ΑΝΤΡΕ-ΠΩΛ-ΓΚΙΓΙΩΜ ΖΙΝΤ
(Παρίσι 22/11/1869- Παρίσι 19/2/1951)
«Ο Αντρέ Ζίντ είναι το μεγάλο
κεφάλαιο της σύγχρονης λογοτεχνίας»
Αντρέ Μαλρώ
Την
Κυριακή που μας πέρασε, 9 Αυγούστου, η κυριακάτικη πολιτική εφημερίδα «Το Βήμα»
πρόσφερε στους αναγνώστες της τις νουβέλες του γάλλου νομπελίστα συγγραφέα
Αντρέ Ζιντ, «Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ» Νουβέλες, μετάφραση Γεωργία
Ζακοπούλου, η οποία υπογράφει και το εισαγωγικό κείμενο: «Δύο αλληγορικές
φάρσες και… ένα ανέκδοτο», εκδ. Το
Βήμα- Aλτερ Εγκο 2020, σ. 188. (1.PALUDES. 2. LE PROMETHEE MAL ENCHAINE. 3.LE GRINCHEUX). Το έργο είχε
κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καστανιώτη 2006. Ενώ ξεχωριστά τα «ΤΕΛΜΑΤΑ» από
τις εκδόσεις Δελφίνι. Το τομίδιο περιέχει: Γ.Ζ. ΔΥΟ ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΕΣ ΦΑΡΣΕΣ ΚΑΙ… ΕΝΑ
ΑΝΕΚΔΟΤΟ σ. 7-11. ΤΕΛΜΑΤΑ σ.13-90. Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ σ. 91-172. Ο
ΓΚΡΙΝΙΑΡΗΣ σ.173-183. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
σ.185-186.
Ένα χρόνο
μετά τον θάνατο του Αντρέ Ζιντ (1951), και πέντε(1947) από την απονομή του
βραβείου νόμπελ, 3 Απριλίου του 1952 με διάταγμά της η Σύνοδος του Ανωτάτου Ιεροδικείου
του Βατικανού κατατάσσει το σύνολο των έργων του Γάλλου συγγραφέα στον Πίνακα των Απαγορευμένων βιβλίων της
Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Νομίζω ότι ακόμα και σήμερα, τα έργα του Αντρέ Ζίντ,
του μοντερνιστή πεζογράφου που εισήγαγε την Ημερολογιακή γραφή και εξιστόρηση
μέσα στην καθαυτή λογοτεχνική μυθοπλασία, και καθαρότητα της φόρμας της,
εξακολουθούν να είναι απαγορευμένα, στους καθολικούς κύκλους των αναγνωστών,
που διδάχτηκαν ως λογοτεχνικά ορθό να διαβάζουν πρωτίστως (;) Τζιοβάννι Παπίνι,
την Μίμηση του Χριστού, και φυσικά, σε μεγάλες δόσεις θρησκευτικών ανατάσεων Πώλ Κλωντέλ.
Διαβάζοντας ο σημερινός αναγνώστης τα μυθιστορήματα του γάλλου συγγραφέα,
δύσκολα μπορεί να κατανοήσει μάλλον, αυτό το της γραφής του κρυφτούλι με την
ηθική της εποχής του και της οικογένειάς του, μα και της καθολικής του πίστης
και διαπαιδαγώγησης και ανατροφής, με τις εντελώς διαφορετικές ιστορικές και
κοινωνικές προσλαμβάνουσες της εποχής που έζησε, μεγάλωσε και έγραψε ο Αντρέ
Ζίντ, και το ηθικό της περίγραμμα ορίων. Ο νέος ηλικιακά αναγνώστης και
συγγραφέας και η νέα αντίστοιχα πεζογράφος, άτομα και «εκκολαπτόμενοι»
δημιουργοί που στο κοινωνικό και ατομικό επίπεδο αναφορών τους και ερμηνευτικών
αποδοχών τους έμαθαν να διαχειρίζονται παντελώς διαφορετικά-και αρκετές φορές
με ακραίο τρόπο απαιτητικής διαπραγμάτευσης-τις σωματικές τους ανάγκες και
επιθυμίες, να υιοθετούν έναν πρωτόγνωρο ιστορικά (διαφορετική γενιά και αιώνας)
ηθικό κώδικα προσωπικής συμπεριφοράς, που θέλει εδώ και σήμερα να ικανοποιεί (φάτσα
κάρτα) ανενοχικά και δημόσια τις σεξουαλικές του επιθυμίες και ερωτικές του
κορμιού του εκπληρώσεις, δεν μπορεί να κατανοήσει τις τόσο διαφορετικές
εντυπώσεις ζωής και ηθικής της κοινωνίας μιας άλλης εποχής και αξιών που
αποτυπώνει στα έργα του ο Αντρέ Ζίντ. Χωρίς να αγνοούμε ασφαλώς, ότι ο νέος
σύγχρονος άνθρωπος-αναγνώστης, έχει αφήσει προ πολλού πίσω τους ή αγνοεί
επιδεικτικά άμεσα ή έμμεσα τους κρατικούς ηθικούς κανόνες καλής μιας πολιτείας
συμπεριφοράς, τους δογματικούς κανόνες αποδοχής της επικρατούσας θρησκείας και χριστιανικής
εκκλησίας απαγορεύσεις, όσον αφορά τις ερωτικές του προτιμήσεις και επιθυμίες
(του φόβου των επιτιμίων), επιθυμίες σωματικές και συνειδησιακές που στρέφονται
προς το ίδιο φύλο για να ικανοποιηθούν, δεν αποδέχεται το εσωτερικό πλαίσιο
γραφής ενός δημιουργού που διαρκώς ακροβατεί ανάμεσα στην καθολική του
συνείδηση και τις κρυφές ή λανθάνουσες επιθυμίες αγάπης και έρωτος της ζωής
του. Του σωματικού Ζίντ που αναζητά διεξόδους τρόπους να προσαρμόσει την πίστη
του με τις ερωτικές του ανάγκες. Ο σύγχρονος του 21ου αιώνα άνθρωπος
και καλλιτέχνης, δημιουργός αλλά και απλός καθημερινός πολίτης, θρησκεύει
εντελώς διαφορετικά και προσεγγίζει το ηθικό αξιακό σύστημα της εθνικής και του
κράτους του θρησκείας. Οι σύγχρονες γενιές που προήλθαν από το καμίνι της
σφαγής των δύο παγκόσμιων πολέμων και των δεκάδων τοπικών κρεματορίων, έχουν
απομακρυνθεί «έτη φωτός» από τους εκκλησιαστικούς ηθικούς κανόνες κοινωνικής
και ατομικής συμπεριφοράς, στο όνομα μιας μεταφυσικής ανταπόδοσης στους
αιώνιους παραδείσιους Κεραμικούς. Τα των μοντέρνων και μεταμοντέρνων κοινωνιών
άτομα (ανεξαρτήτου ερωτικής και σεξουαλικής επιλογής), δεν νιώθουν την ανάγκη
να ασπασθούν τις απαγορευτικές διδαχές των ιεροκηρύκων και των άλλων
εκκλησιαστικών παραγόντων, ούτε ενστερνίζονται τις θέσεις τους, στο πως
επιβάλλεται να διαχειριστούν το σώμα τους και τις ανάγκες του. Πως θα
ικανοποιήσουν τις όποιες ερωτικές τους επίγειες επιθυμίες, για να πιστέψουν στα
νάματα της θρησκευτικής παράδοσης και εκκλησιαστικής γραμματείας των χριστιανών
συγγραφέων πατέρων και δογματολόγων της πίστης. (εδώ ας μου επιτραπεί μια μικρή
ερμηνευτική παρεμβολή. Όσοι έτυχε να διαβάσουν τα ιερά κείμενα της
εκκλησιαστικής γραμματείας, με καλή πρόθεση και διάθεση, θα έχουν αντιληφθεί
ότι τα περισσότερα από τα ιερά της παράδοσης αυτά κείμενα είναι κανόνες
γραμμένοι από μοναχούς ή ρασοφόρους και απευθύνονται κυρίως, σε ιερείς και
μοναχούς της πίστης. Είναι κανόνες διαπαιδαγώγησης για μοναχούς και ιερείς, που
προσήλθαν οικεία βουλήσει σε έναν μοναστηριακό χώρο γιατί έτσι ένιωθαν
πλησιέστερα στον Θεό της πίστης τους. Με την προσωπική τους
άσκηση και πρακτική. Οι πατέρες της εκκλησίας, δεν έγραφαν κανόνες ηθικής
συμπεριφοράς για τα σχολιαρόπαιδα που δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν τις ορμές
τους. Και έβγαζαν σπυράκια μόλις θώπευαν ένα άλλο σώμα. Τα σπουδαιότερα κείμενα
της εκκλησιαστικής γραμματείας και αυτά που άντεξαν μάλλον στον χρόνο είναι,
αυτά που μας μιλούν για την μη βεβαιότητα ενός αναζητητή του Θείου πιστού. Αυτά
που εμπεριέχουν μέσα στην γραφή τους την μεταφυσική αγωνία αβεβαιότητάς του
ατόμου εκκλησιαστικού συγγραφέα. Αυτά που μας μιλούν για την μη ψυχολογική τους
σιγουριά. Πως το εξέφρασε ο ισπανός Μιγκέλ ντε Ουναμούνο και προέρχεται και
πάλι από συγγραφέα που συμπεριλαμβάνεται στην Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών,
«πίστη χωρίς αμφιβολία είναι νεκρή πίστη». Αν δεν αντιμετωπίσεις τα μεγάλα
ανοιχτά και ανατροφοδοτούμενα αυτά υπαρξιακά και οντολογικά ανθρώπινα ερωτήματα
με την τόσο καίρια ρήση του Φρειδερίκου Νίτσε, με «κυνικότητα και αθωότητα» ταυτοχρόνως, έχει χαθεί το παιχνίδι. Απλά
ανακυκλώνουμε φθαρμένες και επικίνδυνες για τον άνθρωπο και το σώμα του
βεβαιότητες και επαναπαυόμαστε στις κανακεύουσες ακάνθινες μεταφυσικές αγκάλες
της πρόσκαιρης υστεροφημίας της ένθερμης πίστης μας και των απαγορεύσεών της).
Κλείνω την παρένθεση ίσως όχι και τόσο άσχετη, μια και ο Ζίντ, είναι κατά βάθος
ένας καθολικός συγγραφέας, δεν έλκεται δηλαδή η ποιότητα και η υφή της γραφής
του από αυτόν τον συνήθως φωτεινό ανθρωπιστικό χαροποιό πανθεϊσμό ζωής-που
προέρχεται από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και την θεολογική του μυθολογία και
κοινωνική παράδοση έτσι όπως μας την διέσωσαν στους αιώνες οι έλληνες ποιητές
και συγγραφείς. Με ενδεχόμενες ενστάσεις θα κατανοήσει ο νέος αναγνώστης και
δημιουργός τις δυσκολίες ζωής και γραφής ενός γάλλου στιλίστα της γαλλικής
γλωσσικής παράδοσης, «εστέτ». Ο Αντρέ Ζίντ έζησε και μεγάλωσε, ανατράφηκε σε
μια ταρτουφικών προδιαγραφών και ηθικών απαγορεύσεων κοινωνικό περιβάλλον της
Γαλλίας των δύο προηγούμενων ιστορικά αιώνων. Έναν τρόπο ζωής και ατομικής
ανατροφής γεμάτους κανόνες απαγορεύσεων. Μιας κοινωνικής και της οικογένειάς
του διαπαιδαγώγησης που προερχόταν από την παράδοση της καθολικής εκκλησίας και
τους αξιωματούχους της, τους κανόνες καλής συμπεριφοράς όπως τους μάθαινε από
την χήρα μητέρα του. Κανόνες της καθολικής εκκλησίας που απαγόρευε και νομίζω
ακόμα απαγορεύει το διαζύγιο μεταξύ των δύο μελών, που επέβαλλε την αγαμία και
τον παρθενικό βίο στα νεαρά και νεαρότερα μέλη της αλλά και στα κολεγιόπαιδα
των σπουδαστηρίων της, αυστηρή και τιμωρητική πειθαρχία στην εκπαίδευση, την
ίδια ιστορικά περίοδο που αποδέχονταν πανηγυρικά να στέλνουν οι οικογένειές
τους τα νεαρά τους μέλη να σκοτωθούν στο πεδίο των μαχών ως καλοί στρατιώτες,
υπερήφανα πτώματα και τραυματίες στα μεγάλα ευρωπαϊκά σφαγεία των πολέμων της
εποχής. Πριν και μετά τον Μεγάλο Πόλεμο. Και κατόπιν, στα κρεματόρια του
Δεύτερου Παγκόσμιου αιματοκυλίσματος. Με την ανοχή αν όχι με την επικρότηση των
θρησκευτικών και εκκλησιαστικών αρχών. (μία ακόμα μικρή παρένθεση, σε κάποιο
παλαιό εκκλησιαστικό βιβλίο που είχα διαβάσει, νομίζω αν δεν λαθεύω ήταν του
παλαιού μοναχού Θεόκλητου Διονυσιάτη, ίσως να μην ήταν δικό του, για το Άγιον
Όρος, είχα διαβάσει την επιστολή που έστειλαν οι τότε μοναχοί στον αξιότιμο χερ
Χίτλερ και του ζητούσαν να μην πειράξουν τα μοναστήρια και τους καλόγηρους την
ίδια ιστορική στιγμή που τα γερμανικά στρατεύματα ισοπέδωναν ελληνικές πόλεις
και χωριά και σκότωναν χιλιάδες αθώους έλληνες. Και ακόμα, ποιος αναγνώστης που
ενδιαφέρεται για την ελληνική ιστορία και ιδιαίτερα για την Βενιζελική πολιτική
περίοδο, δεν έχει διαβάσει αυτό το αισχρό κείμενο αναθέματος που συντάχθηκε από
ιερείς της ορθόδοξης εκκλησίας εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου. Για να μην
ξεχνάμε και τα κακώς κείμενα της δικής μας θρησκευτικής και εκκλησιαστικής
παράδοσης). Η αριστοκρατική ελίτ της γαλλικής οικονομικά εύπορης κοινωνίας,
παρά του ότι δεν είχαν περάσει αιώνες από τις πολιτικές και κοινωνικές αρχές
της γαλλικής επανάστασης και των πολιτικών επιτευγμάτων της, εξακολουθούσε να
ενστερνίζεται και να ακολουθεί όχι μόνο-σε κοινωνικό επίπεδο-την ναπολεόντειο
νομοθεσία για τις ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων, παράλληλα με τους
απαγορευτικούς κανόνες και την κυνικότητα των κανόνων της εκκλησιαστικής δήθεν
ουμανιστικής φιλοσοφίας της καθολικής αρχής αλλά και της αντίστοιχης
προτεσταντικής παράδοσης βίου. Το σώμα των καθολικών εφήβων και νέων αμφοτέρων
των φύλων, απαγορεύονταν να ικανοποιήσει τις άμεσες ανάγκες του επιτρέπονταν
όμως να γίνει λιώμα, να διαμελισθεί από
τα κανόνια των πολέμων και τα ντουφέκια. Επιβάλλονταν να απωλέσει την
ακεραιότητά του στα πεδία των μαχών ενδόξως, αλλά όχι να πέσει στα ηδονικά
σεντόνια του έρωτα και της σωματικής απόλαυσης. Η μόνη επιτρεπόμενη ηδονή, ήταν
η ηδονή του πολέμου και ο θάνατος στο πεδίο της μάχης στο όνομα του
παντοδύναμου του έθνους Ανώτατου Όντος. Που αρέσκεται από ιστορική παράδοση να βρίσκεται
πάντα από την πλευρά των οικονομικά ισχυρών και των πολεμοχαρών. Η ιστορία του
ανθρώπινου είδους και της εξέλιξής του δεν ήταν και είναι παρά ένα διαρκές
σφαγείο που προσκαλείται να το καλύψει η κόκκινη ομίχλη του πολιτισμού μας και των
επιτευγμάτων του.
