Οι έλληνες επίγονοι του ποιητή και φιλέλληνα λόρδου Μπάιρον

Τα «ποιητικά παιδιά» του άγγλου φιλέλληνα ποιητή λόρδου Μπάϊρον

Απ την Ελλάδα μούσα, ως πήρες

ουράνια την καταγωγή,

τι εκεί σε πρωτοπλάσανε

ο τροβαδούρος ο θεϊκός

κι’ ο μύθος ο λεβέντης,

αφού οι λύρες οι στερνές

σε παραντρόπιασαν θαρρώ,

πώς να τολμήσει τώρα εδώ

να σε καλέσει κι’ η φτωχειά

η λύρα η δικιά μου

απ’ το ιερό βουνό σου;

Κι’ όμως πολύ πλανήθηκα

στην ξακουστή πηγή σου.

Ασθενικό κελάδημα,

μονάχα αυτή σκορπάει

μεσ’ στην πανάρχαια τη σιωπή.

Κι’ ούτε και, που τολμάει

κι’ ούτε και πρέπει η λύρα μου

τις μούσες να ξυπνήσει,

τις τόσο αποσταμένες,

για να ομορφύνουν ταπεινό

τραγούδι ως το δικό μου. 

• Ασημάκης Πανσέληνος,

Περιοδικό «Αιολικά Γράμματα» τχ.37/1,2,1977

ΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ ΚΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ

Δεν είναι καθόλου παράξενος και τυχαίος ο πνευματικός αναβρασμός που έχει απλωθεί σε ολάκερη την Ελλάδα (πρωτεύουσα και επαρχίες) με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας.

      Εκφράζει αυτά τα ίδια τα δικαιώματα του λαού στο ψωμί και στο τραγούδι, πού είναι αλληλένδετα (η ζωή δεν τα χρειάζεται και τα δυό) και που πρέπει να τα εξασφαλίζει και να τα εγγυάται η δημοκρατία.

     Έτσι και η σημερινή μας εκδήλωση, η συμμετοχή της ελληνικής σκέψης στο διεθνές συμπόσιο των Βυρωνιστών, παράλληλα με το διαγωνισμό που προκήρυξε το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών για ποιητές πού πρωτοεμφανίστηκαν, είναι ένα μέρος της πνευματικής αυτής εγρήγορσης που επικρατεί στην Ελλάδα τον τελευταίο καιρό.

     Εγρήγορσης που έχει, νομίζω, αιτία, τη συνείδηση μιας επιβουλής πού μόνιμα παρακολουθεί την ελευθερία, σε όλους τους τόπους και σε όλους τους καιρούς, και τη συνείδηση πως το πνεύμα είναι όπλο και δύναμη.

     Γιατί η ελευθερία, συνυφασμένη με την ανθρώπινη ιδιότητα, είναι έννοια βασικά εξανθρωπιστική, και μέσα της, όπως και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, αντιμάχονται μόνιμα ο θάνατος και η ζωή.

Γι’ αυτό και το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» που τόσες και τόσες φορές ακούστηκε στην ιστορία του ανθρώπου, είναι κάτι βαθύτερο από εύρημα φραστικό. Γιατί όταν η ελευθερία μπεί μες στις φρένες του ανθρώπου ή να την αποχτήσει πρέπει ή να πεθάνει.

     Σ’ αυτό το γεγονός ακριβώς βρίσκεται η ψυχολογική αφετηρία και η εξήγηση του Βυρωνικού δράματος, όπως και της εξόδου των συμπολεμιστών του που σε λίγο ακολούθησε.

     Στη χώρα μας η ελευθερία διεκδικήθηκε πολλές φορές (και διεκδικείται) κι έχει ο αγώνας γι’ αυτήν πολλές κορυφώσεις, πλην όμως το Μεσολόγγι έχει γίνει σύμβολο παγκόσμιο.

      Γιατί πάνω στο χώμα αυτό που πατάμε, πάνω στις ίδιες αυτές πέτρες που είναι άφθαρτες μπροστά στην ανθρώπινη σάρκα, η ελευθερία ενός λαού άγγιξε τα ακρότατα όρια της θυσίας, αδελφωμένη με τη φιλελεύθερη γνώμη όλου του κόσμου, που την εκπροσωπούσε (όχι τυχαία) ο μεγαλύτερος ποιητής της εποχής εκείνης.

     Και η σχέση εξάλλου της ποίησης με τη μοίρα του ανθρώπου, είναι βαθιά και ανεξερεύνητη, όμως η ύπαρξή της γίνεται ολοφάνερη, όταν οι ποιητές νιώθουν πως δεν αρκεί πιά η έμπνευσή τους να εξυπηρετήσει το ανθρώπινο ιδεώδες τους και ρίχνουν στην πλάστιγγα τη ζωή τους. Ας θυμηθούμε τον Λορέντζο Μαβίλη.

     Τι εκπληχτική διεργασία πρέπει να έχει ασκήσει το παράδειγμα Μπάιρον στην συνείδηση όλων των Ελλήνων ποιητών (καθώς και των ξένων) στα χρόνια εκείνα και στα κατοπινά-σ’ αυτό τον ίδιο το Σολωμό, στους Σούτσους και στους Παράσχους με τους αντιμοναρχικούς τους αγώνες και ιδιαίτερα σ’ αυτούς που ζήσαν κι ανάσαναν το μεσολογγίτικο αέρι το φορτισμένο από το πάθος της λευτεριάς.

     Το βλέπει κανείς στα «Μεσολογγίτικα» του Μιλτιάδη Μαλακάση, στα εμπνευσμένα από τον Αγώνα στιχουργήματα του Γεωργίου Δροσίνη και, βέβαια, σε όλο το έργο του Κωστή Παλαμά το φιλελεύθερο, το εθνοπλαστικό, το ηγετικό, το αγωνιστικό, από την αρχή ως το τέλος. Τον ίδιο τον Κωστή Παλαμά, σαν άνθρωπο, ας θυμηθούμε, που εκατό χρόνια μετά την έξοδο του Μεσολογγίου, είχε το θάρρος να φωνάξει στους Έλληνες.

