ΣΑΠΦΩ, ΤΡΊΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

 

ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ  ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ

                   ΚΑΙ

ΤΡΙΑ  ΓΡΑΜΜΕΝΑ ΓΙΑ  ΤΗΝ  ΣΑΠΦΩ

 

Προλογικά

       Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 2021 συστηματικότερα, αναλυτικότερα και με ποιητικό και αναγνωστικό οίστρο, ανάρτησα στην μικρή μου ιστοσελίδα Λογοτεχνικά Πάρεργα μία σειρά ηλεκτρονικών σημειωμάτων από παλαιότερα και σύγχρονα διαβάσματά μου. Πάνω από 10 ηλεκτρονικά σημειώματα. Παρέθεσα βιβλία, ποιήματα, μεταφράσεις, βιβλιογραφικές πληροφορίες, στοιχεία έρευνας, αρχαίων, σύγχρονων και παλαιότερων συγγραφέων ελλήνων και ξένων, μεταφραστών, για την  διασωθείσα θραυσματική ποιητική παρουσία και τον βίο της αρχαίας λυρικής ποιήτριας από την Λέσβο, την θρυλική ΣΑΠΦΩ. Την Ψάπφω ή ΨΑΠΦΑ όπως καθιερώθηκε να λέγεται, καθώς το όνομά της και ο αινιγματικός βίος της μέσα από διάφορες παραλλαγές και μεταμορφώσεις, μέσα από θρύλους και ιστορικές εξιστορήσεις, η φήμη της φτερουγίζοντας μέσα στις φεγγαρόλουστες στοές του χρόνου και της ιστορίας μεταφέρθηκε από το μικρό αιγαιοπελαγίτικο νησί της σε όλη την Ελλάδα. Και από τα ελληνικά ποιητικά χώματα είτε ως μητέρα, είτε ως παθιασμένη ερωμένη, είτε ως τρυφερή σύζυγος, είτε ως «γυναικεράστρια», είτε ως αυτοκτόνος, είτε ως σύμβολο ή τροφοδότρα ιδέα κοινωνικών αγώνων μιάς μερίδας γυναικών, αλλά προπάντων ως Λυρική Ποιήτρια, κέρδισε επάξια και τιμητικά με την θέρμη της φλόγας του ερωτικού της λόγου, την σημαντική εικόνα της, την πλούσια και ισχυρή εκφραστική της, τον καθαρό και λυρικό λόγο της, τους μελλοντικούς ποιητικούς αιώνες. Έχουν παρέλθει 3.000 χρόνια πολιτιστικής ιστορίας της ανθρωπότητας και η παρουσία και η νύχτια λαλιά της είναι παρούσα και φωτεινή. Η Σελάνα του Κόσμου της Ποίησης είναι αυτή. Η φωνή της έγινε ποιητικό ηχείο αναφοράς για εκατοντάδες ποιητές και ποιήτριες, ερωτευμένες υπάρξεις. Είτε ως η «Μορφωμένη Κυρία» στους σκοτεινούς θρησκευτικούς χρόνους του Μεσαίωνα, είτε ως η «Κόρη του Σάντ» για τους συντηρητικούς και τυπολάτρες Βικτωριανούς, είτε ως αρχέτυπο ηρωίδας στους νέους  χώρους της σύγχρονης μυθοπλασίας, σύγχρονη γέφυρα ποιητικής υπόμνησης σε έμμετρα δράματα, η Σαπφώ ήταν πάντα παρούσα και «υπόγεια» κυρίαρχη. Αυτό το της Ελλάδας «μαυροτσούκαλο» σύμφωνα με τον εύστοχο ποιητικό ορισμό του Οδυσσέα Ελύτη, κατάκτησε με την ομορφάδα της ποιητικής της φωνής το ποιητικό και όχι μόνο στερέωμα της οικουμένης. Το μελώδησμά της έγινε σύμβολο μιάς άλλης αισθητικής απόλαυσης, ερωτική ιδέα κοινωνικών οικουμενικών αγώνων. Είναι η αρχαία ελληνίδα ποιήτρια με τον αινιγματικό και ακαθόριστο βίο ως μοντέλο μιάς καλλιτεχνικής εκφραστικής ερωτικού πάθους, ειλικρίνειας λόγου προσωπικών σχέσεων, αυθεντικότητας καθημερινών βιωμάτων, ελπίδας κρυφών πόθων, αισθητικής ματιάς, ιστορικό πρόσωπο μιάς άλλης ακηδεμόνευτης ελευθερίας ζωής και γυναικείας αίσθησης.  Μοναδικός και ξεχωριστός ο ποιητικός της λυρισμός, το άρωμα της γυναικείας γραφής της που ξεπηδά ανάμεσα από τα κενά και τις σιωπές των ποιητικών της σπαραγμάτων. Εξέφρασε με τα πλέον λιτά και απλά μέσα μιάς γλώσσας ελληνικής ένα ερωτικό πάθος που υπερβαίνει την εποχή της.  Το σώμα της ποίησής της έμεινε άσπιλο, αγνό, ασκίαστο από την φθορά του χρόνου. Τα ποιήματά της είναι τα σπασμένα αγάλματα της ποιητικής «ακρόπολης» της πατρίδας μας σκορπισμένα στο χρόνο. Με το ανεπανάληπτο ατομικό της ύφος και εκφραστική μαγεία, ανέδειξε και διέσωσε έως τους νέους καιρούς τα πλέον ιδιαίτερα προσωπικά της συναισθήματα, αγωνίες και μελαγχολικές της διαθέσεις.  Ύφανε τον της ψυχής της καμβά και πλούσια συναισθήματα με παραστάσεις από το φυσικό περιβάλλον, τους υπαίθριους  χώρους  που κατοικούσε, σύναζε τις φιλενάδες μαθήτριές της και τις μάθαινε τα μυστικά της ζωής και του έρωτα. Καλλιέργησε ένα γυναικείο βλέμμα που ανέδειξε την θηλυκή ετερότητα και αυτονομία για πρώτη ίσως φορά μέσα στην ελληνική ιστορία, μία διαφορετική ματιά από την αντρική. Είδε και εξερεύνησε τον κόσμο μέσα από το βλέμμα της ελληνίδας γυναίκας της εποχής της, όχι ως σύμβολο μύθου αλλά, ως απτή καθημερινή του βίου πραγματικότητα. Η ποιήτρια και οι εκάστοτε μαθήτριές της γίνονται ένα στις διάφορες εκδοχές ερμηνείας της γραφής της. Το Φυσικό τοπίο με τις κρυφές ομορφιές και τους  ψιθύρους του, γονιμοποιεί το ποιητικό της σώμα, την εμπνέει δυναμικά να εκφράσει την ποικιλία των συναισθημάτων της, των αισθήσεών της. Το ασημί φώς της Σελήνης λυχνοφωτίζει καθώς απλώνεται στον χώρο από ψηλά τις ατομικές αισθήσεις και σωματικούς αναστεναγμούς, τους ερωτικούς λυγμούς της ποιήτριας και των μαθητριών της. Ο λυρισμός της φωνής της αστείρευτος, χαμηλόφωνοι μουσικοί τόνοι και επιτονισμοί προσωπικής της ευαισθησίας ακολουθούν τους κύκλους της παντεπόπτρας Σελάνας που σκέπει από ψηλά και συντροφεύει με τις σκιές της. Ο ποιητικός λόγος της Σαπφώς καθρεφτίζει μέσα στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού την ανατολή της γυναικείας  ετερότητας, το λυκαυγές της χειραφέτησης της θηλυκής ταυτότητας, την σωματική και συναισθηματική αυτοδιάθεση των γυναικείων μελών της κοινωνίας στην αρχαία ελλάδα. Είναι το γλυκοχάραμα μιάς καινούργιας αισθητικής, απαλλαγμένης από την ηθική κατηγοριοποιημένη αξιολόγηση των αρχαίων Θεών και των ελλήνων αντρών φιλοσόφων. Είναι μία άλλη εστίαση στο θαύμα και το τραύμα του Κόσμου και του Έρωτα. Τι άλλο αναβλύζει ο ποιητικός αποσπασματικός της λόγος, αυτές οι λειασμένες από λυρισμό μισοσβησμένες λέξεις, αυτοί οι χρονοφαγωμένοι και μισοτελειωμένοι στίχοι παρά μία ανεξήγητη και αστείρευτη ομορφάδα, την τρυφερότητα ενός λόγου καθαρά ατομικής αίσθησης του φυσικού τοπίου και των γυναικείων υπάρξεων που τον κατοικούν. Τυλιγμένη σε ένα αραχνοΰφαντο πέπλο μυστηριακής ευαισθησίας και ερωτικής αινιγματικότητας, η παρουσία της ποιήτριας και η φωνή της επιδέχονται στην ανάγνωσή τους διαχρονικά, ετερόκλητες εκδοχές απόλαυσης. Λάμπει εξακολουθητικά ο λόγος της όπως το φώς του φεγγαριού ξυπνώντας νύχτιες αισθήσεις. Ποιητικά της ελληνικής γλώσσας και των αισθήσεων σπαράγματα, θραύσματα στίχων, μισοσβησμένες διασωθείσες  άγνωστες λέξεις, ανολοκλήρωτα  νοήματα, συλλαβές σήματα μιάς αίσθησης που τρεμοσβήνει στο χρόνο. Καντηλέρια του έρωτα πανσθενουργού λόγου, αγεφύρωτα κενά λέξεων, σκιές εικόνων και ζωντανές παραστάσεις μαρτυρίες μιάς άλλης αλήθειας ζωής και συντροφικών σχέσεων, μαθητείας αισθήσεων και αισθημάτων του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ενός αρχοντικού ελληνικού κόσμου που κατοικούσε στις «εσχατιές» του Αιγαίου Πελάγους κοντά στα παράλια της Ελληνικής Μικράς Ασίας.

