Η ποιήτρια και μεταφράστρια Τζένη Μαστοράκη 21/2/1949- 30/7/2024

 

ΤΖΕΝΗ  ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ

Αθήνα 21/2/1949- 30/7/2024

Ποίηση: Το μεγάλο δείπνο

          «και η καρδιά αυτού μετά των θηρίων…»

                      (Δανιήλ, 5, 21)

     Από τις ιστορίες που λένε για τη δύναμη των ποιημάτων είναι και μια, σχεδόν λυπητερή. Μαζεύει ο βασιλιάς τους μεγιστάνες του σ’ ένα μεγάλο δείπνο. Κάθονται χίλιοι. Χίλιοι πίνουν. Σωπαίνουν. Είναι βέβαιοι, αν και δεν λέγεται ρητά. Όλες αυτές οι διηγήσεις έχουν μια αυστηρότητα.

     Άξαφνα βγαίνει ένα χέρι, απ’ το σκοτάδι κι απ’ τις φλόγες των πυρσών. Βγαίνει, γράφει στον τοίχο κάτι, ο βασιλιάς το βλέπει. Τρέμει.

     Σαν να το βλέπει εκείνος μόνο, ώσπου το χέρι φεύγει, χάνεται, έτσι. Ο βασιλιάς καλεί σοφούς και μάγους να εξηγήσουν τη γραφή του τοίχου. Τάζει χρυσάφι, θρόνους. Τίποτα.

     Στο τέλος έρχεται ο Ένας που μπορεί. Στον τοίχο, λέει, βλέπει τρείς ουράνιες λέξεις. Τις διαβάζει. Ο ήχος τους είναι ωραίος, ξενικός. Για να της εξηγήσει θέλει τρείς φράσεις. Είναι κι αυτές ωραίες, αλλά τρομερές. Προλέγουν ότι ο βασιλιάς θα σκοτωθεί και το βασίλειο θα μοιραστεί στα δύο.

     Ο βασιλιάς ντύνει τον Ένα στο χρυσάφι. Την ίδια νύχτα η προφητεία επαληθεύεται.

--

     Τόση ακριβώς είναι η δύναμη των ποιημάτων-γιατί αν κάθε ποίημα εξηγείται μόνο μ’ ένα ποίημα, τι άλλο θα ‘ναι η γραφή του τοίχου και η ερμηνεία της;

      Ποιές ήταν οι τρείς λέξεις, ποιες οι φράσεις δεν έχει σημασία. Τη φρίκη και την ωραιότητά τους απαιτεί η ιστορία για να υπάρξει.

     Και απαιτεί ακόμη έναν εστεμμένο κι έναν ποιητή. Γιατί ασφαλώς μόνο ένας ποιητής θα αναγνώριζε αμέσως τη γραφή και θα την εξηγούσε με τέτοια τόλμη και αυθαιρεσία, και μόνο ένας εστεμμένος θα ‘ταν τόσο αλαφροϊσκιωτος ώστε να δει το χέρι, να πιστέψει και να χρυσώσει από πάνω εκείνον που του υποσχέθηκε τον θάνατό του.

     Το νόημα είναι λοιπόν σαφές: Ποίημα θα πει αυτό που έρχεται απρόσκλητο. Μιλάει μια γλώσσα τόσο μοναχική, που μοιάζει ξένη. Δεν είναι ανάγκη να το καταλάβεις. Φθάνει να το προσέξεις, κι η ζωή σου αλλάζει.

--

     Το κακό είναι η σιωπή των μεγιστάνων. Δεν βλέπουν, δεν μπορούν να καταλάβουν και σωπαίνουν. Σίγουρα θα κρατούν και την ανάσα τους και ας μη λέγεται ρητά. Αλλιώς θα βάραιναν ασφυκτικά χίλιες ανάσες εκεί μέσα.

     Είναι ένα πρόβλημα η σιωπή τους. Διαρκεί αφύσικα στον χρόνο. Και του δείπνου και του βασιλιά.

     Και τα ποιήματα (που σε άλλες περιστάσεις παίρνουν καρδιές και μάχες, σβήνουν τ’ άστρα και ξυπνούν τον Άδη), όσο κι αν δυναμώνουν από τις δικές τους σιωπές, από τις ξένες κινδυνεύουν.

     Το ποίημα βέβαια θριαμβεύει και εδώ, όπως και πάντα, όμως το αίσιο τέλος μοιάζει με απειλή. Γιατί αν χαθούν οι αλαφροϊσκιωτοι ένας ένας, έτσι απερίσκεπτα, ίσως χαθούν μαζί κι αυτές οι εποχές και η ουράνια γλώσσα των ποιημάτων.

      Και τότε, αν ξαναβγεί το χέρι σ’ ένα μεγάλο δείπνο, οι μεγιστάνες γύρω θα σωπαίνουν.

      Κι αν γράψει κάτι (που μπορεί και να μη γράψει, αλλά αν γράψει) και τρέξει ο ένας (αν το μάθει από κάπου, αν υπάρχει ακόμη), πώς θ’ ακουστεί μες στη σιωπή;

     Εκτός κι αν δεν χρειαστεί να τους μιλήσει. Εκτός κι αν ούτε να διαβάσει δεν χρειαστεί. Εκτός κι αν η σιωπή, στο μεταξύ, θα έχει σβήσει τη γραφή απ’ τον τοίχο.

      Τζένη  Μαστοράκη, στην στήλη «Εξηγώντας τον Κόσμο». Εφημερίδα Τα Νέα 29/1/1997

      Ελάχιστα στο ουράνιο φτερούγισμά της

     Η Τζένη Μαστοράκη υπήρξε μία από τις εμβληματικότερες, σημαντικότερες ποιητικές φωνές της γενιάς της, Γενιά του 1970. Μικρότερη αδερφή του δημοσιογράφου Νίκου Μαστοράκη, σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δεν υπήρξε μόνο μία καλή γυναικεία ποιητή φωνή αλλά και μία ακούραστη και ακαταμάχητη μεταφράστρια ξένων έργων. Μετέφρασε τον αμερικανό Μπήτ ποιητή Άλεν Γκίνσμπεργκ, «Ποιήματα», εκδόσεις Μπουκουμάνη 1974, τον αμερικανό μυθιστοριογράφο Τζ. Μπ. Σάλιντζερ, «Ο φύλακας στη σίκαλη», εκδόσεις Επίκουρος 1978 το βιβλίο «Πρόσκληση σε γάμο» της αμερικανίδας Κάρσον Μακ Κάλερς, τα θεατρικά έργα του Χάινριχ φόν Κλάιστ, «Οι μαριονέτες». «Η σπασμένη στάμνα» που ανέβασε ο Λευτέρης Βογιατζής. Την «Γέρμα» του ισπανού ποιητή Φεδερίκο Γκαρσία Λόρκα» για το Θέατρο Τέχνης- Κάρολος Κουν, έργα των: Πίτερ Σάφερ (η θρυλική παράσταση «Έκβους» από τον θίασο του Δημήτρη Ποταμίτη), Χάρολντ Πίντερ («Τέφρα και σκιά») και Σάρα Κέην («Καθαροί πιά»), Κάρλο Γκολντόνι. κ. ά. Το λιμπρέτο της Όπερας «Ιπτάμενος Ολλανδός» για την παράσταση του Μεγάρου Μουσικής. Την μελέτη «Μαρξισμός και Λογοτεχνία» του Edmund Wilson, τα «Τετράδια του Λεονάρντο», χειρόγραφα του μεγάλου ζωγράφου της Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι. Την ογκώδη μελέτη του Gilbert Highet, "Η Κλασική Παράδοση" Ελληνικές και ρωμαϊκές επιδράσεις στη λογοτεχνία της Δύσης", εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1988 και δεκάδες άλλους τίτλους. Οι μεταφραστικές σημαντικές εργασίες της ποιήτριας Τζένης Μαστοράκη υπερτερούν των ποιητικών της συλλογών. Παρουσιάστηκε στα ελληνικά γράμματα με την ποιητική σύνθεση «Το συναξάρι της αγίας Νιότης» που περιλαμβάνεται στην «Ποιητική Αντί- Ανθολογία» του ποιητή και στιχουργού Δημήτρη Ιατρόπουλου, Αθήνα 1971. Το 1972 από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορεί η πρώτη της ποιητική συλλογή «Διόδια». Β΄ έκδοση 1982. Το 1978 και πάλι από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή της «Το Σόϊ», το βιβλίο είναι αφιερωμένο «για τη Μαγιού». Ακολουθούν δύο ακόμα ποιητικές της συλλογές από τον Κέδρο. «Ιστορίες για τα βαθιά» 1983, Β΄ έκδοση 1986 και τέλος το Σολωμικής έμπνευσης ποιητικό της έργο «Μ’ ένα στεφάνι φως», 1989, η τελευταία της ποιητική προσφορά προσέχθηκε και σχολιάσθηκε επαινετικά από τους κριτικούς. Βλέπε: Ευγένιος Αρανίτσης, «Στεφάνι από λέξεις που χορεύουν»,  εφ. Ελευθεροτυπία 7/2/1990. Μαίρη Θεοδοσοπούλου, «Από την αμφισβήτηση στην πραγματικότητα» (τέσσερεις γυναικείες φωνές: Παυλίνα Παμπούδη, Αθηνά Παπαδάκη, Γλυκερία Μπασδέκη, Τ. Μ.», περιοδικό Αντί τχ.434/ 5-4-1990. Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, «Εν ενεργεία και εν επαρκεία», εφ. Η Αυγή 10/12/1989. Κώστας Σταματίου, «Λεξιλαγνεία», εφ. Τα Νέα 2/12/1989. Γιώργος Π. Σαββίδης, «Το φωτοστέφανο της λέξης» εφ. Το Βήμα 26/11/1989, ενώ ο Δημήτρης Μαρωνίτης, δημοσιεύει μία μακροσκελή ανάλυση της συλλογής σε δύο συνέχειες, «Με ένα στεφάνι φως» 1, εφ. Το Βήμα 10/12/1989, και 2, εφ. Το Βήμα 6/1/1990, συμπληρώνοντας μία παλαιότερη επιφυλλίδα του στην ίδια εφημερίδα για την ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη 16/6/1985 με τίτλο «Το δικό της δίκιο». Με τα ποιήματά της ασχολήθηκαν οι: πεζογράφος Μάρω Δούκα, βλέπε το βιβλίο της «Ο πεζογράφος και το πιθάρι του» κλπ. Για την συλλογή της «Ιστορίες για τα βαθιά» έγραψαν η ποιήτρια και κριτικός Άντεια Φραντζή, «Αλλά μόνος παντού ο κυνηγός», περ. Αντί τχ. 256/16-3-1984. Για την ίδια συλλογή έγραψε και ο ποιητής Βασίλης Στεριάδης, εφ. Η Καθημερινή 12/4/1984. Ενώ για την συλλογή της «Το Σόϊ», υπάρχει η κριτική του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, και το κείμενο- παρουσίαση του κριτικού Αλέξη Ζήρα, «για την ποίηση και τους ποιητές του 1970», στον τόμο «Γενεαλογικά», εκδ. Ρόπτρον 1989. Η Νεοϋορκέζα κριτικός Karen Van Dyck, στην σημαντική μελέτη της «Η Κασσάνδρα και οι Λογοκριτές» Στην ελληνική ποίηση 1967-1990, εκδ, Άγρα 2002, μετάφραση Παλμύρα Ισμυρίδου, της αφιερώνει το 5^ο κεφάλαιο: «Οι Ιστορίες για τα βαθιά της Τζένης Μαστοράκη και το κλεμμένο γράμμα». Κείμενα και συνεντεύξεις της Τζένης Μαστοράκη διαβάζουμε: περιοδικό «Ο Πολίτης» τχ.33/7-3-1997 «Η Νοσταλγός», στο περιοδικό «Διαβάζω» τχ. 50/2, 1982, σε τεύχη του περιοδικού «Η Λέξη», τχ.56/7,8,1986, «Σημειώσεις διεστραμμένου μεταφραστή»., τχ. 77/9, 1988, «Τρία γράμματα στον Άρη Αλεξάνδρου», τχ. 148/ 11,12, 1998, «Τη μέρα που ήρθε στο σπίτι μας η Αλίκη Βουγιουκλάκη» κλπ. Ενώ συνεντεύξεις δίνει: στην δημοσιογράφο Όλγα Σέλλα. «Είμαι ένα όχημα σταθερής τροχιάς» εφ. Η Καθημερινή Κυριακή 22/11/2009. Στην Νατάσα Μπαστέα, «Ένα ποίημα είναι σιωπή…», εφ. Τα Νέα Σάββατο 22/3/1997. Στην ίδια εφημερίδα, τχ. 44/ 8-1-2000 η Μικέλα Χαρτουλάρη στις σελίδες «Πρόσωπο με πρόσωπο» την παρουσιάζει στο ποιητικό κοινό κάτω από τον τίτλο «Τα ποιήματα δεν γεννιούνται. Έρχονται!». Στον Άρη Βασιλειάδη, «Ποίηση είναι τα χαμένα μας όνειρα», εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 15/12/1996. Η Κίτσα Μπόντζου, συνομιλεί μαζί της «Τι μένει ακόμα να γραφτεί;» στην εφ. Ελευθεροτυπία Παρασκευή 30/10/1998 κλπ.

Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στο εξωτερικό και περιλαμβάνονται σε μελέτες και ποιητικές ανθολογίες της Γενιάς του 1970.

     Σε μία δημόσια στιχομυθία της η ποιήτρια και μεταφράστρια Τζένη Μαστοράκη μιλά για την Ομορφιά: «Η ομορφιά είναι πάντα εδώ, ή μάλλον εκεί: ακριβώς έξω από τα όρια του πραγματικού Και δεν ψηλαφείται. Επινοείται. Κάθε φορά απ’ την αρχή, με τρόπους ολοένα και πιο ακραίους-ή πιο απελπισμένους……

Οι φράσεις αυτές της ποιήτριας Τζένης Μαστοράκη δημοσιεύονται κάτω από τον τίτλο:

 Όσα αγαπάμε λιγοστεύουν….

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 1 Αυγούστου 2024