Το έργο
του Αντρέ Ζίντ, είναι στην καθολικότητά του μια χαρτογράφηση αυτών των
κοινωνικών και ατομικών του αντιφάσεων. Από την μια η καθοριστική συμμόρφωσή
του προς τις επιταγές και τους κανόνες παιδαγωγείας της καθολικής αυστηρής
μητέρας του, της καθολικής παράδοσης, και από την άλλη η επιθυμία του να
αποτινάξει από πάνω του όλο αυτό το αρνητικό συνειδησιακό και κοινωνικό βάρος
που τον εμπόδιζε να ικανοποιήσει τις όποιες λαχτάρες των σωματικών του αναγκών,
να ζήσει έναν βίο ισορροπημένο και ψυχικά υγιή, απολαμβάνοντας τις μικρές και
μεγάλες χαρές της αγάπης και των ηδονών. Η γραφή του είναι μεταιχμιακή και
κοσμοπολίτικη. Και εν μέρει, "ταξιδιωτική". Της εσωτερικής περιπλάνησης, Ότι
αποκρύπτει ή με συγκαλυμμένο τρόπο μας παρουσιάζει στις νουβέλες και τα
μυθιστορήματά του, μας τα αποκαλύπτει στις Ημερολογιακές του εξομολογήσεις και
σημειώσεις που κρατούσε σε όλη του την ζωή. Ο Ζίντ ποτέ δεν πέρασε τα
κοινωνικά και ερωτικά κράσπεδα της εποχής του όπως έπραξε ο κατοπινός γάλλος
μυθιστοριογράφος Ζαν Ζενέ, ο πολιτικός και ερωτικός ακτιβιστής απροκάλυπτα
μιλώντας μας για τις ερωτικές του σώματός του περιπέτειες. Δεν μας περιέγραψε
σκηνές πεντακάθαρης κοινωνικής και θρησκευτικής και του κράτους κριτικής όπως
έχουμε στα έργα του Μαρκησίου ντε Σαντ, με τις σαν μέδουσα επαναλαμβανόμενες
σεξουαλικές ακραίων εκδοχών εμπειρίες.
Δεν θυσιάστηκε, και τιμωρήθηκε από την κοινωνία για αυτό, από έναν σφοδρό
και παθιασμένο έρωτα προς έναν ενήλικο αριστοκράτη μάλλον ανόητο και ανώριμο
άντρα, όπως αυτόν του ιρλανδού εστέτ ποιητή και συγγραφέα Όσκαρ Ουάιλντ και του
σφοδρού έρωτά του για τον Α. Ντάγκλας. Ο ανδρείος αυτός του έρωτα και της
αγάπης συγγραφέας πλήρωσε το τίμημα των επιλογών του, από τον Βικτωριανό κώδικα ηθικής και της νομολογίας, με το παραπάνω. Αντίθετα από τον γάλλο καθολικό συγγραφέα Αντρέ Ζίντ που δεν καταδέχθηκε ποτέ φανερά να
ομολογήσει την ομοφυλοφιλία του, παρά συγκαλυμμένα μέσα από την επιστολική
γραφή του και την ημερολογιακή. Την
απόλαυσε στα ταξίδια του στην βόρειο αφρική και σε άλλα μέρη που συνεχώς
ταξίδευε αλλά δεν την καταμαρτύρησε άμεσα στην συγγραφική του δημιουργία. Την
μετέτρεψε σε ορισμένες σελίδες των γραπτών του, σε ηθικά διλήμματα για παρθένες κορασίδες
και αργόσχολους ηδονοθήρες των γαλλικών σαλονιών. Τα έργα του στηρίζονται σε
καταστάσεις, με ηθικά και θρησκευτικά διλήμματα που από την μια ερωτοτροπούν με
τον αφανέρωτο ηθικό Διόνυσο και τις χαρές του που τον γεμίζουν ενοχές και από
την άλλη φανερώνει την πίστη του στον κεντρικό ιδεότυπο του χριστιανισμού, που
είναι ο Χριστός αλλά απορρίπτει έμμεσα την καθολική παράδοση και το σύστημα
ηθικών αξιών της. Είναι πολύτιμη η μελέτη του Ζήσιμου Λορεντζάτου πάνω στο
ζήτημα αυτό που κυριαρχεί στα έργα του και στα ημερολόγιά του. Βλέπε την
διάλεξη που έδωσε για το έργο «Ο Θησέας του Αντρέ Ζίντ» και περιλαμβάνεται στον
δεύτερο τόμο των «Δοκιμών» του, Δόμος 1994. Ο
Ζίντ απολάμβανε (στα ζούλα) τις χαρές των σωματικών ηδονών των εραστών του, διαχωρίζοντας
όπως ο ίδιος γράφει συχνά την ερωτική συντροφιά από την αγάπη του
συντρόφου. Και τα της καθολικής του
αγωγής κρατείσαι και τα της σωματικής του ηδονής μη αφιέναι. Οι πλειονότητα των
σχολιαστών των έργων του, μας μιλούν για αυτήν του την εσωτερική αντίφαση, και
πως κατόρθωσε να την μεταποιήσει σε γαλλικό της γραφής του στιλ. Αυτό το εξαίρετο
της γαλλικής του γραφής ύφος που επηρέασε κατοπινούς συγγραφείς. Την συγγραφή
ημερολογιακών εξομολογήσεων που τροφοδότησαν πολλά κείμενα της παγκόσμιας και
ελληνικής λογοτεχνίας σαν τεχνική, μέθοδο, ύφος γραφής. Ημερολογιακές
καταθέσεις έχουμε και από την αγγλίδα στιλίστα της πρόζας Βιρτζίνια Γουλφ.
Ημερολογιακές καταθέσεις έχουμε και από τον Φράνς Κάφκα. Έχουμε τις εξαίρετες
Ημερολογιακές περιγραφές του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, και άλλων δημιουργών, αλλά
το έδαφος αυτής της νέας συγγραφικής μεθόδου, το καλλιέργησε και το έστρωσε ο Αντρέ
Ζίντ. Ο Ηθικολόγος και ταυτόχρονα Ανηθικολόγος Αντρέ Ζίντ, που ενώ γράφει
μελέτη για τον Όσκαρ Ουάιλντ, «Ο Όσκαρ Ουάιλντ και εγώ», αντιλαμβανόμενος την
προσωπική του περιπέτεια και ταλαιπωρία, δεν τον βοηθά έμπρακτα, αποφεύγει να
τον συναντήσει και να του συμπαρασταθεί όταν ο Όσκαρ Ουάιλντ βγαίνει από την
φυλακή, είναι πάμπτωχος και κοινωνικά κατατρεγμένος. Δεν ανεβάζονται στις
αγγλικές θεατρικές σκηνές τα έργα του όπως παλαιότερα (την ίδια αντικοινωνική
και αφιλάνθρωπη στάση είχε απέναντι στον ιρλανδό ποιητή και η ηθοποιός Σάρα
Μπερνάρ, που είχε ερμηνεύσει στο θέατρο ηρωίδες του). Μας μιλά στο έργο του «Κόρυντον»
για την ομοφυλοφιλία (ακριβέστερα την παιδεραστία) αλλά ποτέ δεν την
παραδέχεται ανοιχτά στην προσωπική του ζωή, κρατά της αγωγής και της ηθικής
του προσχήματα. Ασπάσθηκε τον καθολικισμό αλλά ποτέ δεν στηλίτευσε ανοιχτά τα
λάθη του και τις αγκυλώσεις του. Ποτέ δεν απομακρύνθηκε από τις ηθικές του
κοινωνικές αρχές και κανόνες. «Η στενή πύλη» για την οποία έγραψε, παρέμεινε
για αυτόν τον τόσο εύγλωττα «Ανηθικολόγο» ίσως περισσότερο στενή.
Ο Ζίντ άνθισε στην αλλαγή του προηγούμενου αιώνα με ότι θετικό και αρνητικό κουβαλούσε αυτός στις κοινωνικές συνήθειες και θρησκευτικές συνειδήσεις των ανθρώπων της εποχής. Στις ατομικές και συλλογικές πρακτικές των εκδηλώσεων και συμπεριφορών του βίου τους. Αυτός ο της προσωπικής του ζωής διχασμός, φαίνεται στην γραφή του. Η αγάπη και ο σεβασμός του προς τον ποιητή Πωλ Βαλερύ, ίσως επέδρασε και στην ατομική του ζωή. Ο Ζίντ μεταποίησε την μεταφυσική και ερωτική του αγωνία σε στιλ, αριστοκρατικό στιλ της γαλλικής γραφής. Ένιωθε μέρος μιας γαλλικής παράδοσης που όφειλε να ακολουθήσει αξιοποιώντας τα μυστικά της γαλλικής γλώσσας και του ύφους της για να ακροβατήσει συγγραφικά στις προσωπικές του αφηγήσεις. Ο Ζίντ αισθάνεται μαθητούδι μέχρι τα βαθειά του γεράματα μπροστά στα μεγέθη της γαλλικής λογοτεχνίας και χρήστες της γαλλικής γλώσσας. Η γραφή του είναι αριστοτεχνικά δομημένη, κεντά τα σκίτσα των εικόνων του με μεγάλη μαεστρία. Χειρίζεται την γλώσσα με τέτοιον τρόπο που δεν του βρίσκεις ψεγάδι στην καθαρότητα του ύφους της. Δεν πελαγοδρομεί σε αναλύσεις χώρων όπως ο Ονόρε ντε Μπαλζάκ, δεν στέκεται σε κουραστικές μικρολεπτομέρειες όπως ο Μαρσέλ Προύστ. Η γραφή του έχει δόσεις στοχασμού και εσωτερικών επαναλαμβανόμενων εξομολογήσεων που ζητούν την αποδοχή και την βεβαίωση από τους ομότεχνούς του. Ο Ζίντ αναμετράται με συγγραφείς της εποχής του και αναμένει την αποδοχή της δουλειάς του από αυτούς ισότιμα και ακριβοδίκαια. Παρά του ότι γράφει ότι νιώθει μειονεκτικά, αντιλαμβανόμαστε ότι η προσωπική του αυτή θέση ότι ίσως ενέχει όχι μόνο το στοιχείο της συγγραφικής υπερβολής αλλά είναι ένας άλλος τρόπος ένα συγγραφικό του «παιχνίδι» να τον αποδεχτούμε. Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος κάνει λόγο για τις οφειλές του συγγραφέα Αντρέ Ζίντ στο γερμανό ρομαντικό Γκαίτε και το πνεύμα του (ιδιαίτερα το έργο του «Φάουστ») που τον φέρνει κοντύτερα στο πρόσωπο του Χριστού, και λιγότερο ή σχεδόν καθόλου σε αυτό της καθολικής εκκλησίας. Έχει δηλαδή η γραφή του Ζίντ περισσότερα λυρικά υποστρώματα από όσο νομίζουμε. Εξαιρετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις για το έργο του Αντρέ Ζίντ έχουμε και σε κείμενα του αφιερωματικού τεύχους «Διαβάζω» τχ. 206/4-12-89, βλέπε αυτά του υπαρξιστή φιλοσόφου Ζαν Πωλ- Σαρτ, ή του Μωρίς Μπλανσό ή του Αλμπέρτ Καμύ. Χωρίς να παραβλέπουμε την εμπεριστατωμένη ανάλυση του έργου του από τον Δημήτρη Νικολαρεϊζη στο δικό του δοκίμιο, πριν την ολοκληρωμένη εργασία της Αλεξάνδρας Σαμουήλ, για την σταθερή και ουσιαστική επίδραση της Ημερολογιακής γραφής και μεθόδου του γάλλου συγγραφέα στην ελληνική της μυθοπλασίας περιπέτεια στον ελληνικό χώρο και σε συγγραφείς και στοχαστές της γενιάς του 1930. Το μελέτημα της Αλεξάνδρας Σαμουήλ συγκεφαλαιώνει την προγενέστερη έρευνα επί του θέματος, όπου η λογοτεχνική του «περσόνα» βρίσκει ίσως αρτιότερη έκφραση στον Ημερολογιακό του λόγο. Η σκηνοθετική του μαεστρία εκδηλώνεται ανετότερα στις Ημερολογιακές του περιγραφές και εξομολογήσεις παρά μάλλον στους εσωτερικούς ηθικούς του «μονολόγους» των πεζών του. Οι κορυφώσεις των ηθικών του διλημμάτων ναι μεν είναι διάσπαρτες μέσα στην πρόζα του, δημιουργεί όμως της δικαιολογίας της συμπύκνωσής της μέσα στα Ημερολόγιά του. Αυτά που οι προσωπικές του μεταμφιέσεις δεν οφείλουν να συγκαλύψουν την αλήθεια των σωματικών και ερωτικών του εμπειριών και ονείρων. Η ζυγαριά της θετικής πλευράς της συγγραφικής του περιπέτειας, θα γύρει μάλλον προς το μέρος των Ημερολογίων του. Τα Ημερολόγιά του είναι αν δεν τον παρερμηνεύω, ένα είδος “livre de chevet” , για τους γάλλους και έλληνες επιγόνους συγγραφείς του. Απαραίτητα εφόδια μοντέλου γραφής για τους μελλοντικούς πεζογράφους που έσπασαν την καθαρότητα της φόρμας της πρόζας τους, για να εντάξουν μέσα σε αυτήν προσωπικές τους εξομολογήσεις, περιστατικά και στιγμιότυπα του βίου τους και της κοινωνικής τους δράσης. Είναι αυτή η συγγραφική «παιδαγωγία» του συγγραφέα Αντρέ Ζίντ προς τους νεότερους αναγνώστες του, που αφήνοντας ίσως την πρόζα του, στράφηκαν σε λύσεις που δίνουν τα Ημερολόγιά του. Αυτά που χρησιμοποιήθηκαν σαν συμπληρωματικό «συγκριτικό υλικό» της δικής του δημιουργίας. Οι ενοχές του βίου και η ηθική του έγιναν απαραίτητο εξαγνιστικό υλικό των Ημερολογίων.
Ο Ζίντ άνθισε στην αλλαγή του προηγούμενου αιώνα με ότι θετικό και αρνητικό κουβαλούσε αυτός στις κοινωνικές συνήθειες και θρησκευτικές συνειδήσεις των ανθρώπων της εποχής. Στις ατομικές και συλλογικές πρακτικές των εκδηλώσεων και συμπεριφορών του βίου τους. Αυτός ο της προσωπικής του ζωής διχασμός, φαίνεται στην γραφή του. Η αγάπη και ο σεβασμός του προς τον ποιητή Πωλ Βαλερύ, ίσως επέδρασε και στην ατομική του ζωή. Ο Ζίντ μεταποίησε την μεταφυσική και ερωτική του αγωνία σε στιλ, αριστοκρατικό στιλ της γαλλικής γραφής. Ένιωθε μέρος μιας γαλλικής παράδοσης που όφειλε να ακολουθήσει αξιοποιώντας τα μυστικά της γαλλικής γλώσσας και του ύφους της για να ακροβατήσει συγγραφικά στις προσωπικές του αφηγήσεις. Ο Ζίντ αισθάνεται μαθητούδι μέχρι τα βαθειά του γεράματα μπροστά στα μεγέθη της γαλλικής λογοτεχνίας και χρήστες της γαλλικής γλώσσας. Η γραφή του είναι αριστοτεχνικά δομημένη, κεντά τα σκίτσα των εικόνων του με μεγάλη μαεστρία. Χειρίζεται την γλώσσα με τέτοιον τρόπο που δεν του βρίσκεις ψεγάδι στην καθαρότητα του ύφους της. Δεν πελαγοδρομεί σε αναλύσεις χώρων όπως ο Ονόρε ντε Μπαλζάκ, δεν στέκεται σε κουραστικές μικρολεπτομέρειες όπως ο Μαρσέλ Προύστ. Η γραφή του έχει δόσεις στοχασμού και εσωτερικών επαναλαμβανόμενων εξομολογήσεων που ζητούν την αποδοχή και την βεβαίωση από τους ομότεχνούς του. Ο Ζίντ αναμετράται με συγγραφείς της εποχής του και αναμένει την αποδοχή της δουλειάς του από αυτούς ισότιμα και ακριβοδίκαια. Παρά του ότι γράφει ότι νιώθει μειονεκτικά, αντιλαμβανόμαστε ότι η προσωπική του αυτή θέση ότι ίσως ενέχει όχι μόνο το στοιχείο της συγγραφικής υπερβολής αλλά είναι ένας άλλος τρόπος ένα συγγραφικό του «παιχνίδι» να τον αποδεχτούμε. Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος κάνει λόγο για τις οφειλές του συγγραφέα Αντρέ Ζίντ στο γερμανό ρομαντικό Γκαίτε και το πνεύμα του (ιδιαίτερα το έργο του «Φάουστ») που τον φέρνει κοντύτερα στο πρόσωπο του Χριστού, και λιγότερο ή σχεδόν καθόλου σε αυτό της καθολικής εκκλησίας. Έχει δηλαδή η γραφή του Ζίντ περισσότερα λυρικά υποστρώματα από όσο νομίζουμε. Εξαιρετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις για το έργο του Αντρέ Ζίντ έχουμε και σε κείμενα του αφιερωματικού τεύχους «Διαβάζω» τχ. 206/4-12-89, βλέπε αυτά του υπαρξιστή φιλοσόφου Ζαν Πωλ- Σαρτ, ή του Μωρίς Μπλανσό ή του Αλμπέρτ Καμύ. Χωρίς να παραβλέπουμε την εμπεριστατωμένη ανάλυση του έργου του από τον Δημήτρη Νικολαρεϊζη στο δικό του δοκίμιο, πριν την ολοκληρωμένη εργασία της Αλεξάνδρας Σαμουήλ, για την σταθερή και ουσιαστική επίδραση της Ημερολογιακής γραφής και μεθόδου του γάλλου συγγραφέα στην ελληνική της μυθοπλασίας περιπέτεια στον ελληνικό χώρο και σε συγγραφείς και στοχαστές της γενιάς του 1930. Το μελέτημα της Αλεξάνδρας Σαμουήλ συγκεφαλαιώνει την προγενέστερη έρευνα επί του θέματος, όπου η λογοτεχνική του «περσόνα» βρίσκει ίσως αρτιότερη έκφραση στον Ημερολογιακό του λόγο. Η σκηνοθετική του μαεστρία εκδηλώνεται ανετότερα στις Ημερολογιακές του περιγραφές και εξομολογήσεις παρά μάλλον στους εσωτερικούς ηθικούς του «μονολόγους» των πεζών του. Οι κορυφώσεις των ηθικών του διλημμάτων ναι μεν είναι διάσπαρτες μέσα στην πρόζα του, δημιουργεί όμως της δικαιολογίας της συμπύκνωσής της μέσα στα Ημερολόγιά του. Αυτά που οι προσωπικές του μεταμφιέσεις δεν οφείλουν να συγκαλύψουν την αλήθεια των σωματικών και ερωτικών του εμπειριών και ονείρων. Η ζυγαριά της θετικής πλευράς της συγγραφικής του περιπέτειας, θα γύρει μάλλον προς το μέρος των Ημερολογίων του. Τα Ημερολόγιά του είναι αν δεν τον παρερμηνεύω, ένα είδος “livre de chevet” , για τους γάλλους και έλληνες επιγόνους συγγραφείς του. Απαραίτητα εφόδια μοντέλου γραφής για τους μελλοντικούς πεζογράφους που έσπασαν την καθαρότητα της φόρμας της πρόζας τους, για να εντάξουν μέσα σε αυτήν προσωπικές τους εξομολογήσεις, περιστατικά και στιγμιότυπα του βίου τους και της κοινωνικής τους δράσης. Είναι αυτή η συγγραφική «παιδαγωγία» του συγγραφέα Αντρέ Ζίντ προς τους νεότερους αναγνώστες του, που αφήνοντας ίσως την πρόζα του, στράφηκαν σε λύσεις που δίνουν τα Ημερολόγιά του. Αυτά που χρησιμοποιήθηκαν σαν συμπληρωματικό «συγκριτικό υλικό» της δικής του δημιουργίας. Οι ενοχές του βίου και η ηθική του έγιναν απαραίτητο εξαγνιστικό υλικό των Ημερολογίων.
