας ποιήματα στα διαλείμματα των πολύνεκρων μαχών και αλληλογραφώντας με τα λογοτεχνικά περιοδικά. Το 1916 τραυματίζεται σοβαρά από θραύσματα οβίδας στο κεφάλι. Μετά την ανάρρωσή του μεταφέρεται σε υπηρεσία των μετόπισθεν, στο Παρίσι, ξαναπαίρνοντας τη θέση του στους φιλολογικούς κύκλους. Μια νέα περίοδος εντατικής δημιουργίας αρχίζει, ενώ ο πόλεμος δεν έχει ακόμα τελειώσει. Το 1918 εκδίδει τη συλλογή του Calligrammes (ποιήματα της ειρήνης και του πολέμου). Όμως στις 9 Νοεμβρίου 1918, λίγους μήνες μετά το γάμο του με την Ζακελίν Κομπ και ακριβώς δύο μόνο μέρες πριν από την ανακωχή, πεθαίνει πρόωρα από την ισπανική γρίπη. Ήταν μόλις 39 ετών.

     Η ιδιότυπη λυρική προσφορά του Απολλιναίρ έχει καταταχθεί στις πηγές της σύγχρονης ποίησης. Ξεκινώντας από την παράδοση, όπου είχε θραφεί και αναπτυχθεί το ποιητικό του αισθητήριο, βρήκε ωστόσο τον τρόπο να ζευγαρώσει τα παλιά ποιητικά σύμβολα και την αέρινη μουσική του στίχου με μια νέα αντίληψη για τον ποιητικό λόγο, όπου το καθημερινό και το επίκαιρο αναβλύζουν συνεχώς με ένα είδος αυτόματης γραφής. Γι’ αυτό ο Απολλιναίρ αναγνωρίζεται γενικά σαν ο κυριότερος πρόδρομος του σουρεαλισμού. Άλλωστε ο όρος «σουρεαλισμός» είναι βγαλμένος από ένα κείμενο του ίδιου και δεν είναι τυχαίο ότι ο Αντρέ Μπρετόν υπήρξε μαθητής του.

     Ο ίδιος μας εξηγεί την ποιητική του σε μια διάλεξη για το «Νέο Πνεύμα» που έδωσε το Νοέμβριο του 1917 και κυκλοφόρησε αργότερα σε βιβλίο:

«Δεν είναι ανάγκη, ξεκινώντας για την ανακάλυψη της ποιητικής δημιουργίας, να διαλέξουμε ένα γεγονός που έχει γίνει παραδεκτό σαν ποιητικό, ή να στηριχθούμε σε κανονισμούς που έχουν καθιερωθεί έστω από το καλό γούστο. Μπορεί να ξεκινήσει κανείς από ένα γεγονός καθημερινό: Ένα μαντήλι που πέφτει μπορεί να είναι για τον ποιητή ο μοχλός με τον οποίο θα σηκώσει ένα σύμπαν. Γι’ αυτό ο σημερινός ποιητής δεν περιφρονεί καμία κίνηση της Φύσης και το Πνεύμα του παρακολουθεί κάθε ανακάλυψη, τόσο στις συνθέσεις τις πιο απλόχωρες και πιο άπιαστες  (πλήθη, ωκεανοί, έθνη), όσο και στα γεγονότα που φαίνονται σαν τα πιο απλά: ένα χέρι που ψάχνει μια τσέπη, ένα σπίρτο που ανάβει, φωνές ζώων, το άρωμα των κήπων μετά τη βροχή, μια φλόγα που γεννιέται σ’ ένα τζάκι»

     Την αντίληψή του για την κοινωνική υπόσταση και τον προορισμό της Ποίησης και, γενικότερα, της Τέχνης ο ποιητής εκφράζει με εξαίρετους στίχους στην «Όμορφη κοκκινομάλλα», ένα από τα τελευταία του ποιήματα. Απευθύνεται στους ανθρώπους της «τάξης και της λογικής», από την πλευρά εκείνων που «ανιχνεύουν παντού την περιπέτεια». Και τους φωνάζει:

Δεν είμαστε εμείς οι εχθροί σας

Να σας χαρίσουμε θέλουμε πλατιές και παράξενες κτήσεις

Όπου μυστήριο ανθηρό προσφέρεται σ’ όποιον ποθεί

να το δρέψει.

