ΧΑΡΙΤΩΝ ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ 1878-1954

 

ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΟΥ  ΕΓΚΩΜΙΟΝ (1935-1985)

      Ο καθηγητής και, μετέπειτα, ακαδημαϊκός Χαρίτων Χ. Χαριτωνίδης απεβίωσε στις 8 Μαϊου 1954. Θα ήθελα, σήμερα, να τιμήσω τα πενηντάχρονα από την-πρώτη και τελευταία και λησμονημένη-έκδοση του, κατά τη γνώμη μου, καλύτερου βιβλίου του. Συνεπώς, το παρόν κείμενο δεν είναι μία, προσέτι, νεκρολογία. Την δουλειά αυτή την έκανε, ήδη, ο Κ. Δ. Γεωργούλης. Άλλωστε δεν επιθυμώ να παρουσιάσω τον φιλόλογο Χαριτωνίδη. Απλώς, θέλω να ξεθάψω και να επαναφέρω στο πρέπον βάθρο την καταπληκτική ερωτολογική του μελέτη, που δημοσιεύθηκε, το 1935, στην Θεσσαλονίκη.

     Ο Χαριτωνίδης δεν ήταν σαλονικιός. Υπήρξεν, όμως, καθηγητής της εκεί Φιλοσοφικής Σχολής από την πρώτη στιγμή της ιδρύσεώς της. Με την έναρξη του πολέμου κατέβηκε, για πάντα, στην Αθήνα. Ενδιαμέσως, συνέβησαν δύο βασικά επεισόδια της ζωής του: αφ’ ενός, ετύπωσε το εν λόγω βιβλίο του, και, αφ’ ετέρου, έχασε την κόρη του, την θρυλική Λορελάη, που πέθανε, νεότατη, από καλπάζουσα φυματίωση.

     Μπήκα στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης το 1949, δηλαδή σχεδόν μιά δεκαετία μετά την αποχώρηση του Χαριτωνίδη. Ωστόσο, ο Μεγάλος αυτός Ερευνητής είχε αφήσει πίσω του μιάν ολόκληρη μυθολογία. Δεν υπαινίσσομαι μήτε το επίγραμμά του ΜΟΥΣΑΙΣ ΧΑΡΙΣΙ ΘΥΕ (χαραγμένο στα προπύλαια του αριστοτελείου ιδρύματος), μήτε την παροιμιώδη φιλία του με τον ξακουστό Αποστολάκη. Αναφέρομαι στα άγραφα ανέκδοτα, με ήρωα τον Χαριτωνίδη, πού εσκανδάλιζαν τους σαλονικιούς. Εκείνη τη μακρινή εποχή πρωτοδιάβασα το βιβλίο του. Πέρασαν τριάντα χρόνια. Εξακολουθώ, πάντα, να θαυμάζω αυτό το βιβλίο.

     Θυμάμαι πώς, όταν μιλάγαμε για το βιβλίο του Χαριτωνίδη, το αποκαλούσαμε ΜΟΡΙΟΛΟΓΙΑ. Έτσι το ανέφερα και σε κάποια μελέτη μου. Στην πραγματικότητα, η Μοριολογία δεν είναι παρά το πρώτο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου. Ο ακριβής και πλήρης τίτλος του ερωτολογικού συγγράμματος του Χαριτωνίδη είναι:

ΑΠΟΡΡΗΤΑ

έγραψεν

ΕΥΙΟΣ ΛΗΝΑΙΟΥ

εκδοτικός οίκος

Μιχ. Τριανταφύλλου

Θεσσαλονίκη 1935

     Ώστε, ο Χαριτωνίδης εδημοσίευσε την μελέτη του με ψευδώνυμο. Επιπλέον, κανένας Τριανταφύλλου  δεν θα τολμούσε να βγάλει ένα τέτοιο βιβλίο εκείνα τα βάρβαρα χρόνια. Τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ δεν είναι παρά μιά θρασύτατη και γενναιόδωρη αυτό-έκδοση. Αγνοούμε το τιράζ του βιβλίου. Υποθέτω πως δεν θα ξεπέρναγε τα τριακόσια- τετρακόσια αντίτυπα. Μετά την έκδοση επηκολούθησε σιγή νεκροταφείου. Η σιγή κρατάει ως τα σήμερα. Θα τολμούσα, μάλιστα, να πω ότι, η Συνωμοσία της Σιγής επεκτάθηκε και στο, καθαρώς, φιλολογικό έργο του Χαριτωνίδη. Οι καθηγητίσκοι των πανεπιστημίων μας, που Ξέρουν να Σιωπούν, έσμπρωξαν τα «καταραμένα» ΑΠΟΡΡΗΤΑ στο Βάραθρο της Λησμονιάς. Θεωρώ τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ σημαντικότερη ερωτολογική εργασία από τα, επακολουθήσαντα, ΟΥ ΦΩΝΗΤΑ του Κουκουλέ.  Φρονώ ότι, ο Χαριτωνίδης υπήρξε καλύτερος και πιό θαρραλέος ερευνητής από τον Κουκουλέ. Η μουγκαμάρα των (εσαεί γελοίων) κριτικών μας οδήγησε στην πνευματική δολοφονία των ΑΠΟΡΡΗΤΩΝ. Όμως, τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ του Χαριτωνίδη απεβίωσαν και ως αντικείμενο. Το λέω αυτό γιατί, δεν ξέρω καμιά βιβλιοθήκη που να διαθέτει τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ. Καθώς φαίνεται, σχεδόν όλα τα αντίτυπα αυτού του βιβλίου εκλάπησαν, ή κατεστράφησαν δια πυρός. Είναι, πιά, καιρός να αποχτήσουμε μιά δεύτερη έκδοση. Αν, βεβαίως, το επιτρέπει ο ισχύων νόμος περί τύπου…

     Βρίσκω πολύ χαρακτηριστικό το ότι, ο Γεωργούλης, στις δεκάξι σελίδες της νεκρολογίας του για τον Χαριτωνίδη, αφιερώνει μόνον δέκα αράδες για τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ, όπου, όμως, δεν παραλείπει να τονίσει πως πρόκειται για μελέτη «αναγνωστέα μόνον υπό ενηλίκων». Ο Γεωργούλης ξέρει πολύ καλά ότι, τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ αποτελούν «το μόνον αυτοτελές βιβλίον» του Χαριτωνίδη και, δη, το μοναδικό του έργο που εδημοσίευσε με ψευδώνυμο. Ο Γεωργούλης απέφυγε να στοχαστεί πάνω στα αίτια που οδήγησαν τον Χαριτωνίδη στην δαπάνη για την έκδοση ενός τόμου 244 σελίδων, και, κυρίως, στη χρήση του ψευδωνύμου. Τέλος, ο Γεωργούλης μας εκμυστηρεύεται πώς ο Χαριτωνίδης άφησε στα κατάλοιπά του μία «διασκευή δια δευτέραν έκδοσιν διπλασίαν κατ’ όγκον της πρώτης». Αλλά, ο Γεωργούλης δεν επρόσεξε ότι, ο ίδιος ο Χαριτωνίδης, σε μιάν υποσημειωσούλα του (σελ. 229), αναγγέλλει το δεύτερο μέρος των ΑΠΟΡΡΗΤΩΝ.

     Δεν μπορούμε να ξέρουμε γιατί ο Χαριτωνίδης δεν προχώρησε στην έκδοση του δεύτερου τόμου. Ίσως πικράθηκε από διάφορα δηλητηριώδη σχόλια πού, ασφαλώς, θα φτάσανε στ’ αυτιά του. Ίσως φοβήθηκε την λογοκρισία του Μεταξά. Ίσως δεν είχε περαιτέρω οικονομικές δυνατότητες. Ίσως ο θάνατος της Λορελάης. Ίσως ο πόλεμος. Ίσως τα οικογενειακά βάσανα.

     Πάντως, τα καλλιγραφημένα χειρόγραφα του δεύτερου μέρους των ΑΠΟΡΡΗΤΩΝ τα έχει ο γιός και κληρονόμος του συγγραφέα κ. Χαράλαμπος Χαριτωνίδης.