Στο
αναγνωστικό αυτό ταξίδι των ερμηνευτικών του προσεγγίσεων-όπως δηλώνεται
παρακάτω με τις παραπομπές-επιβάλλεται να μην λείψει από τις αποσκευές μας, το
τελευταίο-όσον αφορά το χρόνο έκδοσης-μελέτημα της Αλεξάνδρας Σαμουήλ, «Ο ΒΥΘΟΣ
ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ» Ο ANDRE
GIDE
και
η Ημερολογιακή Μυθοπλασία στην Ελλάδα, εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
1998, τιμή 3700. Το εμπεριστατωμένο αυτό
μελέτημα της κυρίας Αλεξάνδρας Σαμουήλ, είναι εν πρώτοις πρωτότυπο, και
ενδιαφέρον από πολλές πλευρές. Για πρώτη φορά ερευνάται σε βάθος και με ενδελεχή
επιμέλεια, προσοχή και ακρίβεια, ο χώρος της Ημερολογιακής Μυθοπλασίας στην
χώρα μας, και ιδιαίτερα της πεζογραφικής γενιάς του 1930. Στην συγγραφική της
διαδρομή και εξέλιξη και την άμεση και δραστική επιρροή της από την συγγραφική
μέθοδο του Αντρέ Ζίντ και της τεχνικής του. Την συγγραφή δηλαδή Ημερολογιακών
ανεξάρτητων εξομολογήσεων και καταθέσεων, σχολιασμών και αναφορών, προσωπικών
εντυπώσεων και κρίσεων, στοχασμών πάνω σε θέματα γραφής και γλώσσας, ύφους και
μυστικών του λόγου, παράλληλα με την καθ’ αυτή μυθιστορηματική δημιουργία. Αυτό
που κόμισε στα γαλλικά γράμματα αλλά και στην παγκόσμια πεζογραφία-και την
ελληνική- ο Ζίντ, είναι η γονιμοποίηση και ο εμπλουτισμός της καθαρής
πεζογραφικής γραφής με ημερολογιακές σημειώσεις, χρονολογικές εξομολογήσεις που
αφορούν τόσο την ζωή και την καλλιτεχνική πορεία του ίδιου του συγγραφέα, όσο
και των μεθόδων και ιδιοσυγκρασίας του ψυχισμού των ηρώων και ηρωίδων του. Με
τον Ημερολογιακό λόγο του Αντρέ Ζίντ έχουμε για πρώτη φορά την επίσημη
αυτοαναφορικότητα ενός συγγραφέα στο πεζογραφικό του corpus. Δεν ετεροπροσδιορίζεται από
εξωγενείς παράγοντες του δημιουργού αλλά αυτοπροσδιορίζεται από το πλέγμα των
σχέσεων και εκδηλώσεων ζωής του συγγραφέα υποκειμένου. Δεν έχουμε μια
αντιπαράθεση αλλά μια συμπληρωματική προσδιοριστική επισήμανση των ουσιαστικών
κόμβων συγγραφικής αναφοράς και ξεδιπλώματος με έναν συγγενή τρόπο της
συγγραφικής ιστορίας που συνεχίζεται στον Ημερολογιακό λόγο. Η πραγματικότητα
και τα διλήμματα της ζωής διαθλώνται και στις δύο συγγραφικές «κατευθύνσεις». Η
μία κατάθεση αποδεσμεύει δυνάμεις για την άλλη μέχρι να ολοκληρωθεί το
εσωτερικό παζλ της ψυχοσύνθεσης του ίδιου του συγγραφέα που βρίσκεται
θρυμματισμένο μέσα στην σκιαγράφηση των ηρώων και ηρωίδων του. Αυτό που
καλλιέργησε ως συγγραφική παρουσία ο γάλλος Αντρέ Ζίντ, αυτή η νέα οπτική
αναγνώρισης του εαυτού του συγγραφέα και του κόσμου της ζωής του, όπου η
υποκειμενικότητα συμπλέκεται με την αντικειμενικότητα αυτή η συμπερίληψη του
εσωτερικού με τον εξωτερικό του περιβάλλοντος χώρου και των διαδραματιζομένων
σε αυτόν, είναι που έθελξε του έλληνες συγγραφείς και ποιητές, που εξετάζει στο
βιβλίο της η Σαμουήλ. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης και οι Ημερολογιακές του
πολύτομες Ημέρες. Οι Ημερολογιακές καταθέσεις του Γιώργου Θεοτοκά. Οι
στοχαστικές εξομολογήσεις του Θανάση Πετσάλη-Διομήδη. Ο εσωτερικός μονόλογος
της γραφής του μυθιστοριογράφου Στέλιου Ξεφλούδα. Ορισμένα πεζά της πρώτης
περιόδου του Βασίλη Βασιλικού, μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη, πεζές
ημερολογιακές καταθέσεις του πεζογράφου Κώστα Ταχτσή, έργα του Μένη
Κουμανταρέα, του θεσσαλονικιού Γιώργου Ιωάννου, και πολλών άλλων σύγχρονων
πεζογράφων, στηρίχθηκαν σε αυτήν την συγγραφική μέθοδο που δημιούργησε και
χρησιμοποίησε ο Αντρέ Ζίντ. Την σύγχρονη ημερολογιακή μυθοπλασία. Μεταφέρω
τίτλους των βιβλίων του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και γνωρίζω, καθώς
και ορισμένες πληροφορίες για τον ίδιο και την συγγραφική του παρουσία.
Διαθέσιμες
σύγχρονες ελληνικές εκδόσεις και παλαιότερες μεταφράσεις των έργων του Α. Ζ.
-ΣΤΕΝΗ
ΠΥΛΗ,
μτφ. Βαγγέλης Χατζηδημητρίου, εκδ. Ηριδανός
χχ., (1980;) σ.128, δρχ. 320, (LA PORTE
ETROITE (1909)).
-ΟΙ
ΚΙΒΔΗΛΟΠΟΙΟΙ μυθιστόρημα, μτφ. Άρης
Δικταίος, εκδ. Κ.Μ. χχ. (1955), σ.336, δρχ. 300. (LES FAUX- MONNAYEURS (1925)). Το
Μυθιστόρημα καθώς και το Ημερολόγιο των Κιβδηλοποιών σε μετάφραση Α. Κ.,
κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση (αναθεωρημένη) από τις εκδόσεις Δωδώνη-Αθήνα
1977.
-ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ
ΣΥΜΦΩΝΙΑ= ΙΣΑΒΕΛΛΑ, δύο νουβέλλες, μτφ. Ιανη Λο Σκόκκο=
Φούλα Ζησιμάτου, εκδ. Άγκυρα (τσέπης ν.199), Ιούλιος 1974, σ.144, δρχ.30. (1. LA SYMPHONIE PASTORALE (1919) /2. ISABELLE (1911)).
[Ποιμενική συμφωνία, σ.7-64. Ισαβέλλα, σ. 67-140].
-Ο
ΑΝΗΘΙΚΟΛΟΓΟΣ,
μτφ. Ντ. Κοραντζάνη, εκδ. Άγκυρα (τσέπης ν. 221), Ιούλιος 1975, σ. 120.,
δρχ. 20. (Πρόλογος σ.7-8). (L’
IMMORALISTE(1902)).
Το μυθιστόρημα Ο Ανηθικολόγος, είχε μεταφραστεί από τον Γιάννη Λο Σκόκκο και κυκλοφόρησε
από τις εκδόσεις «Κοράλι»-Αθήνα 1968.
-ΘΗΣΕΑΣ
(1946), μτφ. Δάφνη Πετρίδου, εκδ.
Παρατηρητής, Δεκέμβριος 1983, σ. 84, δρχ. 250. Ν. 7. (στην τελευταία σελίδα
αναγράφεται σαν μεταφραστής του έργου ο επιμελητής Θανάσης Γεωργιάδης, ενώ στις
πρώτες η Δ. Πετρίδου).
-Η
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ, (1909), μτφ. Αντρέας Καραντώνης, εκδ.
Κάκτος 1980, σ. 87, δρχ. 100. Το έργο με τίτλο «Η επιστροφή του ασώτου κι ένα
ακόμα διήγημα» σε μετάφραση του κριτικού της γενιάς του 1930 Α. Κ. είχε κυκλοφορήσει
για πρώτη φορά το 1946 από τις εκδόσεις Ίκαρος.
-ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ
ΣΥΜΦΩΝΙΑ, μτφ. Δημήτρης Ζορμπαλάς, εκδ. Αθανάσιος Ψυχογιός,
Φεβρουάριος 1984, σ.112, δρχ.200. (Adre Gide: LA SYMPHONIE PASTORALE (1919)).
-ΓΗΙΝΕΣ
ΤΡΟΦΕΣ, Εισαγωγή σ.11-23,-μτφ. Μανώλης Γιαλουράκης,
εικονογράφηση Μιχ. Κιούση, εκδ. Φοντάνα-Πανεπιστημιακός Τύπος χχ., (1971) σ. 220, δρχ. 260 (LES NOURRITURES TERRESTRES (1897)). Το έργο
κυκλοφόρησε και σε β΄ έκδοση το 1981.
-ΑΝ Ο ΣΠΟΡΟΣ
ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΕΙ…, (1921), μτφ. Δ. Ζορμπαλάς, εκδ. Ροές 1992, σ. 372, δρχ.2600
-ΤΑ
ΥΠΟΓΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΥΤΡΑΠΕΛΗ, μτφ. Στέφανος
Κουμανούδης, εκδ. Οδυσσέας1982, σ.216, δρχ.150. (LES CAVES DU VATICAN (1914)).
-ΣΧΟΛΕΙΟ
ΓΥΝΑΙΚΩΝ, μτφ. Νίκος Αθανασιάδης, Επίλογος: Ανδρέας
Κατσαμακίδης σ.207-210, Βιογραφικός Πίνακας: Α. Κατσαμακίδη σ.211-219, εκδ. Σ.
Ι. Ζαχαρόπουλος 1984, σ. 220, δρχ. 280 (L’ ECOLE DES FEMMES (1929)).
-ΚΟΡΥΝΤΟΝ,
Εισαγωγή (Πρόλογος) σ.7-15,-μτφ. Νίκος Σπάνιας, εκδ. Γνώση Φεβρουάριος1984 (β΄
έκδοση), σ.150, δρχ. 300. (CORYDON(1922)).
Η α΄ έκδοση πραγματοποιήθηκε το 1965 από τις εκδόσεις Δεσμός.
-ΤΕΛΜΑΤΑ,
μτφ. Γεωργία Ζακοπούλου, Εισαγωγή: Αλεξάνδρα Σαμουήλ σ.7-16, εκδ. Δελφίνι,
Οκτώβριος 1993, σ. 140, δρχ.1560. (PALUDES (1895)). (Το ποίημα «Στάλσιμο», σε μετάφραση
Γιώργου Σεφέρη (από τις Αντιγραφές, Ίκαρος-Αθήνα, 1978).
-Ο
ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ ΚΑΙ ΕΓΩ, IN
MEMORIAM-
DE
PROFUNDIS, απόδοση Ναπολέων
Λαπαθιώτης, εκδ Στοχαστής 1997, σ. 79, δρχ. 1560. Το βιβλίο περιέχει: ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ
ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΑΠ’ ΤΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ, Ν. Λαπαθιώτης σ. 9-12, ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ σ.13-14.
IN MEMORIAM σ. 15-55. ΤΟ “DE PROFUNDIS” του Oscar Wilde σ. 57-71. ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ σ. 73-79. Η απόδοση του έργου του Ζιντ από τον ποιητή
του μεσοπολέμου Ναπολέων Λαπαθιώτη, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1944 από τις
εκδόσεις «Φλόγα». Μια απόδοση σε δύσκολους ιστορικά καιρούς για την χώρα μας,
που μας φανερώνει τα ενδιαφέροντα του αυτόχειρα ποιητή.
-ΟΣΚΑΡ
ΓΟΥΑΙΛΝΤ, In
Memoriam
(Αναμνήσεις). Απόδοση Ναπολέων Λαπαθιώτης, 3η
έκδοση. Επιμέλεια- Επίμετρο Δημήτρης Αρμάος, εκδ΄. Ίνδικτος-Αθήνα 2005.
-ΟΙ
ΚΙΒΔΗΛΟΠΟΙΟΙ & ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΩΝ ΚΙΒΔΗΛΟΠΟΙΩΝ,
μτφ. Ανδρέας Παππάς, Εισαγωγή: Αλεξάνδρα Σαμουήλ σ.7-12, εκδ. Πόλις Νοέμβριος
2014, σ. 526. (Κιβδηλοποιοί σ.18-404) (Ημερολόγιο σ.406-453) (Παράρτημα
σ.455-468.). (Επίμετρο: Pierre
Lepape,
Ζιντ: ο πιο μοντέρνος από τους κλασικούς σ. 471-475./ Pierre Masson, Αντρέ Ζιντ σ. 476-479./ Claude Martin, Ι. Αντρέ Ζιντ (1869-1951) σ.480-487. ΙΙ Οι κιβδηλοποιοί σ.
488-491./ Alain
Goulet,
Η υποδοχή των Κιβδηλοποιών από την κριτική σ. 492-497./ Συνέντευξη του Frank Lestringant στον Joseph Vebret, σ. 498-502./ Ο Ζαν Πωλ Σαρτρ για
τον Αντρέ Ζιντ σ. 503-504.). ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ Αντρέ Ζιντ (1869-1951) σ. 507-516. ΣΗΜΕΙΕΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ σ. 517-520 και
521-522. (Les
Faux-monnayeurs (1925).- Journal des Faux- monnayeurs (1927)).
-ΑΝΤΡΕ
ΖΙΝΤ-ΣΑΡΛ ΜΠΩΝΤΛΑΙΡ-ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ, ΠΡΟΣ ΝΕΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΕΣ,
μτφ. –Επίμετρο Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Ολκός-Αθήνα 2000, σ. 104, δρχ. 2808.