     Η τέχνη πλαταίνει τον κόσμο. Τον κόσμο που ανήκει στους ανθρώπους «της τάξης και της λογικής». Μα ο ποιητής έχει το μαγικό χάρισμα ν’ ανακαλύπτει και να προσφέρει «χρώματα πρώτη φορά ιδωμένα», να διώχνει ή να φέρνει πίσω το Χρόνο και να παλεύει πάντα στα μέτωπα της απεραντοσύνης και του μελλούμενου καιρού.

     Η λεπτή και υποβλητική μουσική των παραδοσιακών στίχων της συλλογής Alcools έδωσε τη θέση της σε μια πιο αδρή, απλόχωρη και ρωμαλέα τεχνική στη συλλογή Calligrammes, χωρίς όμως ο ποιητής να εγκαταλείψει τελείως τα στιχουργική του δεξιότητα και την αρμονία της ρίμας, που την πλούτισε με καινούργιους τόνους και αποχρώσεις. Στην τελευταία τούτη συλλογή, επιχειρώντας να καινοτομήσει και στην εξωτερική μορφή του στίχου, καθιέρωσε την εικονογραφική διάταξη των ποιητικών κειμένων με κατάλληλη διάρθρωση των τυπογραφικών στοιχείων, ώστε, ανάλογα με το θέμα, να παριστάνουν, π.χ., τη βροχή που πέφτει (στίχοι κάθετοι), δέντρα, σιντριβάνια κτλ. Η ιδιόρρυθμη αυτή και τελείως προσωπική τεχνική δεν βρήκε αξιόλογους συνεχιστές.

     Πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα, πρίν κλείσουμε το σημείωμα τούτο, στα πολεμικά ποιήματα του Απολλιναίρ, βγαλμένα από την άμεση προσωπική του εμπειρία στα χαρακώματα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Σαν πρώτη εντύπωση, μας δίνουν μιαν «αισθητικήν» αντίληψη των πολεμικών γεγονότων από τη σκοπιά ενός ευαίσθητου παρατηρητή, κάτι σαν ποιητικό πολεμικό «ρεπορτάζ». Στο βάθος όμως κρύβεται μια έντονη απογοήτευση και μελαγχολία για τη μοίρα του ανθρώπου, την παραφροσύνη του, τη μοναξιά του και την αδυναμία του μπροστά στο κακό που ο ίδιος προκάλεσε. Οι ακόλουθοι στίχοι από τα «Θαυμάσια του Πολέμου» είναι χαρακτηριστικοί της στάσης του ποιητή:

Ποιος το ‘λεγε πως θα γινόμαστε τόσο ανθρωποφάγοι

Και θα χρειαζόταν τόση φωτιά για να ψηθεί το ανθρώπινο

σώμα.

     Και να σκεφτεί κανείς ότι τον καιρό του Απολλιναίρ ο θάνατος ήταν μόνο γι’ αυτούς που φορούσαν στολή, τα μετόπισθεν ήταν σχεδόν απαραβίαστα και τα κανόνια τα έσερναν άλογα. Δεν είχε βρεθεί ακόμα η ατομική βόμβα ούτε τα «έξυπνα» όπλα, που σκοτώνουν εκ του ασφαλούς από ψηλά.

     Μέσα στη φρίκη και την απαίσια φαντασμαγορία εκείνου του πολέμου, που σήμερα μας φαίνεται κάπως ρομαντικός, ο ποιητής ανακαλύπτει ότι την κρίσιμην ώρα βρίσκεται αποκαλυπτικά μόνος μέσα στον ίδιο τον εαυτό του (τελευταίοι στίχοι στα «Θαυμάσια του Πολέμου»). Και παρ’ όλη την αφοβία του και τον αναμφισβήτητο πατριωτισμό του, στο ποίημα με τον τίτλο «15 Ιουνίου 1915» απαρνιέται τον πόλεμο με την κραυγή.

          Όχι Ξίφος, αλλά Ελπίδα.

