Πειραιάς 2017

                           Πειραιάς 2017

     Ο Πειραιάς που μεγαλώσαμε, παίξαμε, ονειρευτήκαμε, ζήσαμε, δημιουργήσαμε ισχυρές φιλίες άλλαξε. Ο σύγχρονος Πειραιάς, ο Πειραιάς του 2017 δεν είναι ο ίδιος με αυτόν των προηγούμενων δεκαετιών. Αλλά αυτή είναι η μοίρα της ζωής που συνεχίζεται ερήμην ημών και υμών. Η Ιστορία εξακολουθεί να γράφεται από τους μεταγενέστερους. Οι νεότεροι μετρούν τις μέρες τους επί, οι παλαιότεροι μετρούν τον χρόνο τους διά. Οι μεν πολλαπλασιάζουν έχοντας το μέλλον μπροστά τους, οι δε διαιρούν έχοντας αφήσει τα χρόνια πίσω τους. Το ίδιο συμβαίνει και με την γενέθλια πόλη. Ο Πειραιάς γέρασε, κουράστηκε, μαράγκιασε, έχασε τον παλαιό δυναμισμό του, την αίγλη του, την δημιουργικότητά του, την πνευματικότητά του. Ακολούθησε και αυτός την πορεία της χώρας, πτώχευσε μαζί της. Οι Παλαιοί πειραιώτες απεβίωσαν ή αποσύρθηκαν από το προσκήνιο, οι νεότεροι, ταλαιπωρούνται από την άστοχη ενέργεια να φέρουν Το Τραμ μέσα στην πόλη καταστρέφοντας τις οδικές αρτηρίες της. Μια ενέργεια που μάλλον, οι περισσότεροι Πειραιώτες δεν επικρότησαν. Διαμαρτυρήθηκαν, φώναξαν, μάζεψαν υπογραφές αντίθεσης στην έλευση του Τραμ μέσα στην πόλη, αλλά κανείς δεν τους άκουσε, δεν τους έλαβε υπόψη κανένας αρμόδιος φορέας. Βλέπετε με τέτοιου είδους διαμαρτυρίες, που αφορούν την ζωή σου, την αξιοπρέπειά σου σαν δημότης, την σωματική και ψυχική σου υγεία δεν ενδιαφέρεται κανείς. Δεν υπάρχουν δημοτικά δικαιώματα, δεν ισχύουν οι φωνές διαμαρτυρίας, δεν ακούγονται οι γνώμες σου που αφορούν την πόλη σου. Ενεργό συμμετοχή στα κοινά, θεωρούν μόνο, όταν επικροτείς χωρίς αμφισβήτηση τις όποιες αποφάσεις τους. Τα περιβόητα ανθρώπινα δημοκρατικά δικαιώματα, οι συμπαραστάσεις από τις διάφορες μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι επικουρικές συνελεύσεις των πολιτικών κομμάτων, δεν υφίστανται αν αφορά την δική σου ζωή, του έλληνα φορολογούμενου, του πειραιώτη δημότη-πολίτη. Και σκέφτεσαι, ένας συγκοινωνιολόγος, δεν ενδιαφέρθηκε να βγει έξω από τα γραφεία των υπευθύνων, να περιδιαβεί τα πέντε δημοτικά διαμερίσματα της πόλης, να δει από κοντά τις πέντε κύριες πύλες που διαθέτει ο Πειραιάς, ώστε να εκφράσει τις αντιρρήσεις του; Πόσες μεγάλες οδικές αρτηρίες έχει επιτέλους ο Πειραιάς, ώστε, να τις καταστρέψουμε; Δεν αρκούσε η χρήσιμη έλευση του Μετρό που θα εξυπηρετήσει πραγματικά την πόλη και τους δημότες;

Σαν Πειραιώτης, που συμμετείχα με τις μικρές και αδύναμες δυνάμεις μου στα κοινά, σημειώνω ότι όσο κατοικώ στην πόλη μου, δεν πρόκειται να μπω στο Τραμ, ίσως είναι η πιο σωστή διαμαρτυρία που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι Πειραιώτες, απέναντι στους δημοτικούς άρχοντες που αλλοίωσαν την οδική της φυσιογνωμία.

     Εντελώς τυχαία, πληροφορήθηκα την απώλεια τεσσάρων πειραιωτών δημιουργών, τριών αντρών και μιας γυναίκας, που υπήρξαν πειραιώτες-δημότες εντός και εκτός της πόλης. Υπηρέτησαν την ελληνική γραμματεία με τις εκδόσεις τους, και τα πειραϊκά γράμματα με τις δραστηριότητές τους και το έργο τους, και κληροδότησαν στις επόμενες γενιές των πειραιωτών, τα συγγραφικά τους ισχυρά ή μη ίχνη. Και αναφέρομαι στον γνωστό σε όλους μας θεατρικό συγγραφέα και πεζογράφο Κώστα Μουρσελά (Πειραιάς 1-20/1/1931), τον δραστήριο δικηγόρο συγγραφέα και φωτογράφο Σταύρο Λαγκαδιανό (Πειραιάς 6/4/1954), τον δικηγόρο συγγραφέα και εκδότη του περιοδικού «Η Τρίτη Χιλιετία» Μόσχο Ι.Κεφαλά (Πειραιάς 9/2/1929), και την δραστήρια πειραιώτισσα, Αμαλία Λεοντακιανάκου. Τους τρείς πρώτου πνευματικούς δημιουργούς είχα την χαρά και την τιμή, νέος ακόμα να τους γνωρίσω από κοντά, να συνεργαστώ μαζί τους και να συνομιλήσω αρκετές φορές για θέματα της πόλης και της λογοτεχνίας. Την τέταρτη, την συναντούσα σε πνευματικές εκδηλώσεις της πόλης.

     Τι να πει κανείς για τον θεατρικό συγγραφέα και μυθιστοριογράφο Κώστα Μουρσελά, τον πασίγνωστο αυτόν συγγραφέα, που το μυθιστόρημά του «Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά» έγινε σήριαλ της τηλεόρασης και αγαπήθηκε από το ευρύ κοινό. Έναν πειραιώτη της Αγίας Σοφίας, που δόξασε την πόλη του αλλά και δεν την λησμόνησε όσο ζούσε. Ο Κώστας Μουρσελάς, μαζί με τον Δημήτρη Κεχαϊδη, τον Παύλο τον Μάτεση, τον Γιώργο Μανιώτη, την Λούλα Αναγνωστάκη, τον Γιώργο Διαλεγμένο, και άλλους, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες θεατρικούς συγγραφείς, τα έργα του παραστάθηκαν με μεγάλη επιτυχία, και ο ίδιος έχαιρε μεγάλης φήμης και εκτίμησης. Είχαμε συναντηθεί τρείς φορές και είχαμε κάνει ενδιαφέρουσες συζητήσεις, με κέντρο πάντα τον Πειραιά. Στο τηλέφωνο επίσης, είχαμε μιλήσει για θέματα που αφορούσαν το έργο του, είχα παρακολουθήσει αρκετά θεατρικά του, και μου άρεσε ο λόγο του και η θεατρική προβληματική του, η αμεσότητα του τρόπου που επεξεργάζονταν τα θέματά του, πεζογραφικά ή θεατρικά. Ο ίδιος με είχε πληροφορήσει για την ημερομηνία γέννησής του (εννοώ το διάστημα των είκοσι ημερών, μια και ο ίδιος δεν γνώριζε την ακριβή ημερομηνία γέννησής του). Ο πολύς κόσμος τον είχε γνωρίσει  και αγαπήσει τις προηγούμενες δεκαετίες από το τηλεοπτικό του έργο «Εκείνος και Εκείνος». Αυτά τα υπέροχα ζεύγη ανθρώπων που ερμήνευαν τον Σόλωνα και τον Μηνά. Τον ηθοποιό Γιώργο Μιχαλακόπουλο και τον πειραιώτη ηθοποιό Βασίλη Διαμαντόπουλο. Δυό εξαίρετοι ηθοποιοί, που έδιναν ρεσιτάλ ερμηνείας με το ύφος τους, τις χειρονομίες και τις γκριμάτσες τους, τις στάσεις των σωμάτων τους, τις σιωπές του λόγου τους, την λεπτή τους ειρωνεία, την καυστική σάτιρά τους. Πρώτη φορά βλέπαμε στην τότε ασπρόμαυρη τηλεόραση θέατρο του παραλόγου. Γιατί, μύηση στο παράλογο ήταν αυτά τα σκετς που έγραφε με θεατρικό τρόπο ο Κώστας Μουρσελάς. Οι διάλογοι ήσαν εκπληκτικοί, μικροί, κοφτοί, με αφηρημένα στοιχεία, με πολλές παύσεις, με υπονοούμενα, με πολιτικές «μπηχτές», με κοινωνική διαμαρτυρία, με σημεία των διαλόγων που σε πρώτο επίπεδο να μην βγάζουν νόημα, αλλά, υποδόρια δούλευε η σαρκαστική διάθεση, ο πυρετώδης αμφισβητητικός χαρακτήρας των διαλόγων ενάντια στο καθεστώς. Οι δύο μεγάλοι μας ηθοποιοί,-σαν «κλοσάρ», δεν ερμήνευαν μόνο τον θεατρικό λόγο του Κώστα Μουρσελά, αλλά τον συνέχιζαν στα νοήματά του, την πήγαιναν ακόμα πιο βαθειά στης κοινωνικής αμφισβήτησης τα μονοπάτια. Ένα θεατρικό στίγμα, που έμεινε ανεξίτηλα χαραγμένο σε όσους είχαν την τύχη να παρακολουθήσουν την τηλεοπτική αυτή σειρά. Αλλά και το μυθιστόρημά του «Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά» τάραξε τα νερά με την τόλμη του, την ευθύτητα των απόψεών του, την προκλητικότητα της σεξουαλικότητας του ήρωά του, τους ζουμερούς του διαλόγους. Όταν αργότερα γνώρισα και τον πραγματικό ήρωά του σε φροντιστήριο ξένων γλωσσών στον Πειραιά, και συζήτησα μαζί του, ή μάλλον το άτομο αυτό μου εξιστόρησε την δική του αλήθεια, κατάλαβα τι είχε επιλέξει να κάνει συγγραφικά ο Μουρσελάς. Όταν μετέπειτα δημοσίευσε τις θεωρητικές του απόψεις για την λογοτεχνία, και έγραψα μια κριτική για το βιβλίο του, που δημοσιεύτηκε σε τοπική εφημερίδα, με πήρε τηλέφωνο όταν το έμαθε, και μου εξέφρασε τις θετικές του απόψεις για τις κρίσεις μου.

Ένα σπουδαίο παιδί του Πειραιά, που παρότι δεν κατοικούσε στην γενέθλια πόλη του, δεν έπαψε να την δοξάζει με την πνευματική του παρουσία και να αναφέρεται σε αυτήν. Ο Κώστας Μουρσελάς, αυτός ο δοξασμένος ανά την ελλάδα θεατρικός συγγραφέας, μπορεί να μην μας άφησε σημαντικές αναμνήσεις, και «μνημεία» πειραϊκής ιστορίας, των παιδικών και εφηβικών του χρόνων, όπως ο πειραιώτης συγγραφέας Διονύσης Χαριτόπουλος, αυτά τα νεανικά πειραιώτικα οδοιπορικά ζωής ενός αλανιού πειραιώτη, που δημοσίευσε ο σύζυγος της Μαλβίνας Κάραλη, με τα έργα του όμως και την όλη του παρουσία, τίμησε την πόλη του Πειραιά, και το όνομά του συνδέθηκε δημιουργικά μαζί της.

    Ο Μόσχος Ι. Κεφαλάς, ήταν ένας πανύψηλος δικηγόρος με ποιητικές και συγγραφικές ευαισθησίες και ενδιαφέροντα. Οι ποιητικές του συλλογές, δεν είναι από το «ισχυρό χαρτί» θα σημειώναμε, των παλαιότερων ποιητών του Πειραιά, διακρίνονται όμως για την ανθρωπιστική τους ατμόσφαιρα, τον ευαίσθητο τόνο της γραφής τους, την κοινωνική τους διαμαρτυρία, την απλότητα και ίσως ορισμένες φορές αφέλειά τους. Αν ο ποιητικός λόγος του Μόσχου Ι Κεφαλά είναι χαμηλών προσδοκιών, τα μελετήματά του για έλληνες λογοτέχνες έχουν ενδιαφέρον και αξίζουν περισσότερης αναγνώρισης. Είναι μελετήματα, που στέκονται ισάξια με τα κείμενα σημαντικών αθηναίων δοκιμιογράφων. Τα ενδιαφέροντα του Μόσχου Ι. Κεφαλά, εστιάζονταν τόσο σε λογοτεχνικά και ιστορικά θέματα όσο και σε κοινωνικά. Τον είχα συναντήσει αρκετές φορές στο μικρό του Γραφείο στο κέντρο του Πειραιά, και είχαμε κάνει αρκετές συζητήσεις πάνω σε θέματα λογοτεχνίας αλλά και προβλήματα που αφορούσαν την πόλη μας. Αυτός ο μεγάλης ηλικίας πειραιώτης δημιουργός, ήταν ένα άτομο ζεστό και φιλικό, εγκάρδιο και φιλόξενο, όσες φορές συναντιόμασταν. Πολύ μεγαλύτερος από εμένα ηλικιακά, δεν έπαυε να με συμβουλεύει για θέματα των κοινών πνευματικών μας ενδιαφερόντων. Πολλά τεύχη του περιοδικού που εξέδιδε-τα είχα μέχρι πρόσφατα στην κατοχή μου-ήσαν ενδιαφέροντα με πλούσια ύλη και ποικιλία θεματική. Τα θέματα, δεν ήταν κατ’ ανάγκη πειραιώτικα. Δραστήριος πνευματικά μέχρι τέλος ο Κεφαλάς, άφησε τα προσωπικά του ίχνη στην πόλη μας, όχι όμως μάλλον, τους συνεχιστές του.

     Ο βενιαμίν των Πειραιωτών, που έφυγε πριν λίγες μέρες, ντάλα Πειραϊκό καλοκαίρι σε μικρή ηλικία, είναι ο δικηγόρος, συγγραφέας και φωτογράφος Σταύρος Λαγκαδιανός. Τον Σταύρο Λαγκαδιανό τον πρωτογνώρισα όταν από τις εκδόσεις και το βιβλιοπωλείο της Εστίας, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του «ΕΝ ΔΥΟ ΚΑΤΩ». Ένα μυθιστόρημα που συζητήθηκε στην εποχή του, προσέχθηκε ο λόγος του, και έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό τον πειραιώτη δικηγόρο. Όπως πολλοί πειραιώτες που ασχολούνταν με την λογοτεχνία, έτσι και εγώ, αγόρασα το μυθιστόρημά του και το διάβασα. Τις απόψεις μου τις έγραψα σε γνωστό πειραϊκό λογοτεχνικό περιοδικό. Όταν διάβασε τις κρίσεις μου για το έργο ο Σταύρος, μου τηλεφώνησε και ζήτησε να με συναντήσει. Ήταν η εποχή μου άρχιζα συστηματικά και σταθερά να ασχολούμαι ενεργά με τα πνευματικά και καλλιτεχνικά πράγματα της πόλης μας και να γνωρίζω πειραιώτες δημιουργούς. Συναντηθήκαμε, και το σχεδόν συνομήλικο της ηλικίας μας,-ο Σταύρος ήταν μερικά χρόνια μεγαλύτερός μου-μας έδωσε την ευκαιρία να μιλήσουμε για ότι μπορεί να φανταστεί κανείς. Για θέματα που αφορούσαν την τέχνη του μυθιστορήματος, για παθογένειες της πόλης μας, και φυσικά για πολιτική. Μια και οι δύο μας ανήκαμε στην λεγόμενη δημοκρατική και αριστερή παράταξη. Γνώριζα το όνομά του από σποραδικά του δημοσιεύματα σε λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής. Μετά από ορισμένες συναντήσεις μας, του ζήτησα να κάνουμε μια συνέντευξη στο Κανάλι 1 του Πειραιά, στην εκπομπή που μου δόθηκε πάνω κάτω εκείνη την περίοδο «Τα Μακρά Τείχη». Ο Σταύρος δέχτηκε και υλοποιήσαμε την συνέντευξη. Τα θέματα των συνεντεύξεων αυτών από πειραιώτες καθαρά δημιουργούς, είχαν σαν κύριο στόχο τους, να γνωρίσουν στο ευρύτερο πειραϊκό κοινό τους λογοτέχνες της πόλης μας, να μάθουν το έργο τους να το αναζητήσουν, να το αγοράσουν, και μέσω αυτού, να γίνουν γνωστότεροι οι συγγραφείς τους στο πειραϊκό κοινό. Είχαν γίνει θυμάμαι 26 ή 28 εκπομπές που ακούστηκαν σε διαφορετικές ώρες. Τα μέσα ήσαν πρωτόγονα, τουλάχιστον για την δική μου εμπειρία, που είχα και την μουσική επένδυση. Σαν σήμα υπήρχε η κάπως πομπώδης και μεγαλειώδης μουσική του Στράους, που ακούγεται στην ταινία «Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλευ Κιούμπρικ. Μια κινηματογραφική ταινία που αγαπήθηκε στην εποχή της. Οι συνεντεύξεις γράφονταν σε ένα μικρό μαγνητοφωνάκι που αγόρασα,-και έδινα, έτσι απαιτούσε η ευγένεια-μια κασέτα στον συνεντευξιαζόμενο. Δυστυχώς από το υλικό αυτό μετά από τόσες δεκαετίες δεν έχει μείνει από μέρος μου τίποτα, πέρα από μερικά άρθρα και ανακοινώσεις στον τύπο. Μετά την συνέντευξη βλεπόμασταν στον Πειραιά με τον Σταύρο, συναντιόμασταν σε διάφορα βιβλιοπωλεία όπου αναζητούσαμε και οι δύο βιβλία ή περιοδικά που αφορούσαν την πόλη μας. Στα μετέπειτα χρόνια διάβαζα και την αρθρογραφία του στην εφημερίδα « Η Πρώτη» αν θυμάμαι καλά. Δεν συμφωνούσα με την πολιτική κάπως προπαγανδιστική αρθρογραφία του, και του το είχα πει. Ποτέ όμως δεν χάλασαν οι σχέσεις μας. Το λάθος για μένα όσον αφορά την συγγραφική διαδρομή του πειραιώτη Σταύρου Λαγκαδιανού, ήταν ότι ήθελε να ακούγεται το όνομά του περισσότερο από το έργο του, και αυτό του το είχα εκφράσει δημόσια. Πίστευα και πιστεύω ότι ο συγγραφέας οφείλει να βρίσκεται πίσω από το έργο του, η όποια εμπορική «δόξα» ανήκει πρωτίστως στο έργο, το όποιο δημιούργημα, και κατόπιν στον συγγραφέα. Αυτό ο Σταύρος δεν το καταλάβαινε, και είναι φυσικό, και λόγω της ηλικίας του και εξαιτίας της ξαφνικής αναγνωρισιμότητας που έτυχε το πρώτο του μυθιστόρημα και όχι άδικα. Οι επαφές μας ήσαν ζεστές, αληθινές, και οικίες. Με εκτιμούσε και τον εκτιμούσα. Εγώ δεν διέθετα το άπλωμα της πολιτικής δράσης που διέθετε εκείνος, ήμουν θα έλεγα πιο κουλτουριάρης, εκείνος ήταν πιο δραστήριος και εξαιτίας της δικηγορίας του. Ο Λαγκαδιανός ήταν αγαπητός στους πνευματικούς κύκλους του Πειραιά, και φυσικά, όπως κάθε ζωντανή σχέση, είχε και τους αρνητές του.

     Το πεζογραφικό έργο του πειραιώτη Σταύρου Λαγκαδιανού δεν είναι μεγάλο, μεγαλύτερη είναι η προσωπική του παρουσία εντός και εκτός της πόλης, και οι διάφορες πολιτικές και κοινωνικές του δραστηριότητες, και ίσως η συστηματική του ενασχόληση με την τέχνη της φωτογραφίας. Το άνοιγμα της μυθιστορηματικής του βεντάλιας έχει όρια, η διαπραγματευτική του ικανότητα επίσης, η γραφή του, δεν έχει το άπλωμα σύγχρονών του δημιουργών ούτε την προβληματική τους, αυτό όμως, δεν μειώνει την όποια αξία του έργου του. Ο Σταύρος Λαγκαδιανός ήταν ένας «καλοκάγαθος εύσωμος γίγαντας» και ίσως έτσι να τον θυμούνται. Πάντα ευτραφή και πάντα χαμογελαστό, να σου ζητά σαν παιδί, όχι τόσο μία σοκολάτα, αλλά να γράψεις και να μιλήσεις για το έργο του. Και αυτό το έκανε με τόσο χαριτωμένο τρόπο, που δεν ήξερες αν πρέπει να χαμογελάσεις ή να του αγοράσεις πράγματι μια ΙΟΝ σοκολάτα.

     Αν κάποτε οι μελλοντικοί Πειραιείς αποφασίσουν να γράψουν μια ιστορία των πειραϊκών γραμμάτων της εποχής μας, σίγουρα μέσα στους πειραιώτες σύγχρονους μυθιστοριογράφους θα βρίσκεται και ο Σταύρος Λαγκαδιανός. 
Ο Σταύρος, που με μια φωτογραφική μηχανή στο χέρι θα φωτογραφίζει τα όνειρα των νέων πειραιωτών, διαβάζοντάς τους αποσπάσματα από τα μυθιστορήματά του και τα πολιτικά του άρθρα.

     Πειραιάς, Αύγουστος του 2017, με τους τελευταίους εκδρομείς να φεύγουν όχι βραδέως αλλά σαν λαγοί. Για νησιά και παραλίες, για ησυχία και χαλάρωση.

     Πειραιάς, μια πόλη, που αποχαιρέτησε σχετικά πρόσφατα τέσσερα παιδιά του. Τον Κώστα, τον Μόσχο, τον Σταύρο και την Αμαλία. Έφυγαν για να ενωθούν με τα άλλα Μακρά Τείχη του ουράνιου Πειραιά.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 12 Αυγούστου 2018

Χαίρε η ακριβοσπάθιστη και σεμνή

Χαίρε πόλη του Πειραιά Εσύ