(Α.Ζ.: «Συμβουλές στον νέο συγγραφέα» σ.11-25). (Σ. Μ.: «Συμβουλές στους νέους
λογοτέχνες»). («Π. Β.: Παραλλαγές στα Βουκολικά»). Επίμετρο-Σημειώσεις. (Andre Gide, Conseils au jeune ecrivain./ Charles
Baudelaire, Conseils aux jeunes litterateurs./ Paul Valery, Variations sur les
Bucoliques).
-Η
ΣΤΕΝΗ ΠΥΛΗ, μτφ. Λίλα Κονομάρα, εκδ. Μεταίχμιο-Αθήνα 2017, σ.184,
8.80 ευρώ., α΄ έκδ. Οκτώβριος 2006, διόρθωση τυογραφικών δοκιμίων Ελένη
Μπεζέ. (Η έκδοση έγινε από την γαλλική: Andre Gide, La porte etroite, Mercure de France 1967.) Στην σελίδα 183 υπάρχει
«Σημείωμα της γαλλικής έκδοσης» που αναφέρεται στην δημοσίευση του έργου στα
πρώτα τεύχη του περιοδικού Nouvelle
Revue
Francaise
1909.
-
Ο ΑΝΗΘΙΚΟΛΟΓΟΣ, μτφ. Νίκη Μολφέτα, β΄ έκδοση. εκδ.
Πατάκη-Αθήνα, Σεπτέμβριος 2000, σ. 200, τιμή 12. 88 ευρώ. α΄ έκδοση Σεπτέμβριος
2000., (L’
immortaliste),
επιμέλεια διορθώσεις: Γιώργος Κασαπίδης. Το βιβλίο περιέχει ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ, σ.7-13.
-Αλεξάνδρα
Σαμουήλ, Ο ΒΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ. Ο ANDRE GIDE ΚΑΙ Η ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΗ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης-Ηράκλειο 1998,
σ. 320, δρχ. 3700. Ο εξαιρετικός και εμπεριστατωμένος αυτός τόμος, χωρίζεται σε
Τρία Μέρη: Πρόλογος- Μέρος πρώτο. Η παρουσία του Gide ΣΤΗΝ
Ελλάδα (1902-1951), α) Μεταφράσεις, β) Κριτικά κείμενα και αναφορές. Μέρος
δεύτερο. Η ημερολογιακή μυθοπλασία: προβλήματα συγχρονίας και διαχρονίας, α) Η
ιστορία του ημερολογιακού μυθιστορήματος, β) Η δομή του ημερολογιακού
μυθιστορήματος, γ) Η συμβολή του Gide.
Μέρος τρίτο. Η ημερολογιακή μυθοπλασία στην Ελλάδα έως το 1950 και η συνεισφορά
του Gide.,
α) Η ημερολογιακή μυθοπλασία στην Ελλάδα έως το 1950., β) Σεφέρης, Ξεφλούδας,
Θεοτοκάς. Επίλογος -Βιβλιογραφία-Ευρετήριο προσώπων.
Σημειώσεις:
Σύμφωνα με τον κατάλογο του Χρίστου Παπαγεωργίου,
«Ελληνική βιβλιογραφία Αντρέ Ζιντ», σ. 81, στο αφιερωματικό τεύχος 206/4-1-1989,
δρχ. 350 του περιοδικού Διαβάζω στον συγγραφέα, 26 συνολικά μεταφράσεις κυκλοφόρησαν
και ανατυπώθηκαν στα ελληνικά. Ορισμένοι τίτλοι έργων του Α. Ζ., επανατυπώθηκαν
είτε από άλλον εκδοτικό οίκο ή συμπεριλαμβάνοντας και άλλο του έργο. Ονόματα
επίσης μεταφραστών πέρα από αυτά που γνωρίζω και καταθέτω στο παρόν σημείωμα
είναι αυτά των: Δ. Βεζύρογλου ( Γανιάρη-1925), Αιμίλιος Χουρμούζιος (Ο Γλάρος
χ.χ.), Μίνα Ζωγράφου-Μεραναίου (Π. Γ.-1954), Θ. Ι. Αποστολόπουλος (Αριστείδης
Μαυρίδης-1957), Βασίλης Χατζηδημητρίου (Γαλαξία-1970), Ανδρέας Θ. Κατσαμακίδης
(Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος-1983, 1984).
Και σαν υποσημείωση, «Η τυφλή Γερτρούδη (ποιμενική συμφωνία) των εκδόσεων Γιάνναρη 1925 το όνομα του μτφ. είναι Δ. Βεζύρογλου, ενώ στην μετάφραση του έργου από τις εκδόσεις Ηριδανός χ.χ., είναι Ι. Βεζύρογλου. Ή είναι τυπογραφικό λαθάκι ή είναι άλλος μεταφραστής; Συνήθως οι επανεκδόσεις των εκδόσεων Ηριδανός δεν έχουν πληροφοριακά στοιχεία ούτε και ημερομηνίες έκδοσης. Ο Χ. Π. μας δίνει και την εξής πληροφορία για τον «Θησέα». «Ζήσιμος Λορεντζάτος: Ο Θησέας του Αντρέ Ζιντ και άλλα κείμενα. Εκδόσεις Σείριος 1952».
Και σαν υποσημείωση, «Η τυφλή Γερτρούδη (ποιμενική συμφωνία) των εκδόσεων Γιάνναρη 1925 το όνομα του μτφ. είναι Δ. Βεζύρογλου, ενώ στην μετάφραση του έργου από τις εκδόσεις Ηριδανός χ.χ., είναι Ι. Βεζύρογλου. Ή είναι τυπογραφικό λαθάκι ή είναι άλλος μεταφραστής; Συνήθως οι επανεκδόσεις των εκδόσεων Ηριδανός δεν έχουν πληροφοριακά στοιχεία ούτε και ημερομηνίες έκδοσης. Ο Χ. Π. μας δίνει και την εξής πληροφορία για τον «Θησέα». «Ζήσιμος Λορεντζάτος: Ο Θησέας του Αντρέ Ζιντ και άλλα κείμενα. Εκδόσεις Σείριος 1952».
Δημοσιεύματά
του
-Αντρέ Ζιντ, περ. Νεοελληνικά Γράμματα τχ.
45/9-10-1937, σ. 2. Τόμας Μαν.
-Αντρέ Ζιντ- Αλμπέρ Καμύ, περ. Ευθύνη τχ.
47/11,1975, σ. 572-573, ΔΥΟ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
-Αντρέ Ζιντ, ΘΑΡΡΟΣ, περ. Ευθύνη τχ. 87/3, 1979,
σ.132-133, μτφ. Θανάσης Θ. Νιάρχος
-Andre
Gide,
Ημερολόγια 1889-1949, (Ιανουάριος 1890-19 Ιανουαρίου 1937) επιλογή, Εισαγωγή-μετάφραση:
Θανάσης Χατζόπουλος, περ. Η Λέξη τχ.59-60/ 11,12, 1986, σ. 1080-1093. Το διπλό
τεύχος του περιοδικού είναι αφιέρωμα στο «Το ημερολόγιο».
(«Τί
να διαλέξεις από ένα ημερολόγιο 1500 σελίδων που απλώνεται στο διάστημα 60
χρόνων ζωής και καλύπτει τα τρία τέταρτα της ζωής του δημιουργού του;…»).
(Ιανουάριος 1890: Η περηφάνεια μου συνεχώς οξύνεται από χίλιες ανάξιες
συγκρούσεις. Υποφέρω με γελοίο τρόπο γιατί δεν ξέρουν όλοι από τώρα αυτό που
ελπίζω να είμαι αργότερα, αυτό που θα είμαι αργότερα’ επειδή δεν προαισθάνομαι
στο βλέμμα μου το μελλοντικό έργο. 19 Ιανουαρίου 1937: Είναι μέρες που νιώθω να
με σχεδιάζουν μόνο οι σκιές μου.)
-Αντρέ Ζίντ, In memoriam. (για τον ιρλανδό
συγγραφέα Oscar
Wild),
Μτφ. Πέτρος Παπαδόπουλος, σ. 15-23, περ. Διαβάζω τχ.152/8-10-1986.
-Αντρέ Ζιντ, Το μέλλον της Ευρώπης, απόδοση Συλβάνα
Ζερβακάκη, 7-16, περ. Το Δέντρο 77-78/Καλοκαίρι 1993
-Andre
Gide,
Εισαγωγή-μετάφραση: Βερονίκη Δαλακούρα, περ. Η Λέξη τχ. 176/7,8,2003, σ.
658-663.
-Andre
Gide,
ΟΙΔΙΠΟΥΣ. ΔΡΑΜΑ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ, μτφ. Βασίλης Βασιλικός, σ. 395-400 (το δράμα
δημοσιεύεται στο περιοδικό «Νέα Εστία» έτος ΝΒ΄, τόμος 103ος, τεύχος
1217/15-3-1978, τχ. 1218/1-4-1978.
-Αντρέ Ζίντ (1869-1951), ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΕΜΒΑΤΗΡΙΟ (ΜΑΪΟΣ
1914), σ. 59-60 και σ. από «Ημερολόγιο»
208-212., στον συλλογικό τόμο: ΣΕΛΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 20ΟΥ
ΑΙΩΝΑ. ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΑΛΛΩΝ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ, επιμέλεια: Παναγιώτης Μουλάς-Βάσω Μέντζου,
Προλεγόμενα: Π. Μουλάς, εκδ. Ολκός-Αθήνα 1995.
Σημείωση:
Ο συλλογικός αυτός τόμος, συμπεριλαμβάνει ταξιδιωτικές εντυπώσεις και
αναμνήσεις, όπως μας λέει και ο κεντρικός τίτλος του, «Κείμενα Γάλλων
Ταξιδιωτών του 20ου αιώνα», όπως του Λε Κορμπυζιέ, του Ζαν Ζενέ, του
Ζαν Κοκτώ, του Φρανσουά Μωριάκ, του Ρολάν Μπάρτ, του Ροζέ Μιλλιέξ, του Πωλ
Ελυάρ, της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, του Αντρέ Μαλρώ και πολλών άλλων γάλλων
συγγραφέων και καλλιτεχνών από όλο το φάσμα της γαλλικής διανόησης και
κουλτούρας. Ο ιδρυτής της Νέας Γαλλικής Επιθεώρησης γάλλος συγγραφέας με
παγκόσμια ακτινοβολία Α. Ζίντ, αντιπροσωπεύεται επάξια με αρκετές σελίδες, τόσο
από το προσωπικό του Ημερολόγιο όσο και από τις Ημερολογιακές ανέκδοτες Σελίδες
του Ρομπέρ Λεβέκ. Ας δούμε τα πράγματα με την σειρά: Στις σελίδες 59-60 έχουμε
το κείμενο του ίδιου του Ζίντ, «Τούρκικο εμβατήριο (Μάϊος 1914)», από το έργο
του “(Journal
1889-1939, Gallimard,
1955, σελ. 416-417)”. Στις επόμενες σελίδες, που είναι και πολυπληθέστερες,
αντλούνται και πάλι από τα «Ημερολόγια» του συγγραφέα, (“Journal 1919-1949- Souvenirs, Gallimard, 1955 και 1949”), ως εξής: «ΔΕΛΦΟΙ
(1939)», 1955/ σ.1076-1077, «ΑΝΟΙΞΗ
(1939)», 1955/ σ. 1081-1082. «ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΑΝΑΜΝΗΣΗ, 9. ΙΧ. 1940» 1946. Σ. 208-210.
Ακολουθούν η επιστολή στον ιστορικό της ελληνικής λοογοτεχνίας: «ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ Κ.
Θ. ΔΗΜΑΡΑ» (31/12/1940) από (Revue d’ Athenes, αριθ. 7. Απρίλιος 1951, σ. 41).
Σ. 210-211. Η επιστολή στον έλληνα νομπελίστα μας ποιητή και διπλωματικό,
«ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ» (10/6/1943) από (Bulletin des amis d’ Andre Gide, αριθ. 90-91, Απρίλιος, Ιούλιος
1991, σελ. 263-267, 289, 293, 286), Σ. 211-212.
Και ακολουθεί από την ίδια πηγή του γάλλου συγγραφέα, (αριθ. 40,
Οκτώβριος 1978, σ. 34-35), το [ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΤΙΤΛΟ ΚΑΙ ΑΧΡΟΝΟΛΟΓΗΤΟ], Σ.212. Μετά την
παράθεση Ημερολογιακών και Επιστολικών δημοσιευμάτων του Αντρέ Ζίντ, ακολουθεί
το εκτενές ανέκδοτο Ημερολογιακό κείμενο του συγγραφέα, μεταφραστή και καθηγητή
στην Αναργύρειο Σχολή των Σπετσών Ρομπέρ Λεβέκ (1909-1975), «ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ ΤΟΝ
ΖΙΝΤ», Ανέκδοτο ημερολόγιο, Απρίλιος 1939, σ. 213-228, που δημοσιεύτηκε στα (Bulletin des amis d’ Andre Gide,
αριθ. 90-91, Απρίλιος- Ιούλιος 1991). Από τις σελίδες 228-232
δημοσιεύεται το κείμενο του Ρομπέρ Λεβέκ, «ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΤΙΝΟΙ».
-Αντρέ Ζίντ, «ΜΝΗΜΗ ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ», μτφ. Μαρία
Φωστιέρη, σ. 117-118, και σ.549-550 (μικρό βιογραφικό). Ο λόγος στην απονομή
του Νόμπελ εκφωνήθηκε από τον Γκαμπριέλ Πουό, Γάλλο πρέσβη. Στον τόμο: ΕΝΑΣ
ΑΙΩΝΑΣ ΝΟΜΠΕΛ.ΟΙ ΟΜΙΛΙΕΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΠΟΥ ΤΙΜΗΘΗΚΑΝ ΜΕ ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΕΛ ΣΤΟΝ 20Ο
ΑΙΩΝΑ. Επιμέλεια-Επίλογος Θανάσης Θ. Νιάρχος, εκδ. Καστανιώτη-Αθήνα 2000
(«Χωρίς
αμφιβολία, δεν θα είχε νόημα να μακρηγορήσω για να εξηγήσω πόσο πολύ λυπάμαι
που δεν μπόρεσα να παρευρεθώ σ’ αυτήν την επίσημη τελετή ώστε να εκφράσω
προσωπικά την ευγνωμοσύνη μου, από αδυναμία να πραγματοποιήσω ένα ταξίδι που θα
ήταν συγχρόνως διδακτικό και ευχάριστο.». Και, «Έχω τη γνώμη, κύριοι, ότι με
ψηφίσατε όχι τόσο για το έργο μου όσο για το πνεύμα ανεξαρτησίας που το
χαρακτηρίζει-πνεύμα που στις μέρες μας δέχεται επιθέσεις απ’ όλες τις πλευρές.
Το ότι αναγνωρίσατε αυτό το πνεύμα στο έργο μου και νιώσατε την ανάγκη να το
υποστηρίξετε, μου δίνει αυτοπεποίθηση και βαθιά ικανοποίηση….»)
Ενδεικτικές
πληροφορίες
-Έρμαν Έσσε, Δοκίμια 1905-1986, δεύτερος τόμος, μτφ.
Νανά Ησαϊα, εκδ. Νεφέλη 1986. (Αντρέ Ζίντ, σ.160-163, και “CORYDON” 1933, σ. 163).
-Roderick
Beaton,
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Ποίηση και Πεζογραφία, 1821- 1992,
μτφ. Ευαγγελία Ζούργου- Μαριάννα Σπανάκη, εκδ. Νεφέλη 1996, σ. 195.
(….
«Οι συγγραφείς αυτής της ομάδας ενημερώνονταν και μελετούσαν ξένη λογοτεχνία.
Άλλοτε παραπέμπουν έμμεσα στο έργο του Μπαλζάκ, Ζολά, Ντοστογιέφσκι, Χάμσουν
και Ζιντ ιδιαίτερα, και άλλοτε εφαρμόζουν τεχνικές που φαίνεται να έχουν μάθει
από αυτούς. (25)». Και στην σημείωση: «Αυτές και άλλες ευρωπαϊκές διασυνδέσεις
του ελληνικού μυθιστορήματος στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 τεκμηριώνονται
και σχολιάζονται στο μελέτημα του Peter Mackridge, “European Influences on the Greek Novel during the 1930s”, Journal of Modern Greek Studies 3 (1985), pp. 1-20»).
-Peter Conrad, “The
Observer”, εφ.
Η
Καθημερινή 24/1/1999, Οι αναζητήσεις του Αντρέ Ζιντ.