     Στην παρούσα έκδοση αναθεωρήθηκε και βελτιώθηκε η μετάφραση πολλών ποιημάτων και προστέθηκαν και άλλα. Σε μερικά από αυτά, όπως στην «Μαριζιμπίλ», την «Άσκηση» κ. ά, η λεκτική συγκυρία επέτρεψε τη διατήρηση της ομοιοκαταληξίας χωρίς βλάβη της ουσίας, πράγμα, ως γνωστόν, εξαιρετικά δύσκολο. Στα υπόλοιπα έγινε επίπονη προσπάθεια να κρατηθεί τουλάχιστον ο μουσικός ρυθμός με ανάλογη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Όποιος όμως έχει τη δυνατότητα ν’ απολαύσει κατευθείαν το πρωτότυπο, στη γλώσσα που εκφράστηκε ο ποιητής, γνωρίζει από πρώτο χέρι την ανεπανάληπτη αρμονία του στίχου και την ευρηματικότητα της ρίμας που καθιστούν την ποίηση του Απολλιναίρ αξεπέραστη μέχρι σήμερα.

                              ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΟΥΒΕΛΗΣ      

• GUILLAUME APOLLINAIRE, ΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ, μτφ. Γιώργος Βίλλιος, εκδ. Γαβριηλίδης/ Άρκτος 1992, σ.126

• Guillaume Apollinaire, ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ή ΟΡΦΕΩΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ, Ξυλογραφίες Raoul Dufy, μτφ. Νίκος Παπαδόπουλος, εκδ. Καστανιώτη-Διάττων 2001, σ.80

• Γκυγιώμ Απολλιναίρ, ΣΑΛΤΙΜΠΑΓΚΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, μτφ. Χριστόφορος Λιοντάκης, εκδ. Γαβριηλίδης 2007, σ.70

--

• Genevieve Dormann, “La gourmandise de Guillaume Apollinaire”. –Ζενεβιέβ Ντορμάν, Η ΓΑΣΤΡΙΜΑΡΓΙΑ ΤΟΥ ΓΚΙΓΙΩΜ ΑΠΟΛΛΙΝΑΙΡ, μτφ. Έφη Γιαννοπούλου, εκδ. Οκλός 1996, σ.166

• περιοδικό ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ τχ. 22/ Καλοκαίρι1981-Αφιέρωμα στον GUILLAUME APOLLINAIRE, σ.337-440

Το πλούσιο σε ύλη και στοιχεία για τον Γάλλο ποιητή και τεχνοκριτικό Γκυγιώμ Απολλιναίρ του λογοτεχνικού περιοδικού «ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ», Δίμηνη έκδοση λογοτεχνίας, Αθήνα Καλοκαίρι 1981, έτος 4^ο, τόμος 5^ος, εκδότης και διευθυντής Κώστας Μαυρουδής, περιέχει τα εξής κείμενα και ποιήματα του ποιητή. Το τεύχος διανθίζεται με πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες:

- Κώστας Μαυρουδής, σ.337

Guillaume Apollinaire: Χειμαρρώδης, νεωτεριστής. Πνεύμα προικισμένο με τις κεραίες εκείνες που συλλαμβάνουν τα μηνύματα των επερχομένων.

Συνείδηση προφητική που παίρνει τη θέση της στο αφετηριακό σημείο της νέας τέχνης του αιώνα μας.

Προκλητικός και υπερευαίσθητος, βλάσφημος και κατανυκτικός, διαμορφώνει την ποιητική του παρουσία μέσα από στοιχεία που διαγκωνίζονται βίαια μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα πρόσωπο αντίνομο και γοητευτικό. Ο G. A. σαλπίζει πρώτος το μήνυμα του νέου καιρού, σφραγίζοντας το τέλος ενός ολόκληρου κόσμου.

«Ώ στόματα, ο άνθρωπος ζητά μια νέα έκφραση που γι’ αυτήν καμιάς γλώσσας ο γραμματικός, δεν θάχει τίποτα να πει».

«ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ» αφιερώνει το τεύχος 22 στον ποιητή με ένα χρόνο καθυστέρηση αφ’ ότου εορτάστηκαν τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του (1880), γνωρίζοντας ωστόσο, ότι με τα κείμενα που παραθέτει δεν εξασφαλίζει παρά σχετική μόνο επάρκεια στην κατάδειξη του προσώπου και την προσέγγιση του λόγου.

