Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

 

           «Ε Ρ Η Μ Η Ν   Τ Ω Ν   Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν»

     Του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου     

        «Προσπάθησα να δώσω σε μια σειρά κείμενα τον πίνακα της νεοελληνικής κακοδαιμονίας. Ο σκοπός μου είταν να μην υπερβάλω τη σημασία των δεδομένων που κρατούμε όλοι στα χέρια μας, αλλά και να μην υποτιμήσω επίσης καταστάσεις που έχουμε συνηθίσει να τις προσπερνούμε με το τυπικό ανασήκωμα των ώμων: «δε βαριέσαι! Το ρωμέικο δε διορθώνεται!». Όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη «ρωμέικο», εννοούμε όλα τα ελαττώματα της φυλής. Ο «Ελληνισμός» εκφράζει τα προτερήματά της. Υπάρχουν λοιπόν και τα προτερήματα. Αυτό μου εδόθηκε η αφορμή να το πω.  Αλλ’ είτε τ’ αφήνουμε αδρανή είτε τα θυμούμαστε μόνο στις ώρες των μεγάλων κινδύνων.»

              Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, σελ. 73

     Ένας κωδικός προσπελάσιμος, ανοιχτός σε όλους στο διαδίκτυο της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Αρχείου Εφημερίδων, σου προσφέρει την δυνατότητα να μελετήσεις ορισμένους τίτλους προδικτατορικών ελληνικών εφημερίδων όπως η δημοκρατική εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» του δημοσιογράφου και εκδότη Πάνου Β. Κόκκα (Θεσσαλονίκη 1919-26/6/1974), αρχισυνταξία Γ. Ανδρουλιδάκης. Οι 7 αυτοί τίτλοι ελληνικών εφημερίδων και οι χρονολογίες τους είναι οι εξης: «Ακρόπολις» (1883-1884).- «Εμπρός» (1896-1969).-«Σκρίπ» (1893-1963). – «Ταχυδρόμος» (1958-1977).- «Μακεδονία» (1911-1981). –«Ριζοσπάστης» (1917-1983) και «Ελευθερία» (1944-1967). Οι όποιες φωτοτυπικές ατέλειες συναντάμε, δηλαδή λείπουν ημερομηνίες και σελίδες-διπλές φωτοτυπίες σελίδων, καθώς και η μη φωτοτυπική εμφάνιση των μέσα «Ένθετων» καλλιτεχνικών σελίδων δεν αναιρεί την προσπάθεια και την δημόσια έκθεση των φύλλων από τους εργαζόμενους στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Ανάτρεξα στις σελίδες της «Ελευθερίας» όταν αποδελτίωσα τις επιφυλλίδες του πεζογράφου και αγιογράφου κυρ Φώτη Κόντογλου. Οι σελίδες της εφημερίδας μέχρι την αναστολή της κυκλοφορίας της 20 Απριλίου του 1967 από την χούντα, είναι ένας πολυπρισματικός καθρέφτης της πολιτικής, κοινωνικής και καλλιτεχνικής ελληνικής και διεθνούς πραγματικότητας των κρίσιμων εκείνων δεκαετιών του προηγούμενου αιώνα αλλά και των κοινωνικών μας παθογενειών σαν Έλληνες. Η εφημερίδα «Ελευθερία» υπήρξε για να χρησιμοποιήσουμε έναν νεότερο όρο που εισήγαγε στα χρόνια της διακυβέρνησής του ο Ανδρέας Παπανδρέου, η «ναυαρχίδα της δημοσιογραφίας» της δημοκρατικής παράταξης στην κρίσιμη πολιτικά περίοδο μετά την ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας από την Ένωση Κέντρου και τον Γεώργιο Παπανδρέου έως την πτώση του. Σταθερή υποστηρίκτρια των πολιτικών του Γέρου της Δημοκρατίας και της λαοπρόβλητης κυβέρνησής του και του ανένδοτου αγώνα στα μετέπειτα χρόνια των κυβερνήσεων της Αποστασίας. Της ρήξης του παλαιού πρωθυπουργού ηγέτη της Κεντρώας παράταξης με το Παλάτι και το νεαρό Βασιλιά. Όπως και οι σελίδες των άλλων εφημερίδων πιστεύω, οι οποίες δεν είναι αναρτημένες στην ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, καθρεπτίζουν τις πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις της εποχής τους, χαρτογραφούν τα κοινωνικά γεγονότα και τις παθογένειες της ελληνικής διοίκησης του ελληνικού κράτους, εμπλουτίζουν την ύλη τους με νέες σύγχρονες διεθνείς ειδήσεις, δημοσιεύουν ποικιλία ιστορικών και πολιτικών θεμάτων τα οποία αφορούν το αναγνωστικό ελληνικό κοινό. Αναζητούν τρόπους να αφουγκραστούν τους σφυγμούς της πολιτικής, της κοινωνίας, των αναγκών του ελληνικού λαού. Αν θα μπορούσαμε σήμερα να δώσουμε μία γενική και εν συντομία εικόνα της εφημερίδας «Ελευθερία», θα σημειώναμε τα εξής: Υπάρχουν αρκετές δημοσιογραφικές φωνές και συγγραφικές. Πχ. επιφυλλίδες δημοσιεύει ο Δ. Ρώμας. Για τα εικαστικά γράφει ο Μ. Γ. Αναγνωστόπουλος, για την Φιλοτελική στήλη ο Κ. Στεφανουδάκης, ο Σόλων Μακρής δημοσιεύει ιστορικά θέματα, ενώ ο Νίκος Αγγελής γράφει για τους «Παλμούς της Κρήτης». Υπάρχουν οι ανώνυμες στήλες όπως «Η ζωή της πόλεως», τα σύντομα χρονογραφήματα της δεύτερης σελίδας «Ελευθεροστομίες». Αλλά, δεν λείπουν και τα καλογραμμένα κείμενα του Μίνωα Αργυράκη, τα αξεπέραστα σκίτσα και κείμενα του Μποστ.  Δεν λείπουν οι ξένες ανταποκρίσεις, ιστορικά κείμενα όπως «Ο Πλαστήρας ο Άξιος της πατρίδας», η «Σύντομος ιστορία του Σοσιαλισμού», «Αι Ινδίαι του Νεχρού», «Ο Ντε Γκώλ και η Δημοκρατία» αλλά και κείμενα για τον βίο του ρώσου συγγραφέα Λέοντα Τολστόι, για την «χρονιά του Ντάντε» κλπ. Η πρώτη εντύπωση της ανάγνωσης των σελίδων της είναι ο φανερός, έκδηλος διαπρύσιος και έντονος λόγος των επίσημων ανώνυμων και επώνυμων άρθρων της, της σταθερής υποστήριξης της υπέρ της Ενώσεως Κέντρου και η αντιδεξιά πολιτικής της και η πολιτική στηλίτευση των πολιτικών και εκπροσώπων του συντηρητικού χώρου. Η μισοφανερή μισοκρυμμένη αντιβασιλική δημοσιογραφική φρασεολογία των κειμένων της, όπως και στο ότι, παρά τις ιστορικές και πολιτικές ειδήσεις που δημοσιεύουν οι σελίδες της για την τότε Σοβιετική Ένωση και των Μαρξιστικών καθεστώτων όπου επικράτησαν μετά από επαναστάσεις και εμφύλιες διαμάχες στην τότε πολιτική σκηνή του προηγούμενου αιώνα, διαπιστώνουμε μία αντικομουνιστική ατμόσφαιρα καλυμμένη ή όχι σε πολλά κείμενά της. Μία άλλη, σταθερή της εικόνα, είναι η πλούσια σε καλλιτεχνικά και πνευματικά γεγονότα και συμβάντα, (κινηματογραφικά, θεατρικά, της γυναικείας και αντρικής μόδας) ενημέρωσή της, ανταποκρίσεών της από το εξωτερικό. Μέσα από την πλούσια και ποικίλη αρθρογραφία της βλέπουμε τα πολιτιστικά ενδιαφέροντα της εποχής, τις όποιες ανάγκες διασκέδασης και ψυχαγωγίας των ελλήνων και της «άρχουσας», αστικής αλλά και εργατικής τάξης των. Των δημόσιων συμπεριφορών των πολιτευτών και πολιτικών παραγόντων, των επίσημων και ανεπίσημων κομμάτων. Αναγνωρίζουμε την εγκληματικότητα και παραβατικότητα της εποχής και τις πικάντικες ειδήσεις, τις γαργαλιστικές αλλά και αυτές που σου προκαλούν θλίψη. Επίσης, έχουμε την σταθερή συνεργασία σημαντικών ελλήνων συγγραφέων και δημοσιογραφικών γραφίδων. Γραφίδων οι οποίες έχουν σχεδόν καθημερινή παρουσία είτε στην πρώτη σελίδα της «Ελευθερίας» είτε στις μέσα σελίδες, δημοσιεύοντας ελεύθερα τις απόψεις τους: όπως ο Μάριος Πλωρίτης, ο Πέτρος Χάρης, ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Φώτης Κόντογλου, η Μαρία Ρεζάν, η Αθηνά Καλογεροπούλου, αρχαιολόγων, τεχνοκριτικών κλπ. Σταθερές είναι οι σελίδες των Αθλητικών ειδήσεων και των σελίδων που αφορούν τους Συνταξιούχους και άλλα συναφή εργασιακά και της εργατικής νομοθεσίας ζητήματα. Τέλος, υπάρχει και η ανάγνωση της ελληνικής οικονομίας και του εμπορίου, βλέπουμε την οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας μέσα από την παρουσίαση των εκατοντάδων διαφημίσεων της των χρόνων εκείνων. Ενώ δεν απουσιάζουν και οι διαφημίσεις για την έκδοση και κυκλοφορία άλλων εφημερίδων όπως η «Μάχη» και την κυκλοφορία και αγορά με δόσεις αρκετών Εγκυκλοπαιδικών σειρών. Συνοψίζοντας, η προδικτατορική εφημερίδα «Ελευθερία» αν και όχι τόσο ανένταχτη πολιτικά, αποτέλεσε ένα πολιτικό, πνευματικό, καλλιτεχνικό και οικονομικό σπουδαστήριο του ελληνικού λαού των δεκαετιών της κυκλοφορίας της. Όταν τα ελληνικά νοικοκυριά δεν διέθεταν ούτε ραδιόφωνο ούτε τηλεοπτικούς δέκτες, η ενημέρωσή της γίνονταν από τις διάφορες εφημερίδες και περιοδικά, συζητήσεις στα Καφενεία και τις Πλατείες. Ο δημοσιογραφικός λόγος της «Ελευθερίας» και ο πολιτικός της λόγος ακούγονταν και διαβάζονταν τόσο από την κεντρώα κυρίως πλευρά, τους ψηφοφόρους της κομμουνιστικής και της αριστερής παράταξης κοινό, βλέπε πολιτικό σχηματισμό της ΕΔΑ και γενικότερα τον λεγόμενο προοδευτικό πολιτικό και πνευματικό χώρο όπως δείχνουν οι συνεργάτες της και τα κείμενά της. Οι σελίδες της αυξάνονταν στις εορταστικές περιόδους και, ακόμα διαβάζονται και σήμερα ευχάριστα οι σε συνέχεις δημοσιεύσεις της ιστορικών συμβάντων, οι πολιτικές και άλλες βιογραφίες της, καθώς και οι σταθερές Ανθολογήσεις Διηγημάτων Ελλήνων Διηγηματογράφων, Πεζογράφων διαφόρων Σχολών και Περιόδων της Ελληνικής Φιλολογικής Γραμματείας.

     Όσον αφορά τις κοινωνικές μας παθογένειες, και τι δε διαβάζουμε που δεν αναγνωρίζουμε ακόμα και σήμερα στις δημόσιες συμπεριφορές μας και στην ταυτότητα του χαρακτήρα μας, στις κοινωνικές αντιδράσεις μας: Αλόγιστος ατομικισμός, υπερφίαλες κοινωνικές απαιτήσεις, χαμερπείς αντιδράσεις, κοινωνική αναλγησία, ρουσφετολογία, ωχαδερφισμός, ιδιοτέλεια, συμφεροντολογικά ή συντεχνιακά αιτήματα, φοροδιαφυγή, αναξιοκρατία, ρουφιανιά, έλλειψη ενδιαφέροντος για το φυσικό περιβάλλον, τον δημόσιο χώρο, ανοργανωσιά, ρεμούλα, έλλειψη σεβασμού στον διπλανό μας, διάθεση συνεργασίας, παραβατικότητα. Όχι σωστό πολιτικό κριτήριο, φατριασμός, οικογενειοκρατία, νεποτισμός, «μαυρογιαλουρισμός». Τσαπατσουλιά και αγραμματοσύνη. Έντονη αυτοκαταστροφική διάθεση, μη σεβασμού εκεί που πρέπει και ψευτομαγκιά και κοινωνική ασυνειδησία, παραβατικές συμπεριφορές επιβράβευσης. Κομματική αντιπαλότητα που φτάνει στα άκρα, μανία υπερ-καταναλωτισμού. Κοινωνικές φοβίες για δράσεις και δραστηριότητες απαγορευμένες από τις κυβερνητικές πολιτικές της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής περιόδου. Ταρτουφισμός και εκδηλώσεις δημόσιας εμφάνισης σε ύφος και στυλ «Μαντάμ Σουσού». Αμοιβαία εχθρότητα του κράτους-των κρατικών μηχανισμών- προς τον πολίτη και του πολίτη προς το κράτος. Πολιτική ψευδολογία και υποσχεσιολογία, έλλειψη ρεαλισμού και συνετών λύσεων των προβλημάτων, αδιαφορία και Κομματοκρατία και βουλευτική Ονοματοκρατία. Υποστήριξη οικονομικών μοντέλων ζωής, προτύπων και ειδώλων που δεν είναι και τόσο απαραίτητα στις ζωές μας, δεν είναι συμβατά με την ποιότητα των ζωών μας και των οικονομικών μας δυνατοτήτων και αντοχών. Φουριόζικος ενθουσιασμός για κάθε τι φανταχτερό και εντυπωσιακό, σε λόγια λαοπλάνων. Νεοπλουτισμός και άκριτος μιμητισμός, έλλειψη ενσυναίσθησης το τι συμβαίνει γύρω μας και εκτός συνόρων. Φοβερός δικαιωματισμός και μη υπακοή στις υποχρεώσεις μας ως πολίτες. Μεταβαλλόμενα διαρκώς νομοθετικά πλαίσια, ατέλειωτη γραφειοκρατία και ακατανόητη πολυνομία. Χαβαλεδιάρικη αντιμετώπιση των προβλημάτων που μας απασχολούν. Ήξεις αφήξεις στις αποφάσεις μας, όπου φυσάει ο άνεμος πάω, (όπως λέει και ένα τραγούδι του Κώστα Τουρνά) μη προσαρμογή μας στις σύγχρονες συνθήκες και καταστάσεις που αλλάζουν ραγδαία αφήνοντάς μας πίσω, οδηγώντας μας σαν Λαό στα αζήτητα της διεθνούς ιστορίας, υπόληψης και σεβασμού από τους γύρω όμορους λαούς και τους άλλους της διεθνούς σκακιέρας που κινούν τα νήματα της Ιστορίας και της Πολιτικής. Και άλλες της ταυτότητας της φυλής και του έθνους μας παθογένειες, μια αλυσίδα κακοδαιμονιών του χαρακτήρα ημών των Ελλήνων και των πολιτικών μας πρακτικών, κοινωνικών συμπεριφορών, προσωπικών αντιδράσεων και αντιλήψεων. Του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε», της άποψης ότι είμαστε ο «ομφαλός της γης» και ο «περιούσιος λαός», ο «ανάδελφος» της υφηλίου. Παραδοσιακών αρνητικών συμπεριφορών μας αναγνωρίσιμα στίγματα που όλοι μας βολευτήκαμε, κανακευτήκαμε. Σατιρικές, στηλιτευτικές και κριτικές θέσεις της Ελληνικής μας κακοδαιμονίας όπως τις διαβάζουμε διάσπαρτες στις σελίδες της εφημερίδας τις οποίες υπογράφουν σημαντικοί λογοτέχνες και δημοσιογράφοι. Ασφαλώς, η ταυτότητα του χαρακτήρα μας δεν συντίθεται μόνο από αρνητικά, μη θετικά στοιχεία και χαρακτηριστικά του χαρακτήρα μας, οι αρετές και οι θετικές μας πλευρές, οι πρωτοπόρες και φρονηματικές ανδραγαθίες μας, το ελληνικό φιλότιμο και τα άλλα μας θετικά προσόντα χάνονται, υπολειτουργούν, «εξαφανίζονται» μπρος στην ανάδειξη των αρνητικών μας από σημαντική μερίδα ημών των Ελλήνων. Οι συμπεριφορές και οι δημόσιες πρακτικές των ξενιτεμένων Ελλήνων, των Ελλήνων μεταναστών στις πέντε Ηπείρους,  η πρόοδός τους και η ανέλιξή τους στα πολιτικά, εργασιακά, πνευματικά και καλλιτεχνικά αξιώματα των ξένων χωρών, δηλώνουν περίτρανα το τι μπορούμε να πετύχουμε και να καταφέρουμε στηριζόμενοι στις πανάρχαιες αξιακές και άλλες αρετές μας, εφόσον το επιθυμούμε.

     Ξεφυλλίζοντας και διαβάζοντας σελίδες της προδικτατορικής δημοκρατικής εφημερίδας «Ελευθερία», χάρηκα το πλήθος και την ποικιλία των κειμένων και της αρθρογραφίας των σταθερών συγγραφέων και λογίων συνεργατών της. Την ευρύτητα των θεμάτων της, την δυνατότητα που πρόσφερε η ιδιοκτησία της εφημερίδας στους συνεργάτες και  δημοσιογράφους της να εκφραστούν και να γράψουν ελεύθερα, να εκθέσουν τις απόψεις τους για πνευματικά, καλλιτεχνικά και κοινωνικά ζητήματα. Να επικοινωνήσουν με την αμεσότητα που προσφέρει ένα κείμενο με το αναγνωστικό του κοινό. Να ενημερωθεί για τις νέες εκδόσεις βιβλίων και να διαβάσει κριτικές για νέες κινηματογραφικές ελληνικές και ξένες ταινίες, θεατρικές παραστάσεις. Να σταθεί στις στήλες για την τέχνη του χορού αλλά και για την γυναικεία και αντρική μόδα. Ένας από τους  σταθερούς συνεργάτες, αξιοσημείωτους συγγραφέας, δυνατή πένα και καθαρή φωνή ήταν και ο πολυτάλαντος Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. Ένας πεζογράφος με λογοτεχνικό ταλέντο και δημοσιογραφική όσφρηση, του οποίου η θεματική ποικιλία των κειμένων είναι μεγάλη και συνεχής. Την ίδια χρονική περίοδο ο αρθρογράφος Π. Γιαννακόπουλος γράφει στην πρώτη σελίδα τις επιφυλλίδες του κάτω από τον γενικό τίτλο: «Η έμπνευση επικαιρότητας». Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος δημοσιεύει από επιφυλλίδες έως δοκίμια, ταξιδιωτικές αναμνήσεις έως μελέτες για την ελληνική λογοτεχνική παράδοση, για πρόσωπα της λογοτεχνίας και κοινωνικές μας παθογένειες. Το άνοιγμα της θεματολογίας του είναι μεγάλο. Γράφει κριτικές για βιβλία γνωστών συγγραφέων, μικρές μελέτες. Να υπενθυμίσουμε την σταθερή συνεργασία παρουσίασης και κριτικής βιβλίου από τον πεζογράφο Πέτρο Χάρη στην δεύτερη σελίδα. Πρωτότυπα Κείμενα και Άρθρα, Επιφυλλίδες με την δική τους ξεχωριστή βαρύτητα και σημασία το καθένα υπογράφει ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να μείνουν έξω από την ακτίνα των ενδιαφερόντων του τα διαχρονικά ζητήματα και θέματα τα οποία απασχολούν τον Ελληνισμό, την ιστορική του πορεία και περιπέτεια. Παθογένειες και αγκυλώσεις οι οποίες ταλανίζουν το ελληνικό κράτος την ελληνική κοινωνία τον ελληνικό λαό. Πολιτικές αχαρακτήριστες συμπεριφορές και κοινωνικές εκδηλώσεις και αντιδράσεις, επιλογές και εμφανίσεις ημών των Ελλήνων. Μία «ραγδαία» εμφάνιση των ανόδων και καθόδων του ελληνισμού και των παρακμιακών φαινομένων της ελληνικής κοινωνίας και της πολιτικής. Τα περισσότερα από τα κείμενα μεταφέρθηκαν τα επόμενα χρόνια ως συγγραφικό υλικό σε διάφορους τόμους των έργων του. Θεωρώ ότι ακόμα και μετά την παρέλευση τόσων δεκαετιών η φωνή (και τις εκδόσεις των βιβλίων του) και η γραφή του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου κεντρίζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον μας, και πάντα κάτι βρίσκουμε το οποίο συμπληρώνει την θετική αναγνωστική μας γνώμη. Λόγος στρωτός, γραφή καθαρή, ύφος απλό, κείμενα γραμμένα σε μία γλώσσα κατανοητή, εύληπτη, με ισχυρούς βαθμούς λυρικότητας, δίχως ορθογραφικές ή συντακτικές ακρότητες και διχαστικούς λεκτικούς φανατισμούς περί της ορθής προφορικότητάς της και της γραπτής της αποτύπωσης και καθαρότητας. Τα θέματα που θίγει ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος-πολλά από αυτά είναι ακόμα επίκαιρα,- μπορούν να διδαχθούν σε σχολικές αίθουσες και να αποτελέσουν-αν δεν έχει γίνει- γόνιμη και χρήσιμη ύλη πανελλαδικών εξετάσεων. Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος συνεργάστηκε με αρκετές εφημερίδες και περιοδικά της εποχής του με επιτυχία πχ. «Πρωϊα» ενώ παράλληλα, μας έδωσε εξαιρετικά μυθιστορήματα, βιβλία καθαρής μυθοπλασίας τα οποία ορισμένα από αυτά μεταφέρθηκαν στην τηλεόραση και αγαπήθηκαν από το ελληνικό κοινό, ερμηνεύτηκαν από νέους έλληνες ηθοποιούς και των δύο φύλων. Βλέπε πχ. «Αστροφεγγιά» κλπ.

     Το Νοέμβριο του 1984 οι «Οι Εκδόσεις των Φίλων» στην σειρά «Ο Νέος Ελληνισμός Δ΄» του ποιητή και εκδότη κυρού Κώστα Τσιρόπουλου, επανεκδίδουν ένα λιλιπούτειο αλλά ενδιαφέρον βιβλιαράκι σε τέταρτη έκδοση, α΄ έκδοση 1974: Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, «ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ», Κείμενα οργής και ανησυχίας, σελ. 84. Σε σχέδιο εξωφύλλου του Σπύρου Βασιλείου. Οι διαστάσεις του είναι 11Χ17 cm. Το βιβλιαράκι κόστιζε όταν το αγόρασα 130 παλαιές δραχμές. Περιέχει 9 επιλεγμένα κείμενα της τελευταίας χρονιάς της έκδοσης της εφημερίδας 1967 πριν κλείσει από την δικτατορία. Οι σελίδες 7-9 περιέχουν έναν διευκρινιστικό προλόγισμα του συγγραφέα. Τα κείμενα δημοσιεύονται με ελάχιστες αλλαγές από αυτές που πρωτοδημοσιεύτηκαν στην δημοκρατική εφημερίδα «Ελευθερία». Επιλέγονται 8 από τα δημοσιεύματα Ιανουαρίου- Απριλίου 1967, και 1 του 1963 τα οποία εν συνόλω ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος θεωρεί και πολύ ορθά, ότι αποτελούν μία θεματική ενότητα, υπάγονται σε ένα ενιαίο σύνολο διαπραγματευτικών κριτικών και θέσεων της κακοδαιμονίας μας. Εκφράζουν μία κοινή συναντίληψη των προβλημάτων των κοινωνικών παθογένειών μας. Τα Κείμενα αναδημοσιεύονται με τον κεντρικό τους κεφαλαιογράμματο τίτλο μόνο, αφαιρείται δηλαδή ο υπότιτλος και ο γενικός τίτλος του συνόλου των δημοσιευμάτων τους στις σελίδες της εφημερίδας, ενώ στο τέλος τους αναφέρεται η χρονολογία δημοσίευσή τους. Πχ. «ΜΗ ΧΑΝΕΣΑΙ», 24 Μαρτίου 1963. «ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΗΣ ΚΑΧΥΠΟΨΙΑΣ» 8/1/1967 κλπ. Στην δική μου μεταφορά από τις σελίδες της εφημερίδας- έχοντας υπόψη και το βιβλίο, δημοσιεύω τον κεντρικό τίτλο κάτω από τον οποίο δημοσιεύονται το σύνολο των Κειμένων. «Ο ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ» ακολουθεί ο κάθε φορά διαφορετικός τίτλος του θέματος, «ΜΗ ΧΑΝΕΣΑΙ» ενώ έχουμε και δεύτερο διευκρινιστικό υπότιτλο με μικρά γράμματα «Ένα σύμπτωμα βαρειάς αρρώστιας». Όλα τα Κείμενα δημοσιεύονται στην Κυριακάτικη έκδοση στην πρώτη σελίδα και το κλείσιμό τους στις μέσα σελίδες. Ενώ, το τελευταίο κείμενο «ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» δημοσιεύεται την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου 26/2/1967. Παρενθετικά να σημειώσουμε, ότι στο βιβλίο αναγράφεται λανθασμένα στο τέλος η ημερομηνία 22 Φεβρουαρίου 1967, σ.81. Εφόσον εντόπισα την λανθασμένη ημερομηνία θεώρησα αναγκαίο να την διορθώσω για τους όποιους αναγνώστες ώστε να μην συνεχιστεί η λανθασμένη ημερομηνία. Το πρώτο κείμενο δημοσιεύεται το 1963 ενώ τα άλλα 8, τέσσερα χρόνια μετά, το 1967. Πέρα από τα 8 Κείμενα της τελευταίας χρονιάς ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος σταθερός συνεργάτης της εφημερίδας, δημοσιεύει και τα εξής ακόμα όπως τα αποδελτίωσα το πρώτο τετράμηνο του 1967 από τις Κυριακάτικες σελίδες της κάτω από τον γενικό τίτλο «Ο ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ».

-1/1/1967, «ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΔΡΟΜΗΣ» Ανάμεσα στο 1966 και στο 1967, σ. 3,10

-5/3/1967, «Ο ΝΕΟΚΛΑΣΣΙΚΙΣΜΟΣ» Η ελληνική αρχιτεκτονική του ΙΘ΄ αιώνα, σ. 1,10

-12/3/1967, «Ο ΣΥΝΩΣΤΙΣΜΟΣ» Και τα προβλήματα της οικοδομικής αναρχίας, σ. 1,10

-19/3/1967, «Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΥ 1878» Το «Αρχείον Στέφανου Ν. Δραγούμη» σ. 1,11

-26/3/1967, «ΣΤΑ ΧΕΙΛΗ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΗΣ» Ο Μπράνιας και το Χρονογράφημά του, σ. 1,11

-2/4/1967, «ΘΡΑΣΟΣ ΚΑΣΤΑΝΑΚΗΣ» Ένας Έλληνας του Παρισιού, σ.1,11

-9/4/1967, «ΜΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΟΧΉ» ο Γεώργιος Σουρής και το έργο του», σ.1,11

-16/4/1967, «ΕΥΑ ΠΑΛΜΕΡ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ» Μία Ηγέρια του Εικοστού αιώνα, σ. 1,12.

Με τα Κείμενα αυτά τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται στο τομίδιο «ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» ολοκληρώνεται ο κύκλος των δημοσιευμάτων τα οποία έγραψε ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος στην εφημερίδα «Ελευθερία» έως την ημερομηνία πριν την κλείσει η δικτατορία. Πολυγραφότατος και ευρηματικός, ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα, ήρεμη γραφίδα, στρωτό ύφος μας μιλά για καίρια λογοτεχνικά ζητήματα της ελληνικής γραμματείας, για γνωστούς συγγραφείς, για θέματα που άπτονται της αισθητικής και της αρχιτεκτονικής της πόλης, του πολιτισμού και ασφαλώς για κοινωνικά θέματα, γενικούς προβληματισμούς και διαπιστώσεις του ελληνισμού και των χαρακτηριστικών αρνητικών συμπεριφορών του ελληνικού λαού.

Αντιγράφουμε και τους 9 τίτλους οι οποίοι περιλαμβάνονται στο βιβλίο «ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» των εκδόσεων «Οι Εκδόσεις των Φίλων».

-1., 24/3/1963 ΜΗ ΧΑΝΕΣΑΙ ( Ένα σύμπτωμα βαρειάς αρρώστειας), σ.10-18

-2., 8/1/1967 ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΗΣ ΚΑΧΥΠΟΨΙΑΣ (Ένα φαινόμενο του νεοελληνικού βίου), σ.19-26

-3., 15/1/1967 ΕΝΑ  «ΑΝΑΜΕΣΑ» (Ο νεοελληνικός κόσμος), σ.27-34

-4., 22/1/1967 ΕΝΑΣ ΕΞΥΠΝΟΣ ΛΑΟΣ (Οι δύο πλευρές του νομίσματος), σ.35-41

-5., 29/1/1967 Ο ΠΑΝΙΚΟΣ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (Δύναμη ανασχετική και ακυρωτική), σ. 42-49

-6., 5/2/1967 Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ (Η μορφολογία ενός φαύλου κύκλου), σ. 50-56

-7., 12/2/1967 ΕΞΑΡΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΦΕΣΕΙΣ (Θέματα του πολέμου και της ειρήνης), σ. 57-63

-8., 19/2/1967 ΟΙ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΩ (Και η νεοελληνική κακοδαιμονία), σ. 64-72

-9., 26/2/1967 «ΕΡΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» (Μια απόκριση κ’ ένα συμπέρασμα), σ. 73-81   

 Γράφει στον Πρόλογό του ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος:

      «Τα κείμενα που δημοσιεύω εδώ, πρωτοτυπωμένα στην εφημερίδα «Ελευθερία» τους πρώτους μήνες του 1967, θα μπορούσε να τα χαρακτηρίσει κανείς προορατικά. Εξαιρώ το πρώτο που το έγραψα σε ανύποπτο χρόνο. Εκφράζει κι’ εκείνο την ίδια οργή και την ίδια ανησυχία, που με γέμισε αργότερα, και κατά τούτο κατέχει το δικαίωμα να συνδεθεί μαζί τους και να πάρει τη θέση ενός προοίμιου σε μίαν ασυντέλεστη ακόμη σειρά στοχασμών.

     Η πολιτική δεν είναι το κλίμα μου. Σιχαίνομαι τις παραχωρήσεις της, τους συμβιβασμούς της και τη νομιμοποιημένη ψευδολογία της. Έπειτα, το έχω δηλώσει τούτο πολλές φορές, δεν είμαι κατασκευασμένος από την πρώτη ύλη του «οπαδού». Δεν είμαι «οπαδός». Είμαι ένας άνθρωπος, που στοχάζεται για τον εαυτό του και που ανακοινώνει τους στοχασμούς του, αν κρίνει κάπου και κάποτε πώς μπορούν να σταθούν και στους άλλους ωφέλιμοι. Νομίζω πώς η πνευματική αυτονομία είναι σύμφωνη με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Δεν αναγνωρίζω στον καταναγκασμό και στο δικαίωμα του ανθρώπου να επιβάλλει τον πόνο στον άλλον άνθρωπο καμιά σκοπιμότητα και καμιά δικαίωση. Αλλά τούτα δε σημαίνουν, βέβαια, πώς βρίσκομαι έξω από τους καιρούς και τους τόπους-και μάλιστα έξω από τον καιρό μου κι από τον τόπο μου, και ειδικότερα έξω από τον καιρό του τόπου μου. Και τούτος ο καιρός του τόπου μου είναι που με συνταράζει συθέμελα, αν τον βλέπω να μην παίρνει το δρόμο που είναι ο σωστός και ο τίμιος.

     Αυτή η γη μου, που τόσες φορές έχω με λυρικές καταιγίδες εγκωμιάσει την αξεπέραστη ομορφιά της, που τόσες φορές έχω ξαναζήσει την ιστορική της περιπέτεια, που τόσες φορές, τέλος, έχω αποθαυμάσει τη μνημειογραφία της, είναι το μεγάλο μου πάθος. Και για τούτο και ο πόθος μου μεγαλώνει, όταν τη νιώθω παραδομένη στα καταλυτικά της ελαττώματα και ξένη προς τις πολύτιμες και αναμφισβήτητες αρετές της. Και τότε γίνομαι πικρόχολος, μπορεί και άδικος σε πολλά. Αλλ’ έχει και η μετριοπάθεια τα όριά της. Στο προοιμιακό κείμενο του βιβλίου τούτου αναφέρομαι στον Εμμανουήλ Ροϊδη και στο Βλάση Γαβριηλίδη και στην ελληνική εποχή τους, μιάν εποχή μαρασμού. Και είναι πολύ φυσικό να πικραίνομαι, που ύστερ’ από ένα αιώνα, καταπλημμυρισμένο από αναστατώσεις, αίμα και μόχθο και αγωνίες, εκπληκτικές δημιουργικές προσπάθειες κ’ εκπληκτικά κατορθώματα, που κατά μέρος υπήρξαν και του δικού μας του ιστορικού πεπρωμένου μεράδι, ύστερ’ από ένα αιώνα αλλόκοτο, βάρβαρο και, οπωσδήποτε, βαθύτατα σημαντικό ο «Ασμοδαίος» του Ροϊδη και το «Μη χάνεσαι» του Γαβριηλίδη θα είχαν και πάλι να πούνε το λόγο τους, λόγο οδύνης και σαρκασμού. Τώρα βρισκόμαστε πάλι σε μιά «επαύριον». Ας προσπαθήσουμε, για μιά φορά επιτέλους, να εγκαταλείψουμε τις κτηνοτροφικές μας ασχολίες μας κι ας φροντίσουμε να περισσέψουν οι άνθρωποι.».

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος 5.8.1974.

      Βαδίζοντας στα ίχνη του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου προσπαθώ να εντοπίσω τόσο τα στοιχεία του Ρωμέικου όσο και των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων του Ελληνισμού, μέσα από της παλαιάς εφημερίδας «Ελευθερίας» κείμενα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 16/8/2024

Στην Καλοκαιρινή ερημιά και μοναξιά της Πόλης