Γιώργος Βέλτσος, Το αρχικό σφάλμα

    Τ Ο  «Α Ρ Χ Ι Κ Ο   Σ Φ Α Λ Μ Α»

ΓΙΩΡΓΟΣ  ΒΕΛΤΣΟΣ

 

    Γιατί, τότε, ενώ θαυμάζουμε στο πρόσωπο αυτού του άντρα που μας συγκινούν-μιά χάρη, μιά φυσικότητα στην ευγένεια τέτοια που δε συναντιέται στους άντρες- γιατί μας λυπεί η πληροφορία πως ο νεαρός αυτός κυνηγά πυγμάχους; Είναι διαφορετικές όψεις της ίδιας πραγματικότητας! Και μάλιστα η όψη που μας απωθεί είναι η πιο συγκινητική, πιο συγκινητική απ’ όλες τις λεπτότητες, γιατί αντιπροσωπεύει μια θαυμαστή ασυνείδητη προσπάθεια της φύσης: η αναγνώριση του φύλου από το ίδιο, παρά τα ξεγελάσματα του φύλου, φανερώνεται, σα μια ανομολόγητη απόπειρα για να δραπετεύσει προς εκείνο που ένα αρχικό σφάλμα της κοινωνίας τοποθέτησε μακριά του.

      Μερικούς, σίγουρα όσους είχαν τα πιο συνεσταλμένα παιδικά χρόνια, διόλου δεν τους απασχολεί το υλικό είδος της ηδονής που δέχονται, αρκεί να μπορούν να την αποδώσουν σ’ ένα αντρικό πρόσωπο. Άλλοι αντίθετα, έχοντας σίγουρα αισθήσεις πιο βίαιες, εντοπίζουν με τρόπο συγκεκριμένο την υλική- τους ηδονή. Ίσως αυτοί να σκανδάλιζαν με τις ομολογίες-τους τον περισσότερο κόσμο. Ίσως να ζουν λιγότερο αποκλειστικά κάτω από το δορυφόρο του Κρόνου, γιατί δεν αποκλείουν ολότελα τις γυναίκες, όπως οι πρώτοι για τους οποίους οι γυναίκες δεν θα υπήρχαν δίχως τη συζήτηση, την κοκεταρία, τους διανοητικούς έρωτες. Οι άλλοι  όμως αναζητούν εκείνες που αγαπούν τις γυναίκες, που μπορούν να τους προμηθεύουν κάποιο νεαρό, ν’ αυξήσουν την ευχαρίστηση που νιώθουν να βρίσκονται μαζί-του’ και κάτι παραπάνω: μπορούν, με τον ίδιο τρόπο, να νιώθουν μαζί-τους την ίδια ηδονή όπως με έναν άντρα. Σ’ αυτό οφείλεται το ότι η ζήλεια δεν προκαλείται, σε όσους αγαπούν τους πρώτους, παρά μόνο από την ηδονή που θα μπορούσαν να νιώσουν μ’ έναν άντρα και μόνο αυτή θεωρούν απιστία αφού δεν συμμετέχουν στον έρωτα των γυναικών, αφού δεν τον γνώρισαν παρά από συνήθεια και για να διατηρήσουν τη δυνατότητα του γάμου, και φαντάζονται τόσο λίγο την ηδονή που μπορεί να προσφέρει ώστε δεν ανέχονται να τη νιώθει εκείνος που αγαπούν’ ενώ οι δεύτεροι προκαλούν συχνά ζήλια με τους έρωτές- τους για γυναίκες.

          Μαρσέλ Προυστ: (Σόδομα και Γόμορρα) Μετάφραση: Παύλου Ζάννα

                   «Η σεξουαλικότητα δεν έχει φύλο: είναι υπέρ»

     Ο ΑΚΡΟΑΤΗΣ αυτού του κειμένου θα υπέθετε ότι θα υποστήριζα σαρκαστικά για το φύλο- μου και μεροληπτικά για το ΑΚΟΕ που με κάλεσε εδώ, την πρόταση του Γάλλου ιστορικού Philippe Aries που υποστήριζε πρόσφατα ότι «η ομοφυλοφιλία γίνεται μια σεξουαλικότητα στην πιο καθαρή μορφή της και συνεπώς μια σεξουαλικότητα- πιλότος».

     Την υποστήριξη αυτή η ομοφυλοφιλία δεν την έχει ανάγκη. Κυρίως όταν αναγγέλλεται σαν πρόταση γνωσιολογική σ’ ένα συνέδριο οργανωμένο ακόμη και από ομοφυλόφιλους. Το πρόβλημα δεν είναι η αντιπαράθεση μιας πρωτοποριακής ομοφυλόφιλης σεξουαλικότητας- πιλότου και από την άλλη, μιας οπισθοδρομικής (σαν την «κομπανία») ετεροφυλοφιλίας. Το πρόβλημα δεν είναι η αντίθεσή τους ούτε η ταύτισή-τους σε μια αχόρταγη, συχνά ιμπεριαλιστική αμφι-φυλία, αλλά η διαίρεσή τους μέσα στον εαυτό τους, η «κατάφαση στην αποκλειστική χρήση της διαζευκτικής τους σύνθεσης». Το πρόβλημα δεν είναι συνεπώς: ετεροφυλόφιλος ή ομοφυλόφιλος, αλλά και το ένα και το άλλο, όχι ως σύμπτωση (αμφιφυλία), αλλά ως διαφορά. Το πρόβλημα, το ξανατονίζω, δεν είναι η αντιπαλότητα ή η διάζευξη. Δεν είναι καν η βιολογική ή η κοινωνική διαμόρφωση του φύλου, αλλά μια υπέρ-φυλη διαφορά που υπάρχει μέσα στον ετεροφυλόφιλο ή τον ομοφυλόφιλο σαν συνεχής αναβολή της παγίωσης του φύλου-του. Δηλαδή του τέλους της σεξουαλικότητάς του. Γιατί η σεξουαλικότητα είναι υπέρφυλη όπως και η επιθυμία που ορίζεται σαν αυτό που μένει όταν από την ικανοποίησή-της (το: «σε έχω») αφαιρεθεί το αίτημα (το «σε ζητώ»).

     Τί έχω; Τί έχουμε αλήθεια από τον άλλον; Δεν μένει πάντα ένα ανεκπλήρωτο: Ένα: «δεν είναι αυτό που θέλω» η ένα: «Θέλω ακόμη περισσότερο»;

     Ο πόθος λοιπόν, δεν είναι ούτε ετεροφυλόφιλος ούτε ομοφυλόφιλος, ούτε καν αμφί-φυλος αλλά υπέρ-φυλος. Όχι ά-φυλος. Υπέρ-φυλος και υπερφίαλος, δηλαδή αλαζονικός. Ο πόθος είναι άγγελος εξολοθρευτής όλων των συνδέσεων, όλων των κρίκων της αλυσίδας που κρατούν το άτομο δεμένο στους κατεστημένους θεσμούς ή στα ήθη. Γι αυτό κι ο πόθος είναι κατ’ εξοχήν πολιτικός και επαναστατικός. Έτσι η πολιτική έρχεται και από τη μεριά της σεξουαλικότητας όταν, σαν απόκλιση από το επιβεβλημένο, σαν παρέκκλιση δηλαδή, σκηνοθετεί τις διαφορές και όχι τις ομοιότητες μιας κοινωνίας. Σκηνοθετεί, όχι για να τις επαναλάβει, αλλά για να τις λύσει μέσα στην καθαρκτική «τρίτη πράξη» του κοινωνικού έργου: την διαρκώς επαγγελλόμενη επανάσταση.

     Πρέπει να σκεφτούμε και την Ιστορία και  την Πολιτική σαν απόκλιση από το ίδιο, το «ταυτόν». Κυρίως σήμερα, που η σκέψη αναζητά το διαφορετικό, το άλλο, την αλλαγή σε όλες τις μεταφορικές και κυριολεκτικές-της σημασίες. Σήμερα η σκέψη οδηγεί στο άσκεπο και διαρθρώνεται πάνω σ’ αυτό, γιατί το “cogito” (σκέφτομαι) δεν οδηγεί με ένα “ergo” (άρα) στην προφάνεια του υπάρχω (του “sum”) αλλά προχωράει σ’ ένα “erogo” που σημαίνει: δαπανώ, διαφθείρω αλλά και εκδίδομαι σε θάνατο.

     Αυτή την υπέρ-φυλη διαφορά-δαπάνη-έκδοση που διαρκώς διαστρέφει και διασπά, που διαρκώς αναβάλλει, δεν τη βιώνουμε διαζευκτικά: ή ομοφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος ή το ένα ή το άλλο αλλά ούτε καν τρίτο ή τέταρτο και τότε ποιο; Μα κανένα και συγχρόνως όλα μαζί και χωριστά το ένα στην άκρια του άλλου. Να πώς τη βιώνουμε τη διαφορά: σαν πολλαπλότητα. Και τη συναντάμε. Τη βλέπουμε στα νέα παιδιά, στην “unisex” μόδα, στους ροκάδες, στους υπέρ-άνδρες ομοφυλόφιλους που εγκατέλειψαν τις εκθηλυσμένες συμπεριφορές.

      Σήμερα η θηλυκή «κίνηση» γίνεται και από τους άνδρες. Και όλα γίνονται θεατρικά με μιά μολέρια θεατρικότητα που γελοιοποιεί τις πάγιες συμπεριφορές και τους δοσμένους ρόλους, το «αντρίκιο» ή το «πούστικο».

    Η διαφορά, υπάρχει στους δρόμους. Και εκεί κυριαρχεί, άλλοτε εμπορευματοποιημένη κι άλλοτε αναρχική, η «ομό-κουλτούρα» πίσω από τα ρούχα, τις μάρκες, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο. Περάστε Σάββατο βράδυ από Τσακάλωφ και Ηρακλείτου και θα εννοήσετε την υπέρφυλη διαφορά σας λέω. Θα νιώθετε πάνω-σας τα βλέμματα των νέων «λιονταριών», την ομο-φαγία-τους.

                   ‘         «Το  παράδοξο»

Ιδού λοιπόν το βιωμένο παράδοξο:

     Η ετεροφυλία γίνεται ομοφυλοφιλία σαν διαφορά-διαστροφή, μέσα στον εαυτό-της.

    Η ΕΤΕΡΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ γίνεται ομοφυλοφιλία με μια αιφνίδια σύμπτωση, ένα μηχανισμό του ίδιου του πόθου, έναν στρόβιλο φαινομενικοτήτων, μια τέχνη φαντασματοπλαστική όπως του πλατωνικού Σοφιστή. Γιατί ο πόθος είναι σοφιστής. Ανταλλάσει προσδιορισμούς και ορισμούς, γίνεται ο ίδιος ανταλλαγή και μεταμόρφωση. Όπως στην πρόταση του Κλωντέλ όπου «ένα κάποιο μπλε της θάλασσας είναι τόσο μπλε που μόνο το αίμα είναι πιο κόκκινο», έτσι κι εδώ: ο ετεροφυλόφιλος άνδρας είναι τόσο άνδρας που μόνον ο ομοφυλόφιλος είναι πιο άνδρας. Σίγουρα δεν υπάρχει και στις δύο προτάσεις αντικείμενο σύγκρισης, υπάρχει όμως το παράδοξο της διαφοράς.

                   «Ποιός είναι ποιός»

              Μιά πρόταση:

     «Ο ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΟΣ πιο άνδρας από τον άντρα». Πόσο στ’ αλήθεια εκπίπτει το «νόημα» του ανδρισμού από το σημαίνον «άντρας» σ’ αυτή την πρόταση! Πόσο η λέξη «άντρας», άλλοτε ακούγεται στη βιολογική της απλότητα και άλλοτε στην κοινωνική- ιδεολογική βεβαρυμμένη συνθετότητά της! Και την ίδια στιγμή, πόσο η βιολογία περιπλέκεται και η κοινωνιολογία απλουστεύει! Στην πρότασή μου όμως, το «πιο», το «περισσότερο», έχει το βάρος: «ο ομοφυλόφιλος πιο άντρας από τον άντρα».

ΠΟΙΟΝ ΑΝΤΡΑ και ποιά γυναίκα; Τον φαινομενικό ή τον ψεύτικο; Και τότε, όταν φαινομενικός άντρας δανείζει τη φαινομενικότητά του στον αληθινό, ποιός καταργεί ποιόν; Μήπως και οι δύο γίνονται ο ένας- άλλος ιλιγγιωδώς; Η φαινομενικότητα λοιπόν, «κάνει» την ετεροφυλοφιλία, ομοφυλοφιλία.

     ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ δεν «κάνει» μια μηχανιστική μετατροπή του ετεροφυλόφιλου σε ομοφυλόφιλο. Δεν πρόκειται γι αυτό. Πρόκειται μόνον για την ποιοτική διαφοροποίηση του βέβαιου και α-παθούς ετεροφυλόφιλου πόθου, σε πάθος. Το πάθος, σαρκώνει κοινωνικά (προς το παρόν) η καταδιωκόμενη ομοφυλοφιλία. Και τότε, στο ερώτημα του αφελούς- ντρεσαρισμένου άνδρα: «μα, πώς μπορεί να είναι ελεύθερος ο δέσμιος του πάθους του», η απάντηση είναι: το πάθος είναι ήδη ελευθερία. Το πάθος της ομοφυλοφιλίας, είναι πάθος-ενέργημα γιατί είναι κοινωνικά ενεργοποιημένο. Ενεργό πάθος. Πολιτικό.

                   «Στον  καθρέφτη»

     ΝΑ ΨΑΞΟΥΜΕ για τη φαινομενικότητα στον καθρέφτη.

ΝΑ ΚΑΘΡΕΦΤΙΣΤΟΥΜΕ υπερβολικά. Όπως ο Νάρκισσος, να από-σωματοποιηθούμε σαν λατρευτικά είδωλα και μετά να επιστρέψουμε στα σώματά μας. Έτσι, δεν θα μας «πιάσει» κανείς, ούτε οι έμποροι του «θεάματος», ούτε οι έμποροι της (πολιτικής) διαδικασίας. Να γίνουμε είδωλά μας, εκεί στις αντανακλάσεις και τις μυθοπλασίες. Στα «λόγια» και στο «σινεμά», στις εικόνες και τα φαινόμενα. Μας έπαιξαν με τα νοήματα. Να τι λείπει από τις κοινωνίες των δήθεν «έργων»: οι καθρέφτες. Οι ανοιχτές πόρτες και στο ναρκισσισμό αλλά και στη σχιζοφρένεια.

     Η κοινωνία μας δεν θέλει την υπερβολή που ως δια μαγείας καταργεί και τις διαζεύξεις και τις αντιθέσεις. Όλες δηλαδή τις αντιπαλότητες που δεν είναι, γιατί όταν είναι τις καμουφλάρει με μιζέριες.

      ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ τις υπερβολικές οσμώσεις των φύλων ή των χωρών (ο Σαμψών λέει: «τα δύο φύλα θα πεθάνουν χωριστά». Αυτό όμως δεν το λέει ούτε η Δαλιδά ούτε η Πάολα). Η κοινωνία μας δεν θέλει τις μεταμορφώσεις- κάθε είδους «τραβεστί»- παρά το γεγονός ότι την οδηγεί ο μεγαλύτερος «τραβεστί»: ο θάνατος. Η κοινωνία μας δεν θέλει το σχιζοειδές, το ανεξέλεγκτο, το σώμυαλο, το ψυχόδραμα εκτός των ψυχιατρικών διαμερισμάτων. Δεν θέλει το παλάτι του Σίλλιγκ των «120 ημερών των Σοδόμων». Δεν θέλει τη «σκηνή», το διαμελισμό της γλώσσας, του σώματος, του «εγώ», στον καθρέφτη. Δεν θέλει κυρίως τους καθρέφτες (οι δυο καθρέφτες, ο ένας απέναντι του άλλου αντανακλούν το κενό ή πολλαπλασιάζουν το σώμα, κάνουν διαδήλωση). Η κοινωνία θέλει, τον άντρα, άντρα, και τη γυναίκα, γυναίκα. Τα σύκα, σύκα…. Είναι κοινωνία «μονοδιάστατη», των κοινωνικών ρόλων και θέσεων, κι αυτός ο κοινωνικός ρόλος εξασφαλίζεται από το οιδιπόδειο.

     ΣΤΟ «ΑΡΧΙΚΟ σφάλμα» ο πολιτισμός χρεωστά την τύχη του αλλά και τη δυστυχία του. Ο ίδιος ο πολιτισμός- η κοινωνία- είναι το «αρχικό σφάλμα». Είναι δηλαδή η οριοθέτηση και ο αυστηρός προσδιορισμός ενός φύλου και μιας σεξουαλικότητας που συγκρούονται μόνο από την αναπαραγωγή του οιδιπόδειου τριγώνου, αντεστραμμένου: τη «θέση» μιας μάνας θα πάρει η σύζυγος και το πρώην παιδί θα γίνει ο πατέρας- νόμος.

     Η ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ του φύλου έτσι, συνεχίζεται, όπως και όλες οι βεβαιότητες που οδηγούν σε μονοπαγή νοήματα και όχι σε πολλαπλότητες. Η βεβαιότητα του φύλλου όμως είναι και βεβαιότητα κοινωνικού ρόλου, δηλαδή βεβαιότητα Εξουσίας. Αποκλείονται ως αβέβαιες οι αποκλίσεις και, αντίθετα, επιβάλλονται οι στάσεις. Στάσεις της libido σε μικρές ιδιωτικές δεξαμενές. Στάσεις, ή το πολύ ανεπίτρεπτες διαρροές, από το κρατικό υδραυλικό δίκτυο.

     ΑΝ ΛΟΙΠΟΝ στον Έρωτα «η ουσία ενσωματώνεται αρχικά στους νόμους του ψέματος και της ομοφυλοφιλίας» (Ζυλ Ντελέζ: Ο Προύστ και τα σημεία»), τότε εμείς οι σημειολόγοι –διανοούμενοι, που θέλουμε να «διαβάσουμε» τα ανατρεπτικά σημεία του Έρωτα, σε ποιά σειρά, ποιο δρόμο και ποιά στράτα, θα βρούμε μιαν άλλη πόλη εκτός από τα Σόδομα και Γόμορρα;

          Υπάρχει για μας πολιτεία ή έρημος;

ΓΙΩΡΓΟΣ  ΒΕΛΤΣΟΣ, περιοδικό ΑΜΦΙ τχ. 14-15/ Άνοιξη- Καλοκαίρι 1983, σ.83-86

      Σημείωση: 

Μετά την γενική καταγραφή του συνόλου των Περιεχομένων του περιοδικού ΑΜΦΙ, την οποία δημοσίευσα σε τρία ηλεκτρονικά γενικά σημειώματα- κεντρικότερη ύλη και συνεργάτες, βιβλιοκριτικές, βιβλία και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις- για την περίοδο και τα κείμενα του Λουκά Θεοδωρακόπουλου υπάρχει το βιβλίο: Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, «Αμφί» και Απελευθέρωση, Χρονικό- κείμενα, εκδόσεις Πολύχρωμος Πλανήτης, Αθήνα, 2005, σ. 288,- και το διάγραμμα των κοινωνικών, πολιτικών και κυριότερων καλλιτεχνικών γεγονότων των χρόνων εκείνων, διαβάζω εκ νέου ορισμένα τεύχη του περιοδικού και ιδιαίτερα τα ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ. Ξεχωριστή προσέγγιση και εξέταση χρήζει η συγγραφική παρουσία ποιητών και λογοτεχνών, μεταφραστών όπως ο Ανδρέας Αγγελάκης, ο Νίκος Σπάνιας, ο πεζογράφος Γιάννης Παλαμιώτης, ο Αντωνίου, οι φιλολογικές σελίδες του κλπ. Από το διπλό τεύχος 14-15/1983 Αφιέρωμα, δηλαδή την δημοσίευση των Ομιλιών του Συνεδρίου για τις «σεξουαλικότητες & πολιτική» που διοργανώθηκε στις 6 και 7 Νοεμβρίου 1982 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, αντιγράφω το πρώτο κείμενο. Όσοι και όσες είχαν παρακολουθήσει το Συνέδριο θα θυμούνται όχι μόνο το πλήθος των ατόμων που το παρακολούθησαν αλλά και τις ενδιαφέρουσες και πρωτάκουστες για το ελληνικό κοινό και τα πολιτικά δεδομένα ανακοινώσεις. Αν και οι εισηγήσεις είχαν ειδική επιστημονική βαρύτητα, και χρειάζονταν εξειδικευμένες γνώσεις από το ακροατήριο, αυτό παρακολούθησε με μεγάλη προσοχή τις εισηγήσεις ακόμα και τις ερωτήσεις που υποβλήθηκαν σε ορισμένους σύνεδρους και απαντήθηκαν. Φέρνοντας πίσω τους δείχτες του ρολογιού του χρόνου, σκέφτηκα να αντιγράψω ορισμένα από τα κείμενα των Αφιερωμάτων του περιοδικού Αμφί, έτσι για να πάρουν οι νεότερες γενιές των ελλήνων ποιά ήταν τα πολιτιστικά και κοινωνικά ενδιαφέρονταν, τα προτάγματα ζωής, μιάς μικρής έστω, αλλά δυναμικής ομάδας ελλήνων και ελληνίδων η οποία αγωνίζονταν για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας και πως αυτό το κίνημα των «περιθωριακών» ατόμων σύμφωνα με τις τότε γενικές κοινωνικές αντιλήψεις, αντιμετωπίστηκε και το υποδέχθηκαν, το στήριξαν άτομα που δεν ανήκαν στον ίδιο ερωτικό χώρο με τους γκέι ούτε είχαν παρόμοιο προσανατολισμό. Και πάλι η μνήμη γυρνά στον πυρήνα της πρώτης αυτής ομάδας που ήταν ο Λουκάς, ο Ανδρέας, ο Γρηγόρης, ο Τάκης, ο Ανδρέας, ο Γιάννης, ο Γιώργος, ο Νίκος, ο Αντώνης και άλλοι, πρόσωπα μπροστάρηδες, ανιδιοτελείς ακτιβιστές, διανοούμενοι και λόγιοι, τα οποία μέσα σε δύσκολες-τότε πολιτικούς και κοινωνικούς κινδύνους-ύψωσαν την φωνή τους και κοινοποίησαν τα προβλήματά τους, διεκδίκησαν τα συνταγματικά και κοινωνικά και ατομικά δικαιώματά τους και της κοινότητάς τους. Αλλά, και των ετεροφυλόφιλων ατόμων-αντρών και γυναικών-τα οποία ύψωσαν το ανάστημά τους και ένωσαν την φωνή τους, με τα γραπτά και τις υπογραφές τους, στην αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών, αντιλήψεων και προκαταλήψεων στην χώρα μας. Ο αγώνας υπήρξε κοινός.

    Σαν πρώτο κείμενο αντιγράφω την εισήγηση του αγαπητού μας ομότιμου πανεπιστημιακού, συγγραφέα και αρθρογράφου, ποιητή Γιώργου Βέλτσου. Ενός ωραίου «τύπου», που πάντα διαβάζαμε τα μακροσκελή άρθρα του, και βιβλία του έστω και αν δεν καταλαβαίναμε πάντα τα λεγόμενά του. Είχαμε βλέπεις οικειοθελώς σπάσει τους καθρέφτες της ταυτότητάς μας σαν αντιπερισπασμό στην αγνωσία μας. Ας το απολαύσουμε μέχρι την αντιγραφή των επόμενων κειμένων.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 3 Νοεμβρίου 2023