-(ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ) GUILLAUME APOLLINAIRE 1880-1918, σ.340-

1880 26 Αυγούστου, γέννηση στη Ρώμη του Γκυιγιώμ-Αλβέρτου-Βλαδίμηρου-Αλεξάνδρου-Απολλιναίρ Κοστροβίτσκυ (

-Alberto Savinio, Guglielmo Apollinaire, απόδοση: Μαρία Στεφανοπούλου, σ.342-

-Ανάγνωσμα, απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος, σ.348

-Andre Billy, «Ο γητευτής», απόδοση: Γιώργος Κ. Καραβασίλης, σ.349-

-Από τα “Alcools”, απόδοση: Μιράντα Σταυρινού, σ.350-

Νύχτα του Ρήνου

Άρρωστο Φθινόπωρο

-Daniel Oster, σ.352-, απόδοση Βάσω Μέντζιου

Το δικαίωμα στις φαντασιώσεις

Ένας ερμητικός συγγραφέας

Πληγωμένος στην πολιορκία της Τροίας

«Θέλω να γνωρίσω αυτό που τρώει τα σωθικά των ανθρώπων»

-Philippe Soupaylt, σ.355-, απόδοση: Γιάννης Βαρβέρης

Ο πρύτανις του εντυπωσιασμού

Περήφανος σαν τον Αρταμπάν

-“Calligrammes”, σ.359-, απόδοση: Μαρία Στεφανοπούλου

Δεσμοί

Αναγνώριση

Ίσκιος

Διμοιρίτης

Η φυγή

Θλίψη ενός άστρου

-Francis Ponge, σ.362-, απόδοση: Ζωή Μπέλλα

«Άς πάμε πιο γρήγορα, πού να πάρει, άς πάμε πιο γρήγορα»

Οι άνθρωποι του αληθινού

- Ο ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ, σ.366-

- Βούκινα του κυνηγιού, σ.377

Από τα “Alcool”, και τα δύο ποιήματα είναι σε απόδοση του ποιητή Γιώργου Βέη. Το ποίημα «Ο ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ» είναι αφιερωμένο από τον ποιητή Στον Φερνάν Φλερέ.

-Alain de Courcuff, Στην καρδιά του κόσμου, απόδοση: Κυριάκος Κασίμης, σ.368-

-Jean Tardieu, Ο ριζοσπάστης/ Το χάρισμα του χιούμορ/ Ένας παρακινδυνευμένος ορισμός, απόδοση: Ζωή Μπέλλα, σ.370-

-Από τα “Poemes a Lou”, απόδοση: Αμαλία Τσακνιά, σ.372-

(απόσπασμα)

α) Και να φυλάγεσαι απ’ τα Ζέππελιν

β) Κι άχ του ανθρώπου η φυσική λαχτάρα να ‘ναι βασιλιάς

γ) Αυτός που πρέπει να πεθάνει απόψε στα χαρακώματα

-Andre Breton, «Μια δραστηριότητα παιγνιδιού», απόδοση: Ζωή Μπέλλα, σ.374

-Gerard Mace, «ΌΤΑΝ ΥΠΟΓΡΑΦΕΙ…», απόδοση: Κατερίνα Αρβανιτίδου, σ.374-

- Το λευκό χιόνι, απόδοση: Κατερίνα Αρβανιτίδου, σ.375

- α) Ζώνη, β) Τρυγητής, (από τη συλλογή Alcool), γ) Η Όμορφη Κοκκινομάλλα, (από τη συλλογή “Galligrammes”), απόδοση των ποιημάτων Αθανασία Τσατσάκου-Παπαδοπούλου, σ.376-

- Αθανασία Τσατσάκου-Παπαδοπούλου, Γκυγιώμ Απολλιναίρ: προς το φλογερό Λόγο, σ.387-

Α. Ζώνη ή Ο συγχρονισμός στην ποίηση

Β. Τρυγητής ή Το τραγούδι του τραγουδιού του Παρισιού

Γ. Η Όμορφη Κοκκινομάλλα ή απολογία μιας νέας τέχνης

-Τα παράθυρα, (από τα “Calligrammes”), απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος, σ.396

-Jean Cocteau, ‘Ένα αστείο αερόστατο», απόδοση: Ζωή Μπέλλα-Κυριάκος Κασίμης, σ.397-

-Fernand Fleuret, «Ο ΑΠΟΛΛΙΝΑΙΡ ΦΡΟΝΤΙΖΕ, ΠΑΝΩ ΑΠ’ ΟΛΑ,…», απόδοση: Ζωή Μπέλλα, σ.399

- 14 Ιούνη 1915, απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος, σ.399