     Γνωρίζουμε, σε γενικές γραμμές, τα περιεχόμενα του δεύτερου τόμου: «κίναιδοι, εταίραι, ερωτικά». Εξάλλου ο πρώτος τόμος των ΑΠΟΡΡΗΤΩΝ αναφέρεται στα μόρια, στον πρωκτό, στην αιδοιολειξία, στο σπέρμα, στο φίλημα, στους μαστούς, στα συνουσιαστικά και στα ακόλαστα ρήματα, σε ανάλογους ευφημισμούς, στην κτηνοβασία, στα βίνητρα, σε σκατολογικές/ ουρολογικές εκφράσεις κτλ., κτλ. Όλ’ αυτά τα θέματα είναι εξόχως γαργαλιστικά, αλλά δεν θα πώ ούτε μία λέξη για το περιεχόμενο των ΑΠΟΡΡΗΤΩΝ.

     Ο Χαριτωνίδης είναι μιά Μεγάλη Μορφή της Επιστήμης μας. Και τα ΑΠΟΡΡΗΤΑ (σας διαβεβαιώνω) ένα Μεγάλο Βιβλίο της Βιβλιογραφίας μας.

            Ηλίας Πετρόπουλος

Ευχαριστώ θερμώς τον σεβαστό μου καθηγητή Δημήτριο Λουκάτο, τους φίλους μου Καίτη και Αλέκο Μαρκέτο, τη Ζωζώ Νάσιουτζικ, καθώς και τη γυναίκα μου Μαίρη Κουκουλέ, για τις πληροφορίες που μου έδωσαν, Επίσης, ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον γιο και τους ανεψιούς του αείμνηστου Χαριτωνίδη για την εγκάρδια βοήθεια που μου παρεχώρησαν.    Η. Π.

ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ,

περιοδικό ΧΑΡΤΗΣ Δίμηνο Περιοδικό, χρόνος τέταρτος, τεύχος 19/2, 1986, σ.14-16

Λίγα για τον Ηλία Πετρόπουλο

       Γέρασα

       καλύτερα που γέρασα

       αν έτσι πρόκειται να βρω γαλήνη

                       Ηλίας Πετρόπουλος     

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 26 Ιουνίου του 1928 και απεβίωσε στο Παρίσι στην Γαλλία στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 έπειτα από ταλαιπωρία με τον καρκίνο. Μετά την αποτέφρωσή του, η τέφρα του πετάχτηκε σύμφωνα με επιθυμία του. Στην φίλη και ελεύθερη χώρα, την Γαλλία, διέμενε (από το 1975) τα περισσότερα από τα τελευταία χρόνια της ζωής του αρνούμενος να επιστρέψει-με την οικογένειά του- παρά τις εκκλήσεις φίλων του και δημόσιων φορέων και την επανεγκατάστασή του στην χώρα που γεννήθηκε. Στην πόλη του φωτός είχε καταφύγει-κουρασμένος και αηδιασμένος, έπειτα από τις φυλακίσεις και τέσσερεις καταδίκες του από το ελληνικό κράτος εξαιτίας «άσεμνων» δημοσιευμάτων κατά το καθεστώς, το ποίημά του «Σώμα» σε λογοτεχνικό περιοδικό της εποχής, το «Τράμ» και προκλητικών τίτλων και περιεχομένων βιβλίων του, όπως τα περιβόητα «Καλιαρντά», τα οποία κατασχέθηκαν και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία τους όπως και άλλοι τίτλοι λαογραφικού περιεχομένου βιβλία του. Σπούδασε νομικά δίχως να αποπερατώσει τις σπουδές του και πολιτικές επιστήμες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, ενώ στην Γαλλία, Τουρκολογία. Τα βιβλία του ξεπερνούν τους 80 τίτλους ενώ οι δημοσιεύσεις του υπερβαίνουν τα 1000 μικρά και μεγαλύτερης έκτασης άρθρα. Σε παλαιότερα σημειώματά μου για την συγγραφική περίπτωση του Ηλία Πετρόπουλου, έχω αναφερθεί, και μάλλον δεν κάνω λάθος, ή τουλάχιστον κανείς αναγνώστης των Λογοτεχνικών Πάρεργων δεν με διόρθωσε ή δεν επιχειρηματολόγησε για το αντίθετο-στο ότι ο συγγραφέας Ηλίας Πετρόπουλος είναι ο δεύτερος έλληνας λογοτέχνης ο οποίος σύμφωνα με επίσημη δήλωσή του στις ελληνικές κρατικές αρχές, είναι δηλωμένος ως άθεος. Κάτι σπάνιο και αρκετά ριψοκίνδυνο για τα κοινωνικά και εθιμικά δεδομένα της ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Ο πρώτος δηλωμένος άθεος υπήρξε ο ποιητής και μεταφραστής του μεσοπολέμου, τραγικός αυτόχειρας Ναπολέων Λαπαθιώτης. Και οι δύο αυτές περιπτώσεις, όπως και του αλησμόνητου Βασίλη Ραφαηλίδη, πρέπει να εξεταστούν και να ερμηνευτούν μέσα στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές και γιατί όχι, πολιτιστικές συνθήκες της εποχής των κοινωνικών και συγγραφικών δραστηριοτήτων τους στην χώρα μας. Όχι με την ανεκτικότητα των σημερινών δεδομένων. Δύο ακόμα συγγραφικές ιδιαιτερότητες οι οποίες ενδέχεται να μην έχουν ξεκαθαριστεί όσο θα έπρεπε, είναι οι εξής. Ο Ηλίας Πετρόπουλος σαν ερευνητής και συγγραφέας, θεωρείται ως ο «μοναδικός» επίσημος και καταξιωμένος «ερασιτέχνης», συστηματικός λαογράφος του κοινωνικού περιθωρίου στην Ελλάδα και σημαντικός ρεμπετολόγος. Οι πλείστες εργασίες του που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Νεφέλη», και άλλους εκδοτικούς οίκους αλλά, και σε αυτοεκδόσεις, διαπραγματεύονται θέματα και ζητήματα σπάνια και ειδικής φύσεως, που έχουν να κάνουν με το κοινωνικό περιθώριο και αυτό που η επίσημη πολιτεία αποκαλεί παραβατική κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων. Των συνήθειών τους, των πρακτικών τους, της γλώσσας τους, των ειδικών ενδιαφερόντων τους, των αντικειμένων που χρησιμοποιούν, με δύο λόγια, του κόσμου και των ορίων μέσα στα οποία κινούνται και δρουν, σχηματίζουν τις δικές τους κλειστές ομάδες, με τους δικούς τους αποκλειστικούς κώδικες επικοινωνίας και κοινωνικών συμπεριφορών. Σίγουρα, με τον κόσμο και τις συνθήκες του κοινωνικού περιθωρίου, έχουν ασχοληθεί και άλλοι έλληνες κατά καιρούς συγγραφείς. Δίχως να συσχετίζουμε αποκλειστικά, να φέρουμε στο νου μας την περίπτωση του συγγραφέα Πέτρου Πικρού, του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, ακόμα θα τολμούσα να προσθέσω και ορισμένες διηγηματικές μονάδες του διηγηματογράφου Δημοσθένη Βουτυρά και ορισμένων άλλων. Εξάλλου, σε μία παρόμοια περίπου συγγραφική περίπτωση-ορισμένοι κριτικοί-ως ερωτικούς ποιητές του περιθωρίου, κατατάσσουν τον πειραιώτη σημαντικό ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη και ακροθιγώς την σημαντική περίπτωση του ποιητή από την Θεσσαλονίκη Ντίνου Χριστιανόπουλου, και ορισμένων σύγχρονων άλλων συγγραφικών περιπτώσεων. Ας μην λησμονούμε και την περίπτωση του Πειραιώτη μάγκα Σταύρακα, μίας περίπτωσης μίμησης ανθρώπινου χαρακτήρα του Θεάτρου Σκιών.  Όμως ένας παραλληλισμός ή μία συνεξέταση των επιμέρους περιπτώσεων διαφοροποιήσεων ή ενδεχομένως και διακριτικών «συσχετίσεων» θα μας οδηγούσε σε άλλα της έρευνας μονοπάτια, τα οποία δεν είναι στην πρόθεση αυτού του σημειώματος από τον γράφοντα στα Λογοτεχνικά Πάρεργα για τον Ηλία Πετρόπουλο. Η πρώτη περίπτωση έχει να κάνει με την συλλογή του Ηλία Πετρόπουλου «Τα Ρεμπέτικα Τραγούδια» μία τεράστια έρευνα και συλλογή η οποία συγκεντρώνει πλήθος ρεμπέτικων ελληνικών τραγουδιών, μία χρήσιμη και σημαντική πολύμοχθη ερευνητική εργασία και καταγραφή τους, ένας ογκώδης μεγάλου σχήματος τόμος ο οποίος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κέδρος». Εδώ, ας μου επιτραπεί να αναφέρω ότι, δίχως να αμφισβητώ και να παραβλέπω τον ερευνητικό μόχθο και διαρκές ενδιαφέρον του ρεμπετολόγου και λαογράφου του αστικού χώρου συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλου, το εκδοτικό αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς, μάλλον-από συζητήσεις που είχα με δύο τρία πρόσωπα που γνώριζαν από τα μέσα τα της σχετικής έρευνας και καταγραφής-η συλλογή θα έπρεπε να χρεωθεί και να φέρει την υπογραφή του ποιητή και εκδότη Ντίνου Χριστιανόπουλου. Αυτή μου η προσωπική ίσως όχι και τόσο αυθαίρετη γνώμη, έχει σχολιαστεί και παλαιότερα σε δημοσιεύματα ειδικών που ασχολούνται συστηματικά και με περισσότερες και ακριβέστερες γνώσεις από εμένα, με την ιστορία και την καταγραφή του ρεμπέτικου τραγουδιού και την εξέλιξή του στην χώρα μας. Ας μην λησμονούμε ότι, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και ο Ηλίας Πετρόπουλος υπήρξαν συνεργάτες στο περιοδικό που εξέδιδε ο πρώτος την γνωστή μας «Διαγώνιος». Η δεύτερη περίπτωση που αφορά-και όχι μόνο-τους ομοφυλόφιλους είναι το βιβλίο του «Τα Καλιαρντά» ένα βιβλίο χρήσιμο όχι μόνο στην εποχή του, το οποίο διέσωσε έναν τεράστιο πλούτο ελληνικών ιδιωματικών λέξεων και τους ιδιωματισμούς τους, τις οποίες μιλούσαν οι ομοφυλόφιλοι στις μεταξύ τους συναντήσεις είτε ως κώδικες επικοινωνίας είτε ως σαρκασμό απέναντι στο κατεστημένο και τους γύρω τους. Ένας λεκτικός θησαυρός ο οποίος θα είχε χαθεί αν δεν υπήρχε ο πάντα αντισυμβατικός, αναρχικός, βωμολόχος και ελευθερόστομος Ηλίας Πετρόπουλος. Αναφέρομαι στην δεύτερη αυτή ειδική περίπτωση συγγραφικής του ενασχόλησης και καταγραφής-έχω αντιγράψει και σχολιάσει σε παλαιότερο σημείωμα στα Λογοτεχνικά Πάρεργα-για να επισημάνω ότι γνωρίζω πολύ καλά, από την περίοδο του ΑΚΟΕ και του περιοδικού «ΑΜΦΙ» ότι ο Ηλίας Πετρόπουλος σαν άτομο, δεν είχε καθόλου καλή γνώμη για τους ομοφυλόφιλους. Δεν μπορώ να γνωρίζω αν με τα σημερινά κοινωνικά δεδομένα ήταν θα γράφαμε «ομοφοβικός», γα να χρησιμοποιήσω έναν σημερινό του «συρμού» όρο, πάντως οι απόψεις του ήταν σε γενικές μόνο (;) γραμμές αρνητικές