     Το άτι σου ακόμα μας πατά, Μπραϊμη.

Ας θυμηθούμε ακόμα τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, τον Τραυλαντώνη και τον εξαίρετο ποιητή Ρήγα Γκόλφη, τον αγωνιστή της εθνικής μας γλώσσας.

     Και για να ξαναρθούμε στο Βύρωνα-δεν ήταν ένας απλός μεγάλος ποιητής που προσχώρησε σε μιάν επανάσταση και σκοτώθηκε γι’ αυτή σε μια μάχη. Είταν ένας από τους προπαρασκευαστές και οργανωτές της. Κι όταν κηρύχτηκε η επανάσταση, έριξε όλη τη δύναμή του για να πετύχει. Ξόδεψε το χρήμα του, κουβάλησε όπλα κι έγινε, τελικά αρχιστράτηγός της.

     Η ποίησή του με την παγκόσμια εμβέλειά της, ξύπνησε το ενδιαφέρον των εκλεχτών ανθρώπων σε όλες της γης τις γωνιές και, σε συνδυασμό με την ντόπια αναταραχή, αποτίναξε τη νάρκη από τις μάζες των δισταχτικών ραγιάδων, αναταράζοντας την εθνική τους ψυχή.

     Ο λόρδος Βύρων έμπασε το θέμα «Ελλάδα» στην παγκόσμια ποίηση της εποχής του. Κι όταν η ποίηση αγκαλιάζει ένα ανθρώπινο αίτημα, είναι μια απόδειξη πως το αίτημα τούτο είναι δίκιο. Κι άλλη μια απόδειξη είναι πως η ποίηση τούτη είναι γνήσια και σωστή. Και σήμερα εμφανίζονται εδώ κι εκεί Μεσολόγγια στη μεγάλη ανθρωπότητα και σήμερα η ποίηση τα αγκαλιάζει με τον ίδιο τρόπο.

     Πότε θρηνώντας τον ξεπεσμό, πότε τσιγκλίζοντας την αδράνεια, πότε εξεγείροντας το φιλότιμο των Ελλήνων, καλώντας πεθαμένους και ζωντανούς σε συναγερμό, με απίθανα ευρήματα της μούσας του, ο επαναστάτης ποιητής, χωρίς να προδίνει το αισθητικό ιδεώδες του, δίνει απάντηση σε πολλά ερωτήματα που είναι και σήμερα επίκαιρα στην κοινωνιολογική στάθμιση του αισθητικού φαινομένου.

     Προφητικοί ηχούν πάντα στα αφτιά μας (και σήμερα περισσότερο) οι στίχοι του ξένου αυτού ποιητή, του αποκηρυγμένου από την δική του πατρίδα, που συστήνει στους Έλληνες να στηρίζονται μόνο στον εαυτό τους και να μην περιμένουν βοήθεια από τους ξένους:

Άπ’ τους άπιστους Φράγκους λευτεριά

μη ζητάτε,

εκεί ζουν ηγεμόνες και πουλούν κι αγοράζουν,

με δικό σας τουφέκι και σπαθί πολεμάτε,

αυτού θα ‘βρετε ελπίδα κι ό,τι θέλουν

ας τάζουν.

Ζυγός Τούρκου με Φράγκου πονηριά

σαν ταιριάσουν,

την ασπίδα, όσο να ΄ναι δυνατή, θα τη

σπάσουν.

      Οι στίχοι είναι από το περίφημο ποίημά του «Τα νησιά της Ελλάδας» και είναι μεταφρασμένοι από τον Αργύρη Εφταλιώτη.

 Κανείς δεν ορίζει το θάνατό του. Ο ίδιος ο Μπάιρον τον πρόβλεπε αλλιώτικο, πιο πικραμένο, πιο απαισιόδοξο. Ήθελε να πεθάνει γιατί η μούσα του δεν ανεχότανε να είναι σκλάβα η Ελλάδα-ο πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος δεν ανέχεται τη σκλαβιά μηδέ για τους άλλους.

Στου Σουνίου θα καθίσω το μαρμάρινο

βράχο,

σύντροφό μου το κύμα του Αιγαίου θα

κάνω,

αυτό εμένα θα ακούει κι εγώ εκείνο

μονάχο

κι εκεί απάνω, σαν κύκνος, με τραγούδι

άς πεθάνω.

Δε σηκώνει η ψυχή μου σκλάβα γη.

Χτύπα κάτω

της σκλαβιάς το ποτήρι κι ας πάει να

΄ναι γεμάτο.

Μά ο θάνατός του μες στην ατμόσφαιρα του πολιορκημένου Μεσολογγίου, αξιοποίησε τη ζωή και το έργο του πιότερο απ’ όλων των ποιητών του κόσμου. Γιατί όποιος πεθαίνει για την ελευθερία, πεθαίνει για να ‘ναι οι άνθρωποι, άνθρωποι.

Ασημάκης Πανσέληνος.  σ. 70-71

*Ομιλία στο Διεθνές Συμπόσιο Βυρωνιστών, που έγινε στο Μεσολόγγι στις 30 Αυγούστου 1976.   

--   

•Λίζα Μιχελή,

εφημερίδα «Εξόρμηση» 12/4/1987

«Κλείνω σήμερα τα τριάντα έξι μου χρόνια…»

          Μεσολόγγι, 22 Ιανουαρίου 1824

«Σήμερα, αυτή η καρδιά δεν πρέπει να συγκινηθεί-αφού πια πάψει να συγκινεί τους άλλους. Όμως, κι αν πια δεν μπορώ ν’ αγαπηθώ αφήστε με ν’ αγαπήσω…»

     Στο δρόμο για την Αθήνα, το 1809, ο Μπάυρον είχε προσπεράσει μια πόλη «που λεγόταν Μεσολόγγι». Εκεί γύρισε για να πολεμήσει-και πέθανε, δίχως να προλάβει να πάρει μέρος σε καμιά από τις μάχες που είχε οραματιστεί, στις 19 Απριλίου 1824.

     Εκεί έγραψε και το «κύκνειο άσμα» του, το τελευταίο του ποίημα-που διάβασε στους φίλους του στο Μεσολόγγι, τη μέρα των γενεθλίων του. Αν ο τίτλος ήταν διαφορετικός κανείς δεν θα φανταζόταν πως οι στίχοι αυτοί εκφράζουν την απόγνωση ενός τόσο νέου ανθρώπου. Κι όμως, για τον ευαίσθητο ποιητή η αντίστροφη μέτρηση είχε κιόλας αρχίσει. Το ταξίδι του μέσα στο χρόνο τον είχε ήδη σημαδέψει: το 1818, στα τριάντα του χρόνια, άρχισε να παχαίνει. Το 1823 στα τριανταπέντε του, άρχισε να βγάζει άσπρα μαλλιά-που τα ξερίζωνε με επιμέλεια…

     Ξεχνώντας θεληματικά τη στιγμή αυτή όλες τις συνειρμικές μνήμες: το Μεσολόγγι, την Επανάσταση, τη μαρμάρινη Ελλάδα του Ζαππείου που στεφανώνει τον Μπάυρον,-και παρακάμπτοντας τα ερωτηματικά και τις απαντήσεις των σύγχρονων ιστορικών σχετικά με τον αληθινό ρόλο του στον Αγώνα του 21, νιώσαμε την ανάγκη να κάνουμε σήμερα ένα μνημόσυνο στον μη ηρωικό Μπάυρον.

      Στον ποιητή που ο αντιηρωικός του θάνατος υπήρξε παρ’ όλα αυτά «μια συμβολική πράξη που συνάρπασε τη φαντασία της Ευρώπης για ολόκληρο το 19^ο αιώνα»-όπως λέει ένας από τους βιογράφους του…

     «… Ο νεκρός του Βύρωνα ετέθη εντός κιβωτίου εκ λευκοσιδήρου και εκαλύφθη δια μέλανος πέπλου και επί μεν του ενός άκρον ετέθησαν τα σήματα της οικογένειας των Βυρώνων, επί δε του άλλου το ξίφος και ο στρατιωτικός αυτού πίλος, τον οποίον εσκόπευε να φέρη κατά την πολιορκίαν της Ναυπάκτου…».

      Τον Απρίλη του 1824 στο Μεσολόγγι, ο πιστός υπηρέτης του ο Φλέτσερ, έκανε την καταγραφή των υπαρχόντων του νεκρού του κυρίου. Έγινε έτσι γνωστό πως ο Μπάυρον είχε ξεκινήσει απ’ την Αγγλία κουβαλώντας μαζί του ένα «ηρωικό» βεστιάριο: τρεις περικεφαλαίες, δέκα σπαθιά, και στολές στρατιωτικές διαφόρων χρωμάτων, για τον εαυτό του και το επιτελείο του. Ανάμεσά τους ξεχώριζαν οι πορφυρές και οι γαλάζιες-τα χρώματα που περισσότερο αγαπούσε…

     Ξεκινώντας για την Ελλάδα, περ’ από τις πολύχρωμες στολές, ο ποιητής κουβαλούσε μαζί και τις ιδέες του, που τον είχαν κάνει είδωλο των ρομαντικών επαναστατών της Ευρώπης. Κουβαλούσε όμως ταυτόχρονα και το υπαρξιακό του πρόβλημα. Έχοντας ήδη έντονα ζήσει μέχρι τότε, προσπαθούσε να γευτεί και τις, ελάχιστες άλλωστε, χαρές που ίσως είχε στερήσει στον εαυτό του τα προηγούμενα χρόνια. Το-το να χαίρεσαι την κάθε μέρα σαν ν’ αταν η τελευταία, είχε γίνει το πιστεύω του εκείνη την εποχή. Όμως, δεν ένιωθε ικανοποιημένος.

     Ακόμα και η ποίηση δεν του πρόσφερε κάλυψη πια: «χρειάζεται να δόσεις κάτι παραπάνω στην ανθρωπότητα από το να γράψεις στίχους»-έλεγε λίγο πριν φύγει απ’ την Αγγλία….

     Τον γοήτευσε η δράση-κι η ιδέα της επανάστασης, της οποίας επανάστασης. Είχε στρέψει το ενδιαφέρον του στη Νότια Αμερική, όπου τα απελευθερωτικά κινήματα έβραζαν. Σε κάποια φάση θέλησε να πάει στην Ισπανία, όπου είχε ξεσπάσει η επανάσταση των Φιλελεύθερων.

     Τελικά η Ελλάδα, που ανέκαθεν τον τραβούσε, υπήρξε για κείνον η λυτρωτική διέξοδος.

      Κι έτσι ξεκίνησε το τελευταίο του ταξίδι, φορτώνοντας στο καράβι του δυο μικρά κανόνια, πολλά φάρμακα, την πλούσια γκαρνταρόμπα του, και δυο πιστά σκυλιά. Ένας γιατρός κι οχτώ υπηρέτες τον συνόδευαν-καθώς και μερικοί φίλοι. Ανάμεσά τους ο Πιέτρο Γκάμπα-ο αδελφός της ιταλίδας αγαπημένης του της Τερέζας, της τελευταίας Τερέζας της ζωής του.

     Και φτάνει στο Μεσολόγγι-για να ζήσει το όραμα του επαναστάτη…

     Το θάνατο του Μπάυρον ακολουθεί μια σειρά βιβλίων, γραμμένων από ανθρώπους που τον είχαν γνωρίσει όπως η Γκάμπα-ή και που δεν τον είχαν γνωρίσει, όπως ο ανώνυμος που δημοσίευσε μια τρίτομη φανταστική βιογραφία του τον ίδιο εκείνο χρόνο, στα 1824, ένα πορνογράφημα του 19^ου αιώνα…

     Όταν η μορφή νεκρού ποιητή περνάει στα χέρια των ζωντανών, παίρνει τις αποχρώσεις που ο καθένας τους θέλει να της δώσει. Μεγεθύνονται ή σμικρύνονται ανάλογα, οι αρετές και τα ελαττώματά του: το αναγνωστικό κοινό πρέπει να τραφεί με ιδιωτικές λεπτομέρειες…

     Τις ανθρωποφαγικές αυτές τάσεις του κοινού, που κατασπαράζει τα είδωλά του, μας έκανε ν’ αναλογιστούμε το κομμάτι που ακολουθεί-και που έρχεται από κάποιο ελληνικό έντυπο του 1855:

«Ο ΠΙΘΟΣ ΤΟΥ ΛΟΡΔΟΥ ΒΥΡΩΝΟΣ

     Μετά τον εν Μεσολλογίω θάνατον του λόρδου Βύρωνος, το λείψανον αυτού τεθέν εν πίθω (βαρελίω) επέμφθη προς τους εν Λονδίνω συγγενείς του οίτινες, αποδόσαντες τας τελευταίας αυτώ τιμάς, επώλησαν τον πίθον προς τον Άγγλον πιθοποιόν Δαβέϋον, όστις τον εξέθεσε δημοσία φέροντα την εφεξής επιγραφήν: Πίθος του λόρδου Βύρωνος. Η επιγραφή αύτη διεγείρασα την περιέργειαν του κοινού εφείλκυσε πολλούς θεατάς, ωσανεί επρόκειτο περί αντικειμένου καινοφανούς και αγνώστου. Εκ δε των συρρευσάντων, πολλοί ηγόρασαν τεμάχια εκ του πίθου, διά να κατασκευάσωσιν ούτος μέν ταμβακοθήκην, εκείνος δε κοχλιάριον, άλλος βακτηρίαν και έτερος άλλο τι΄ ώστε εν διαστήματι ολίγων ημερών, ο πίθος κατακερματισθείς επωλήθη εις υπέρογκον τιμήν, ωφεληθέντος ουκ ολίγον του ιδιοκτήτου.

     Ιδού πως τιμάται η μνήμη των μεγάλων ανδρών παρά τοις εξευγενισμένοις έθνεσι…».

Λίζα ΜΙΧΕΛΗ,

-- 

Σημειώσεις:

Μεταφέρω στην ιστοσελίδα μου, μετά το κείμενο του πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, για τον λόρδο Βύρωνα, ελάχιστα από τα άρθρα και τα ποιήματα που γράφτηκαν από έλληνες ποιητές και συγγραφείς μετά τον θάνατο του φιλέλληνα Lord Byron. Ενός ρομαντικού ποιητή σύμβολο και μύθος στην εποχή του πανευρωπαϊκό, αλλά και για εμάς τους έλληνες, μεταγενέστερα. Και έχουν σημασία τα λόγια του φιλόσοφου Bertrand Russell, παρά τους αρνητικούς σχολιασμούς του για τον άγγλο βάρδο και το έργο του, στο κεφάλαιο που του αφιερώνει στην «Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας» του, που καταλήγει με την εξής διαπίστωση: «Σε πολλούς εξέχοντες ανθρώπους ήταν περισσότερο σημαντικός ως μύθος από όσο ήταν στην πραγματικότητα. Ως μύθος, η σημασία του, στην ηπειρωτική Ευρώπη ιδίως, ήταν πελώρια». Εκδόσεις Ι. Δ. Αρσενίδης χ.χ. Η ιστορική αλήθεια και ο μύθος σχετικά με την ζωή και τις απολαύσεις του βίου του, ακόμα και στις μέρες μας, μπορούμε ίσως να σημειώσουμε παραμένουν ένα ερώτημα για την ιστορική έρευνα και τους απανταχού Βυρωνιστές. Πολλά από τα γεγονότα και τα ντοκουμέντα που οι μεταγενέστεροι έγραψαν για τον άγγλο φιλέλληνα λόρδο, είναι «διφορούμενα», ή και ορισμένες φορές έρχονται σε «αντίθεση» με την σύνολη ερευνητική ιστορική θεώρηση του έργου και της παρουσίας του στις ιδιωτικές του επιλογές και πολιτικές ενέργειες. Η ευρωπαϊκή διανόηση όπως και η ελληνική, τον αποδέχτηκε με μεγάλη θέρμη και ενθουσιασμό, το ποιητικό του έργο βρήκε μιμητές, η στάση του απέναντι στην πλούσια αριστοκρατία της χώρας του εκτιμήθηκε προβαλλόμενη σε μεταγενέστερους χρονικά δυτικοευρωπαϊκούς κοινωνικούς και ατομικούς πολιτικούς αγώνες, μια και το μεγάλο πάθος του και ο αγώνας για Ελευθερία, δεν προέρχονταν από έναν άτομο που προέρχονταν από τον αμιγώς πολιτικό χώρο αλλά, από τον χώρο της Ποίησης. Ο Μπάυρον δοξάστηκε όχι μόνο σαν ένας Ποιητής της εποχής του, αλλά, σαν ένας ρομανικός επαναστάτης ποιητής που έδωσε στον ποιητικό του λόγο πολιτική και επαναστατική διάσταση. Ταυτόχρονα με την επιλογή του να βοηθήσει ενεργά και έμπρακτα τους Έλληνες στον αγώνα τους για εθνική ανεξαρτησία. Να αποτινάξουν τον ζυγό της Οθωμανικής κυριαρχίας. Ο Μπάυρον, και ίσως να μην λαθεύω, δεν διεθνοποίησε θα γράφαμε με σημερινή ορολογία το ελληνικό ζήτημα μόνο, αλλά, υπήρξε και ένας φιλέλληνας Τυρταίος στις μάχες των ελλήνων εναντίον των Τούρκων την περίοδο της παλιγγενεσίας. Και μόνη η παρουσία του στα ελληνικά χώματα δίπλα στους αγωνιζόμενους έλληνες, εμψύχωνε το φρόνημα των ελλήνων αγωνιστών. Τους γέμιζε ελπιδοφορία. Αντλούσαν κουράγιο από την παρουσία του, την φήμη του, τα γραπτά του, την αμέριστη φλόγα που έκρυβε μέσα του για αυτούς τους φτωχούς αγρότες, τους ξωμάχους, που, με πολύ φτωχά μέσα αλλά μεγάλη παλικαροσύνη αγωνίζονταν για μια πατρίδα ελεύθερη και ανεξάρτητη. Βαδίζοντας πάνω στα ιστορικά και πολεμικά χνάρια των αρχαίων προγόνων τους. Ο συμβολισμός της πράξης του, το να έρθει στην Ελλάδα και να συμπαρασταθεί στους Έλληνες, είναι εξίσου ισότιμος με την βιολογική του παρουσία και την ποιητική του δραστηριότητα. Ας φέρουμε στον νου μας και τις δικές μας ελληνικές περιπτώσεις των εθνικών μας ποιητών στην εποχή τους, τον Διονύσιο Σολωμό και τον Ανδρέα Κάλβο, αλλά και τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, τον Λορέντζο Μαβίλη, τον Κωστή Παλαμά, τον Άγγελο Σικελιανό, τον Γιάννη Ρίτσο, που έμπρακτα στάθηκαν κοντά στο λαό μας, δίπλα στους έλληνες τις δύσκολες στιγμές που περνούσαν. Με την ποιητική τους δημιουργία κυρίως, αλλά και με την φυσική τους παρουσία.

     Ο λόρδος Μπάυρον, πρόσφερε ξανά στους ποιητές, τον ιστορικό τους προορισμό. Δηλαδή, ο λόγος τους, η φωνή τους, να εκφράζει την καθολική φωνή της αγωνιζόμενης συνείδησης ενός έθνους, ενός λαού. Στην δεδομένη ιστορική στιγμή του Ελληνικού. Η φωνή του Μπάιρον, περισσότερο από τους άλλους δύο ρομαντικούς άγγλους ομοτέχνους του, τον Σέλλεϋ και τον Κητς, έγινε το «λάβαρο» του αγωνιζόμενου ευρωπαίου ανθρώπου και των διανοουμένων, περισσότερο, στην προσπάθειά τους να αποτινάξουν τα πολιτικά και κοινωνικά ζυγά της εποχής του 19^ου αιώνα. Έγινε η φωνή τους στον αγώνα τους για την κατάκτηση της Ελευθερίας. Ο λόρδος Μπάιρον, δεν κλείστηκε στον γοτθικό σκοτεινό πύργο του και από εκεί ονειρευόταν τα δεινά του κόσμου και τις κακουχίες του. Έζησε ένα διάστημα της ζωής του την εμπειρία αυτή με άλλους άγγλους νέους και φίλους του συγγραφείς. Σαν φύση ανήσυχο πνεύμα και πραγματικός ποιητής που ονειρεύεται ταξιδιωτικές εξερευνήσεις και νέες εμπειρίες, σαν λάτρης της απόλυτης ελευθερίας, τόλμησε θαρραλέα, να σατιρίσει και  να καυτηριάσει το κατεστημένο της πατρίδας του, να σπάσει τα δεσμά που τον έδεναν με την ποιητική παράδοση της εποχής του και των εκπροσώπων της. Τους «ακαδημαϊκούς» ποιητές των ήσυχων και ήρεμων γεμάτα νούφαρα αγγλικών λιμνών, που τον είχαν αρνηθεί. Άφησε πίσω του τα αριστοκρατικά και ποιητικά βαλτόνερα, και ανοίχτηκε σε ταξίδια νέων εμπειριών και γνωριμιών και στην συγγραφή νέων ποιητικών συνθέσεων, που, εκφράζουν το καθολικό πνεύμα και τις κοινωνικές επαναστατικές ανάγκες των ανθρώπων της εποχής του. Θα τολμούσα παρακινδυνευμένα να έγραφα ότι το δαιμονικό πνεύμα, την εωσφορική ατμόσφαιρα που βλέπουμε να έχουν οι ήρωές του, δεν το συναντάμε μόνο σε έργα ευρωπαίων μεταγενέστερων δημιουργών αλλά και σε κλασικούς συγγραφείς της ανατολικής ευρώπης. Παραδείγματος χάριν κάτω από άλλον θρησκευτικό οραματισμό, το δαιμονικό πνεύμα του άγγλου καλβινιστή ποιητή το αναγνωρίζουμε και σε ήρωες του ρώσου συγγραφέα Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Μια παραλληλία της θεώρησης του κόσμου και των κοινωνικών του συνθηκών όπως το εκφράζει ο λόρδος Μπάιρον και ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι ίσως δεν θα ήταν άστοχη. Όπως πάλι, το έργο του ρώσου πεζογράφου Λέοντος Τολστόι, «Πόλεμος και Ειρήνη» είναι μια ρώσικη απάντηση της σλάβικης ψυχής στο κοσμοείδωλο κυριαρχίας του Ναπολέοντα και των επιγόνων του. Ο μεγάλος αναμορφωτής της κοινωνίας, ο συνεχιστής των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης από την μία, το ίνδαλμα πολλών ευρωπαίων διανοουμένων και συγγραφέων της εποχής του, αλλά ο ηγέτης που αιματοκύλισε τον ευρωπαϊκό χώρο και επέβαλε σε έναν λαό να βρίσκεται για μεγάλο διάστημα με το όπλο παραπόδας, και από την άλλη, οι δεσποτικοί μονάρχες που ήθελαν μια ελεγχόμενη ειρήνη. Δυό ευρωπαίοι δημιουργοί, που με το πνευματικό τους έργο, έδωσαν την ατομική τους απάντηση απέναντι στα στρατιωτικά και πολιτικά δεινά που δημιούργησαν οι ηγέτες της εποχής. Αν ο αγώνας του Μεγάλου Ναπολέοντα ήταν κατακτητικός, επεκτατικός, ο ποιητικός αγώνας του λόρδου Βύρωνα ήταν υπερασπιστικός ενάντια σε ομόδοξους και αλλόθρησκους δυνάστες. Η Ελλάδα και ο αρχαίος και Βυζαντινός της πολιτισμός, του έδωσε την δυνατότητα όχι μόνο να αναπνεύσει ελεύθερα πνευματικά και δημιουργικά όπως έγραψε, αλλά, και να αποτινάξει κατά κάποιον τρόπο το πρόσφατο νεανικό παρελθόν του και τις συνήθειές του, και να δοθεί σε έναν νέο οραματικό σκοπό σαν ποιητής και σαν άνθρωπος. Στην υπεράσπιση του δίκαιου και ιερού αγώνα για την εθνική των Ελλήνων Ανεξαρτησία, με όλες του τις δυνάμεις. Με τις ανθρώπινες αρετές και τα πάθη του. Ο Μπάιρον, πίστεψε στον αγώνα των Ελλήνων και ένιωσε την αδικία τους από τις τότε μεγάλες δυνάμεις και δικές του. Και αυτό το βλέπουμε και από τις επιστολές του, αλλά και από την εμπιστοσύνη που του έδειξαν αμέσως οι ήρωες επαναστάτες του 1821.

     Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι, και στα μετά την Επανάσταση του 1821 χρόνια, το όνομά του και η προσφορά του παρέμεινε έντονα και ενεργά στην μνήμη των Ελλήνων. Των απλών ανθρώπων και των ελλήνων διανοουμένων και ποιητών. Περισσότερο μάλλον η μνήμη του διατηρήθηκε ζωντανή και ενεργή συγγραφικά από τους έλληνες δημιουργούς, από ότι το πέρασμα από την Ελλάδα των γάλλων Σατομπριάν, (Οδοιπορικό), του Πουκιεβίλ, (πρόξενος για πολλά χρόνια στην αυλή του Αλή Πασά) του συγγραφέα της «Μαντάμ Μποβαρύ» του Φλωμπέρ, ακόμα και του Σταντάλ, και τα θετικά και αρνητικά σχόλια που έγραψε για τους Έλληνες της εποχής της ανεξαρτησίας, στις γνωστές επιστολές του. Η μνήμη του φιλέλληνα λόρδου παρέμεινε ισχυρή και ζώσα μέσα στις συνειδήσεις των ελεύθερων ελλήνων, όπως και η ατομική του θυσία. Το ότι άφησε την τελευταία του πνοή κοντά τους, δίπλα τους. Βίωσε τις άσχημες συνθήκες που ζούσαν και οι αγωνιστές. Ενστερνίστηκε τους απελευθερωτικούς τους πόθους. Το ποθούμενο.

      Από τον γενάρχη της ελληνικής ποίησης Διονύσιο Σολωμό, τον Ανδρέα Κάλβο που χτυπά την Λύρα του στους σκοπούς του αγώνα των Ελλήνων μέχρι τον ποιητή Σωτήρη Σκήπη και τον γεραρό Κωστή Παλαμά, που μας μίλησε για την Βυρωνολατρεία, υπάρχει ένα υπόγειο πνευματικό και της μνήμης των ελλήνων ρεύμα που οδηγεί στους σύγχρονους έλληνες ποιητές της Γενιάς του 1970 και ακόμα πιο σύγχρονους, που, επηρεάστηκαν, πίστεψαν στις καλές προθέσεις του ποιητή φιλέλληνα και έγραψαν ποιήματα για αυτόν εξέδωσαν ποιητικές συλλογές που είναι αφιερωμένες σε αυτόν, δημοσίευσαν ποιήματά εις μνήμη του. Εύχονται να έχουν ένα ηρωικό τέλος όπως αυτός. Βλέπε το ποίημα του ποιητή Νάσου Βαγενά. Μίλησαν για την τύχη που του επιφύλασσε η μοίρα να έχει έναν ένδοξο θάνατο, αντί να πεθάνει από ποιητική πλήξη, όπως λέει ένας άλλος ομότεχνος της γενιάς του 1970 ο ποιητής Χάρης Βλαβιανός. Με θλίψη διαπιστώνει ο ποιητής Γιάννης Στίγκας ότι αυτός ο «οχτώ μποφόρ Χριστός» έχει σήμερα λησμονηθεί, ενώ ο ποιητής Δημήτρης Χουλιαράκης παρατηρεί τον αγγλικό όχλο στη προκυμαία που περιμένει να γευτεί το μπράντυ από το βαρέλι που βρίσκεται βαλσαμωμένο το όμορφο σώμα του νεκρού ποιητή. Ο δε ποιητής Θεοδόσης Βολκώφ, δίνει φωνή στον ίδιο τον ποιητή για να υπερασπιστεί την φήμη του από τα ψέματα που έχουν γραφεί για τον ίδιο και τον βίο του.

Ξεκάθαρα και επαναληπτικά αναγνωρίζουμε σύγχρονες των ημερών μας ποιητικές ελληνικές φωνές, να ανοίγουν διάλογο μαζί του, με την θυσία του, την προσφορά του, το έργο του. Ακόμα και έλληνες σκηνοθέτες όπως ο Νίκος Κούνδουρος γυρίζουν ταινία την ζωή του. Όλα αυτά, δεν είναι τυχαία. Δημιουργήθηκε σύλλογος φίλων του λόρδου Γκόρντον Μπάυρον. Επίσης, το ότι εκτός από την περιοχή του Βύρωνα που φέρει το όνομά του, τις προτομές του που βρίσκονται στα πάρκα των ηρώων, έχουν δοθεί και σε δρόμους της πρωτεύουσας και του Πειραιά, της Νίκαιας, του Κερατσινίου, του Περάματος και σε άλλες περιοχές το όνομά του.

     Αυτός ο «Έλληνας Τσάιλντ Χάρολντ» όπως τον αποκαλεί η μεταφράστρια και ποιήτρια του έργου του Μαρία Ι. Κεσίση, σε ποίημά της αφιερωμένο στον ποιητή, παρέμεινε και δικαίως, ένας μύθος μέσα στις συνειδήσεις των Ποιητών, όσο και αν θέλησαν να τον σκιάσουν οι θέσεις των ιστορικών και άλλων ερευνητών. Οι οποίοι παραγνωρίζουν ότι ο φιλέλληνας λόρδος Μπάυρον, δεν ήρθε και βοήθησε τους έλληνες προγόνους μας σαν ένας ατσαλάκωτος σωματικά και ψυχικά Ποιητής, ένας ολύμπιος συμπαραστάτης αλλά, σαν μια ταλαιπωρημένη ψυχή, που ζητούσε την λύτρωση τόσο στο Ποιητικό λόγο όσο και στην έμπρακτη βοήθεια προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες. Ακόμα και αν επεδίωξε έναν ηρωικό θάνατο, έστω και έτσι, η προσφορά του είναι μεγάλη και η μνήμη του επάξια τιμημένη από εμάς.

Ο ποιητής κύριος Γιάννης Τζανετάκης, επέλεξε και δημοσίευσε πέρσι στην ιστοσελίδα ANDRO τα ποιήματα πέντε σύγχρονων ποιητών για το Byron. Επέλεξα να μεταφέρω τα ποιήματα από την όμορφη αυτή ιστοσελίδα για να την γνωρίσω σε όσους ενδεχομένως δεν την γνωρίζουν και όχι να τα αντιγράψω από τις ίδιες τις συλλογές των ποιητών. Επίσης, δεν μετέφερα ποιήματα παλαιότερων, μια και ανθολογώ αργά και σταθερά ποιήματα αφιερωμένα στον φιλέλληνα ποιητή.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 25/3/2019

25 Μαρτίου στην μνήμη Ελλήνων και Ξένων φιλελλήνων αγωνιστών που θυσιάστηκαν για την ελληνική ανεξαρτησία.

  

       Οι ποιητές μας για τον λόρδο Βύρωνα 22.01.2018 Αυτά είναι πέντε από τα ωραιότερα νεοελληνικά ποιήματα για τον μεγάλο Άγγλο ποιητή και φιλέλληνα. Με αφορμή τα 230 χρόνια από τη γέννησή του –σαν σήμερα, στις 22 Ιανουαρίου 1788. Γιάννης Τζανετάκης     

«Όποιος είδε ζωντανό το κάλλος, δεν ζει παρά γι’ αυτό»  «μια χάρη σου ζητώ. Σηκώσου /

απ’ τον αθάνατο ύπνο σου, όχι νυσταγμένος, /

και δώσε μου έναν θάνατο σαν τον δικό σου».

(Joseph Denis Odevaere, «Lord Byron on His Deathbed», c. 1826, Groeningemuseum, Bruges)

• Νάσος Βαγενάς,

«Μπάυρον»

 Όχι, δεν σε ξεσήκωσαν οι βόγγοι

των σκλαβωμένων και οι αντεροβγάλτες.

Αν κάποια μέρα βρέθηκες στο Μεσολόγγι,

Ήταν για να ξορκίσεις τους δικούς σου εφιάλτες.

Ήρωας δεν ήσουν, ούτε βέβαια και παρίας.

Έγνοια σου μόνη, να κοιμάσαι με τις Μούσες.

Κι αν σου το ‘λεγαν, θα γελούσες

Πως θα γινόσουν σύμβολο ελευθερίας.

Ένδοξε βάρδε, αγέρωχε μυλόρδε Μπάυρον,

Που πάνσεπτος, ιερός, σου έλαχε αίνος,

Ακούσιε κληρονόμε θησαυρών άυλων,

Μια χάρη σου ζητώ.

Σηκώσου απ’ τον αθάνατο ύπνο σου,

Όχι νυσταγμένος,

και  δώσε μου έναν θάνατο σαν τον δικό σου.

  

(Από τη συλλογή «Στη νήσο των Μακάρων», εκδ. Κέδρος, 2010 –συγκεντρωτική έκδοση «Νάσος Βαγενάς, Βιογραφία – Ποιήματα 1974-2014», εκδ. Κέδρος, 2015)   
Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/empneusi/poets-about-byron/

--

• Χάρης Βλαβιανός,

«Ο Μπάιρον λίγο πριν, λίγο μετά» Αν για τη νιότη σου θρηνείς γιατί να ζεις;

Εδώ είναι η γη του ένδοξου θανάτου! Όρμα στη μάχη, δώσε δίχως δισταγμό

Την τελευταία σου πνοή εδώ κάτω!

Ζήτα – εύκολο να ζητάς, όχι να βρεις –

Τάφο στρατιώτη, τον καλύτερο για σένα

Ύστερα κοίτα γύρω, διάλεξε το χώμα

Όπου θα γείρεις για ν’ αναπαυτείς.

«Σήμερα κλείνω τα τριάντα έξι», Μεσολόγγι, 22 Ιανουαρίου 1824 [Μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός]

  

«Ποιος θα έγραφε,

αν είχε κάτι καλύτερο να κάνει»,

 είπε ο Λόρδος στον Έλληνα υπηρέτη του,

καθώς από το στενό παράθυρο

του ετοιμόρροπου σπιτιού του

κοίταζε τα στίφη των Οθωμανών

να συγκεντρώνονται γύρω από τα τείχη της πόλης.

Είχε μόλις ολοκληρώσει

την πρώτη στροφή του ποιήματος

που έμελλε να ’ναι το τελευταίο του.

Τη μέρα εκείνη έκλεινε τα τριάντα έξι.

Τρεις μήνες αργότερα

ο ξένος διχασμένος τόπος

που είχε επιλέξει για πατρίδα του,

 θα του χάριζε αυτό που ποθούσε:

θάνατο αντάξιο του ονόματός του,

έξοδο ηρωική από την αφόρητη πλήξη της poesie.  

(Από την ποιητική συλλογή του Χάρη Βλαβιανού «Αυτοπροσωπογραφία του λευκού», που θα κυκλοφορήσει τον Φεβρουάριο από τις εκδόσεις Πατάκη)  
Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/empneusi/poets-about-byron/

--

• Δημήτρης Χουλιαράκης,

«Μπάυρον»

But there is that within me which shall tire

Torture and Time and breath when I expire.  

Δε σώθηκε απ’ αυτόν

και τη μυθιστορηματική ζωή του

παρά τα σπλάχνα μόνο που ταξιδεύουνε

 κλειστά σ’ ένα βαρέλι μπράντυ

σ’ ένα αμπάρι για το Σίτυ.

Ο άγουρος ο ύπαρχος ζαλισμένος

στην κουβέρτα ανέβηκε κι ενώ τού ποιητή

τα σωθικά ανταριάζονται στο ευεργετικό

μέσα σκεύασμα το βλέμμα εκεινού προσηλώνεται

στο ζοφερό ορίζοντα τού Ύψιστου τις βουλές

να εννοήσει πασχίζει (είν’ έμπειρος αυτός)

πέφτει ο καιρός ήρεμη νύχτα κι απόψε θα κυλήσει.

Κι ούτε που σκέφτεται ότι το νέο μπορεί

να μαθεύτηκε κι ούτε που βλέπει – άπραγη νιότη –

στα ντόκια του Τάμεση τον όχλο που ολοένα

συνάζεται κι απαιτεί με κραυγές και κατάρες

απ’ το φριχτό βαρέλι η θεία ουσία

του λόρδου ποιητή άγια μετάληψη

στο τραχύ και στεγνό του λαρύγγι να τρέξει.  

(Από τη συλλογή «Ζωή κλεισμένη», εκδ. «Το Ροδακιό», 2002)

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/empneusi/poets-about-byron/ 

--

•Γιάννης Στίγκας, «Με τον τρόπο του Γ.Σ.» (Απόσπασμα)

Η τραγωδία του τόπου μου

Αν εξαιρέσεις βέβαια τους σεισμούς

όλοι οι υπόλοιποι -ισμοί

μάς πούλησαν κατάμουτρα

Καλέ μου λόρδε Βύρωνα,

τσάμπα τη λούστηκες την έξοδο

τσάμπα την άναψες την έξοδο

ο πυρετός σου σήμερα

υπάρχει-δεν υπάρχει στα συγγράμματα

του ’χουν κοτσάρει κάτι ελεεινά μικρόβια

ενώ ήταν σκέτη λεβεντιά

οχτώ μποφόρ Χριστός

κι ακόμα τόσα

Τότε – χαμένα μες στις καλαμιές

τώρα – χαμένα στα σκυλάδικα  

 (Από τη συλλογή «Ο δρόμος μέχρι το περίπτερο», εκδ. Μικρή Άρκτος, 2012)

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/empneusi/poets-about-byron

--

•Θεοδόσης Βολκώφ, «Byron»

     Του Γιώργου Λαμπράκου

     «I should like to know who has been

      carried off – except poor dear me.

     I have been more ravished myself

     than anybody since the Trojan war». George Gordon Byron  

Έχουν για μένα τόσα ψέματα γραφτεί,

μυθεύματα που γέννησε η μωρία,

και θέλω τώρα, επί τροχάδην, να ειπωθεί

η αληθινά βυρώνεια ιστορία.

Εγώ ποτέ δεν αποπλάνησα καμιά

γυναίκα απ’ όσες μου ’χουνε χρεώσει,

μα εμέναν αποπλάνησε η ομορφιά,

το σώμα το δικό μου έχουν αλώσει

τα πάνοπλα στη γύμνια τους κορμιά

κι έχω στον κάθε μου έρωτα πληρώσει

το τίμημα σε σάρκα και καρδιά

κι έχω απ’ αυτήν την άποψη τελειώσει.

Εγώ αποπλανήθηκα, εγώ,

η αγάπη μ’ έχει έτσι σακατέψει

και με κατάντησε έναν πλάνητα χωλό

σφραγίζοντας τη λέξη και τη σκέψη.

 Έχω παντού στα πάντα τόσο ξοδευτεί,

που Βύρωνα δεν έχω μέσα μου άλλο,

δεν έχω άλλη κακία ή αρετή,

δεν έχω άλλη πείνα στον καβάλο·

δεν έχω τίποτα, δεν έχω άλλη ορμή

μετ’ από των ερώτων μου τον σάλο

και τώρα, αφού τα πάντα έχω γευτεί,

κάθε ίμερο μικρό μα και μεγάλο,

ζητώ το κάτι, εκείνο που θα ’ρθεί

δριμύ και τρυφερό να με χαλάσει,

 αν κάτι υπάρχει ακόμα στη ζωή,

αν βρίσκεται σε αυτήν εδώ την πλάση,

γιατί για πάντα πλέον έχω ξοδευτεί

κι από τον κόσμο αυτόν έχω αδειάσει.

(Από τη συλλογή «Sexus», εκδ. Γαβριηλίδης, 2015)  

 * Οι ποιητές ανθολογούνται κατά ηλικιακή σειρά.

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/empneusi/poets-about-byron