- α)Το λυκόφως β) Ένα βράδυ, (από τα “Alcool”), απόδοση: Γιώργος Τσατήρης, σ.400-

- Από τα «Ποιήματα για τη Λού», (από τα “Poemes a Lou”), σ. 401-, και,

-Από τις «Λουλουδένιες Γιρλάντες στη Λού», σ.402-, και τα δύο σε απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος

- α) Πομπή (από τα “Alcool”), β) Αποχαιρετισμός (από τα “Calligrammes”), σ. 405, και τα δύο σε απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος

- α) Ο Βατραχόβουρκος- β)Η Γέφυρα- γ) Άς βιαστούμε- δ) Υπάρχουν- ε) (ΕΡΩΤΑ-Βασιλικέ…), Από τα: “Poemes a Lou”- στ) Η Κυρία, από τα “Alcools”, Και τα έξι ποιήματα είναι σε μετάφραση: Ζωή Μπέλλα- Δημήτρης Αρμάος, σ. 405-

-Στίχοι για το Φθινόπωρο, απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος, σ.408

-Andre Pieyre de Mandriarigues, α) Η φλογερή παράνοια, β) Μια ερωτική μηχανή, απόδοση: Κυριάκος Κασίμης, σ.409-

-Ευγένιος Αρανίτσης, Σημειώσεις για τον Απολλιναίρ και την πορνογραφία, σ.411-

-Guy Dumur, α) Η τύχη μιάς λέξης- β) Ένας σπινθηροβόλος λήρος, απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος, σ.416-

-Οι μαστοί του Τειρεσία. (αποσπάσματα), απόδοση: Νίκος Κοντομήτρος, σ.419-

-Καζανόβας (παρωδία), απόδοση: Μαρία Λάζου, σ.423-

- ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ. α) Τα θέατρα- β) Συναντήσεις, σ.430-, Τα δύο αυτά κείμενα του G. A. από το “Le poete assassine”, ανθολογούνται από τον Andre. Breton στην «Ανθολογία του Μαύρου Χιούμορ»

- σε απόδοση της Ζωής Μπέλλας και Τίνας Μαυρομαρά, μεταφράζονται κείμενα του Γκυγιώμ Απολλιναίρ για τους «Κυβιστές Ζωγράφους» που συνοδεύονται με φωτογραφίες κυβιστών ζωγράφων.

- Μαλβίνα Bompart, Ο Apollinaire και η ζωγραφική. Αντικείμενα +λέξεις +φόρμες =πραγματικότητα +αυταπάτη, σ.436-

      Ο ελληνοαμερικανός ποιητής και μεταφραστής Νίκος Σπάνιας, ολοκληρώνει τον πρόλογο της δικής του μετάφρασης ποιημάτων του Απολλιναίρ με τα εξής που πιστεύω ότι ισχύουν ακόμα και σήμερα για τον γάλλο ποιητή:

«Όλα τα ποιήματα είναι ένας βαρύς και ανάγλυφος χάρτης της αγάπης απ’ όπου ξεπηδά ένα πνεύμα ανικανοποίητου πόθου. Άνθρωποι του μέλλοντος θυμηθείτε με, είπε ο ποιητής. Ήξερε, φαίνεται, καλά τι έλεγε. Ο Guillaume Apollinaire κληροδότησε στο μέλλον την ιστορία του Guillaume Apollinaire».

Και αυτό ισχύει μέχρι των ημερών μας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, 3/9/2017