απέναντι στις ερωτικές επιλογές και ιδιαιτερότητες των gay. Γιαυτό και η ορολογία του έχει συγκεκριμένες αποχρώσεις. Όπως και νάχει, αυτά ανάγονται πλέον στην καταγραφή της ιστορίας των κοινωνικών και όχι μόνο κινημάτων στην πατρίδα μας, μετά κυρίως την επτάχρονη δικτατορία, η ομοφυλόφιλη και όχι μόνο κοινότητα οφείλει στον ερευνητή και αντισυμβατικό συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλο, ότι διέσωσε ένα μεγάλο μέρος-το κυριότερο-του γλωσσικού της πλούτου. Έχω την εντύπωση ότι, αυτός ο πολυσχιδής έλληνας συγγραφέας ο οποίος δεν υπήρξε μόνο ένας συστηματικός λαογράφος του κοινωνικού περιθωρίου, πέρα από τα επιτρεπτά και ανεκτά όρια αποδοχής του επίσημου πανεπιστημιακού και συγγραφικού ερευνητικού κατεστημένου, ο Πετρόπουλος, υπήρξε ακόμα ποιητής, μεταφραστής, φωτογράφος, σκιτσογράφος, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, κριτικός εικαστικών τεχνών, αρθρογράφος και ανταποκριτής για μεγάλη χρονική περίοδο στην παλαιά πολιτική δημοκρατική εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», όπου οι νέοι της γενιάς μας τον διαβάζαμε, συλλέκτης, κλπ. προσομοιάζει με αυτό που ορισμένοι καλλιτεχνικοί κύκλοι της Γαλλίας των αρχών του προηγούμενου αιώνα με το έργο και τα λόγια τους, στόχευαν στο “epater la bourgeoisie”. Σε ελεύθερη μετάφραση να σοκάρουμε, να προκαλέσουμε την αστική τάξη, την ελληνική μπουρζουαζία είτε της οικονομίας, είτε της πολιτικής είτε του πνεύματος. Ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν αυτοσαρκάζονταν μόνο αλλά, τόλμαγε και να γελοιοποιήσει δημόσια, να τα βάλει μιλώντας αρνητικά και εκφράζοντας αρνητικές κρίσεις ακόμα και με ελληνικές πολιτικές φυσιογνωμίες ή επιστήμονες του κύρους μίας Μελίνας Μερκούρη, ενός Μανώλη Ανδρόνικου, ενός ηγέτη του διαμετρήματος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενός αριστερού συμβόλου όπως ήταν ο Άρης Βελουχιώτης κλπ. Ο λόγος και η γραφή του συνήθως είταν κάτι παραπάνω από εριστικός κατέφευγε πολλές φορές στον λίβελλο, την λιβελλογραφία. Ήταν αναποτελεσματικά θα σημείωνα αποφατικός των πάντων και για τα πάντα. Αλλά, το κοινό στο οποίο απευθύνονταν δεν ζούσε σε ένα κοινωνικό, πολιτικό και πνευματικό περιβάλλον μιάς «Παρισινής Κομμούνας» της ανατροπής των πολιτιστικών πάντων που, προετοίμασε το καλλιτεχνικό κίνημα του Ντανταϊσμού, ή ακόμα και της λατρείας των μηχανών των Φουτουριστών. Η ανομοιότητα των έργων του είναι τόσο εμφανής, πού, μάλλον δεν προέρχεται από μία συνειδητή ενός ανατρεπτικού καλλιτέχνη αρνητική στάση απέναντι στους πάντες και τα πάντα. Ο Ηλίας Πετρόπουλος στην επιθυμία του να αντισταθεί στο σύστημα κατέφευγε σε αυτό που θα αποκαλούσαμε αν δεν λαθεύουμε, εριστικά αμφιλεγόμενης ποιότητας και αποτελεσματικότητας συγγραφικά τεχνάσματα. Ίσως ήταν μία συνειδητή του στάση σαν ένας έλληνας αναρχικός πολίτης και συγγραφέας ο οποίος κυνηγήθηκε και απορρίφθηκε από το ελληνικό σύστημα και το πνευματικό κατεστημένο, παρά του ότι οι ιδιαίτεροι και προκλητικοί τίτλοι των βιβλίων του-εξαιτίας της θεματολογίας τους-διαβάστηκαν και προσέχτηκαν από ένα κοινό όχι αμελητέο και τα βιβλία του συζητήθηκαν αλλά ενδέχεται, να μην γονιμοποίησαν την σκέψη κανενός δημιουργού.  Οι συγγραφικές του εργασίες οι οποίες εκτίνονται από τις παρυφές της πορνογραφίας, του κόσμου των περιθωριακών έως τις ωραίες δημοσιογραφικές δουλειές του για τον πεζογράφο και εικαστικό Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη ή τον νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, ή τις απόψεις που μας κατέθεσε για τον πειραιώτη δάσκαλο της τέχνης Γιάννη Τσαρούχη, διακρίνονται από μία έλλειψη ισορροπίας όχι μόνο στο υφολογικό επίπεδο. Η τάση του να σοκάρει όσο γίνεται δραστικότερα και αμεσότερα το κοινό της εποχής του-γιατί, ας μην μας διαφεύγει, ότι και ο σημαντικότερος και μεγαλύτερος δημιουργός μιάς εποχής και μιάς χώρας, αν δεν υπάρχει αναγνωστικό κοινό το οποίο θα αποδεχτεί και θα διαβάσει το έργο του, δεν είναι και δεν αξίζει απολύτως τίποτα, η τάση του λοιπόν αυτή της δημόσιας μη κατανόησης και συγγραφικής αλήθειας και μαρτυρίας τρόπων ζωής των άλλων, των άλλων συγγραφικά τάξεων αν θέλετε, τον έφερε σε ένα αρνητικό αδιέξοδο αποδοχής των λόγων και των συγγραφικών του προθέσεων. Παρά του ότι προσπάθησε να έρθει σε άμεση ρήξη με το ακαδημαϊκό πνευματικό και κοινωνικό κατεστημένο της εποχής του, μάλλον δεν μπορεί να ενταχθεί «ομαλά» στους κύκλους της πνευματικής πρωτοπορίας, δίχως αρνητικό πρόσημο ο όρος από την μη κατεστημένη κοινότητα. Ο Ηλίας Πετρόπουλος σαν πολυσχιδής συγγραφέας υιοθέτησε εσκεμμένα μία ερεθιστική μεν δημοσιογραφικά προκλητικότητα η οποία όμως χάνοντας το μέτρο οδηγήθηκε σε μία περιττή «κακοφωνία» σε βάρος του ταλέντου του, των ουσιαστικών ενδιαφερόντων του, της αποτελεσματικότητας των συγγραφικών του τίμιων προθέσεων και μηνυμάτων του τα οποία ήθελε να δώσει μέσω του προφορικού και γραπτού του λόγου. Ο Ηλίας Πετρόπουλος δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι καταπιάστηκε με τα Ου Φωνητά της εποχής του, για να θυμηθούμε και τον Φαίδωνα Κουκουλέ που εκτιμούσε και γνώριζε. Οι δείκτες των ρυθμών της σύγχρονης κοινωνικής και πνευματικής πραγματικότητας έτρεχαν με πιο ξέφρενους τόνους από όσο η αναρχίζουσα και ελευθεριάζουσα ιδιοσυγκρασία του άντεχε. Εκείνο που μάλλον δεν κατανόησε ο Πετρόπουλος ή δεν θέλησε να κατανοήσει είναι ότι οι κοινωνίες δεν αλλάζουν ως δια μαγείας μέσα στο καμίνι της Ιστορίας, θέλουν τον χρόνο τους στην ωρίμανσή τους. Το να απορρίψεις την αστική τάξη και τα όποια επιτεύγματά της και να επιστρατευτείς, να αποδεχτείς την λαογραφική απεικόνιση του περιθωρίου στις διάφορες μορφές του κόσμου του, του βίου και της πολιτείας του, δεν σε κάνει ταυτόχρονα αν δεν κάνω λάθος και αρνητή του όποιου κατεστημένου συστήματος υποστηρίζεις ότι «πολεμάς». Και ούτε σημαίνει ότι η αστική λογοτεχνία και διανόηση, πχ. η Γενιά του 1930, υπηρετεί την αστική συντηρητική ελληνική τάξη. Δεν κατανοούνται με τέτοιες απλουστεύσεις οι κοινωνίες. Ο Ηλίας Πετρόπουλος, δεν θα μπορούσε τηρουμένων των αναλογιών να παίξει τον πνευματικό ρόλο ενός ποιητή με το καλλιτεχνικό αισθητήριο και κριτήριο, την διαίσθηση ενός Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Για να σταθώ σε ένα παράδειγμα από τον Γαλλικό χώρο. Δεν νομίζω να έμεινε στην ιστορία των ευρωπαϊκών γραμμάτων και της ποίησης επειδή συνέταξε τον κατάλογο συλλογών της πορνογραφικής λογοτεχνίας της εθνικής βιβλιοθήκης της Γαλλίας αν δεν λαθεύω. Αλλά, επειδή υπήρξε σπουδαίος και ανατρεπτικός ποιητής, μοντέρνος, και φορέας και εφευρέτης νέων ρευμάτων στον χώρο των τεχνών. Πράγματα γνωστά. Το λαογραφικό καινοτόμο στο είδος του έργο και έρευνα του έλληνα συγγραφέα Ηλία Πετρόπουλου στην εποχή του και στις συνθήκες που το γέννησε, θα όφειλε να συγκριθεί με το αντίστοιχο λαογραφικό ερευνητικό έργο άλλων χωρών της περιοχής των βαλκανίων, της ευρωπαϊκής ηπείρου και της αμερικανικής. Μόνο τότε μάλλον θα μπορούσαμε με σταθερότερη βεβαιότητα να αναγνωρίσουμε την λαογραφική συνεισφορά και πράγματι άξιο μόχθο έρευνας του έλληνα Ηλία Πετρόπουλου. Όταν μπορούμε να έχουμε μία χρονική εποπτεία των λαογραφικών και εθνογραφικών τεκταινομένων σε διεθνές επίπεδο. Και πιο είναι το διαφορετικό πλέγμα ρητορικής των ερευνών και επισημάνσεων του πρώτου πραγματικά έλληνα λαογράφου του αστικού χώρου στην Ελλάδα και του Κόσμου του περιθωρίου.

     Με την ευκαιρία των 20 χρόνων από την εκδημία του, σκέφτηκα να μεταφέρω μία «νεκρολογία» για έναν Θεσσαλονικιό καθηγητή του, τον Χαρίτων Χαριτωνίδη (1878- 1954) έναν άγνωστό μας επιστήμονα και συγγραφέα τον οποίον ο Ηλίας Πετρόπουλος εκτιμούσε και είχε μελετήσει το έργο του ή τουλάχιστον, το συγκεκριμένο σύγγραμμα στο οποίο αναφέρεται.

     Πέρα όμως από τα γραφόμενά μου, αξίζει οι νεότεροι έλληνες αναγνώστες και ρεμπετολόγοι, σύγχρονοι λαογράφοι του αστικού χώρου, να επαναπροσεγγίσουν το έργο και την παρουσία, και ιδιαίτερα την ποιητική παρουσία, ενός εξουθενωτικά αναρχικού διανοούμενου των προηγούμενων ιστορικών δεκαετιών της χώρας μας, των οποίων η ζοφερή και ρέουσα καθημερινή κοινωνική και πνευματική πραγματικότητα επηρέασε και διοχετεύτηκε μέσα στα έργα του και μας δόθηκε έστω και με φωνακλάδικο αρνητικό τρόπο και υποκειμενικές κρίσεις  ως καλλιτεχνικό και ερευνητικό προϊόν. Αξίζει να διερευνήσουμε ξεχωριστά πτυχές του έργου του, όπως είναι η ποίηση, ο μεταφραστικός τομέας, ο δοκιμιακός του λόγος, οι μελέτες του για έλληνες λογοτέχνες, οι μελέτες του για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και ο χώρος των εικαστικών τεχνών. Με τον  τρόπο αυτόν θα φωτίσουμε το ψηφιδωτό της δημιουργίας του και της προσωπικότητάς του, και θα ξεσκιάσουμε την φωνή του από την σκόνη της πολιτικής επικαιρότητας και του κοινωνικά εφήμερου της εποχής και του βίου του.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Κυριακή 3 Αυγούστου 2023

Και, παραφράζοντας το παλαιό τραγούδι του Απόστολου Καρδάρα που τραγουδά ο διαχρονικός ερμηνευτής πειραιώτης Γιώργος Νταλάρας, «Ο Έβρος μάνα ακόμα καίγεται….».