-Julien
Green,
μτφ. Θανάσης Θ. Νιάρχος, [«Η ΤΡΟΜΕΡΗ ΜΕΤΡΙΟΦΡΟΣΥΝΗ» ΤΟΥ ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ!] σ.
1193-1199, περ. Η Λέξη τχ. 59-60/11,12, 1986.
(«Τα
χρόνια μεταμορφώνουν τα βιβλία. Θα ήταν άδικο να πούμε ότι γερνάνε’ γίνονται
«άλλα». Ένας αναγνώστης του 1970 δεν διαβάζει πιά με τα μάτια που διάβαζε ένας
αναγνώστης του 1930 ένα βιβλίο πού τότε πρωτοεμφανιζόταν και σίγουρα δεν βλέπει
πιά σ’ αυτό τα ίδια πράγματα. Ό,τι φαινόταν φυσικό πρίν σαράντα χρόνια, μπορεί
σήμερα να καταπλήσσει…». «Η εντύπωση που μου έκανε ήταν ταυτόχρονα έντονη και
μπερδεμένη. Η οδοντόφωνη ομιλία του, η επιτήδευσή του που έφτανε ως το μαύρο
του πουλόβερ που οι μανσέτες του του σκέπαζαν σχεδόν τα δάχτυλα, όλα σ’ αυτόν μου
φαίνονταν παράξενα, πόσο όμως αυτά που έλεγε ήταν περίεργα και διαφορετικά απ’
αυτά που άκουγε κανείς συνήθως! Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε η έμφαση που μ’
αυτήν ανέλυε και διεμέλιζε ορισμένες εκφράσεις που δεν φαίνονταν να το
αξίζουν…¨»)
-Ο Jean
Delay
για
τον A.
Gide,
περ. Το Δέντρο τχ. 25-26/9,10,1986, σ. 117-118
-Ρόμπέρ Λεβέκ,(1909-1975), «ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ ΤΟΝ
ΖΙΝΤ»-Ανέκδοτο ημερολόγιο. Απρίλιος 1939, σελίδες 213-228. Στον τόμο Σελίδες
για την ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ, εκδ. Ολκός 1995. (βλέπε και παραπάνω)
«Στο
Μουσείο, που μοιάζει να το γνωρίζει απ’ έξω, ο Ζίντ μάταια αναζητεί τα κρητικά
αγαλματίδια με το κρινολίνο που του είχαν κάνει εντύπωση άλλοτε και που κατά
πάσαν πιθανότητα επέστρεψαν στο Ηράκλειο…. Ως τώρα ο Ζίντ έφαγε απαίσια στην
Αθήνα’ του υποδεικνύω ένα εστιατόριο, ύστερα ανεβαίνουμε στην Ακρόπολη. Πριν
καλά καλά φτάσει στα Προπύλαια, φωνάζει: «Μπροστά σ’ αυτό η Αίγυπτος δεν
υπάρχει! Εκεί τα πάντα είναι άψυχα. Τι συγκίνηση όμως εδώ’ τι ζωή σ’ αυτούς
τους κίονες! Μήπως την επινοούμε εμείς από συγκατάβαση; Όχι όμως, τους
νοιώθουμε να σκιρτούν και να μιλούν’ είναι διαποτισμένοι από ανθρώπινες
ιδιότητες.». Δυστυχώς το εξαίσιο μικρό μουσείο είναι κλειστό την Κυριακή….».
-Andre
Maurois,
ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ, περ. Νέα Εστία έτος Ν΄, τόμος 99ος, τχ. 1174/1-6-1976, σ. 739-742, και 1175/15-6-1976,
σ. 803-817, μτφ. Ξεν. Ι. Καρακάλος.
-Roman
wald-
Lasowski,
ΠΙΑΝΟ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ: ΖΙΝΤ, ΜΠΑΡΤ, ΣΟΠΕΝ, περ. Η Λέξη τχ. 108/3,4, 1992, σ. 251-259,
μτφ. Γιώργος Ξενάριος.
-Ανωνύμως, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 11/3/2001, σ. 31.
50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ. Έζησε και δημιούργησε με τις
αντιφάσεις του.
-Ανωνύμως, περ Αντί τχ. 680/12-2-1999, βιβλιοπαρουσίαση
της εργασίας της Αλεξάνδρας Σαμουήλ «Ο Βυθός του Καθρέφτη» εκδ. Π.Ε.Κρήτης.
-Ανωνύμως, εφ. Ακρόπολις 18/10/1998, βιβλιοπαρουσίαση
για «Ισαβέλα» εκδ. Αγκύρας.
-Μαρία Αδαμοπούλου: Επιμέλεια, εφ. Η Αυγή, Σάββατο
19/12/1998, σ. 11. ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ Ο γκουρού του ελεύθερου έρωτα. Με το έργο του
μεγάλου συγγραφέα ασχολείται ο Κλοντ Μαρτίν και ετοιμάζει μια έκδοση με τίτλο
«Αντρέ Ζιντ ή η επιθυμία της ευτυχίας»
-Τάσος Αθανασιάδης, ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΙΣ. ΔΟΚΙΜΙΑ. Β΄ έκδοση
κείμενο οριστικό. εκδ. Εστία-Αθήνα χ.χ. σ. 34, 60, 128, 129, 130, 134, 154,
195.
-Τάσος Αθανασιάδης, ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ.
ΔΟΚΙΜΙΑ, εκδ. Εστία-Αθήνα 1980, σ. 16, 21, 25, 27, 73, 77, 85, 87, 140, 142,
167, 189, 193, 271, 272, 291, 293.
-Κώστας Βούλγαρης, εφ. Η Αυγή, Πέμπτη 22/4/1999, σ.
16, Η πρόσληψη του Αντρέ Ζιντ στην Ελλάδα. βιβλιο/κη για Αλεξάνδρα Σαμουήλ, ο
βυθός του καθρέφτη. Ο Andre
Gide
και
η ημερολογιακή μυθοπλασία στην Ελλάδα. εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,
Ηράκλειο, 1998, σελ. 317.
-Γεράσιμος Βώκος, εφ. Το Βήμα 3/3/1996, Συμβουλές
στο νέο συγγραφέα. Ο Γερ. Βώκος γράφει για τη δημοσιογραφία στη λογοτεχνία με
σημείο αναφοράς ένα κείμενο του Αντρέ Ζιντ.
-Τάσος Γουδέλης, εφ. Ελευθεροτυπία-περ. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2/3/2001,
σ. 3, βιβλιο/κη για Α. Ζ: «Ο ανηθικολόγος» μτφ. Νίκη Μολφέτα, εκδ. Πατάκη. Ο υπεράνθρωπος και το λανθάνον. Ένα
μυθιστόρημα που μεταφέρει το παιχνίδι με τα απωθημένα αισθήματα.
-Τιτίκα Δημητρούλια, Μια ύστατη άσκηση αρμονίας. Το
κύκνειο άσμα του Αντρέ Ζιντ συνοψίζει και κωδικοποιεί τη ζωή και το έργο του.,
εφ. Το Βήμα της Κυριακής 11/11/2001, σ. 21(το άλλο βήμα-μονόλογοι), βιβλιο/κη
για Α. Ζ. «Θησέας», συλλογική μετάφραση, εκδ. Πατάκη 2001.
-Δέσποινα Θεοδωράκη. ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ
ΜΕΣΩ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ, (Νίκος Καζαντζάκης, Παναϊ Ιστράτι, Αντρέ Ζίντ και
Τζων Στάινμπεκ), εκδ. Βικελαία Βιβλιοθήκη-Δήμος Ηρακλείου 1988. Το τρίτο
κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον γάλλο συγγραφέα: «Ο Αντρέ Ζίντ και η Ε.Σ.Σ.Δ. Το
οποίο χωρίζεται: Ι. Ο ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ ΠΡΙΝ ΑΠΌ ΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΕΜΠΕΙΡΙΑ, 75-,. ΙΙ.
ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ Ε.Σ.Σ.Δ., 81-, ΙΙΙ. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΗΝ Ε.Σ.Σ.Δ., 83-,. Περιγραφή των
χώρων, 85-,.- Περιγραφή των κατοίκων, 87-,..- Τα υπέρ και τα κατά. Τοποθέτηση
του συγγραφέα, 90-,..-Το κείμενο-ο συγγραφέας, 92-,..-VI. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ. ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ
ΕΡΓΟΥ.- ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΗΝ Ε.Σ.Σ.Δ. 94-, Διορθώσεις στην
επιστροφή μου από την Ε.Σ.Σ.Δ., 95-, .
-Μάρυ Θεοδοσοπούλου, εφ. Η Εποχή, Κυριακή 1/10/2000,
σ. 27. Βιβλιο/κη στις «Στάσεις» για Ζιντ- Μπωντλαίρ- Βαλερύ, «Προς νέους
συγγραφείς» εκδ. Ολκός 2000.
-Γιώργος Θεοτοκάς, ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ (1939-1953),
Εισαγωγή, επιμέλεια: Δημήτρης Τζιόβας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας»- Αθήνα
1987, σ.9, 39, 46, 71, 73, 74, 122, 163, 164, 240, 241, 263, 409, 518, 580,
605.
Σημείωση:
Η
αναφορά της σελίδας 518, δεν ευσταθεί. Ενώ η σελίδα 580 είναι τυπογραφικό
λαθάκι και πρέπει να γίνει 581. Οι σελίδες 9, 39, 46, είναι από την Εισαγωγή. Η
σελίδα 71 είναι από το Ημερολόγιο του Θεοτοκά της 13/4/1939 που μας μιλά για
την incognito
τριών εβδομάδων επίσκεψη του Andre
Gide,
στην Αθήνα. «Χτές, μες στη μεγάλη αυτή
ταραχή, μιά συνάντηση απροσδόκητη, μιά συνάντηση από κείνες που είχα
περισσότερο επιθυμήσει στη ζωή μου. Ο Andre Gide στην Αθήνα. Είναι εδώ και τρείς
εβδομάδες incognito.
Φεύγει αύριο. Τις τελευταίες μέρες θέλησε να γνωρίσει μερικούς από μας, γνώρισε
το Δημαρά που τον κάλεσε σπίτι του και που με ειδοποίησε χτές το απόγευμα. Ήρθε
και ο Σεφέρης. Ήταν εκεί επίσης ο Θεμιστοκλής Αθανασιάδης και ένας φίλος
του Gide ονόματι Robert Levesque, που τον συνόδευσε στις εκδρομές
που έκανε στην Ελλάδα.». Βλέπε και Γ. Θεοτοκάς, «Συνάντηση με τον Αντρέ Ζίντ»,
Νεοελληνικά Γράμματα, 29 Απριλίου 1939, σς. 1,3 και ‘Ο Αντρέ Ζίντ στην Ελλάδα’
, Αθηναϊκά Νέα, 30-4-1939.. Στην σελίδα 73 της ίδιας ημερομηνίας, γράφει ο
Θεοτοκάς: «Πολιτική και κοινωνική συζήτηση. Ο Gide βρίσκεται στην ίδια αγωνία που
βρισκόμαστε όλοι μας, δεν έχει τίποτα να μάθει σ’ αυτό το σημείο. Απογοήτευση
και αμηχανία του. Αρνείται απόλυτα τη σοβιετική Ρωσία. Ξεπέρασε, λέει, αυτό το
στάδιο. Μιλά πολύ αυστηρά για το μαρξιστικό δογματισμό, για την ολέθρια
επίδρασή του στην πνευματική και καλλιτεχνική ζωή. Αλλά δεν πιστεύει σε κανένα
από τα υπάρχοντα καθεστώτα. Πιστεύει μονάχα ότι το κοινωνικό πρόβλημα είναι το
κέντρο της σύγχρονης ζωής, ότι το πρόβλημα αξιώνει επιταχτικά μιά λύση, αλλά
δεν ξέρει ποιά θα είναι η λύση….». Το όνομα του Ζίντ της σελίδας 122 είναι από
το Δεύτερο Τετράδιο του Γ. Θ. της 16/1/1940. Της σελίδας 163 και 164 είναι από
το ίδιο Τετράδιο, με ημερομηνία 5/10/1940. Οι σελίδες 240 και 241 είναι από το
Τρίτο Τετράδιο του Γ. Θ. με ημερομηνία 9/2/1941. Η σελίδα 263 είναι από το
Τέταρτο Τετράδιο με ημερομηνία 7/7/1941. Η σελίδα 409 είναι από το Έκτο
Τετράδιο με ημερομηνία 2/4/1943, όπου ο Γιώργος Θεοτοκάς εκφέρει μια αρνητική
κρίση για το έργο του Ζίντ, ενώ μερικές μέρες μετά, την 12 Απριλίου, κάνει λόγο
για «Ένας ωραίος στοχασμός του Βίνκελμαν». Γράφει για τον Ζίντ: «Φυλλομετρώ Andre Gide. Τώρα βλέπω καθαρά τα όριά του.
Λιγότερο σπουδαίος απ’ ό,τι είχαμε νομίσει στα νεανικά μας χρόνια και η σκέψη
του αρκετά ρηχή. Στα γενικά ζητήματα, εκπληκτικές αφέλειες. Όταν δω τα όρια
ενός συγγραφέα, ο θαυμασμός μου σβήνει. Τούτο όμως δεν με ρίχνει κατ’ ανάγκη
στην άρνηση. Του Gide
ο ρόλος στην πνευματική ζωή του μεσοπολέμου και στο σχηματισμό της γενιάς μου
ήτανε τόσο μεγάλος, που θα ήταν κουτό να τον ξεγράψει κανείς». Η σε γαλλική
γλώσσα άποψη του Ζίντ που παρατίθεται στα Ημερολόγια του Γιώργου Θεοτοκά σελ.
581,είναι από το Ένατο Τετράδιο με ημερομηνία 5/8/1946. Ενώ της σελίδας 605 από
το Δέκατο Τετράδιο με ημερομηνία 29/10/1947.
Από την δεύτερη σημείωση της εισαγωγής του Δημήτρη
Τζιόβα αντιγράφουμε:
«Ο
Andre
Gide
χρησιμοποίησε συχνά την ημερολογιακή μορφή στο έργο του (βλ. Les cahiers d’ Andre Walter (1891), Paludes (1895), La symphonie pastorale (1919) L’ ecole des femmes (1929), και το Ημερολόγιο των
«Κιβδηλοποιών», στο οποίο ο Θεοτοκάς αναφέρεται ήδη από το Ελεύθερο Πνεύμα
παραθέτοντας ένα «στιγμιότυπο της εσωτερικής τρικυμίας του δημιουργού (σ. 30),
φαίνεται πώς ώθησε τον τελευταίο να δημοσιεύσει το Ημερολόγιο της Αργώς και του
«Δαιμονίου» (1939). Εμφανείς είναι και οι επιδράσεις του Gide στην Αργώ, αλλά και σε άλλους
πεζογράφους της εποχής. Γενικά για τη σχέση του Gide με Έλληνες λογοτέχνες βλέπε το
άρθρο της R.
Richter,
Andre
Gide
en
Grece.
Temoignages et letters, Annales de la Faculte des
Lettres et Sciences Humaines de Nice, 22, 1974, σς.
241-249.). .
-Γιώργος Θεοτοκάς, ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΥΓΕΙΑ. ΔΟΚΙΜΙΑ
ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Εισαγωγή-Επιμέλεια: Δημήτρης
Τζιόβας, εκδ. Εστία-Αθήνα 2005, σ. 25, 54, 238, 252, 275, 276, [(286-289) το 32
κεφάλαιο: Συνάντηση με τον Αντρέ Ζίντ], [(290-292) το 33 κεφάλαιο Ο Αντρέ Ζίντ
στην Ελλάδα], 299, 356, 380, 382, 386, 387, 506.
-Γιώργος Θεοτοκάς, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ «ΑΡΓΩΣ» ΚΑΙ ΤΟΥ
«ΔΑΙΜΟΝΙΟΥ», Φιλολογική Επιμέλεια: Γιώργος Π. Σαββίδης, εκδ. ΠΟΙΚΙΛΗ
ΣΤΟΑ-ΛΕΣΧΗ, Αθήνα 1989, σ. 21, 56, 161, 152, 107,161.
-Γιώργος Θεοτοκάς, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ, εκδ. Εστία-Αθήνα
1994, σ. 334. (στο κεφάλαιο Β΄ «Το
κατηγορούμενο πνεύμα», ο Θεοτοκάς μνημονεύει την διασκευή του έργου «ΔΙΚΗ» του
Φράνς Κάφκα από τον Α. Ζίντ.)
-Γιώργος Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα,, επιμέλεια Κ. Θ.
Δημαράς, εκδ. Ερμής-Αθήνα 1979. Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη ΣΠ 22, σ. κζ΄, 10, 30.