Πειραιάς, 3 Σεπτεμβρίου 2017

ΥΓ. Σε πιάνει μια πολιτική απογοήτευση όταν βλέπεις όλους αυτούς που λοιδόρησαν, σπίλωσαν πολιτικά και κατηγόρησαν σε προσωπικό επίπεδο έναν λαοπρόβλητο ιστορικό ηγέτη, όπως υπήρξε ο Αντρέας Παπανδρέου, έναν πρωθυπουργό που οδήγησαν στο Ειδικό Δικαστήριο, η συντηρητική παράταξη μαζί με το κομμουνιστικό κόμμα και το αδελφό αριστερό κόμμα, πολιτικοί που τον καθύβριζαν και κρεμούσαν στα μανταλάκια των εφημερίδων την προσωπική του ζωή, τώρα, να ομνύουν στο όνομά του. Το ίδιο και ο έλληνας ψηφοφόρος, που βολεύτηκε επί επικατάρατης Σοσιαλιστικής Αλλαγής του Αντρέα, στο δημόσιο, στις δέκο, στις νομαρχίες στους δήμους. Ένας ιστορικός ηγέτης της ελληνικής πολιτικής σκηνής των σύγχρονων καιρών μας, που μαζί με την ιστορική προσωπικότητα του ηγέτη της συντηρητικής παράταξης, οικοδόμησαν την σύγχρονη μας Ελλάδα. Αυτοί οι δύο ηγέτες είναι οι κύριοι διαμορφωτές της σύγχρονης φωνής της χώρας μας. Αν εμείς είμαστε πολιτικά παρτάκηδες, και κοινωνικά ωχαδελφιστές, δεν φταίνε οι ηγέτες μας. Σίγουρα έκανε επί πρωθυπουργίας του λάθη ο Αντρέας, ίσως στο ότι υπερεκτίμησε την πολιτική και κοινωνική ωριμότητα ημών των νεοελλήνων, όμως το γενικό περίγραμμα της πολιτικής του διακυβέρνησης είναι θετικό. Η πολιτική του πατροκτονία έγινε όταν έγινε, οι μεταγενέστερες χρονικά αρνήσεις του, δείχνουν την ζηλευτή μας πολιτική παθογένεια. Μια παθογένεια, που συνεχίζει το παλαιό πρόβλημα των προ της επτάχρονης δικτατορίας εποχών. Κοιτάτε πόσοι είναι οι σημερινοί μνηστήρες του υποσχόμενου νέου κεντροαριστερού φορέα; Πριν ακόμα υπάρξει πολιτική σύγκλιση, πριν υπάρξει μια ιδεολογική πλατφόρμα απόψεων, με διαφορετικές ιδέες οι προερχόμενοι, αλλότριες κομματικές προθέσεις, χωρίς γενικό σχεδιασμό πολιτικής αντιμετώπισης της κρίσης και ωριμότητας κατάθεσης θέσεων, τι ζητούν, ποιος θα πάρει την εξουσία της καρέκλας, αντί να υπάρχει ένα συμβούλιο προσώπων. Και μετά, θέλουν να μην κυβερνάει ο νεότερος και ίσως πλέον ατζαμής πρωθυπουργός της χώρας, ίσως και να μην έχει εργαστεί ποτέ του, ίσως, για να προετοιμάσει να παραδώσει την διάδοχο κυβερνητική εξουσία, στον τελευταίο πολιτικό νεαρό απόγονο του τζακιού στην χώρα. Κοιτάτε τι πρεσβεύει ο ένας και τι ο άλλος. Μην μου πείτε ότι δεν βλέπετε σημεία πολιτικής σύγκλησης για την διατήρηση των πολιτικών κατεστημένων; Σε μια Ευρώπη που κάθε στιγμή αλλάζει, σε μια ήπειρο που ούτε η ίδια ξέρει επακριβώς προς τα που να στρέψει την πυξίδα των πολιτικών και οικονομικών της επιλογών. Σε έναν Κόσμο, που δεν είναι πια ο ίδιος.

Ο Αντρέας Παπανδρέου ανήκει πλέον στην Ιστορία, και αυτή τουλάχιστον, δεν είναι ούτε τόσο πικρόχολη ούτε τόσο ζηλόφθονη σε αυτούς τους πολιτικούς ηγέτες, που όχι μόνο κέρδισαν δημοκρατικά και με μεγάλη πλειοψηφία τις εκλογές στην εποχή τους, αλλά άλλαξαν προς το καλύτερο τα πολιτικά και κοινωνικά πράγματα της πατρίδας τους.

Οι μεταγενέστεροι επίγονοι δεν κατέβηκαν μόνο από το τρένο της Ιστορίας, αλλά πάνε και με τα πόδια, με σπασμένες γόβες στιλέτο και άρβυλα ξεθωριασμένα από το έντονο πολιτικό τους αλληθώρισμα.

Τι ζητάει άραγε σήμερα το εναπομείναν ΠΑΣΟΚ και τι οι άνθρωποί του, που εξακολουθούν να το τορπιλίζουν εκ των έσω; Την διατήρηση της σφραγίδας της διακήρυξης του ή την συνέχισή του μέσα στην σύγχρονη πολιτική σκηνή;