     Στο σημείωμα της 1^ης  Αυγούστου του 2021 καθώς απολάμβανα και σχολίαζα την μεταφραστική εργασία της φιλολόγου και ποιήτριας κυρίας Τασούλας Καραγεωργίου, «Σαπφώ, Ποιήματα. μετάφραση- επιλογή- σχόλια-εισαγωγή» εκδόσεις Γαβριηλίδης 2009, ολοκλήρωσα έναν κύκλο σκέψεών μου και σχολιασμών μου, ερωτημάτων μου πάνω στην διαχρονική πορεία των Ποιημάτων της Σαπφώς. Γιατί ο ποιητικός λόγος δεν είναι παρά μία συζήτηση με τον εαυτό σου, μία ενδοσκόπηση σε αυτό που κρύβουμε μέσα μας πριν βγεί στην παγωμένη και σκληρή και κυνική επιφάνεια της ζωής. Ένας τρόπος επικοινωνίας με το άγνωστο και αόρατο του Κόσμου τούτου. Μεταγενέστερα εκ νέου, πάλι Αύγουστος μήνας ήταν θαρρώ, για την ακρίβεια στις 11 Αυγούστου, φέτος, του 2023, στο ηλεκτρονικό μου σημείωμα με τίτλο «Ποιητικές Σταλαγματιές» αποπειράθηκα μέσα στην κάψα του καλοκαιριού και τους θαλάσσιους παφλασμούς της πόλης μου, όχι μόνο να επαναπροσεγγίσω τα Σαπφικά ποιητικά σπαράγματα αλλά, να τα αποδώσω  σε μία καθαρά προσωπική μου γλωσσική αίσθηση και λεκτικής και στιχουργικής ευαισθησίας κριτήριο. Δεν είμαι μεταφραστής, ούτε ανοήτως θα επέλεγα να βαδίσω σε μεταφραστικά χωράφια που χρειάζονται χρόνια εμπειρίας και εξάσκησης, γλωσσικής μεταφραστικής σοφίας, ευσυνειδησίας ερασιτεχνικής ή επαγγελματικής απόδοσης. (Το του Γιώργου Σεφέρη συμβουλευτικό «πρόταγμα», «σχεδόν τριάντα χρόνια αγωνίζομαι να μεταφράσω τον Αισχύλο» βουίζει μέσα στα αυτιά μου). Δεν αρκεί μόνο η ποιητική αίσθηση χρειάζονται εφόδια και πολλά μάλιστα, κάθε φορά που ανανεώνονται από την εποχή τους. Είμαι ένας απλός  σταθερός τυχαίος (ελπίζω όχι τυχάρπαστος) αναγνώστης του ποιητικού λόγου ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους φιλότεχνους. Έτσι επέλεξα λέξεις και μικρής φόρμας στίχους της Σαπφώς και αποφάσισα πειραματικά να τους αποδώσω σύμφωνα με το προσωπικό μου κριτήριο, με το αίσθημα πάθους δικών μου σύγχρονων σωματικών ερωτικών εμπειριών πέρα από το προσδιοριστικό φύλο της ποιήτριας και την εποχή της. Θέλησα να πλησιάσω την γλώσσα των Σωματικών μου ερωτικών αισθήσεων, των τρυφερών και νοσταλγικών αποτυπωμάτων της μνήμης και να την συνδέσω μετωνυμικά- όσον αφορά το φύλο του έρωτα-, με το Σώμα της ποίησης και την γλώσσα της Σαπφώς. Ήθελα να αποφύγω να χρησιμοποιήσω-την κάπως πεπατημένη οδό του Αλεξανδρινού,  το όμορο ερωτικά μοντέλο των ποιημάτων της Καβαφικής ποίησης. Κάτι που συνήθως περπατούν οι πλείστοι των σύγχρονων αλλά και παλαιότερων ποιητών μας. Ούτως ή άλλως η αίσθηση της δικής του ερωτικής ατμόσφαιρας και απόηχος της φωνής του καταυγάζει μέσα στις σύγχρονες ποιητικές  μεταφορές και συνθέσεις μου. Ήθελα να πειραματιστώ, όχι τόσο πάνω στην σύγχρονη ελληνική γλώσσα, όσο πάνω στην ποιητική αίσθηση που θα άφηνε το τελικό αποτέλεσμα αν του τροποποιούσες τους εσωτερικούς πρωτογενείς αρμούς σύνθεσης και αναφοράς του. Για αυτό έδωσα δύο εκδοχές βασιζόμενος σε ποιήματα της Σαπφώς. Μιάς σημερινής απόδοσης, σύγχρονου μεταποιημένου επανεγγραφής ίχνους των δικών μου ποιημάτων. Αν πέτυχε η πειραματική αυτή απόπειρα ή έμειναν έπεα μεταφραστικά πτερόεντα δεν γνωρίζω. Θέλω να πιστεύω όμως ότι η προσπάθεια είναι τελικά αυτή που μετράει.

    Ο ποιητικός λόγος της αρχαίας λυρικής ποιήτριας Σαπφώς ήρθε και πάλι στην σκέψη μου καθώς διάβαζα, ξεφύλλιζα και αποδελτίωνα τα τεύχη του περιοδικού Αμφί. Στο διπλό τεύχος που παραθέτω  του 1979 και στις σελίδες 42-43, διάβασα τις αποδώσεις των «τριών ποιημάτων» της Σαπφώς υπογεγραμμένες με τα αρχικά Κ. Λ. Μετά από τόσες δεκαετίες, δυστυχώς, δεν θυμάμαι ποιό πρόσωπο κρύβεται πίσω από τα δύο αρχικά. Ενδέχεται άλλα αντρικά ή γυναικεία άτομα που στελέχωναν τότε το ΑΚΟΕ και υπήρξαν φανεροί ή αφανείς συνεργάτες του περιοδικού να έχουν να μας δώσουν περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες. Από την πλευρά μου, αποφάσισα να «πειραματιστώ» και πάλι. Να αντιγράψω και να αναρτήσω τα τρία μεταφρασμένα ποιήματα (όχι ανωνύμου χειρός που θα έλεγαν και οι βυζαντινοί αγιογράφοι) και συνοδευτικά, να αντιγράψω τα Σαπφικά ποιήματα τριών σύγχρονων ελλήνων ποιητών της εποχής μας, προερχόμενα από διαφορετικές ποιητικές γενιές και ποιητικές τεχνοτροπίες. Το ποίημα του ποιητή Νίκου Δεληγιάννη, το ποίημα του ποιητή Γιάννη Υφαντή και τα δύο ποιήματα της ποιήτριας Ζωής Καρέλλη. Δεν θέλησα να τα φορτώσω με πραγματολογικές ή άλλες φιλολογικές διευκρινιστικές παρατηρήσεις, πράγματα γνωστά άλλωστε, Αφήνω το ίδια τα μεταφρασμένα ή πρωτογενή ποιήματα να μας μιλήσουν και ίσως να μας συγκινήσουν. Δείχνοντάς μας την διαρκή συνομιλία των ποιητών με τους προγόνους τους και όχι μόνο.

           ΕΠΙΚΛΗΣΗ  ΣΤΗΝ  ΑΦΡΟΔΙΤΗ

Ώ, Αφροδίτη αθάνατη, πά’ στο λαμπρό σου θρόνο,

κόρη του Δία, πλανεύτρα εσύ, με πίκρες και με ντέρτια

μη μου σκλαβώνεις την ψυχή, παρακαλώ, κυρά μου’

 

μόν’ έλα, όπως κάποτε, π’ άκουσες τη φωνή μου

να σε καλεί από μακριά, κι ολομεμιάς κοντά μου

ήρθες, το πατρικό παλάτι αφήνοντας και ζεύοντας

 

τ’ ολόχρυσό σου αμάξι’ κι ωραία σ’ έφεραν εδώ,

στη γη τη μαύρη, τα γοργοφτέρουγα πουλιά,

τον  ουρανό διασχίζοντας και τον πυκνόν αιθέρα’

 

κι έφτασαν κάτω στη στιγμή’ κι εσύ, ώ μακαρία,

με χαμογέλιο αθάνατο στο θείο πρόσωπό σου,

με ρώτησες σαν τ’ έπαθα ξανά και σε καλώ σιμά μου,

 

σαν τί η ψυχή μου η τρελλή τόσο πολύ ζητάει:

«Ποιά θέλεις πάλι, ποια ζητάς απ’ την Πειθώ να φέρει

στην αγκαλιά σου; Σαπφώ, ποιά σε παιδεύει;

 

Γιατί κι αν φύγει, γρήγορα σε σένα θα γυρίσει

κι αν αψηφάει τα δώρα σου, δώρα θε να σου φέρει

κι αν δεν σε θέλει τώρα δά, γρήγορα θα σε θέλει».