Στην εισαγωγή του ο Κ. Θ. Δημαράς σημειώνει για το
έργο ότι ο Θεοτοκάς γράφει ότι: «… ως πρόδομο του μέλλοντός μας». Τέτοιους
προδρόμους σημειώνει δύο, ο Andre
Gide
είναι στην Γαλλία «ο πιό μεγάλος» στην Γερμανία, ο Στέφαν Τσβάϊχ είναι ένας από
τους πρώτους…».. Ενώ ενδιαφέρουσες είναι οι απόψεις του Γιώργου Θεοτοκά της
σελίδας 30 που λέει μεταξύ άλλων:
«Την
ίδια αυτή επίκληση του ανοιχτού πελάγους βρίσκουμε στα ιδιαίτερα σημειωματάρια
του Andre
Gide.
Ο συγγραφέας των Κιβδηλοποιών, περιπλανημένος στους παρθένους κόσμους που
εξερευνά, ρίχνει στο ημερολόγιό του αυτήν την συγκινητική σελίδα που μοιάζει
ένα στιγμιότυπο της εσωτερικής τρικυμίας του δημιουργού.
«1
Αυγούστου,
Δέρνω
σύννεφα ώρες ολόκληρες. Αυτή η προσπάθεια να προβάλλω έξω μιά εσωτερική δημιουργία,
να καταστήσω αντικειμενικά το θέμα (προτού υποτάξω το αντικείμενο) είναι
καθαυτό εξαντλητική. Και επί μέρες και μέρες δεν διακρίνω τίποτα και νομίζω πως
η προσπάθεια πάει χαμένη. Το σπουδαιότερο είναι να μην σταματήσει κανείς. Να
πλέει επί μέρες και μέρες χωρίς να διακρίνει καμμιά στεριά. Θα πρέπει στο
βιβλίο να μεταχειριστώ αυτήν την εικόνα. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες και
επιστήμονες είναι άνθρωποι της αχτής που νομίζουν ότι χάθηκαν μόλις παύσουν να βλέπουν στεριά-Ίλιγγος του
κενού χώρου».
Κραυγή πόνου ή κραυγή ηδονής. Ίσως τα δύο
μαζί. Πόνος της απομόνωσης και του αγνώστου, ηδονή της ανεξαρτησίας, ηδονή που
ανταποκρίνεται σε μια ανάγκη ακατανίκητη. «Βγήκα από το σπίτι των επιστημόνων
χτυπώντας την πόρτα πίσω μου», έλεγε ο Ζαρατούστρας. «Είμαι πολύ φλογερός και
καμένος από τις ίδιες τις σκέψεις μου. Χάνω συχνά την αναπνοή μου. Τότε πρέπει
να εγκαταλείψω τα σκονισμένα δωμάτια και να βγώ στον καθαρό αέρα».».
-Λ. Κ., εφ. Εβδόμη 22/5/1988, ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ «Τα υπόγεια… του Κρεμλίνου» Ψάχνοντας στα σκοτάδια της σταλινικής κοινωνίας.
-Λ. Κ., εφ. Εβδόμη 22/5/1988, ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ «Τα υπόγεια… του Κρεμλίνου» Ψάχνοντας στα σκοτάδια της σταλινικής κοινωνίας.
-ΚΑΛ. Εφ. Τα Νέα (;), ;/2/1951, Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ. ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ.
-Αντρέας Καραντώνης, ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ Γ΄ τόμος, εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμα- Αθήνα 1979,
σ. 273, 275, 293, 297, 404, 408.
Ο
Αντρέας Καραντώνης, αναφέρει τον Α. Ζ. στις σελίδες 273,275, 293,297 στο
δοκίμιό του για τον «ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ», ο Ζίντ υπήρξε φίλος του Π. Βαλερύ και
εκτιμούσε το έργο του. Με δική του παρότρυνση ο Βαλερύ συγκέντρωσε και εξέδωσε
τα ποιήματά του. Οι σελίδες 404,408, που αναφέρεται ο Α. Ζ. είναι από το
κείμενο του Καραντώνη για τον ινδό συγγραφέα και ποιητή ΡΑΜΠΙΤΡΑΝΑΘ ΤΑΓΚΟΡ. Ο
Αντρέ Ζίντ είχε μεταφράσει και προλογίσει την ποιητική συλλογή «Λυρική
Προσφορά» του ινδού νομπελίστα ποιητή.
-Αντρέας Καραντώνης, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΟΙΗΣΗ- ΓΥΡΩ
ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμα-Αθήνα 1976, 4η
έκδοση βελτιωμένη, σ. 82, 96.
(στο
4ο και 5ο κεφάλαιο του τόμου, όπου ο Καραντώνης μιλά και
αναφέρει τις απόψεις και τις θέσεις των υπερρεαλιστών για τα «αριστουργήματα
των αιώνων». Ο ζωγράφος Πικαμπία γράφει: «αν επί δέκα λεπτά διαβάσετε μεγαλοφώνος
Αντρέ Ζίντ, θα αισθανθείτε να βρωμάει το στόμα σας».».)
-Αντρέας Καραντώνης, ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ
ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ’30. Γ΄ έκδοση (συμπληρωμένη με νέα μελετήματα), εκδ. Δημ. Ν.
Παπαδήμα-Αθήνα 1990. Το όνομα του Α.
Ζίντ αναφέρεται σε ορισμένες σελίδες των μελετημάτων του Α. Καραντώνη για
έλληνες και ελληνίδες πεζογράφους.
-Γιώτα Κωνσταντάτου, περ. Symbol τχ.
112/12, 1997, Ένα επιμύθιο για μια ιδιοφυΐα. Βιβλιο/κη για Α. Ζ. "Ο Όσκαρ
Ουάιλντ και εγώ» εκδ. Στοχαστής.
-Ζήσιμος Λορεντζάτος, «Ο Θησέας του Αντρέ Ζίντ», στο
δίτομο έργο του «ΜΕΛΕΤΕΣ» , εκδ. Δόμος-Αθήνα 1994, σ. Α΄ τόμος, 101,106,
353,351. Β΄ τόμος, 217-292, 219, 452,471, 605,612.
Η Ομιλία αυτή του
Λορεντζάτου, κυκλοφόρησε, «Ο Θησέας του Αντρέ Ζίντ και άλλα κείμενα» εκδόσεις
Σείριος 1952. (δες και Α. Σαμουήλ, σ. 297)
-Χριστίνα Λύσσαρη, λήμμα σ. 746-747, στο Λεξικό
Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Πατάκη 2007.
-Λίνα Λυχναρά, Ο μύθος της δημιουργίας.
Εξομολογητικά κείμενα για τα μυστικά της γραφής από τρείς μεγάλους τεχνίτες του
λόγου., εφ. Το Βήμα Κυριακή 22/4/2001, σ.44 (το άλλο βήμα- συγκρίσεις)
βιβλιοκ/κη για Ζιντ-Μπωντλαίρ-Βαλερύ, Προς νέους συγγραφείς και μεταφραστές,
εκδ. Ολκός 2000.
-Παναγιώτης Μουλλάς, ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ.
Κριτικές καταθέσεις, εκδ. Στιγμή- Αθήνα 1989, σ. 61, 101.
(στο κεφάλαιο για το έργο του πολυγραφότατου
επαγγελματία πεζογράφου και βουλευτή Βασίλη Βασιλικού, «ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ
ΤΡΙΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ», 1. Το ΦΥΛΛΟ (1961), σημειώνει σχετικά:
«…Στο πλήρωμα του χρόνου οι ενδείξεις επαληθεύτηκαν
με τρόπο εκρηκτικό. Τα Θύματα ειρήνης (1956) ίσως φαντάζουν στην επιφάνειά τους
σαν μιά τεχνική μεταστάθμευση από τον Gide στον Camus
και από τους Κιβδηλοποιούς στην Πανούκλα στην ουσία τους όμως συνοψίζουν τον
απολογισμό της τριετίας, που στάθηκε τόσο αποφασιστική, εκφυλίζοντας την
εφηβική έκπληξη σε νεανική υπεροψία, πρόθεση απονομής ευθυνών και, τέλος,
διάθεση οργής.».
-Παναγιώτης Δ. Μαστροδημήτρης, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ. ΜΕΛΕΤΕΣ
ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ, τόμος Γ΄, εκδ. Γνώση 1988, σ.
196, 205, 270, 273, 286, 322-323.
(Στο
τρίτομο αυτό σπονδυλωτό έργο του ομότιμου καθηγητή πανεπιστημίου κύριου Π. Δ.
Μαστροδημήτρη, έχουν συναχθεί παλαιότερα δημοσιεύματά του σε περιοδικά. Οι σελίδες 196 και 205 που αναφέρονται στον
Αντρέ Ζιντ, είναι από το κείμενό του «Οι μαρτυρίες τριών ποιητών για την 28η
Οκτωβρίου 1940». Αναφέρεται συγκεκριμένα, στις Ημερολογιακές καταθέσεις, Μέρες
Γ΄, του ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Όπου ο νομπελίστας μας ποιητής γράφει για τον
Α.Ζ. Οι κατοπινές σελίδες αναφοράς στον
Α.Ζ., 270, 273, 286, είναι από το ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ του τόμου και συγκεκριμένα, την
εμπεριστατωμένη πολυσέλιδη μελέτη του Π.
Δ. Μ, «ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧΙΝΗ» (Παρουσίαση και συναγωγή
προτάσεων), ενώ στις σελίδες 322-323, μεταφέρεται στην κριτική του Α. Σαχίνη
για το έργο του γάλλου νομπελίστα συγγραφέα Andre Gide, Dostoievsky (1923 (29.11.’66), Δ΄ 97-101).
-Επαμεινώνδας Γ. Μπαλούμης, ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ’20
ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα- Αθήνα σ. 326, 401.
(Ο
Επαμεινώνδας Γ. Μπαλούμης, εντάσσει στην ομάδα των Κοσμοπολίτικων πεζογράφων
που διαμορφώθηκε γύρω στα 1880 στην Ευρωπαϊκή ήπειρο και πήρε παγκόσμια μορφή
μετά τον πόλεμο του 1914. Ενώ, αναφέρεται ακόμα στην επιρροή του Ζίντ στο έργο
του Στέλιου Ξεφλούδα, «τα Τετράδια του Παύλου Φλώρου»),
-Λιλίκα Νάκου, ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΣΑ, εκδ.
Δωρικός-Αθήνα 1980, σ. 97-114.
Το βιβλίο αυτό με τις προσωπικές αναμνήσεις της
παλαιάς δημοσιογράφου και συγγραφέως Λιλίκας Νάκου, εκδόθηκε για πρώτη φορά το
1965 από τις εκδόσεις Alvin
Redman-
Hellas..
Η Λιλίκα Νάκου, μας έχει δώσει και ένα ενδιαφέρον χρονικό για την περιοχή των
Βούρλων στον Πειραιά. (Πρίν την περιοχή της Τρούμπας).
-Δημήτρης Νικολαρεϊζης, δοκίμια κριτικής, β΄ έκδοση,
εκδ. Πλέθρον-Αθήνα 1983, (α΄ έκδ. Γ. Φέξης 1962). («ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ANDRE GIDE, σ. (15-45) και
13,130,195,243,244. Μετά την Βιβλιοκριτική του Βάσου Βαρίκα που
αναδημοσιεύεται στον τόμο, και τον Πρόλογο του συγγραφέα, ο Δημήτρης
Νικολαρεϊζης ανοίγει την αυλαία των δοκιμιακών του εργασιών με το κείμενό του
για τον Αντρέ Ζίντ. Η μελέτη αυτή που αποτελείται από ΙΧ κεφάλαια, είναι μια
πυκνή και εμπεριστατωμένη εργασία πάνω στην συγγραφική παρουσία του γάλλου
συγγραφέα. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά σε συνέχειες στο λογοτεχνικό περιοδικό
«Νέα Εστία», στα εξής τεύχη: α) έτος Δ, τχ. 92/ 15 Οκτωβρίου 1930, «Το Έργο του
Andre
Gide,
Κριτική Συμβολή, σ.1095-1099.(κεφάλαια 3)., β) έτος Δ΄, τχ. 93/1 Νοεμβρίου
1930, σ. 1147-1152 (κεφάλαια 3 και 4)., γ) έτος Δ΄, τχ. 94/ 15 Νοεμβρίου 1930,
σ. 1198-1203 (τα υπόλοιπα κεφάλαια). Στην πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό, ο
Δημήτρης Νικολαρεϊζης, κάτω από το 8ο κεφάλαιο αναγράφει την λέξη «
ΤΟ ΥΦΟΣ» που έχει αφαιρεθεί από την αναδημοσίευσή του στο βιβλίο. Επίσης, ορισμένες
λέξεις και προτάσεις του δοκιμίου στο περιοδικό μαυρίζονται έντονα. Αρχίζει την
μελέτη: «Για τη σύγχρονη
γενεά, η λογοτεχνική παραγωγή του Gide των τελευταίων είκοσι χρόνων, με
το βάρος της ωριμότητάς της και την έλξη που ασκούν πρόσφατα έργα, είναι σαν ενός
ωραίου αρχιτεκτονικού κτίσματος η επιβλητική και γνώριμη πρόσοψη, που τραβά όλη
την προσοχή μας. Την πρόσοψη αυτή την αισθανόμαστε περισσότερο κοντά μας’
αναγνωρίζουμε σ’ αυτή κάτι από τον εαυτό μας’ και δεν έχουμε την περιέργεια ν’
ανατρέξωμε τη σταδιοδρομία του Gide και να φτάσωμε στις πρώτες αρχές
της, κάπως λησμονημένες πιά σήμερα.
Ωστόσο
η αναδρομή αυτή στο παρελθόν, απαραίτητη για να γνωρίσουμε την εσωτερική
αρχιτεκτονική του έργου, μας δίνει και τη γοητεία του αποκαλυπτικού ταξιδιού
ανάμεσα σε τοπία με χρώματα και σχήματα που δεν είναι από τα συνηθισμένα.». -Δημήτρης Νικορέτζος, Εν τη Ρύμη, του Λόγου.
Αισθητικές Σπουδές Στην Ποιητική Τέχνη, εκδ. Μαυρίδης- Αθήνα 2004, σ. 191. Στο
κεφάλαιό του «ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ»,
αναφέρει την ρήση του Αντρέ Ζίντ για την τέχνη: «Θα ήταν, ίσως
κοινοτοπία, το να ισχυριστώ ότι η ποίηση αποτελεί κατάκτηση της στέρησης. Εδώ
αληθεύει η ρήση του Andre
Gide,
που αναφέρει στο κριτικό του δοκίμιο Nouveaux pretextes, 1911 (Νέα προσχήματα): «Η τέχνη
γεννάται με τον περιορισμό, ζεί με την πάλη, πεθαίνει με την ελευθερία». Άρα οι
ανέσεις-όσο και αν τις επιζητούν οι άνθρωποι-δεν δίνουν τη μεγάλη τέχνη, αλλά η
στέρηση, η δοκιμασία, ο θάνατος, η φυλακή….».
-Κώστας Ουράνης, Η «ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ» ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ, περ. Νέα
Εστία έτος ΚΕ΄, τόμος 49ος, τεύχος 569/ 15-3- 1951, σ. 361-363.
-Κώστας Ουράνης, «Η περίπτωση Αντρέ Ζίντ» (1951), σ.
119-123. στο ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ, τόμος ΙΙΙ, εκδ. Βιβλιοπωλείον της
Εστίας-Αθήνα χ.χ. Στο Β΄ κεφάλαιο «Μορφές της Γαλλίας».. (μεταφορά από Ν.
Εστία)
(….
Ας μη νομισθεί, ωστόσο, ότι ο Ζίντ, παύοντας να προκαλεί θόρυβο και να επηρεάζει,
έχασε, γι’ αυτό, το πάν. Το εναντίο: ό,τι του απόμεινε είταν πολύ-κι’ είταν το
καλύτερο. Είταν (και είναι) η καθαρά λογοτεχνική αξία, και σημασία, του έργου
του-πού και θα του εξασφαλίσουν την επιβίωση, τώρα πιά που ο Αντρέ Ζίντ είναι Tel qu’en lui meme enfin l’ eternite le change.)
-Γ. Π. περ. Ελληνική Δημιουργία τχ. 76/1-4-1951, σ.
572. Ο θάνατος του Andre
Gide.
-Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ο ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο
ΛΟΓΟΣ.ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ GIDE,
περ. Νέα Εστία έτος ΚΕ΄, τόμος 49ος, τεύχος 569/15-3-1951, σ. 364-372.
-Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Τα Πρόσωπα και τα Κείμενα,
τόμος Στ΄, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων 1985, σ. 113-, ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ GIDE. (μεταφορά από «Νέα Εστία»)
-Κωστή Παπαγιώργη, περ. Αθηνόραμα τχ. 354/22-2-2007,
σ.110., βιβλιο/κη για «Η στενή πύλη» εκδ. Μεταίχμιο
-Κλέων Παράσχος, «Ο ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΖΙΝΤ», περ. Νέα
Εστία, έτος ΚΕ΄, τόμος 49, τεύχος 569/ 15-3-1951, σ. 373-375. Και από (Αλεξάνδρα Σαμουήλ, σ. 299, Κ. Παράσχος, Andre Gide, «Ελεύθερον Βήμα» 5/8/1924).
-Τίτος Πατρίκιος, λήμμα, Παγκόσμιο Βιογραφικό
Λεξικό. Εκπαιδευτική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 4ος, εκδ. Εκδοτική
Αθηνών – Τα Νέα, 1999, σ. 18-19 «Συνεχίζοντας τα
ταξίδια του, επισκέφτηκε το 1939 την Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Σενεγάλη. Τη
χρονιά εκείνη εκδόθηκε, ύστερα από αποσπασματικές δημοσιεύσεις, το Ημερολόγιο,
1889-1939 (Journal,
1889-1939), που το ακολούθησαν άλλοι δύο τόμοι, το 1946 (περίοδος 1939-42) και
το 1950 (περίοδος 1942-50). Τα Ημερολόγια του Ζίντ, μια λογοτεχνική αποτύπωση
της πορείας του επί 60 χρόνια και του στοχασμού του πάνω σ’ αυτή, αποτελούν
μιαν από τις σπουδαιότερες πλευρές του έργου του. Το 1940, μετά την είσοδο των
Γερμανών, παραιτήθηκε από τη Νέα Γαλλική Επιθεώρηση, που διευθυντής της είχε
διορισθεί ο συνεργάτης τους Ντριέ Λα Ροσέλ, και από το 1942 ως το 1945 έζησε
στην Τύνιδα και στο Αλγέρι.
Ο
Ζίντ εξακολουθεί να γράφει ως τα γερατειά του. Σ’ ένα από τα ωραιότερα
αφηγήματά του, τον Θησέα (Thesee,
1946) αντικρίζει τις περιπέτειες του ήρωα σαν την περιπέτεια του Ανθρώπου, που
η δικαίωσή της βρίσκεται στην ανυποχώρητη αναζήτηση της αυτογνωσίας…».
-Γιώργος Πράτσικας, εφ. Ελεύθερος Κόσμος αρ.
632/11-8-1968, σ. 8. ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ. Το δράμα του Αντρέ Ζιντ.
-Αλεξάνδρα Σαμουήλ, περ. Διαβάζω τχ. 320/13-10-1993,
σ. 31-35, Ο Σεφέρης, ο Gide και
το ημερολογιακό μυθιστόρημα. (Το κείμενο αυτό εκφωνήθηκε στο συμπόσιο που
πραγματοποιήθηκε στην Πρέβεζα (31.1.92- 2. 2. 92) με θέμα ο ποιητής Γιώργος
Σεφέρης. Είκοσι χρόνια από το θάνατό του)
-Αλεξάνδρα Σαμουήλ, περ. Σύγκριση τχ. 7/6, 1996,
σ.7-17, Είσοδος και Απήχηση του Έργου του Gide στην
Ελλάδα.
-Απόστολος Σαχίνης, ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΙ
ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ, εκδ. Κωνσταντινίδη 1979, σ. 107.
(Ο
Α. Σαχίνης στις σελίδες του μελετήματός του αφιερωμένες στον πολυγραφότατο και
βουλευτή Βασίλη Βασιλικό, (που, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, είναι ίσως ο
μοναδικός έλληνας συγγραφέας που βιοπορίζεται από τα μυθιστορήματά του), κάνει
λόγο για την επιρροή του Αντρέ Ζιντ σε έργο του. Γράφει: «Στις Αναμνήσεις από
τον Χείρωνα, που δημοσιεύτηκαν το 1974, ο Βασίλης Βασιλικός συγκεντρώνει
πεζογραφήματα γραμμένα από το 1950 ως το 1967. Τα πρώτα, το «Αναμνήσεις από τον
Χείρωνα» (1954) και το «Ιησούς δωδεκαετής» (1952), ανήκουν στην περίοδο Διήγησης
του Ιάσονα και μαρτυρούν την επίδραση των λυρικών αφηγημάτων του Andre Gide’ και ορισμένα σύντομα λυρικά
κομμάτια, που δημοσιεύονται στις σελίδες 149-176 του τόμου και είναι
περιγραφικά ή στοχαστικά….»)
-Απόστολος Σαχίνης, ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ. ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ,
εκδ. Ινστιτούτο του Βιβλίου Μ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1989, σ. 16,17, 157, 200-205.
(Πολύτιμος
αποδελτιωτικός και αναγνωστικός θησαυρός τα βιβλία και τα Τετράδια Κριτικής του
Απόστολου Σαχίνη, όσον αφορά την ελληνική και ξένη πεζογραφία. Δεν γίνεται να
ασχοληθείς με τον πεζό λόγο και να μην γνωρίζεις και έχεις διαβάσει τις
κριτικές εργασίες του Απόστολου Σαχίνη. Ο Σαχίνης, έδειξε τον δρόμο στους
νεότερους και μεταγενέστερους έλληνες κριτικούς της ελληνικής και ξένης
πεζογραφίας, όπως πχ. είναι η περίπτωση του κριτικού Δημοσθένη Κούρτοβικ. Όπως
αντίστοιχα στον ποιητικό λόγο, μετά τον παλαιό κριτικό Κλέων Παράσχο, έχουμε
τον σύγχρονο των ημερών μας Αλέξη Ζήρα. Οι τόμοι του Απόστολου Σαχίνη είναι
συγκεφαλαιωτικές προτάσεις ανάγνωσης και ερμηνείας της πεζογραφίας. Στην σελίδα
16 που κάνει μνεία στον Α. Ζ. είναι από το κεφάλαιο «Ο μοναχικός άνθρωπος» και
συγκριμένα στην εξέταση του έργου του ρώσου συγγραφέα Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Ενώ στην σελίδα 17 είναι σε
σχόλιο για τον Α. Ζ. στην σημείωση 1. Στην σελίδα 157 που αναφέρεται η
περίπτωση του Α. Ζ. και στο κεφάλαιο για το ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, σημειώνει
μεταξύ άλλων: «Και οι καλύτεροι συγγραφείς του 20ου αιώνα, ο Andre Gide και ο Marcel Proust, το αντιπροσωπεύουν επάξια, γιατί
συνδυάζουν με επιτυχία στο έργο τους τα πιο γόνιμα στοιχεία της ανανέωσης και
της παράδοσης.». Τέλος, στις σελίδες 200-205 μεταφέρεται η μελέτη του Α.
Σαχίνη, του 1951, «Ο ANDRE
GIDE
ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΘΑΡΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ»).
-Γιώργος Σεφέρης, ΜΕΡΕΣ Γ΄ 16 ΑΠΡΙΛΗ 1934-14
ΔΕΚΕΜΒΡΗ 1940, εκδ. Ίκαρος-Αθήνα 1977, σ. 115-116, 158, 177, passim
Σημείωση:
Η αναφορά του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη,
σε βιβλία του είναι αρκετές και σε τακτά, εκείνης της περιόδου, χρονικά
διαστήματα. Πέρα φυσικά από την επίδραση που άσκησε ο Ημερολογιακός Ζίντ στην
δική του τεχνοτροπία και μέθοδο συγγραφικής του δημιουργίας. Στην πολύτομη
σειρά των Ημερολογιακών του Καταθέσεων με τον γενικό τίτλο «ΗΜΕΡΕΣ». Στην
έκδοση του «Πολιτικού του Ημερολογίου», στον Δοκιμιακό του λόγο, στην
Αλληλογραφία του με έλληνες συγγραφείς και διανοούμενους. Οι πολύτομες «ΗΜΕΡΕΣ»
του Γιώργου Σεφέρη οφείλουν πολλά στα Ημερολόγια του Ζίντ, κοιταγμένες ασφαλώς
μέσα στα πλαίσια της ελληνικής ιστορικής και καλλιτεχνικής πραγματικότητας, και
στην χαρακτηριστική ιδιοσυγκρασία του ίδιου του ποιητή και διπλωμάτη. Φειδωλός
πάντοτε στις κρίσεις του, καθόλου φειδωλός στην γραφή του,- αν αναλογιστούμε το
πλήθος των επιστολών που έγραψε και απέστειλε σε δεκάδες φίλους του και άλλους
έλληνες και κύπριους συγγραφείς και στοχαστές, θα διαπιστώσουμε από τις
ημερολογιακές λεπτομέρειες του Γιώργου Σεφέρη, την «πνευματική» επιρροή του
Ζίντ, τουλάχιστον σε ζητήματα θεωρητικής κριτικής και θεωρητικών και τεχνικών
προβλημάτων που αφορούν τον ελληνικό και ευρωπαϊκό λόγο και την εξέλιξή του. Ο
λόγος και οι κρίσεις του Σεφέρη, είναι ποιο σαφής, με μεγαλύτερα ιστορικά
ανοίγματα και πολιτικές παρατηρήσεις. Μια σύμπλευση προσωπικών του σοβαρών
κρίσεων και παρατηρήσεων, πάνω σε πολιτικά θέματα και πολιτικές επιλογές και
έλληνες πολιτικούς. Σκέψεις για ζητήματα της ελληνικής γλώσσας της ελληνικής
παράδοσης, των έργων και των επιτευγμάτων της. Στα ερωτήματα που θέτει και τις
απαντήσεις που δίνει σχετικά με τον ελληνικό πολιτισμό και την λαϊκή ελληνική
παιδεία και γλώσσα, οι θέσεις του συγκλίνουν με αυτές όχι μόνο του Γιώργου
Θεοτοκά αλλά κυρίως, του Ζήσιμου Λορεντζάτου. Μια σύγκριση των θέσεων του
Λορεντζάτου για τον Α. Ζίντ με αυτές του Σεφέρη θα μας δείξει κοινές αγωνίες
και εκπλήξεις. Στις Ημέρες Γ΄ της Κυριακής 16 Απριλίου 1939, μας μιλά για την
εντύπωση που έκανε στον έλληνα ποιητή η συνάντησή του στην Αθήνα με τον Αντρέ
Ζίντ στο σπίτι του Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά. Γράφει μεταξύ άλλων στις σελίδες
115-116:
«Ωστόσο
την περασμένη Τετάρτη, στις 11 το βράδυ, ύστερα από μια τρικυμιώδη υπόθεση στο
Υπουργείο, γνώρισα τον Andre Gide. Συλλογίζομαι ακατάπαυστα αυτή τη
φυσιογνωμία. Σήμερα πρωί, βγαίνοντας από έναν ύπνο εφιαλτικό, μου ήρθε και πάλι
στο νού μου η φράση του. Μιλούσαμε για την πνευματική ζωή στις ενστρατωνισμένες
χώρες των ημερών μας. Πόσο χαρακτηριστικά μαραίνονται όλα. Ρωτούσα για την
ποίηση στη Ρωσία. Είπε με φωνή βαρύθυμη:
“Ils ont un grand poete, Boris Pasternak, mais il finira par se suicider, comme
Maiakovski…”.
Όταν
μπήκα στο σαλόνι των Δημαρά, ήταν καθισμένος αριστερά μου, κρατώντας ένα
τσιγαρέτο, με το κεφάλι κάπως σκυμμένο. Πρόσωπο τετράγωνο, ζωντανό και κλειστό.
Γυαλιά, κόκκινη κραβάτα. Ένας μικρόσωμος νέος, που διδάσκει εδώ, τον συνόδευε,
παρατηρητικός και σιωπηλός. Ήταν και ο Γιώργος Θεοτοκάς»
και παρακάτω:
«Η συνάντηση αυτή μου έδωσε την εντύπωση πώς
είχα κάνει ξαφνικά, μέσα στη φρίκη της τωρινής ζωής μου, ένα μακρινό ταξίδι.
Και όταν χωρίστηκα από αυτόν τον άνθρωπο, δεν μπόρεσα να μην τον παραβάλω με
τους δικούς μας τους ημίθεους και με την ερημιά που μας αφήνει η προσωπική
επαφή τους. Δεν μπορούσα να μην συλλογιστώ ξανά και ξανά αυτή τη φωνή που είχε
τόση ασφάλεια, χωρίς να φωνάζει, χωρίς να συνοδεύεται από χτυπήματα της παλάμης
πάνω στο στήθος’ αυτή την οξύτητα της ματιάς’ και τη βαθιά γνώση της τέχνης του
από τον τεχνίτη. Και τούτο το εκπληκτικό: την ευκολία της συνεννόησης με μιά
λέξη, με μιά σιωπή, μ’ αυτόν τον εβδομηντάρη ξένο, που παρουσιάστηκε τόσο ξαφνικά ανάμεσό μας….».
Η γνώμη του Σεφέρη, του πάντα μετρημένου στους
επαίνους, είναι θα σημειώναμε με τα Σεφερικά μέτρα υπερβολική. Στα μάτια του ο
Ζίντ, φάνταζε σαν αρχαίος ημίθεος. Κάτι που επίσης διακρίνουμε με την πρώτη
ματιά στην ανάγνωση, είναι η χρήση Καβαφικών λέξεων. Πχ. «κραβάτα». Ο λόγος του
ποιητή Γιώργου Σεφέρη, στα πεζά του και στην αλληλογραφία του, έχει αρκετές
κοινές φωνητικές και αν δεν κάνω λάθος ορθογραφικές ομοιότητες, με το γλωσσάρι
της γλώσσας και της χρήσης των λέξεων της από τον αλεξανδρινό ποιητή
Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο προς έρευνα.
-ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΕΦΕΡΗ-ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ (1948-1968).
Επιμελήθηκε Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδ. Δόμος 1990, σ. 34,37, 58, 79, 80,
81, 82, 83, 92, 107, 117, 120, 125, 139, 141, 143, 188.
Από γράμματα του Σεφέρη πληροφορούμαστε ότι εκείνη
την περίοδο διάβαζε την Αλληλογραφία του Αντρέ Ζίντ με τον Πώλ Κλωντέλ και, σε
άλλο γράμμα του αναφέρει με μια δόση πικρής νοσταλγίας: «tres certainement tu dois avoir raison όπως άκουσα κάποτε τον Gide που μας άφησε παίρνοντας μαζί του
ένα σημαντικό κομμάτι της νιότης μας».
-ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ,
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ (1930-1966), Φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Π. Σαββίδης, εκδ.
Ερμής-Αθήνα 1975, σ. 14,28, (49), 90,94, (120).
-ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, ΔΟΚΙΜΕΣ, ΤΌΜΟΙ ΔΥΟ, Γ΄, έκδοση.
Φιλολογική Επιμέλεια: Γιώργος Π. Σαββίδης, εκδ. Ίκαρος-Αθήνα 1974. σ. Α. 24,
(105), (365), 392, 393, 416, (422), 431, 483, 518, 522, Β. 21, 217, 365, 372,
521.
-ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, ΔΟΚΙΜΕΣ, τρίτος τόμος
Παραλειπόμενα (1932-1971), εκδ. Ίκαρος-Αθήνα 1992, σ. 61, 84, 88, 103-105, 106.
(στα ξενόγλωσσα κείμενα του Σφέρη).
-Σωτήρης Σκίπης, περ. Ελληνική Δημιουργία τχ.
76/1-4-1951, σ. 557-558, Αντρέ Ζιντ και Ζαν Μορεάς.
-Μισέλ Φάϊς, εφ. Ελεύθερος Τύπος 5/4/1992, ΤΟ ΕΡΓΟ
ΤΟΥ ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ. ΑΝ Ο ΣΠΟΡΟΣ ΔΕΝ
ΠΕΘΑΝΕΙ.