                                                              

Ώ, έλα, δέσποινα γλυκειά, κι από τις μαύρες έγνοιες

γλύτωσέ με’ κι όσα ποθεί η καρδιά μου κάνε ν’ αληθέψουν

κι εσύ δίπλα μου στάσου βοηθός και σύμμαχός μου.

                 ΠΑΕΙ  ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

Πάει τα φεγγάρι κρύφτηκε, κι η Πούλια από κοντά του.

Μεσάνυχτα, η ώρα περνά, κι εγώ κοιμάμαι μόνη.

                  ΖΗΛΕΙΑ

Όμοιος θεός μου μοιάζει αυτός

πού κάθεται αντικρύ σου

και πού με τόση προσοχή σ’ ακούει

γλυκά να ψιθυρίζεις

 

ή πού γροικάει το γέλιο σου’

όμως εμένα μου η καρδιά σπαράζει

μες τα στήθη και μόλις στρέψω και σε δώ

σβιέται και χάνεται η λαλιά μου’

 

η γλώσσα μου μπερδεύεται και το φτωχό

κορμί μου το διατρέχει μιά φωτιά’

θαμπώνουν τα ματάκια μου, βουίζουνε

τ’ αυτιά μου, τρόμος με πιάνει ολάκερη,

ιδρώς από τα μέλη μου αναβλύζει, από το χόρτο

πιό πράσινη γίνομαι, και λίγο ακόμα

αισθάνομαι νεκρή, πώς θ’ απομείνω…

 

πλήν σ’ όλα, πρέπει να τολμώ

έτσι φτωχούλα πού ‘μια.

      Απόδοση Κ. Λ.

Περιοδικό Αμφί, περίοδος Β΄ τεύχος 3-4/ Φθινόπωρο- Χειμώνας 1979, σ.42-43.

            Οδός  Σαπφούς

Ένα σπίτι βαθιά μέσα στο δάσος

Κι εσύ στην άκρη της πόλης κοιμάσαι.

Όλα, κάτω απ’ την ανάσα ενός αλόγου

Φαντάροι που ‘χουνε κάποιο κρεβάτι να κοιμηθούν

Δεθήκαμε με τα καφενεία αυτού του χωριού

πού στους τοίχους τους ζωγραφίζουν οι καπνοί των τσιγάρων

Θολώνουν τα τζάμια στη βροχή του φθινοπώρου…

Φαντάροι που δεν βγαίνουν να μαζέψουν τα κίτρινα φύλλα

αλλά κάθονται στα κρεβάτια τους ξαπλωμένοι και ποθούν

                            ν’ αστράψει μέσα στη νύκτα.

          ΝΙΚΟΣ  ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ, Πέτρα Λέσβου, Οκτώβρης ’83.

Περιοδικό Πλανόδιον τεύχος 7/Καλοκαίρι 1988, σελ. 415

            Η ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ  ΤΗΣ  ΣΑΠΦΩΣ

Με πήρε στο τηλέφωνο η  Ψάπφα και μου είπε:

Οίον το γλυκύμαλον ερεύθεται άκρω επ’ ύσδω’

μή στεναχωριέσαι μωρό μου.

           ΓΙΑΝΝΗΣ  ΥΦΑΝΤΗΣ, 1986

Περιοδικό Πλανόδιον (τόμος πρώτος 1-8), τεύχος 5/Χειμώνας 87-88, σελ. 217   

     ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΣΑΠΦΩΣ

Αυγή της ωραιότατης μέρας

που προσέρχεται κι’ όλο φωτίζεται πιό πολύ

το στερέωμα, σαν πρόσωπο

όπου η χαρά αυξαίνει,

όταν καταλαβαίνει τη χάρη του βίου.

 

Βάρος η κεφαλή μου μεταδίνει

στα μέλη του σώματος, κι’ η σκέψη

ομίχλη στην όψη μου.

Δροσερή αύρα της πρωίας

κι’ εγώ αποπνέω ζέστη

πού με χωρίζει απ’ τον καλόν αέρα.

 

Ίδια όλα τριγύρω

κι’ ο απέραντος πόντος αρνιέται

να παρασύρει την ψυχή μου

σε ταξίδια σπουδαία.

 

Την μακρινή αισθάνομαι αοριστία

κι’ ούτε ακούω τους μυστικούς ψιθύρους,

υποσχέσεις ενάντιες

στη γνώση πού απόχτησα.

 

Άλλες αρχίζουν οι μέρες για κείνον

πού τόσα έχει μάθει και δε μαθαίνει

να φαντάζεται πιο πολλά.

 

Υπήρξα με δύναμη κι’ αίσθημα,

μ’ αισθήσεις παράφορες.

Ήθελα πάντα να περιμένω

κι’ απομένω αδιάφορη τώρα.

Πώς την ορμή χάνω

και δεν ζητώ, ούτε ανυπόμονη μένω.

 

Αναμνήσεις και σείς προσδοκίες

με τα ελαφρά βήματα, έχετε απομακρυνθεί.

Νεότητα ζηλευτή, μόνον εσύ λοιπόν

ομορφαίνεις της ζωής τη λαμπρή περιπέτεια;

 

Δίχως πάθος, η φωτιά μου φέρνει την κούραση

Ο φόβος μου άλλαξε πρόσωπο,

έχει γεράσει, όταν τον αναπολώ

νεανικόν κι’ ευέξαπτον.

 

Καλλίτερα να τελειώσω,

παρά αυτού ν’ απομείνω, Θεοί!

Πού θα σταθώ, όταν δεν μπορώ

να πιστέψω στα φανταστικά θαύματα.

Η σύνεση άχαρη δίχως την πάλη.

Καμμιά δεν ζητώ θέση,

αφού απ’ αυτήν δεν θα δώ,

ό,τι ως τώρα έκανε τη ζωή μου

πλούσια τόσο, πού να μπορώ

να τη σπαταλώ αλογάριαστα.

         ΖΩΗ  ΚΑΡΕΛΛΗ, σ. 121-122

      Ψ Α Π Φ Α

          (της φαντασίας διαθέσεις)

… καθώς αισθάνεσαι ήχου τη διαφορά,

διαφορά και οπτική συνάμα,

ανάμεσα στο ήτα και στο άλφα:

«δέδυκε τα σελάνα», αιολικά.

 

Ίσως θα ήταν και η μοναξιά αιτία,

η ώρα περασμένη μετά το μεσονύχτι,

καθώς συλλογιζόμουν της Λεσβίας

την ερωτική φωνή,

την ομιλία την ποιητική

εκείνης «που «καθεύδα μόνα».

 

Υπό το φώς ακίνητο και διαπεραστικό

(ώσπου να εξαφανιστεί)

στην πάσαν ησυχία,

η ερωτική ανησυχία της θα ήταν, τότε

υπέροχα τυραννική:

«δίχα μοι τα νοήματα…» ως έγραψε.

                                            Ιστορικόν

Συλλογιζότανε η Καλλιξένα

και της φαινόταν πώς μιλούσε και παραμιλούσε,

καθώς έκπληκτη και σιωπηρή τηρούσε

τον έφηβο κοιμώμενο,

στον ύπνο του προστατευμένο,

διάφανα κλεισμένο στον εαυτό του.

 

Έτσι, εκείνη μήτε να του εγγίσει το μέτωπο

τολμούσε πιά,

ποτέ δε είχε τόσο θαυμάσει την αρρένα καλλονή.

Δεν αναγνώριζε τον εαυτό της

κι’ ούτε ήθελε να τον θυμηθεί,

είχε χάσει την παρουσία της,

 

καθώς είχε θελήσει στη γαλήνη του

να εισχωρήσει, έχασε το δικό της χρόνο

και της φάνηκε πώς ζούσε μιάν εποχή

πανάρχαια, πρωταρχικά ερωτική και μυθική-

έτσι φαντάστηκε- όταν το δέος

έμενε ακέριο στους ανθρώπους και διστακτικότητα

ήταν θαυμάσια και πολύτιμη αρετή

η αναζήτηση της ιερότητας το άλλου σώματος.

 

Πώς τώρα έφτασε σε αντιστροφή να τη αισθανθεί

η Καλλιξένα, πασίγνωστη εταίρα

πού κοίταζε τον Αλέξανδρο κοιμώμενο

και γνώρισε σπάνια ευφροσύνη.

 

Τότε, ψιθύρισε πώς τίποτα πιό τίμιο

δέν είχε γνωρίσει από τον ήσυχον ύπνο ενός εφήβου.

-Πού να ξέρει κιόλας η Θεσσαλή,

τί θα σήμαινε στην ιστορία του κόσμου

ο περίλαμπρος νεανίας!

 

Της είχαν ζητήσει να τον μυήσει στα ερωτικά,

μά πτοήθηκε τελικά από την ευτυχία

και τον ρεμβασμό που την κατείχε.

Και, «μά την Αφροδίτη που υπηρετώ

και την Άρτεμη που παράδοξα σέβομαι,»

είπε στους ανήσυχους γονείς,

λόγω της εμμονής στην αποχή, του γιού τους,

είπε στο Φίλιππο και την Ολυμπιάδα

πώς ο παίς κοινός θνητός δεν ήταν,

καθόλου σαν τους πολλούς άλλους-

η κοινή γυναίκα, σε οίστρο

μάντεψε πώς μέγας ήταν ο προορισμός του.

ΖΩΗ  ΚΑΡΕΛΛΗ, σ. 180-181

ΖΩΗΣ ΚΑΡΕΛΛΗ, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, τόμος δεύτερος (1955-1973), Β΄ έκδοση, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1994.

 Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Τετάρτη, 29 Νοεμβρίου 2023.

ΥΓ. Τα Μάρμαρα τα Μάρμαρα ποιος θα τα επαναπατρίσει, Μελίνα;       

Ο Αμερικανός ποιητής Harold Norse και η ποίησή του

 Ο Αμερικανός ποιητής Harold  Norse

(Νέα Υόρκη 6/7/1916- 8/6/2009)

Χ ά ρ ο λ ν τ  Ν ο ρ ς

     τ ώ ρ α  γ α λ λ ί α

τώρα γαλλία χτές ιταλία & είναι το ιδιαίτερο

 φθινοπωρινό φώς του παρισιού γερμένες δεντροκορφές γκρίζες

κορφές κτιρίων καθάριες σκληρές σαν μάτια γαλλικά

προεξοχή του πνεύματος μάτια από χαλαζία λιγάκι

     απάνθρωπα έτσι δεν είναι; & πώς

πλάθει η αρχιτεκτονική τον ουρανό

 

     θα με σταματήσει κανένας στο δρόμο λέγοντάς μου

     άχ, όμορφα! δε γνωριζόμαστε;

     απλά βαδίζουμε χέρι με χέρι

     & δε ρωτάμε ποτέ τα όνόματά μας!

κάνουμε έρωτα στα φανερά, ανώνυμοι σαν πίθηκοι!

     χείλια εσπεράντο!

η αφρική στην αγκαλιά μου! εγγύς ανατολή!

 

πώς όμως ν’ αργέψω  φεύγω τρέχοντας

     είναι οι αρτηρίες μου ή χαλύβδινες γραμμές;

     σταθμοί τα ξημερώματα ο γέρος

με ξινισμένα μούτρα χώνει γράμματα σε τεράστιους σάκους

    είναι τ’ ατέλειωτα σχέδιά μου;

 

παρίσι με τα φύλλα τις γενειάδες  τα καμηλό σακάκια!

με ενδιαφέρουν τα ραδιοτηλεσκόπια;

εκείνα που κοιτάζουν μέσα στο φεγγάρι;

οι παραβολικοί καθρέφτες; τα όρια του ηλιακού  συστήματος;

η Ισβέστια με παρακολουθεί σαρκάζει για τη ζωή μου

     δεν απορώ που νιώθω μελαγχολία

 

βρίσκομαι εδώ να σας μιλήσω για μιά καλύτερη μοίρα

     να εξερευνήσω τα δέντρα

      ν’ ακούσω τα χρώματα

       να διαλέξω το χρυσωμένο λουλούδι

         να νιώσω κάτι από το καμηλό σακκάκι καποιανού

           το καθαρό φώς

             του κενού

 

γονατίστε!  προσευχηθείτε στο ιερό ανθρώπινο κορμί!

     λατρέψτε το θεό εκεί που ενώνονται τα μπούτια!

        δεν μπορώ να υμνήσω τη «νίκη του σοσιαλισμού»

           δεν μπορώ να υψώσω καμιά σημαία εξόν απ’ τον κρινόλευκο

               αμόλυντο κώλο μου

σ’ όλα τα έθνη που μου ζητούν να διαλέξω παράταξη

 

έχω διαλέξει τον οργασμό/ το αίσθημα/ τη μυρουδιά/ την ψυχή

την ελευθερία τ’ ονείρου ποιός είναι περισσότερο ελεύθερος

     εξόν απ’ όταν ονειρεύεται;

        διαλέγω το φώς τ’ ουρανού  πάνω απ’ τα βουλεβάρτα

          & τα υπαίθρια βιβλιοπωλεία  γεμάτα  σεξοεικόνες

               & τις απόκρυφες προφητείες

                    ΔΙΑΛΕΓΩ  ΤΗ  ΓΗ       

            Ο θάνατος των ποιητών

πυροβολισμοί  λεπίδες ή υπερβολική δόση

       κάποιου ναρκωτικού ή

τύφος μέσα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης

     στο πάτωμα του κελιού της φυλακής φυματίωση

     ή απαγχονισμός μέσα σε δωμάτιο ξενοδοχείου

     με το σκοινί να λουλουδίζει τη μακάβρια θηλιά του

ή έκρηξη μυαλού από αλκοόλ

     τους έκαναν να σβήσουν

     ο απολλιναίρ   ο ζακόμπ  ο χερνάντεζ

      ο τράκλ   ο λόρκα   ο τόμας

ο παβέζε    ο ζάκ βασσέ

           σκέπτομαι το

Beach  Buggy  στη  νήσο της φωτιάς

     που χτύπησε θανάσιμα το φράνκ  ο’ χάρα

φρηκαριστός μυστηριακός θάνατος σε ηλιόλουστη

άμμο ή στο στρατόπεδο εργασίας

ναυτία ή έρχεται τούτος ο θάνατος 

σκοτελλάρο όχι άλλα μανιφέστα αλεξάντερ μπλόκ

του αρνήθηκαν βίζα εξόδου  ο βαλιέχο σακατεμένος

     από την εξορία ο ρίλκε δολοφονημένος

       από ένα τριαντάφυλλο ο ντενός στο μπούχελβαντ

 

«Η Νύχτα των Ανέραστων Νυχτών» είναι μεγάλη

     χωρίς αηδόνια ή ρολόγια κούκους

 

λέξεις στερνές

στο τέλος του κόσμου

       Μετάφραση:  Νίκου  Μπαλή

Περιοδικό Αμφί περίοδος Β΄ τεύχος 2/6,7,8, 1979, σ. 42-43.  

 

ΘΑΝΑΤΟΣ  ΠΟΙΗΤΩΝ

τουφέκια λεπίδες ή μια υπερ-δόση

από κάποιο ναρκωτικό ή

τύφος σ’ ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως

στο πάτωμα της φυλακής   φυματίωση

ή σκοινί σ’ ενός ξενοδοχείου το δωμάτιο

ανθίζοντας το μακάβριο βρόγχο του

ή εγκέφαλος ανατιναγμένος απ’ τ’ αλκοόλ

τους πήρανε μακριά

     απολινέρ   ζακόμπ   χερνάντεθ

      τράκλ   λόρκα   τόμας

           παβέζε   βασέ

σκέφτομαι της ακτής το παϊτόνι στο φάιρ άιλαντ

     που παρέσυρε τον φράνκ οχάρα

αφύσικος πεπρωμένος για θάνατο θάνατος σε ηλιόλουστη

     αμμουδιά ή μόχθου κάτεργο

ναυτία ή είν’ αυτός ο θάνατος που έρχεται

ο σκοτελάρο δε διαδηλώνει πιά ο μπλόκ

     αρνήθηκε θεώρηση εξόδου ο βαλέγιο σκοτωμένος

     από εξορία ο ρίλκε σκοτώθηκε

    από ‘να τριαντάφυλλο ο ντεσνό στο μπούχενβαλντ

 

« Η Νύχτα τών Άστοργων Νυχτών» είναι μεγάλη

     χωρίς αηδόνια ή κούκου ρολόγια

 

τελευταία λόγια

στου κόσμου το τέλος

Μετάφραση: Αλέξης  Τραϊανός

Στον τόμο «ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ», Επιλογή, Μετάφραση, Εισαγωγή, Σημειώσεις: Αλέξης Τραϊανός (Θεσσαλονίκη 20/10/1944- Καπανδρίτι Κεφαλονιάς 7/5/1980), εκδόσεις Αγροτικές Συνεταιριστικές  Εκδόσεις, Αθήνα 1979

         Θ ά ν α τ ο ς  π ο ι η τ ώ ν     

όπλα λεπίδες ή μία υπερδόση

     από κάποιο ναρκωτικό ή

τύφος σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης

     στο πάτωμα της φυλακής    φυματίωση

     ή σκοινί σ’ ενός ξενοδοχείου το δωμάτιο

     ανθίζοντας τον μακάβριο βρόγχο του

ή εγκέφαλος από το αλκοόλ ανατιναγμένος

τους πήραν μακριά

         απολινέρ   ζακόμπ  χερνάντεθ

             τρακλ  λόρκα  τόμας

                 παβέζε  βασέ

 

                     σκέφτομαι

της ακτής το τροχοφόρο στο φάιρ άιλαντ

     που παρέσυρε τον φρανκ  ο’ χάρα

πεπρωμένο αφύσικο για θάνατος ο θάνατος σε ηλιόλουστη

     αμμουδιά ή μόχθου κάτεργο

ναυτία είναι αυτό που έρχεται ή θάνατος

ο σκοτελάρο δεν διαδηλώνει πια  ο μπλοκ

     αρνήθηκε θεώρηση εξόδου  ο βαγιέχο σκοτωμένος

       από εξορία ο ρίλκε  σκοτωμένος

     από ένα τριαντάφυλλο ο ντεσνός στο μπούχενβαλντ

 

«Η νύχτα των άστοργων νυχτών» είναι μεγάλη

     Χωρίς αηδόνια ή κούκων ρολόγια

 

τελευταία λόγια

στου κόσμου το τέλος.

Μετάφραση:  Γιάννης Λειβαδάς, σ. 42-43    

Σημειώσεις:

    Στις 24 Αυγούστου 2019 ανήρτησα στην ιστοσελίδα μου Λογοτεχνικά πάρεργα, το ποίημα «Θάνατος Ποιητών» του μεταμοντερνιστή και πολυταξιδεμένου αμερικανού Beat ποιητή Harold Norse (ΗΠΑ 6/7/1916- ΗΠΑ 8/6/2009). Ήταν ημερομηνία της δολοφονίας του ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα από τους συμπατριώτες του φαλαγγίτες. Καθώς πρόσφατα αποδελτίωσα τους συνεργάτες και την ύλη του περιοδικού Αμφί, τις φιλολογικές, βιβλιοκριτικές και μεταφραστικές σελίδες του, διάβασα εκ νέου την μετάφραση δύο ποιημάτων του αμερικανού ποιητή από τον Νίκο Μπαλή την οποία παραθέτω παραπάνω. Τα δύο μεταφρασμένα στα ελληνικά ποιήματα προέρχονταν από την συλλογή που κυκλοφόρησε μεταγενέστερα αν δεν λαθεύω “Memoirs of  Bastard Angel” 1989, όπως δηλώνει το σχέδιο που συνοδεύει τα ποιήματα. Το όνομα του μεταφραστή Νίκου  Μπαλή- το οποίο να σημειώσουμε, τουλάχιστον ο γράφων δεν γνωρίζει αν είναι πραγματικό ή ψευδώνυμο-συναντάται μόνο στο παρόν τεύχος του περιοδικού. Συμπληρωματικά να αναφέρουμε ότι η ποιητική παρουσία του ομοφυλόφιλου αμερικανού ποιητή Χάρολντ Νορς την διαβάζουμε σε ένα μόνο τεύχος, παρά τις δεκάδες γκέι ειδήσεις και ανταποκρίσεις από την Αμερική που παρουσιάζονται στις άλλες σελίδες του συνόλου των τευχών του ΑΜΦΙ, περιοδικού για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας.

    Ο πολυταξιδεμένος και εξασκών διάφορα για βιοποριστικούς λόγους επαγγέλματα ποιητής Χάρολντ Νορς, υπήρξε παλαιός γνωστός στην χώρα μας, όχι μόνο γιατί την επισκέφτηκε και την λάτρευσε αλλά, και γιατί εγκαταστάθηκε και διέμενε για μεγάλο χρονικό διάστημα πρώτα στην Αθήνα και κατόπιν στην Ύδρα. Στα πρώτα του βήματα στην Ελλάδα μάλιστα, είχε φιλοξενηθεί από τον μοντερνιστή και υπερρεαλιστή ποιητή, πεζογράφο και εκδότη του περιοδικού «Πάλι» το Νάνο Βαλαωρίτη. Κατά διαστήματα, διάφοροι ποιητές- μεταφραστές έχουν μεταφράσει ποιήματά του στα ελληνικά, όπως πχ. ο Γιώργος Μπουρλής, ο Βασίλης Πανδής, ο Ά. Δασκαλόπουλος, ο Νάνος Βαλαωρίτης και άλλοι. Μια ματιά στο διαδίκτυο θα μας φανερώσει τα ελάχιστα μεν αλλά σοβαρά μεταφραστικά του ίχνη. Κυρίως, όμως, με την ποιητική παρουσία του Χάρολντ Νορς στα ελληνικά έχει ασχοληθεί και μας τον έχει ποιητικά ανθολογήσει και παρουσιάσει ο ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Λειβαδάς στην πολύ ωραία σειρά «Αμερικανοί Ποιητές» (10 στο σύνολο) των εκδόσεων Ηριδανός, Αθήνα, Μάρτιος 2012, σ.102, τιμή 12,72 ευρώ. Βλέπε: «Χάρολντ Νορς, ποιήματα», εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Γιάννης Λειβαδάς. Ο ακούραστος καλός και επαρκής έλληνας ποιητής και μεταφραστής επιλέγει και μεταφράζει 45 ποιήματα από διάφορες συλλογές του. Στην Εισαγωγή του (Αθήνα 2009) κάνει λόγο για το χρονικό της μετάφρασης των ποιημάτων σ.7-12, την συνεργασία και αλληλογραφία του με τον ίδιο τον αμερικανό ποιητή και τον φίλο του Todd Swindell, μια και τα «τελευταία δύο χρόνια της ζωής του ο Νορς τα πέρασε σε έναν οίκο ευγηρίας στο Σαν Φρανσίσκο. Μακριά από τις φωτεινές μαρκίζες και τις φιλολογικές συγκεντρώσεις, (επιλογή που έχει τις ρίζες του στα βάθη των δεκαετιών) με την πάγια και απόλυτη στήριξη του αγαπητού φίλου του Todd Swindell, τον οποίο οφείλω και να ευχαριστήσω θερμά για την σημαντική βοήθεια που προσέφερε στη δημιουργία αυτής της έκδοσης», όπως γράφει ο Γιάννης Λειβαδάς. Ο «ταραχώδης και  αναρχικός» ποιητής, ένας «εκ των πλέον ευθύβολων και συγκροτημένων ποιητών της εποχής του» ένας προάγγελος της εικόνας “beat icon” των μπητ σύγχρονων αμερικανών ποιητών έπασχε τα τελευταία χρόνια της ζωής του από γεροντική άνοια. Ιατρικό πρόβλημα που τον κατέστησε ανενεργό συγγραφικά και επικοινωνιακά. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Γιάννης Λειβαδάς, ο πλάνης ποιητής είχε προηγηθεί-πρίν το 1950- της λεγόμενης «μπιτ έκρηξης». Στα αμερικανικά γράμματα εμφανίστηκε από την δεκαετία του 1930 όντας φοιτητής ακόμα, και συνδέθηκε με ποιητικά και συγγραφικά μεγέθη της αμερικάνικης ποιητικής και πεζογραφικής παράδοσης όπως ο W. H. Auden, ο Tennessee Williams, ο James Baldwin, ο Dylan Thomas, ο Paul Bowles, ο Charles Bukowski, η Anais Nin και αρκετοί άλλοι. Ονόματα πασίγνωστα  και επιφανείς συγγραφείς και εκτός αμερικάνικης ηπείρου αλλά και στους έλληνες αναγνώστες από μεταφράσεις βιβλίων τους στα ελληνικά. Ο καινοτόμος στον χώρο της αμερικάνικης ποίησης ποιητής, δεν έγραψε μόνο ποίηση αλλά και πεζογραφία, ασχολήθηκε με την βιβλιοκριτική, και υπήρξε και επιμελητής εκδόσεων. Ενώ την περίοδο 1949-1975 δίδαξε για μικρά χρονικά διαστήματα σε διάφορα πανεπιστήμια και ιδρύματα. Το 2003 κυκλοφόρησαν τα «Άπαντά του», “In the Hub of the Fiery Force (Thunder’s Mouth Press 2003). Η «επίσημη» γενική αναγνώριση και καταξίωση του Χάρολντ Νορς και της πρωτοπόρας γραφής του, αυτής της «Ουϊτμανικής Ψυχής» όπως πολύ εύστοχα αναφέρει ο έλληνας μεταφραστής του Γιάννης Λειβαδάς, άργησε να φανεί στην αμερικάνικη ποιητική επικράτεια, κάτι που τον είχε πικράνει, ήρθε αργά και καθυστερημένα, όμως η παρουσία του σηματοδότησε και έκανε την ποιητική διαφορά μέσα στο αμερικάνικο προοδευτικό ή ακαδημαϊκό «κατεστημένο». Ο σημαντικός ποιητής της ομάδας των μπητ William C. Williams μεγάλος θαυμαστής του, έγραψε για την ποίησή του και την ανατρεπτική και δυναμική της γλώσσας του και ποιητικής του έκφρασης: «Οι αναγνώστες βρίσκονται χρόνια πίσω σου, ελάχιστοι αντιλαμβάνονται περί τίνος πρόκειται, βγήκες πιο μπροστά απ’ όλους, φανέρωσες μια νέα δυναμική στη γλώσσα η οποία καθιστά τις θεωρίες περί σύνθεσης απλές κουταμάρες, είμαι αφοσιωμένος σ’ εσένα και σ’ αυτό που κάνεις…», εισαγωγή σ. 9. Και πράγματι, αν ο σύγχρονος αναγνώστης της ελληνικής ποίησης αλλά και της ποιητικής παραγωγής του δυτικού λόγου, ιδιαίτερα της αμερικάνικης, αν διαβάσει την σειρά των «αμερικανών ποιητών» που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ηριδανός» θα διαπιστώσει την ειδοποιό διαφορά της ποιητικής και γλωσσικής εκφραστικής του, της μεταλλαγής ακόμα και μέσα στην ίδια την ποιητική μονάδα της υφολογίας του, και διεύρυνσης των εννοιολογικών και θεματικών του σημασιοδοτήσεων. Ακόμα και στις ελληνικές του μεταφράσεις ή αποδόσεις, καταλαβαίνουμε ότι εδώ κάτι συμβαίνει με αυτόν τον ποιητικό σύγχρονο λόγο και  την εκφραστική του. Έχουμε να κάνουμε με έναν ουσιαστικά αντισυμβατικό ποιητή, έναν αντικομφορμιστή της ζωής, αλλά απλό και σεμνό. Της εικόνας των σπουδαγμένων, των διανοούμενων και των λογίων των φιλολογικών συγκεντρώσεων με ένα ποτήρι ουίσκι στο ένα τους χέρι και στο άλλο κρατώντας την τελευταία τους εκδοθείσα ποιητική συλλογή – αλλά έναν ομοφυλόφιλο ελευθερόφρονα χαρακτήρα, κάπως μποέμ, ο οποίος εργάστηκε ως εργάτης σε βιομηχανίες μετάλλου, χορευτής σε μπαλέτο, ναυαγοσώστης, καθαριστής, επιστάτης κλπ. στον καθημερινό βιοποριστικό του βίο, ταξιδευτή του κόσμου, με γνήσια και αυθεντική ποιητική φλέβα μέσα του να χτυπά διαρκώς. Έναν αμερικανό καθόλου δήθεν τύπο, που κοιτούσε να απολαύσει με όλο της το μεδούλι τις εμπειρίες της πραγματικής ζωής των ανθρώπων, να δημιουργήσει αληθινές και ελεύθερες σχέσεις, τον οποίο διέκρινε μία όχι τόσο κοινωνική ή ομοερωτική σεμνότητα,-αυτές άλλωστε οι βιωματικές του εμπειρίες καθρεφτίστηκαν μέσα στην ποίησή του και ζύμωσαν το γλωσσικό του ιδίωμα και εμπλούτισαν το λεξιλόγιό του, έγιναν μέρος της θεματικής του-, όσο λογοτεχνική και συγγραφική, ποιητική. Θέλω να πω ότι, ο πολυταξιδεμένος αμερικανός αυτός ποιητής, -θα μπορούσαμε να γράψουμε ίσως όχι άστοχα, ότι η ζωή και η παρουσία του κινούνταν πάντα σαν εκκρεμές μεταξύ αμερικής και ευρώπης, μεταξύ δυτικού και πολίτη του κόσμου, μεταξύ της παραδοσιακής ποιητικής παράδοσης του αμερικανού γενάρχη Ουώλτ Ουϊτμαν και των σύγχρονων ρευμάτων του μοντερνισμού και για αρκετούς μεταμοντερνισμού, της σχηματισμένης ποιητικής αμερικάνικης γλώσσας και των μοντέρνων προσλήψεών της. Όπως αυτή ανοίχτηκε και μπολιάστηκε με την μπητ και την εικονοκλαστική ποίηση, την μοντέρνα ποίηση και τον ελεύθερο αλλά πειθαρχημένο στίχο και εσωτερικό λυρισμό και τον σκληρό καθημερινό λόγο με τον οποίο εκφράστηκαν διάφορες κοινωνικές και καλλιτεχνικές μειονοτικές ομάδες διαφόρων πολιτικών εκδοχών στην Αμερική εκείνες τις θυελλώδεις δεκαετίες. Δεν ήταν-ο Νορς- από την κάπως «φαντεζί» πάστα, την προβαλλόμενη από τα δημόσια μέσα επικοινωνίας και ίσως αμερικάνικο σύστημα της εποχής του διαφημιστική εικόνα, που αναπτύχθηκε και επιβλήθηκε η παρουσία του αξιόλογου φυσικά ποιητή Άλλεν Γκίνσμπεργκ,-και πέρα από το «Ουρλιαχτό του»- ενός από τους «πάπες» της αμερικάνικης μπητ παράδοσης. Ο Χάρολντ Νορς φυσικά, δεν συγκαταλέγεται στους «καταραμένους ποιητές» όπως ήταν ο σκοτεινός Έντγκαρ Άλαν Πόε, η μοίρα της ζωής του Νορς κάθε άλλο παρά «καταραμένη» υπήρξε.  Όπως ασφαλώς δεν έτυχε της υπερβολικής δημόσιας προβολής που είχε η παρουσία και δημόσια εικόνα του συγγραφέα Ουίλλιαμ Μπάροουζ, ο οποίος παρά τα θετικά της συγγραφικής του παρουσίας,-όχι πάντα- το βιβλίο του «Αδελφή» όπως το έχουμε διαβάσει στα ελληνικά είναι μάλλον και ανιαρό και βαρετό- που απασχόλησε την αμερικάνικη κοινωνία και δικαιοσύνη με την χρήση ουσιών και αν δεν λαθεύω, με την ευθύνη του θανάτου της γυναίκας του. Ο ερωτικός ιδιαίτερος επίσης λόγος του, δεν είναι καταγγελτικός, ο Νορς πάνω από όλα είναι ποιητής παλεύει όπως και στον βίο του έτσι και με τον ποιητικό λόγο, παλεύει με την αγγλική γλώσσα, την δομή της, τις αποχρώσεις της, τον εννοιολογικό της καμβά, αυτά που δηλώνει με τις αποσιωπήσεις της και ίσως και τις παραλείψεις της, τα κενά της. Γιαυτό και οι σελίδες των συλλογών του έχουν διαφορετική διάταξη και εικόνα των ποιημάτων του. Το πλήθος των ποιητικών ονομάτων που συναντάμε πέρα από την αμερικάνικη παράδοση, και ασφαλώς, του Ουώλτ Ουϊτμαν. Βιώνει την ζωή, την περιδιαβαίνει και την ζει ως ένας ομοφυλόφιλος φυσικά, αλλά προπάντων Ποιητής. Σαν ιδιοσυγκρασία ατίθασου χαρακτήρα, απροσάρμοστου για την κοινή κοινωνική λογική, κράτησε την παρουσία του μακριά και από τα «κουτάκια της κόκα κόλα» που προβλήθηκαν ως ποπ τέχνη μοντερνιστικής εκφραστικής καλλιτεχνών και από τις ακραίες εικόνες ομοφυλόφιλης ζωής των αμερικάνικων μεγαλουπόλεων όπως τις διαβάζουμε στα μυθιστορήματα του Τζων Ριτς, χωρίς φυσικά να του λείπουν οι ερωτικές εμπειρίες και απολαύσεις. (Η Ελλαδική επικράτεια κατά την διάρκεια της εδώ διαμονής του είναι γόνιμη). Ο Χάρολντ Νορς όπως υποψιαζόμαστε, δεν υπήρξε ένας αντισυμβατικός των ερωτικών άκρων, όπως πχ. ο γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Μισέλ Φουκώ με την εξίσου ταραχώδη προσωπική ερωτικά ακραία ζωή του. Ό Νορς υπήρξε αντισυμβατικός στον ποιητικό του λόγο, στον τρόπο της έκφρασής του, στην χρήση λέξεων που τις μεταποιούσε διαφορετικά από ότι τις έχουμε συνηθίσει σαν εικόνα στην έκθεσή τους και σαν ηχητική παρουσία μέσα στις ποιητικές σελίδες. Ο «εθνικός θησαυρός» όπως τον αποκάλεσαν-τα τελευταία χρόνια της ζωής του- κατόρθωσε και βρήκε τον βηματισμό του με ίσως μοναδικό του εφόδιο τον μεγάλο κύκλο των βιωματικών αληθινών και αυθεντικών εμπειριών του και αναμνήσεών του. Είναι σαν να ξαναδιάβασε την αμερικάνικη ποίηση  και την σύγχρονη παράδοσή της κάτω από τον δικό του μοντερνιστικό αστερισμό. Και έδωσε στην φωνή του μία άλλη αυθεντική βαρύτητα και τονισμό, που ξεπερνούσε τα αμερικάνικα εσωτερικά και εξωτερικά ποιητικά σύνορα. Και όπως φαίνεται, και ευτυχώς, δεν έμπλεξε στο δίχτυ των ναρκωτικών και των επικίνδυνων και θανατηφόρων αποτελεσμάτων των ουσιών, όπως ο ελληνοαμερικανός ποιητής και μεταφραστής Νίκος Σπάνιας που πρόσφατα αποδελτιώσαμε την παρουσία του στο Αμφί και μιλήσαμε για την ποίησή του. Ίσως ακούγεται υπερβολικός ο τόνος της γραφής αυτού του σημειώματος, ενδέχεται ο γράφων να μην διαθέτει την γνωστική επάρκεια της αμερικάνικης ποιητικής παράδοσης και των μοντέρνων ρευμάτων της, η μεταφραστική του απειρία να συμβάλλει στον ενθουσιαστικό τόνο του ύφους του, όμως θεωρώ ότι στις μέρες μας, μπορούμε πλέον να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα που αφορούν γενικότερα την παγκόσμια ποίηση, ή έστω, του δυτικού αγγλόφωνου κόσμου από τα διάφορα ποιητικά «μυθεύματα» τα οποία προβλήθηκαν ως κύριο ρεύμα των διαφόρων καλλιτεχνικών χώρων, επαναστατικές φωνές, οι οποίες περισσότερο είχαν σαν αφετηρία τις πολιτικές και ιδεολογικές και κοινωνικές συνθήκες και διεργασίες εκείνων των δεκαετιών στον δυτικό κόσμο. Τα φιλειρηνικά κινήματα, οι αντιπολεμικές εκδηλώσεις, οι τεράστιες μουσικές αντικυβερνητικές συγκεντρώσεις στις ΗΠΑ, η εξέγερση των ομοφυλόφιλων μετά την εισβολή της αστυνομίας στο μπαρ που διασκέδαζαν. Οι αγώνες των δικαιωμάτων των γυναικών και διαφόρων φεμινιστικών οργανώσεων. Οι πολλαπλές μάχες και κοινωνικές αντιστάσεις για την επίτευξη του στόχου της ισότιμης μεταχείρισης και των συνταγματικών δικαιωμάτων των μαύρων και των άλλων φυλετικών και εθνικών μειονοτήτων, η άρνηση στράτευσης των αμερικανών νέων στον πόλεμο του Βιετνάμ και της εμπλοκής της Αμερικής. Η μικρής χρονικής διάρκειας πολιτική δημοκρατική άνοιξη επί κυβερνήσεως του δολοφονημένου προέδρου Τζών Φιτζέραλντ Κέννεντυ, οι αγώνες του γερουσιαστή Ρόμπερτ Κέννεντυ και του μαύρου πάστορα Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, οι μουσικές φωνές των Ντορς, του βραβευμένου με το νόμπελ λογοτεχνίας μπαλλαντοποιού Μπόμπ Ντύλαν, η Τζόαν Μπαέζ και τα νέγρικα συγκροτήματα, η αντιπολεμική παρουσία της ηθοποιού Τζέην Φόντα,  η αντιμακαρθική εκστρατεία, και πλήθος άλλων αμερικανών καλλιτεχνών και οι μεγάλες και μικρότερες κοινωνικές αλλαγές και ανατροπές που επήλθαν στην αμερικάνικη κοινωνία, αυτά και άλλα, ήταν η τροφοδότρα πηγή της αμερικάνικης ποίησης εκείνων των σύγχρονων και μοντέρνων ανατρεπτικών και καταιγιστικών δεκαετιών. Ίσως, και μέσα στο «Στούντιο ‘54» να κυοφορήθηκαν αρκετά έργα της ομοφυλόφιλης τέχνης της αμερικάνικης αβάν γκάρντ. Ο ποιητικός αμερικάνικος λόγος δεν είναι κοινός, ούτε και η εκφραστική του ομοιογενής, η προβληματική του απλώνει, αρδεύεται από διάφορα ετερόκλητα υπόγεια και φανερά, αλλά και διαφημιστικά ρεύματα κάθε ετερόνομης αμερικάνικης δημιουργικής φωνής. Δεν σχημάτισαν όλοι οι σύγχρονοι αμερικανοί ποιητές, μοντέρνοι και μη, την ποιητική τους εαυτότητα. Ο λόγος τους ορισμένες φορές παραπαίει όπως και οι ζωές τους. Η κατακτημένη ελευθερία τους δεν γίνονταν πάντα αποδεκτή από το αμερικάνικο ακαδημαϊκό κατεστημένο. Ο Χάρολντ Νορς όπως φαίνεται μάλλον, δεν ανήκει σε αυτούς που «αντάλλαξαν» το βιωματικό της ζωής του καταγραφέν υλικό, ούτε τις αναγνωστικές του διακλαδώσεις και έρευνες, εργασίες πάνω στην δομή, το ύφος και το λεξιλόγιο της αμερικάνικης ποίησης της εποχής του για να υψώσει τον ατομικό του ανδριάντα. Οι ρίζες του προέρχονται από διάφορα υγρασίας εδάφη. Κατόρθωσε και ξέφυγε από το νέο ποιητικό κατεστημένο που καλλιεργήθηκε από ομάδες ποιητών της εποχής του, ακόμα και αμερικανών γκέι, ή και από το αμερικάνικο πανεπιστημιακό αντίστοιχο προβολής της τέχνης και των σύγχρονων προϊόντων της κατεστημένο. Μια τέχνη, είτε στην ετεροφυλόφιλη είτε στην ομοφυλόφιλη εκδοχή της, μετατράπηκε σε μεγάλο βαθμό σε ένα ισχυρό προϊόν καταναλωτικής μανίας και λατρείας, ποιητικού ακροάματος. Μία χρηματιστηριακή αξία στην τράπεζα των γνώσεων της απόλαυσης και της αποδοχής της. Ίσως λαθεύω, αλλά ανοίγοντας μικρή παρένθεση, ας μας επιτραπεί να μνημονεύσουμε ορισμένους άλλους φακούς ερμηνείας του φαινομένου της κατεστημένης ερμηνευτικής της ποίησης και των σπουδών. Και αναφέρομαι σε ενδεικτικές πρόσφατες μελέτες που κυκλοφόρησαν και μπορεί ο όποιος ενδιαφερόμενος να προμηθευτεί και να μελετήσει ανεξάρτητα αν αποδέχεται ή όχι τα πορίσματά τους και τα συμπεράσματά τους. Βλέπε: Michael J. Sandel, «Η  τυραννία της αξίας» Τι έχει απογίνει το κοινό καλό; Εκδόσεις Πόλις 2022. Bertrand Badie, «Κουλτούρα και Πολιτική», εκδόσεις Πατάκη 1995. Hans Magnus Enzensberger, «Πολιτική και Πολιτισμός», εκδόσεις Scripta 2000. Matthew Arnold, «Κουλτούρα & Αναρχία», εκδόσεις Πάπυρος 2017 (το πρόσφερε το περιοδικό «Τηλέραμα» τχ. 2110/ 12-18/ 8/ 2017 και του ίδιου συγγραφέα «Για το μοντέρνο στοιχείο στη λογοτεχνία», εκδόσεις Πολύτροπον, 2003. Ενδεικτικοί τίτλοι βιβλίων μεταφρασμένοι στα ελληνικά οι οποίοι μας βοηθούν-κατά την κρίση μου- να διασαφηνίσουμε τα των σχέσεων της Πολιτικής με την Τέχνη και την Παιδεία ευρύτερα. Θέλω να πω με τις παραπάνω αναφορές, ότι τίποτα δεν είναι μάλλον «καθαρό» και «αυθεντικό» στο αλισβερίσι αυτό των καλλιτεχνών με εμάς τους καταναλωτές των έργων τους, των συγγραφέων με εμάς τους αναγνώστες τους. Όλοι μας βρισκόμαστε σε ένα προδιαγεγραμμένο από την κουλτούρα θέλετε, την πολιτιστική παράδοση θέλετε, την αδιαφορία της πλειονότητας του κόσμου παγκοσμίως για την ρηξικέλευθη και ακηδεμόνευτη τέχνη θέλετε, στέγαστρο κρατικής και οικονομικής υπόστασης. Ακόμα και η γλωσσική μας αποτύπωση, τα πολιτισμικά μας ίχνη, δεν αναιρούν τα όρια των περιοριστικών της ζωής μας δυνατοτήτων. Οι λέξεις είναι οι πρώτες που καθοδηγούν την ματιά μας στο τι οφείλουμε να αναγνωρίζουμε ως ορθό και στο τι όχι. Τι να προσέξουμε και πώς επιβάλλετε να το περιγράψουμε, πώς να το αποτυπώσουμε, καθρεφτίσουμε αν θέλουμε να γίνουμε αποδεκτοί. Αν στέκουν αυτές οι θέσεις ανάγνωσης και προσέγγισης της ποίησης του αμερικανού ποιητή Harold Norse, τότε η δική του φωνή είναι διαφορετική και περισσότερο γνήσια μέσα στους ποιητικούς κύκλους της αμερικάνικης ποιητικής παράδοσης αλλά, και στην κατηγορία των ομοφυλόφιλων ποιητών. Φυσικά μία τέτοια αποδοχή χρειάζεται ειδική και ξεχωριστή εξέταση και πανοραμικές γνώσεις και πληροφορίες για να τεκμηριωθεί η εξέλιξη του ποιητικού λόγου όχι μόνο ως ένα ακόμα πεδίο πανεπιστημιακών εργασιών και φοιτητικών διατριβών αλλά, στο κατά πόσο γονιμοποίησε τον ετερόφυλο και ομοφυλόφιλο ποιητικό λόγο και γραφή στην αμερική και παγκοσμίως. Στα καθ’ ημάς, έχουμε το κλασικό παράδειγμα του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη και της οικουμενικότητας της αποδοχής του και πέρα των ποιητικών ορίων. Αναφέρομαι στις περιπτώσεις εκείνες όπου πολιτικά πρόσωπα απαγγέλλουν ποιήματά του ή μιλούν για την ποίησή του σε δημόσιους χώρους. Να σταθούμε ακόμα-δεν γνωρίζω πόσοι από τους Πειραιώτες συγγραφείς το έχουνε προσέξει- ότι ανάμεσα στα επιλεγμένα Ποιήματα της συλλογής του Χάρολντ Νόρς, από το Γιάννη Λειβαδά, των εκδόσεων «Ηριδανός» δημοσιεύεται και το ποίημα «Χορεύοντας στον Πειραιά» σελ. 88-89. Μια συγκινητική και κάπως μελαγχολική εικόνα σε ταβέρνα του πρώτου λιμανιού τω καιρώ εκείνω.

    Τώρα, το ποίημα που στάθηκε η «αφορμή» «Θάνατος ποιητών»  ώστε να συνταχθεί αυτό το σημείωμα, σαν μία επιθυμία του γράφοντος να αλληλοσυσχετίσουμε μεταφραστικές εκδοχές ή συγγενικές αποδόσεις μέσα στο χρόνο, περιλαμβάνεται και στον τόμο «ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ» που εξέδωσαν οι «Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις» Αθήνα 1979. Ο πρόωρα χαμένος  (αυτοκτόνησε) έλληνας ποιητής Αλέξης Τραϊανός γεννημένος στην Θεσσαλονίκη 20/10/1944-Καπανδρίτι Κεφαλονιάς 7/5/1980 έκανε την Επιλογή, την Μετάφραση, την Εισαγωγή και τις Σημειώσεις της έκδοσης. Ανθολογούνται και παρουσιάζονται 45 Αμερικάνικες Ποιητικές Φωνές από όλο το φάσμα των ρευμάτων του αμερικάνικου μεταπολεμικού ποιητικού λόγου. Στην ανθολογία του Αλέξη Τραϊανού να επαναλάβουμε-ότι και στο σημείωμα της 24/8/2019- ξεχωρίζουν: το ποίημα που είναι γραμμένο για τον αρχαίο έλληνα φιλόσοφο Πάτωνα, τον ισπανό ζωγράφο Γκόγια, τους ποιητές Ουώλτ Ουίτμαν και Έντγκαρ Άλλα Πόε και Άλλεν Γκίνσμπεργκ. Το ποίημα με θέμα το Μουσείο, αυτό για τον Λουϊτζι Πιραντέλο, τον αρχάγγελο Γαβριήλ, τον Ιούδα και άλλα. Υπάρχουν επίσης ποιήματα που αναφέρουν σε στίχους τους οικόσιτα φιλικά και συντροφικά ζώα όπως ο Σκύλος και η Γάτα.  

Ο πολυταξιδεμένος-πολίτης του κόσμου-αμερικανός ποιητής Harold Norse, έζησε στην Ιταλία, την Ελλάδα, την Ισπανία, το Μαρόκο, τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Γερμανία, την Ελβετία. Ο Αλέξης Τραϊανός μεταφράζει επίσης και τα ποιήματα: «ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΥΡΩΝ», «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΑΠΟ ΗΛΕΚΤΡΟΕΓΚΕΦΑΛΟΓΡΑΦΙΑ» και «ΚΛΑΣΙΚΟ ΔΙΑΖΩΜΑ Σ’ ΕΝΑ ΓΚΑΡΑΖ»., σ. 286-292.

    Στο Ποίημα «Θάνατος ποιητών» αναφέρονται τα ονόματα των εξής ποιητών:

Του γάλλου σουρεαλιστή ποιητή και συγγραφέα μελετών για τις εικαστικές τέχνες Γκιγιώμ Απολλιναίρ (1880-1918).

Του γάλλου σουρεαλιστή ποιητή Μάξ Ζακόμπ (1876-1944), που πέθανε σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στο Ντρανσί.

Του αργεντινού ποιητή Χοσέ Χερνάντεζ (1834-1886), ο οποίος για το αγωνιστικό και πολιτικό του φρόνημα στο πλευρό των ανθρώπων της υπαίθρου εξορίστηκε από το πολιτικό καθεστώς της χώρας του.

Του αυστριακού ποιητή Γκέοργκ Τρακλ (1887-1914) ο οποίος πέθανε από υπερβολική δόση κοκαΐνης.

Του ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (1898-1936) ο οποίος δολοφονήθηκε από φαλαγγίτες του στρατηγού Φράνκο.

Του Ουαλού ποιητή, θεατρικού συγγραφέα και δημοσιογράφου Ντίλαν Τόμας (1914-1953) ο οποίος πέθανε από το υπερβολικό πάθος του για το αλκοόλ, ενώ βρίσκονταν στην Νέα Υόρκη.

Του ιταλού ποιητή και πεζογράφου Τσεζάρε Παβέζε (1908-1950). Ο Παβέζε συνελήφθηκε το 1935 για την αντιφασιστική του δράση και φυλακίστηκε. Αυτοκτόνησε στα 1950.

Του γάλλου σουρεαλιστή ποιητή (1896-1919) ο Βασέ αυτοκτόνησε στα 1919 στη Νάντη.

Του αμερικανού ποιητή και ζωγράφου Φράνκ Οχάρα (1926-1966) πέθανε σε δυστύχημα στο Φάιρ Άιλαντ.

Του ρώσου συμβολιστή ποιητή Αλεξάντερ Μπλόκ (28/11-1880-7/8/1921). Ο Μπλόκ πέθανε από φυσικά αίτια.

Του περουβιανού ποιητή Σεζάρ Βαλέχο (1893-1938), ο ποιητής είχε κυνηγηθεί πάμπολλες φορές για τις δημοκρατικές του πεποιθήσεις και τα πιστεύω.

Του αυστρογερμανού ποιητή γεννημένου στην Πράγα Ράινερ Μαρία Ρίλκε (4/12/1875- Ελβετία 29/12/1926).

Του γάλλου ποιητή και από τους ιδρυτές του σουρρεαλισμού Ρομπέρ Ντεσνό (1900-1945). Ο Ντεσνό πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Τσεχοσλοβακία.

      Στην επιλογική έκδοση των ποιημάτων του Χάρολντ Νορς στα ελληνικά ο ποιητής Γιάννης Λειβαδάς δεν αναφέρει άλλους μεταφραστές του ποιητή, μας πληροφορεί μόνο για την κυκλοφορία μίας πλακέτας με τίτλο «Πρωινό όραμα» που εξέδωσαν οι εκδόσεις «Άκρον» 2000.  Στην σελίδα 99 παρουσιάζεται και η «Βασική Βιβλιογραφία» του αμερικανού ποιητή από το 1953 έως το 2003. Πενήντα χρόνια συνεχούς συγγραφικής δημιουργίας:

1., The Undersea Mountain (Swallow Press 1953)

2., The Dancing Beasts (Macmillian 1962)

3., Christmas on Earth (Minkoff  Rare Editions 1968)

4., Penguin Modern Poets # 13 (με τον Charles Bukowski και τον Philip Lamantia) (Penguin 1969)

5., Karma Circuit (Nothing Doing in London) 1967/ (Panjadrum 1974)

6., Hotel Nirvana: Selected Poems (City Lights 1974)

7., I See America Daily (Mother’ Hen 1974)

8., Carnivorous Saint (Gay Sunshine 1977)

9., Beat Hotel (Atticus Press 1983)

10., Mysteries  of  Magritte (Atticus Press 1984)

11., The Love Poems (Crossing Press 1986)

12., Memoir of a Bastard Angel (William Morrow 1989)

13., The American Idiom: A  correspondence, H. Norse & W. C. Williams (Bright Tyger 1990)

14., In the Hub of the Fiery Force (Thunder’ s Mouth Press 2003.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Δευτέρα 27 Νοεμβρίου 2023

ΥΓ. Ας μας επιτρέψει ο Μεσσήνιος πολιτικός, ο οποίος έριξε την κυβέρνηση του ομοιδεάτη πολιτικού πρωθυπουργού που τον ανέδειξε και του έδωσε υπουργική καίρια σημαντική θέση, να μην συμφωνήσουμε με την άρνησή του για την θέσπιση του πολιτικού γάμου των ομοφυλόφιλων στην χώρα μας. Σαν απλοί, ανώνυμοι φορολογούμενοι πολίτες. Υπάρχουν και οι υποστηρικτές της αντίθετης από την δική του άποψη-όπως συμβαίνει και στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη της δυτικής ευρώπης στην οποία πανηγυρικά διαρκώς διακηρύσσουμε ότι ανήκουμε. Υπάρχει φυσικά και το δημοψήφισμα και ότι αποφασίσει ο κυρίαρχος ελληνικός λαός και όχι ο φόβος του πολιτικού κόστους και των συντηρητικών δυνάμεων και φορέων της πατρίδας μας. Εξάλλου, αν θέλουμε να είμαστε πολιτικά ειλικρινείς με τους εαυτούς μας σαν πολιτικά όντα, η πλειονότητα των ελλήνων ψηφοφόρων που δεν ανήκουν στην συντηρητική παράταξη, αλλά στον κεντρώο ή κεντροαριστερό χώρο, επέλεξαν σαν κυβερνήτη τον κεντρώο και εκσυγχρονιστή κύριο Κυριάκο Μητσοτάκη και το κυβερνητικό του επιτελείο μάλλον, παρά την δεξιά παράταξη να μας ξανακυβερνήσει. Αυτόν περισσότερο εμπιστεύτηκαν οι Έλληνες και οι Ελληνίδες παρά το κόμμα που αυτήν την περίοδο ηγείται. Η πολιτική του Μεσσήνιου πολιτικού των μνημονίων αν δεν κάνω λάθος, αποδοκιμάστηκε. Και παρέσυρε μαζί της και σημαντικά πρόσωπα και ένα μέρος του Πασόκ και άλλων προοδευτικών δυνάμεων ή κάνω λάθος στην ανάγνωση των πρόσφατων του πολιτικού μας βίου πεπραγμένων. Είναι μεγάλη η τιμή να προέρχεσαι από ένα ελληνικό σημαντικό πατριωτικό τζάκι όπως είναι αυτό της Πηνελόπης Δέλτα, και της σχέσης της τόσο με τον Ελευθέριο Βενιζέλο όσο και με τον Ίωνα Δραγούμη, αξίζει άραγε, για ψηφαλάκια παλαιάς νοοτροπίας και κοπής να γίνεται κανείς φορέας αρνητικού δημοσιογραφικού ντόρου; Σαν ερώτηση το θέτω. Οι καιροί και οι συνθήκες άλλαξαν, διατηρώντας την ελληνική μας ταυτότητα ανήκουμε στο μεγάλο παγκόσμιο χωριό και πολιτισμό της ανθρωπότητας. Πρέπει να γυρίσουμε πίσω και να περιθωριοποιηθούμε εμείς οι Έλληνες και Ελληνίδες κάτοικοι του ελληνικού κρατιδίου σε σχέση τουλάχιστον με τους Έλληνες της παγκόσμιας ομογένειας;