-Άγγελος Δημ. Φουριώτης, Πνευματική Πορεία
1900-1950, plus
triste
et
plus
sage.,
εκδ. Μαυρίδης-Αθήνα 1952, σ. 42, 51, 52, 56, 57, 65, 204. Αναφερόμενος ο
Άγγελος Δ. Φουριώτης στον μυθιστοριογράφο Θανάση Πετσάλη- Διομήδη και την θέση
του: «Οι πρεσβύτεροί μας, αυτοί που μας μέθυσαν τότε, που μας παίδευσαν και μας
παίδεψαν ηδονικά, είταν οι μεγάλοι τύποι των νοσηρών αντιλήψεων…», γράφει μεταξύ
άλλων: «Αλλά τι κέρδισαν από τον Gide, τον κακό προσήλυτο, όσο και
προσηλυτιστή, τον λίγο νοσηρό στον χαρακτήρα, τον άνθρωπο που είχε πάρει
αρνητική θέση στο σεξουαλικό ζήτημα γράφοντας στον Paul Claudel: «Δεν ένιωσα πόθο ποτέ μπροστά σε
μια γυναίκα κ’ η μεγάλη λύπη της ζωής μου είναι, ότι ο σταθερότερος, ο
διαρκέστερος και φλογερότερος, δεν μπόρεσε να συντροφευτεί, από κείνο που
συνήθως συντροφεύεται. Σε μένα μάλιστα, φαίνεται, πώς ο έρωτας εμποδίζει τον
πόθο»; Ποια ωφέλεια προσπορίστηκαν, παρακολουθώντας τα βήματά του, βλέποντάς
τον να του αρέσει η αποκάλυψη των πληγών-πρώτα απ’ όλα των δικών του- να του
αρέσουν τα προς τον Wilde
εγκώμια, φτάνοντας στο σημείο-όταν ο τελευταίος βγήκε από τη φυλακή-να του
αφιερώνει και βιβλία που προκαλούσαν το σκάνδαλο; Απλούστατα: η προπολεμική
εποχή-ή για μερικούς κατακαθισμένη’ στη βάση ηφαίστειο έτοιμο να τινάξει απ’ τα
σπλάχνα του σίδερο και φωτιά- κι’ η μεταπολεμική ανησυχία, ως να ‘ρθει το
πραγματικό καταστάλαγμα, ως να ριζώσει μέσα στην ψυχή του ανθρώπου η πίστη πως
όλα πάνε καλά, ευνοεί το έργο του Gide. Και το ευνοεί, γιατί η εποχή
εκείνη προσωποποιεί την ανησυχία, πού με χαρά παίζει το ρόλο του δημιουργού
ανησυχίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Gide παίζει-μ’ όλο του το δίκιο- το
ρόλο του οδηγού. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, μπορεί- προπολεμικά-να φανερώνει
στο κοινό μερικά κομμάτια του εαυτού του, μπορεί-μεταπολεμικά- ν’ απουσιάζει
λίγο-λίγο, μέσα από κείνα που γράφει. Το ότι βαδίζει σε μια διάλυση, αυτό
φαίνεται από το δύσκολο που έχει το έργο του, από το ότι σ’ αυτό πλέκονται όλα
τα δυνατά με τ’ απίθανα, το ότι σ’ αυτό οι ήρωές του γίνονται αναγνώστες, οι
των θεατρικών του έργων θεατές, κάνοντάς τον ν’ αναρωτιέται-απλά, αφού δόγμα
του είναι το «μην κρίνεται»- τι κάνουν τα πρόσωπα που δημιούργησε, που δεν
αγαπάει και που αν κι’ είναι δικά του γεννήματα, του δίνουν αντί χαρά
στενοχώρια. Και του δίνουν στενοχώρια, γιατί παρά το ότι λάτρεψε τη ζωή, παρά
το ότι δημιουργεί απ’ το μηδέν τη δράση, ο ίδιος την αποφεύγει. Παραδειγματίζει
με τον Dostojevski,
αλλά δεν θέλει ο ίδιος να δοκιμάσει την τύχη του στην πράσινη τσόχα. Έτσι, οι
παραπάνω ερωτήσεις είναι όχι μόνο δικαιολογημένες, αλλά κι’ αποκαλυπτικές….».
-Γεωργίου Φτέρη, Πρόσωπα και Σχήματα, εκδ. Η
Πορεία-Αθήνα 1954. («Ο Μύθος του Ζιντ», σ. 219-222). Ο συγγραφέας Γιώργος
Φτέρης που τον συνάντησε σε μεγάλη ηλικία από κοντά, σημειώνει μεταξύ
«αρνητικών» της εντύπωσής του άλλων, σχετικά: «Είχε ένα νοσηρό ένστικτο που τον
εμπόδιζε να πάρει την ηρωική κατεύθυνση στη ζωή. Κυνηγούσε διαρκώς τη χαρά, το
ταξίδι, την απόλαυση, την περιπλάνηση, τη λύτρωση, αλλά δεν μπορούσε ποτέ να
βγεί από τη στενή πόρτα του εαυτού του. Το ότι ονομάζει ένα από τα κυριότερα
έργα του, τις «Γήινες Τροφές»- “Manuel
d’
avasion”,
είναι αξιοσημείωτο. Ο Ζίντ δεν μπορεί να τοποθετηθεί στο κέντρο της ζωής, γιατί
δε θα δεχότανε ποτέ ν’ αγωνισθεί, να θυσιάσει τίποτε. Εάν έμενε πιό τίμια στο
δοκίμιο, στη θέση της κριτικής, χωρίς να περάσει από τον πειρασμό του
Ντοστογιέφσκι –πού είναι μια πνευματική ιδιοσυγκρασία ολωσδιόλου αλλιώτικη-
ίσως η απόδοση του νάχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Μπαίνοντας στην περιοχή της
ηθικολογίας, χωρίς να πιστεύει, απομονώθηκε στην αυτοβιογραφία του, έμεινε σ’
αυτή.
Το ίδιο βλέπει κανένας και στη φάση της
ζωής του που έχει ένα ενδιαφέρον πολιτικό. Ποτέ δεν τον οδήγησε μια πίστη
αποφασισμένη να φτάσει ως τα ακρότατα όρια. Κι αυτή την παρένθετη δραστηριότητά
του την επροκάλεσε η διάθεση του ντιλεττάντη, Η ιδιοσυγκρασία του Ζίντ, άσχετα
με το τι είδε στη Ρωσία, δεν θα τον άφηνε ποτέ ναρθεί σε επαφή με βίαιες
πραγματικότητες. Έγερνε, ταλαντευότανε, απάνου στο σκοινί της φιλοδοξίας του-
του το είπαν τόσες φορές-περπατούσε σαν τον επιτηδειότερο χορευτή του τσίρκου,
αλλά ποτέ δεν έπεσε από την κακή μεριά. Ποτέ! Πάντα από την άλλη, εκεί που
ένιωθε την προσωπική του σιγουράδα, με την περιουσία του, με το οικογενειακό του
όνομα. Κι’ ας έλεγε, πάλι από φιλαρέσκεια, ότι είχε ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας
ακριβώς γιατί ποτέ δε στερήθηκε τον επιούσιο άρτο!».
-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Κυριακάτικη
Ελευθεροτυπία 6/1/2001, Η ηθική της αυτονομίας., βιβλιο/κη για «Ο
Ανηθικολόγος», εκδ. Πατάκη. Επίσης, για την ίδια έκδοση βλέπε και Έθνος
27/1/2001, και «Ο Κόσμος του Επενδυτή» 2/12/2000.
-Αιμίλιος Χουρμούζιος, ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΣΦΙΓΓΑ,
Από τον Γκαίτε στον Πιραντέλλο και στον Ντύρρενματτ, Έργα Γ΄, εκδ. Οι Εκδόσεις
των Φίλων- Αθήνα 1986. Σε διάφορες σε σελίδες. Πχ. 121. Επίσης, σε σελίδες του
τόμου ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΟΙΗΣΗ. Θεωρία ποίησης. Έργα Η΄, εκδ. Οι Εκδόσεις των
Φίλων-Αθήνα 1980, σ. 270 και αλλού.
-Για τα «Τέλματα» των εκδόσεων Δελφίνι, βλέπε: Αυγή
30/4/1994. Το Βήμα 23/2/1994. Τέλος, περ. Έψιλον τχ. 160/ 1-5-1994.
-Ανωνύμως, εφ. Το Βήμα 21/11/1999, δημοσιεύεται
«ΚΡΙΤΙΚΗ» για την έκδοση “Andre
Gide,
Essais
critiques”
ed.
Gallimard/
Pleiade,
σελ. 400, τιμή 395 γαλλικά φράγκα.
-περιοδικό
Νέα Εστία τχ. 569/15-3-1951, έτος ΚΕ΄ τόμος 49ος.
Στο τεύχος τούτο σελίδες αφιερωμένες στον ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ.
-Κώστας Ουράνης, Η «ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ» ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ, 361-363
-Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ο ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ.
ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ GIDE,
364-372
-Κλέων Παράσχος, Ο ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΖΙΝΤ, 373-375
-ANDRE
GIDE,
ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ (ΑΠΟ ΤΑ «ΔΙΑΦΟΡΑ»), 375-376, μτφ. Τούλια Καραλή
-ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ.
-Robert Kemp (Le
Monde 21/2/51), ANDRE GIDE, μτφ. Γιώργος Πράτσικας, 377-379.
-Vincent
Bugeja,
(The
N.
York
Herald
Tribune
21/2/51), Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ
ΖΙΝΤ, μτφ. Γ. Ν.Μ. 379-381
-V. S. Pritchett, (New Stateman and Nation 24/2/51), ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ, μτφ. Γ. Ν. Μ., 381-382
- Γνώμες του Αντρέ Ζίντ, 406.
-περιοδικό
Διαβάζω τχ. 206/4-1-1989, δρχ. 350. Αφιέρωμα ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ. (Το αφιέρωμα επιμελήθηκε ο Πέτρος
Παπαδόπουλος σε συνεργασία με το «Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης» του Γαλλικού
Ινστιτούτου Αθηνών)
-Πέτρος Παπαδόπουλος, Χρονολόγιο Αντρέ Ζιντ
(1869-1951), 18-25
-Ντομινίκ Φερναντέζ, Ο μυθιστοριογράφος και τα προσωπεία
του, μτφ. Π. Παπαδόπουλος, 26-30
-Ζαν Πωλ Σαρτρ, Ο Ζιντ ζει, μτφ. Κατερίνα Λιάγκου,
31-32,57
-Αλμπέρτ Καμύ, Συναντήσεις με τον Αντρέ Ζιντ, μτφ. Καλλιόπη
Στεφανάκη, 58-59
-Μωρίς Μπλανσό, Ο Ζιντ και η λογοτεχνία της
εμπειρίας, μτφ. Κατερίνα Σύρρου 60-63
-Αντρέ Ζυλιέν, Οι Κιβδηλοποιοί και η τέχνη του
μυθιστορήματος, μτφ. Ευγενία Τσελέντη 64-68
-Γκαετάν Πικόν, Με αφορμή τον «Θησέα» του Α. Ζιντ,
μτφ. Νίκη Μολφέτα, 69-73
-Ο Αντρέ Ζιντ στην Ελλάδα, 74-80. Δημοσιεύονται:
α) αποσπάσματα από το έργο του Γιώργου Σεφέρη,
«Μέρες Γ΄, σ.115-116., β) Γράμμα του Α. Ζίντ στον Κωνσταντίνο Δημαρά., γ) Γράμμα
του Α. Ζ. στον Γιώργο Σεφέρη10/6/1943., δ) Σε μετάφραση Πέτρου Παπαδόπουλου
δημοσιεύεται γράμμα του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβιου Μερλιέ στις
αδερφές του, Πάσχα 1939., ε) δημοσιεύεται απόσπασμα από το «Ημερολόγιο»
13/4/1939, σ.71-74 του Γιώργου Θεοτοκά., στ) δημοσιεύεται το κείμενο του
Γιώργου Θεοτοκά, «Συνάντηση με τον Αντρέ Ζίντ», (πρώτη δημοσίευση: περ.
«Νεοελληνικά Γράμματα» 29/4/1939). ζ) δημοσιεύεται το κείμενο του Γιώργου
Θεοτοκά, «Ο Αντρέ Ζίντ στην Ελλάδα. ΕΝΑΣ ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΞΕΝΟΣ», (πρώτη δημοσίευση εφ.
«Αθηναϊκά Νέα», 30/4/1939). Δίνεται
ακόμα η εξής πληροφορία, σελ. 80 στο αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω»: «Επίσης
ο κ. Κ. Δ. δημοσίευσε στο περιοδικό Revue d’ Athenes (τεύχος
7, 1951) ένα σχόλιο που συνοδεύει ένα γράμμα που του έστειλε ο Α. Ζίντ από τη
Γαλλία στις 31 Δεκεμβρίου 1940».
«Στις
26 Ιανουαρίου 1939, ο Ζίντ σημειώνει στο «Ημερολόγιο» του: «Σίγουρα θα πάω να
βρω τον Ρομπέρ Λεβέκ στην Ελλάδα, στις διακοπές του Πάσχα. Τίποτα δεν με κρατά
στο Παρίσι πριν το Μάιο. Ελεύθερος επιτέλους, όσο δεν ήμουνα ποτέ’ τρομερά
ελεύθερος, θα ξέρω άραγε ακόμα «να αποπειραθώ να ζήσω»…
Την
Τετάρτη 12 Απριλίου 1939, ο Αντρέ Ζίντ συνάντησε στο σπίτι του κυρίου και της
κυρίας Κ. Δημαρά, τους Γιώργο Σεφέρη, Γιώργο Θεοτοκά και Θεμ. Αναστασιάδη. Τον
συνόδευε ο Ρομπέρ Λεβέκ (καθηγητής τότε στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών).
-Χρίστος Παπαγεωργίου, Ελληνική βιβλιογραφία Αντρέ
Ζίντ 81.
Αυτές
είναι ορισμένες από τις πληροφορίες που είχα υπόψη μου καθώς διαβάζω κατά τακτά
διαστήματα τα βιβλία του Αντρέ Ζίντ που έχουν μεταφραστεί στην γλώσσα μας και
γνωρίζω. Γενικές και ειδικότερες πληροφορίες και αναλύσεις που ολοκληρώνουν την
συγγραφική και της ζωής του αυτοπροσωπογραφία του Αντρέ Ζίντ. Όσο μπορεί
κανείς, και ιδιαίτερα, ένας σύγχρονος των ημερών μας αναγνώστης να ολοκληρώσει
την αυτοπροσωπογραφία ενός συγγραφέα ή καλλιτέχνη, των προηγούμενων αιώνων.
Τουλάχιστον, μας δίνουν αυτό το συγκινητικό «τρεμούλιασμα» το Φαουστικό “das Schaudern” του Γκαίτε και για το
οποίο μας κάνει λόγο στο δοκίμιό του ο Ζήσιμος Λορεντζάτος.
Στον
Επίλογο του μελετήματός της «Ο ΒΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ», η Αλεξάνδρα Σαμουήλ, σελ.
285 σημειώνει σχετικά:
«Η παρουσία του Gide και
η καλλιέργεια του πλασματικού ημερολογίου στην χώρα μας αποτελούν δύο φαινόμενα
αλληλένδετα. Η παράλληλη μέγιστη συχνότητά τους κατά τη δεκαετία του 1930
οφείλεται μεταξύ άλλων στο ότι η ημερολογιακή μυθοπλασία αποτελούσε ιδανικό μέσο για την υλοποίηση της
διαδεδομένης στην Ελλάδα του μεσοπολέμου ατομικιστικής ή εγωτιστικής αισθητικής
του Γάλλου συγγραφέα. Από την άλλη μεριά ο εγωτισμός του Gide ήταν
η αιτία ή το αποτέλεσμα του αιτήματος της διαθεσιμότητας, το οποίο είχε
διατυπώσει ο ίδιος και το οποίο
συνετέλεσε στην απελευθέρωση πολλών Ελλήνων διανοουμένων από προκατασκευασμένες ιδέες. Παρότι ο Gide δεν υπήρξε στην χώρα μας
συγγραφέας του μεγάλου αναγνωστικού κοινού, αποτέλεσε μιά υποχρεωτική σχεδόν
αναφορά για έναν σημαντικότατο αριθμό Ελλήνων συγγραφέων και κριτικών, οι
οποίοι παρακολουθούσαν συστηματικά κάθε λογοτεχνική, κοινωνική ή πολιτική
δραστηριότητά του.».
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς, Τρίτη 18 Αυγούστου 2020
ΥΓ. Ευχαριστώ την ποιήτρια και κριτικό κυρία Έλενα
Χουζούρη, η οποία έπειτα από παράκλησή μου, (σε δύσκολες καλοκαιρινές συνθήκες)
είχε την καλοσύνη να μου αποστείλει το
βιβλίο της: Ανθούλα Σταθοπούλου- Βαφοπούλου, μία παρουσίαση από την Έλενα
Χουζούρη, της σειράς Εκ νέου, των εκδόσεων Γαβριηλίδης.-Αθήνα 2019. Είναι μια Ανθολόγηση
ποιημάτων της ποιήτριας από την Θεσσαλονίκη που χάθηκε τόσο νέα, συνοδευόμενη από
ένα εισαγωγικό σημείωμα της κριτικού και ανθολόγου, που μας γνωρίζει την ποίησή
της και, μας προτρέπει στην επαναγνωριμία της και την ένταξή της στο οφειλόμενο
σημείο της νεοελληνικής ποιητικής γραμματείας όπως της αξίζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου