Μιά Νεοπλατωνική Φιλόσοφος Η ΥΠΑΤΙΑ

               Η Φιλόσοφος ΥΠΑΤΙΑ

                             ή

 το λιντσάρισμα του ορθού λόγου ή της πίστης;   

              «Ήν τις γυνή εν τη Αλεξανδρεία τούνομα Υπατία’ αύτη Θέωνος μέν του φιλοσόφου θυγάτηρ ήν. Επί τοσούτον δε προύβη παιδείας, ως υπερακοντίσαι τους κατ’ αυτήν φιλοσόφους, την δε Πλατωνικήν από Πλωτίνου καταγομένην διατριβήν διαδέξασθαι, και πάντα τα φιλόσοφα μαθήματα τοις βουλομένοις εκτίθεσθαι. Διό και οι πανταχόθεν φιλοσοφείν βουλόμενοι κατέτρεχον παρ’ αυτήν. Διά την προσούσαν αυτή εκ της παιδεύσεως σεμνήν παρρησίαν και τοις άρχουσι σωφρόνως εις πρόσωπον ήρχετο’ και ούκ ήν τις αισχύνη εν μέσω ανδρών παρείναι αυτήν. Πάντες γάρ δι’ υπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αυτήν ηδούντο και κατεπλήσσοντο. Κατά δή ταύτης τότε ο φθόνος ωπλίσατο. Επεί γάρ συνετύγχανε συχνότερον τώ Ορέστη, διαβολήν τούτ’ εκίνησε κατ’ αυτής παρά τω της Εκκλησίας λαώ, ως άρα είη αύτη η μη συγχωρούσα τον Ορέστην εις φιλίαν τω επισκόπω συμβήναι. Και δή συμφωνήσαντες άνδρες το φρόνημα ένθερμοι, ών ηγείτο Πέτρος τις αναγνώστης, επιτηρούσι την άνθρωπον επανιούσαν επί οικίαν ποθέν’ και εκ του δίφρου εκβαλόντες, επί την εκκλησίαν ή επώνυμον Καισάριον συνέλκουσιν’ αποδύσαντές τε την εσθήτα, οστράκοις ανείλον. Και μεληδόν διασπάσαντες, επί τον καλούμενον Κιναρώνα τα μέλη συνάραντες, περί κατηνάλωσαν. Τούτο ού μικρόν μώμον Κυρίλλω και τη Αλεξανδρέων Εκκλησία ειργάσατο. Αλλότριον γάρ παντελώς των φρονούντων τα Χριστού φόνοι και μάχαι και τα τούτοις παραπλήσια. Και ταύτα πέπρακται τώ τετάρτω έτει της Κυρίλλου επισκοπής, εν υπατεία Ονωρίου το δέκατον και Θεοδοσίου το έκτον, εν μηνί Μαρτίω, νηστειών ουσών».

                              Σωκράτους του Σχολαστικού, Εκκλησιαστική ιστορία 7.13

     Παραφράζοντας μια παλαιότερη των προηγούμενων αιώνων πολιτική ρήση, «Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την Ευρώπη» θα γράφαμε ότι: Μιά γυναικεία φωτεινή σκιά ορθοφροσύνης πλανάται πάνω από την καθόλου Ιστορία του Χριστιανισμού. Η σκιά της δολοφονίας μιας φιλοσόφου Μάρτυρος της πρώιμης Επιστήμης, των Μαθηματικών και Αστρονομίας. Ένα άγος, που έρχεται από την ιστορικά αδιαμόρφωτη ακόμα πολυκερματισμένη και αιρετοτραφούσα Αλεξανδρινή Χριστιανική Εκκλησία. Η φρικτή δολοφονία, το λιντσάρισμα της Αλεξανδρινής Επιστήμονος, ο ειδεχθής μαρτυρικός της θάνατος, τα μαρτύριά της, που αμαύρωσε-νωρίς χρονολογικά-την ανοργάνωτη ακόμα εικόνα εξουσίας της εκκολαπτόμενης Νέας Θρησκείας των Χριστιανών. Σπίλωσε, έστω και με αρκετές μεταγενέστερες εκκλησιαστικές ενστάσεις, την θρησκευτική και ιστορική μνήμη ενός αλεξανδρινού επισκόπου του 5^ου αιώνα, μετέπειτα ανακηρυχθέντος αγίου της Χριστιανικής Εκκλησίας. Του Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Ο εν ψυχρώ φόνος της Νεοπλατωνικής Φιλοσόφου και Μαθηματικού Υπατίας, συντάραξε τα φουρτουνιασμένα φιλοσοφικά, της επιστήμης και των τεχνών των αρχαίων Ελλήνων Εθνικών νερά, της αλεξανδρινής παράδοσης, και δημιούργησε υπόγειες ρωγμές αμφισβήτησης εκ μέρους των Εθνικών κατοίκων της Αλεξάνδρειας, στις όποιες συμβιβαστικές κατοπινές προθέσεις της Νέας Θρησκείας των χριστιανών αλεξανδρινών. Αιώνιο καχυποψίας πλησίασμα, από την μεριά της Παλαιάς Θρησκείας των Πολυθεϊστών κατοίκων και πιστών της Αλεξάνδρειας, στις επεκτατικές θρησκευτικές και πολιτικές φιλοδοξίες των πιστών και οπαδών της νέας θρησκείας για αναίμακτη και ειρηνική επικράτησή της εντός και εκτός των γεωγραφικών ορίων της Πόλης και την εξάπλωσή της στην ευρύτερη επικράτεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Του τότε γνωστού Κόσμου. Η άγρια και συνεχής διαπάλη μεταξύ Εθνικών και Χριστιανών, δίχασε από νωρίς τους κατοίκους της Αλεξάνδρειας, όπως και άλλα κέντρα της Ανατολής. Καθώς επίσης, και η έχθρα των πρώτων χριστιανών εναντίων των Εβραίων, που τους κυνήγησαν και τους εξολόθρευσαν με τα μέσα της εποχής. Η αμοιβαία θρησκευτική καχυποψία και έχθρα, υπήρξε ακραία στις εκδηλώσεις της και με πολλαπλά του φανατισμού πρόσωπα, τόσο από την πλευρά των Εθνικών όσο κυρίως, από την πλευρά των Χριστιανών. Η δολοφονία της Υπατίας, και μάλιστα μιας γυναίκας με τέτοιον βάναυσο και εκδικητικό τρόπο, παρέμεινε στην μνήμη του χρόνου των ανθρώπων, έστω και σαν λανθάνουσα λαμπρή σημείωση, και διατηρήθηκε η μνήμη του γεγονότος και στις επόμενες γενεές των Επιστημόνων και Στοχαστών, των υποστηρικτών του Ορθού Λόγου και της Ελεύθερης Σκέψης, εναντίον της άλογης πίστης και του σκοταδισμού, «των αισθημάτων», σαν ο επίλογος του τελευταίου κεφαλαίου ενός ανοιχτού βιβλίου της Ιστορίας των Επιστημών, που όφειλαν οι μεταγενέστεροι να εξακολουθούν να μελετούν και να συμπληρώνουν για το μέγιστο καλό και πρόοδο της ανθρωπότητας. Για τους απανταχού Εθνικούς η παρουσία της ήταν και ίσως ακόμα είναι, το “euphorbia peplus”, η «γαλατσίδα» που θα απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τα σκοτεινά έλκη και τις πυώδεις φλύκταινες του χριστιανισμού. Η αιώνια Ιέρεια των Ιδεών, του εύτακτου κόσμου των παγανιστών-πολυθεϊστών, (των φυσιοκρατών) που φανερώθηκε για να αντιμετωπίσει (ίσως με την θυσία της) την λαϊκή βασιλική βαρβαρότητα του ανώτατου άρχοντα ενός δυνάστη Θεού, του χριστιανικού μονοθεϊσμού. Για τους απανταχού Χριστιανούς και την Εκκλησία, η παρουσία της, και η ελευθεροφροσύνη της σκέψης της, ήταν η «μωρία» ενάντια στην αποκεκαλυμμένη Πίστη, το αποκορύφωμα της «ύβρις» των ειδωλολατρών, το ύψωμα υπερηφάνειας του ορθού λόγου και ανοιχτής σκέψης, ανθρώπινης σοφίας, απέναντι στην παντοδυναμία και την πανσοφία του νέου, μοναδικού Θεού της ανθρωπότητας. Η Υπατία, ήταν ο κήρυκας όχι μόνο της ανθρώπινης Γνώσης και ανθρώπινης εξερεύνησης των μυστικών του Ουράνιου έναστρου θόλου, αλλά, και ο «θιασώτης της μαγείας, των αστρολάβων και των μουσικών οργάνων» όπως έγραψε ο επίσκοπος Νικίου, της επαρχίας Προσωπίτιδας, ο Ιωάννης, δικαιολογώντας τις θετικές αντιδράσεις των χριστιανών της περιοχής του, όταν πληροφορήθηκαν την δολοφονία της. Από την μια οι παθιασμένοι υπέρμαχοι των αληθειών της επιστήμης από την άλλη οι παθιασμένοι υπέρμαχοι της μοναδικότητας της πίστης. Λογική ή Συναίσθημα. Ενδιάμεση γέφυρα οι μισαλλόδοξες συμπεριφορές και ενέργειες. Τα σύμβολα και οι ιδέες, οι μυστικές αρχές και δοξασίες του αρχαίου παγανιστικού κόσμου δεν χάθηκαν, εντελώς,-μετά την δολοφονία της Υπατίας- συνεχίστηκαν παραλλαγμένα στους νέους λαβυρίνθους της πολιτιστικής συνέχειας της ανθρωπότητας. Είναι η μυστική Κιβωτός της καθαρής διάρκειας της αλήθειας μέσα στην Νέα Κιβωτό της παραδοξότητας της πίστης του Κόσμου.

Δεν γνωρίζουμε ίσως επακριβώς, κατά πόσο η Υπατία με την διδασκαλία και το έργο της συνέβαλε και σε ποιο βαθμό στις νεότερες κοσμολογικές εξελίξεις της ευρωπαϊκής επιστήμης,  δύο σύγχρονες σχετικά μελέτες που ανέτρεξα δεν συνάντησα το όνομά της, ή υπήρχε σαν να μην υπήρχε. Και αναφέρομαι σε αυτήν του άγγλου Βενιαμίν Φάρρινγκτον, «Η Επιστήμη στην Αρχαία Ελλάδα», εκδόσεις Κάλβος-Αθήνα 1969, μετάφραση Ν. Ραϊση, και αυτήν του David C. Lindberg, «Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης» Η Ευρωπαϊκή επιστημονική παράδοση σε φιλοσοφικό, θρησκευτικό και θεσμικό πλαίσιο, 600 π. Χ.- 1450 μ. Χ.» εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. Αθήνα 1997, μετάφραση Ηλίας Μαρκολέφας. Σημειώνεται όμως σχετικά με την Υπατία στην ενότητα «Ο Νεοπλατωνισμός» και στο  κεφάλαιό «Η Αλεξανδρινή Σχολή», στην «Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας» των Τσέλλερ-Νεστλέ, έκδοση Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, 1942, σε πολλές μεταγενέστερες επανεκδόσεις, σε μετάφραση Χ. Θεοδωρίδη, σελ. 399:

«Ανάμεσα στους έξοχους αντιπροσώπους αυτής της σχολής πρώτη στέκεται μια γυναίκα, η Υπατία, η κόρη του μαθηματικού Θέωνα, που εξηγούσε Πλάτωνα κι Αριστοτέλη κ’ έγραψε πάνω σε μαθηματικά κι αστρονομικά ζητήματα. Το 415 έπεσε θύμα του φανατισμένου χριστιανικού όχλου, αν με ή χωρίς την ενοχή του επισκόπου Κύριλλου είναι συζητήσιμο.-Μαθητής της είταν ο Συνέσιος από την Κυρήνη, που το 411 έγινε επίσκοπος της Πτολεμαϊδας. Μαζί της κράτησε ζωηρή αλληλογραφία πάνω σ’ επιστημονικά ζητήματα, που ένα μέρος της σώθηκε, κι ο ίδιος έγραψε μια σειρά φιλοσοθρησκευτικά συγγράμματα και στο πρόσωπό του παρισταίνει την ένωση Νεοπλατωνισμού και Χριστιανισμού, ένα είδος χριστιανικό ανθρωπισμό (humanismus).».

Ο άγγλος φιλόσοφος και ιδρυτής του παγκόσμιου κινήματος για την Ειρήνη Bertrand Russell, αναφέρει στην «Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας» του μετάφραση-σημειώσεις Αιμίλιος Χουρμούζιος, εκδόσεις Ι. Δ. Αρσενίδης χ.χ τόμος πρώτος, σελίδα 587, στον «Πέμπτο και Έκτο αιώνα»:

«Ο άγιος Κύριλλος, συνήγορος της ενότητας, ήταν άνθρωπος με φανατικό ζήλο. Χρησιμοποίησε τη θέση τους ως Πατριάρχη για να υποκινεί αντιεβραϊκούς διωγμούς εναντίον της πολυπληθούς ιουδαϊκής παροικίας της Αλεξάνδρειας. Απόκτησε τη φήμη του κυρίως με το λιντσάρισμα της Υπατίας, μιας εκλεκτής δέσποινας που σ’ έναν αιώνα θρησκευτικού φανατισμού είχε προσχωρήσει στη Νεοπλατωνική φιλοσοφία και αφιέρωσε τα χαρίσματά της στη μελέτη των μαθηματικών. Την κατέβασαν από το άρμα της, την εγύμνωσαν, την έσυραν στην εκκλησία και την εσφαγίασαν δια χειρός Πέτρου του Αναγνώστου μέσα σε αγέλη αγρίων και ανελέητων φανατικών’ οι σάρκες της αποσπάσθηκαν από τα οστά των  με κοφτερά όστρακα στρειδιών και τα ασπαίροντα ακόμα μέλη παραδόθηκαν στις φλόγες, [«αποδύσαντές τε την εσθήτα οστράκοις ανείλον και μεληδόν διασπάσαντες επί τον καλούμενον Κυναριώνα τα μέλη συνάραντες πυρί κατηνάλωσαν»]. Οι ανακρίσεις και η τιμωρία των ενόχων ματαιώθηκαν με κατάλληλες δωροδοκίες». Έπειτα απ’ αυτό, η Αλεξάνδρεια δεν ενοχλήθηκε πιά από φιλοσόφους.».

     Ταραγμένη και σίγουρα άκρως επικίνδυνη από πολλές πλευρές, για μακρό διάστημα η περίοδος εκείνη. Ιστορικά αρνητική και αντιανθρώπινα τραγική. Αν ο Δαμάσκιος, ο τελευταίος διευθυντής της Ακαδημίας, μας δηλώνει το τέλος της, και, της απαξίωσης από τα μεγάλα πλήθη της εποχής εκείνης της Πλατωνικής Φιλοσοφίας και Θεολογικού συστήματός της, η δολοφονία της Υπατίας, μας δείχνει την απαρχή των σκοτεινών, μεσαιωνικών μετέπειτα περιόδων στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Την διχοστασία της παλαιάς του αρχαίου ανθρώπου ταυτότητας. Τα επιχειρήματα καθαρότητας των θέσεων και επιχειρημάτων από εδώ και πέρα, των χριστιανών ανθρώπων επιλύονται με το ξίφος και την βία. Όταν αρχίσουν δειλά-δειλά να ανατέλλουν οι αχτίδες φωτός της σκέψης της ανθρωπότητας, μετά από αιώνες, το πρόσωπο και το τέλος της Υπατίας θα ενδυθεί τον δημιουργικό και εξυπηρετικό μύθο του. Θα ανήκει και αυτή σε ένα επεισόδιο της Ιστορίας του Νεοπλατωνισμού, και των υπόγειων επιρροών του. Οι δίαυλοι όμως επικοινωνίας μεταξύ Ελληνισμού-Εθνικών και Χριστιανισμού θα έχουν διαρραγεί 

Την περίοδο που έζησε και μαρτύρησε η Υπατία, τις αλεξανδρινές αυτές δεκαετίες, μόνο σαν μια περίοδο γεμάτη ακραίες καταστάσεις, βασανισμούς, εξορίες, προπηλακίσεις, δολοφονίες, λαϊκές εξεγέρσεις και θρησκευτικές στάσεις, και από τις δύο πλευρές, μπορούμε να τις κατατάξουμε. Του παλαιού κόσμου που έφευγε ψυχορραγώντας και αντιστέκονταν με νύχια και με δόντια, και του νέου που γεννιόνταν, με όλη την ρωμαλέα βία και εκδικητική της εξουσίας μανία που φέρει μέσα στα σπλάχνα του το νέο στην προσπάθειά του να επικρατήσει και να ξεριζώσει ότι θυμίζει το παλαιό. Πολλά αρχιτεκτονικά μνημεία, της τέχνης αγάλματα και των Εθνικών ναοί, κοσμήματα της τέχνης και του παγκόσμιου πολιτισμού καταστράφηκαν, γκρεμίστηκαν, τσακίστηκαν χωρίς ενοχές ή τύψεις από μαυροφορεμένους οπαδούς της νέας πίστης. Αφηνιασμένα πλήθη καλογέρων, που κατέφευγαν και διαβιούσαν στην έρημο, ενθάρρυναν ή δημιουργούσαν το κατάλληλο κλίμα για να καταστρέψουν ότι ζωογονούσε ακόμα από την παιδεία και την θρησκευτική πίστη, την ελεύθερη και ανοιχτή σκέψη των Εθνικών. Του αρχαίου παγανιστικού πολιτισμού και των μορφών του. Η περιώνυμη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας- με τα πάνω από 500.000 όπως υπολογίζεται παπύρους και συγγράμματα κάηκε, έγινε παρανάλωμα πυρός, στο όνομα της νέας θεϊκής αρχής, το φως το της παλαιάς γνώσεως χάθηκε, από βέβηλα της ανθρωπότητας χέρια και σκοταδιστικά μυαλά, που μιλούσαν και διακήρυτταν την νέα θρησκεία της αγάπης και του ελέους. Των μακαρισμών της νέας δοξολογίας. Οι ύστατες προσπάθειες και θύλακες αντίστασης έσβηναν αργά και σταθερά. Το θρυλικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας που για αιώνες υπήρξε φυτώριο της παγκόσμιας γνώσης και του πολιτισμού, στην εποχή του, ήταν ένα ανοιχτό οικουμενικό Πανεπιστήμιο, ένας φάρος πολιτισμού και επιστημών, γνώσεων και κοσμούσε την πόλη της Αλεξάνδρειας που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, καταστράφηκε. Από τις ασυμφιλίωτες διαμάχες και έριδες που συνεχώς αναφύονταν πάνω στα χώματα δόξας της πολυπολιτισμικής αυτής πόλης της Αιγύπτου. Το όραμα της νέας ενσάρκωσης χρειάζονταν αίμα και σώματα πτώματα. Αλεξάνδρεια, πόλη των ελλήνων, των εβραίων, των περσών, των σύρων, των χριστιανών, των χαλδαίων, των εθνικών παγανιστών με δυό λόγια,  ανθρώπινα βιώματα και πιστεύω πού συνυπήρχαν για αιώνες «αρμονικά» καταστράφηκαν, διαλύθηκαν οι σχέσεις, γκρεμίστηκαν οι παλαιοί ναοί, ερημώθηκαν οι φωτεινοί δρόμοι της σκέψης και της έρευνας. Της αναζήτησης. Της περιπλάνησης μέσα στην φύση. Πρόσωπα της επιστήμης της αλεξανδρινής παράδοσης, όπως ο γεωμέτρης Ευκλείδης, ο αστρονόμος Αρίσταρχος, ο γεωγράφος Πτολεμαίος, ο Ερατοσθένης που, υπολόγισε την περιφέρεια της γης, η μαθηματικός Υπατία και ο πατέρας της επίσης μαθηματικός Θέων, και άλλοι γνωστοί και άγνωστοι, επώνυμοι και ανώνυμοι επιστήμονες και εφευρέτες, στοχαστές του παλαιού αρχαίου κόσμου των Εθνικών, σβήστηκαν από την κλίμακα κοινωνικών και μεταφυσικών αξιών, ή λησμονήθηκαν από την νέα αρχή της ιστορίας που επέβαλε η νέα θρησκεία και οι πιστοί της. Σχίστηκαν τα φύλλα του ημερολογίου του παλαιού κόσμου για να αρχίζουν να γράφονται τα νέα, του εκκλησιαστικού ημερολογίου. Το παλαιό μαρτυρολόγιο των ανθρώπων της επιστήμης, της γνώσης και των τεχνών, αντικαταστάθηκε από εκείνο της χριστιανικής πίστης, των δογμάτων, των δοξασιών και των διαφόρων αιρέσεων. Οι νέοι Ένθεοι, έπαψαν ή τους απαγορεύτηκε να είναι ελληνολάτρες. Δηλαδή Εθνικοί. Τους κατέτασσαν με μια της χριστιανικής πίστης μονοκονδυλιά στους ειδωλολάτρες. Ο ελληνικός αρχαίος των εθνικών πολιτισμός είχε αρχίσει να καρκινοβατεί επικίνδυνα τους αιώνες αυτούς. Κυνηγήθηκε και διώχθηκε κάθε παλαιά και νέα του πνευματική ικμάδα, από τους αυτοκρατορικούς κρατικούς παράγοντες εξουσίας και εκκλησιαστικούς αντίστοιχους φορείς εξουσίας της νέας θρησκείας. Του Λόγου που δίδασκε το σταυρωμένο της νέας ελπίδας μαρτύριο που θα ανασταίνονταν προς σωτηρία των πιστών. Καμία θρησκεία, στα ιστορικά της σπάργανα και στην πρώιμη ενηλικίωσή της, δεν επικρατεί με ανθρωπιστικό πρόσωπο, με φιλειρηνικά μέσα, χρειάζεται αίμα, μαρτύρων αίμα για να στεριώσει. Το μαρτυρολόγιο είναι μεγάλο και από τις δύο πλευρές της πίστης των αρχαίων ανθρώπων. Το «Κίναρον» ναι, θα τολμούσαμε να γράφαμε, μετά τόσους αιώνες, υπήρξε κοινό και για τις δύο θρησκευτικές δοξασίες. Μόνο που οι στάχτες από το διαμελισμένο σώμα της Υπατίας από τα όστρακα που κρατούσαν στα χέρια τους λυσσώδης συμπεριφοράς και ενεργειών τότε χριστιανών στίφη, καίνε ακόμα, δεν έσβησαν μέσα στον ιστορικό χρόνο. Η άνανδρη δολοφονία της δημιούργησε και διατήρησε τον Θρύλο της μέσα στους νέους ιστορικούς αιώνες, και της λογοτεχνικής παράδοσης περισσότερο. Η νίκη όμως του Χριστιανισμού επί των Εθνικών, δηλαδή των μονοθεϊστών του καινούργιου κόσμου επί των πολυθεϊστών του παλαιού κόσμου, της πίστης έναντι της φιλοσοφίας, του δόγματος έναντι της επιστημονικής αλήθειας, υπήρξε πύρρεια, άντεξε για μερικούς μόνο αιώνες, ακόμα, μετά την δολοφονία της Υπατίας. Μια Νέα Θρησκεία, περισσότερο άγρια και με φανατικό ενθουσιασμό των πιστών της, θα φαινόταν στον ιστορικό και γεωγραφικό ορίζοντα που θα υποδούλωνε τόσο τα πνευματικά υπολείμματα της εξουσίας των Εθνικών, όσο και την κρατική και πολιτική κυριαρχία των Χριστιανών Βυζαντινών. Μια θρησκευτική θύελλα ενός άλλου θεού, που θα κατέστρεφε τα πολιτισμικά και αρχιτεκτονικά επιτεύγματα των δύο άλλων προγενέστερών του μονοθεϊστικών δοξασιών από όπου προερχόταν, στην ευρύτερη λεκάνη της Μεσογείου. Ο Μωαμεθανισμός. Αυτός έδωσε με την βίαια την λύση. Οι ήπειροι που βρέχονταν από τους θαλάσσιους ζωογόνους Μύθους της Μεσογείου θα άλλαζαν τα μανουάλια που θα άναβαν οι άνθρωποι τα κεριά της μνήμης των προγόνων τους και των ελπίδων τους. Η Ιστορία, συνεχίστηκε με άλλες της μοίρας θρησκευτικές αποκαλύψεις. Τα εγκώμια της Υπατίας, θα καθυστερούσαν αιώνες να επανεμφανιστούν, και μαζί τους, οι χαρές και οι ηδονές του αρχαίου Κόσμου. Σε κάποιο έργο του, ο Ρενέ Ζιράρ γράφει όπως η μνήμη το έχει συγκρατήσει ότι, ο διπλανός μας, ο πλησίον μας, ο άλλος, είναι συχνά το υπόδειγμα, ο ανταγωνιστής μας, κατ’ επέκταση ο εχθρός μας. Αυτό υπήρξε η φιλόσοφος Υπατία. Ο εν δυνάμει παλαιός αντίπαλος και εχθρός της διάδοσης και εξάπλωσης της νέας πίστης. Ο θάνατός της υπήρξε ισόβιο φυλακτό για τους Εθνικούς, ανάθεμα για τους Χριστιανούς.

     «Κατά την διάρκεια των εκτροπών στην Αλεξάνδρεια το Μάρτιο του 415, με συναίνεση του Κυρίλλου και δική του «υποκίνηση» (Lacarriere) σφαγιάζεται η διάσημη στον τότε κόσμο και δημοφιλής ειδωλολάτρισσα φιλόσοφος Υπατία, κόρη του μαθηματικού και φιλοσόφου Θέωνα, του τελευταίου γνωστού διευθυντή του Μουσείου-Πανεπιστημίου της Αλεξάνδρειας. Ήταν επίσης δασκάλα του εκκλησιαστικού Πατέρα επισκόπου Συνεσίου της Κυρήνης, ο οποίος την αποκαλεί στις επιστολές του «μητέρα, αδερφή και δασκάλα», «ως θεοφίλητη φιλόσοφο». Η Υπατία είχε ακόμα και χριστιανούς ακροατές και μάλιστα, σε πείσμα του Κύριλλου, στην συναναστροφή της αρεσκόταν και ο αυτοκρατορικός έπαρχος Ορέστης. Αφού όμως ο πατριάρχης εξαγρίωσε το λαό, αφού συκοφάντησε την Υπατία στα κηρύγματά του ως μάγισσα και διέδωσε πλαστές πληροφορίες σχετικά με το άτομό της, οι καλόγεροι του αγίου με αρχηγό τον κληρικό Πέτρο της επιτέθηκαν ύπουλα, την έσυραν στην εκκλησία Καισάριον, την έγδυσαν, την κομμάτιασαν με θραύσματα γυαλιού και έκαψαν δημόσια το κατακρεουργημένο πτώμα- «το πρώτο κυνήγι μαγισσών στην ιστορία» (Thieβ).

Αλλά ήταν επίσης, και μάλιστα πολύ περισσότερο, διωγμός ειδωλολατρών. Ο πατριάρχης Κύριλλος θεωρούνταν «γενικά ο ηθικός αυτουργός του εγκλήματος» (Guldenpenning). Ακόμη και η επίτομη εγκυκλοπαίδεια Μεταρρυθμιστές της Εκκλησίας, η οποία κυκλοφόρησε το 1979 με άδεια της Εκκλησίας, γράφει για έναν από τους μεγαλύτερους καθολικούς αγίους: «Είναι τουλάχιστον (!) ηθικά συνυπεύθυνος για το χυδαίο φόνο με θύμα την ευγενή ειδωλολάτρισσα Υπατία». Και ο χριστιανός ιστορικός Σωκράτης, που επεδίωξε και κατάφερε τελικά να είναι ο «αντικειμενικότερος» ανάμεσα στους συναδέρφους του, αναφέρει ότι ο λαός επιρρίπτει την ευθύνη αυτής της πράξης στον Κύριλλο και στην Εκκλησία της Αλεξανδρείας. «Έτσι μπορούμε να είμαστε πεπεισμένοι ότι η ευγενής γυναίκα με την υψηλή μόρφωση έγινε πράγματι το πιο περίοπτο θύμα του φανατικού επισκόπου» (Tinnefeld). Ο ειδωλολατρικός κόσμος εξακολουθούσε να κατέχει στην Αίγυπτο ισχυρότερες θέσεις από ότι πιστεύεται τα περισσότερες φορές. Υπήρχαν αρκετά πολυάριθμες παγανιστικές ομάδες στο λαό, αλλά υπήρχαν και σημαντικές αντιχριστιανικές προσωπικότητες στα ηγετικά στρώματα, ιδιαίτερα ανάμεσα στους διανοουμένους.».

Από τον δεύτερο τόμο, «Το τέλος του αρχαίου κόσμου», του οκτάτομου έργου του γερμανού Karlheinz Deschner, “Kriminalgeschichte des Christentums”- «Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ», «Η ύστερη αρχαιότητα», εκδόσεις Κάκτος 2004, σελίδες 288-289, μετάφραση Μαίρη Αργυροηλιοπούλου. Υποστήριξη μετάφρασης Γεώργιος Προεστός.

     Η Νέα θρησκεία, η Χριστιανική, ιδιαίτερα η Εκκλησία της Αλεξάνδρειας, αγωνίζονταν με νόμιμα και μη νόμιμα θεσμικά και άλλα μέσα, με φανερές αλλά και κρυφές κρατικές και  της εξουσίας πρακτικές να εδραιώσει την αδιαμόρφωτη ακόμα δογματικά και πολυσπερματικών θρησκευτικών πεποιθήσεων και αιρέσεων κυριαρχία της μέσα στην Πόλη της Αλεξάνδρειας. Μιας από τις ενδοξότερες πρωτεύουσες του αρχαίου κόσμου. Μια Πόλη φημισμένη, πολυπολιτισμική, των διαφόρων εθνοτήτων, των εκατοντάδων φιλοσοφικών ρευμάτων γεννήτρα, των πολιτικών εξεγέρσεων, των επιστημών ζυμώσεων, των ανοιχτών της παιδείας και της επιστήμης οριζόντων. Των διώξεων συγκεκριμένων εθνοτήτων όπως η Εβραϊκή. Μια Πόλη πολυφυλετική. Ένα αμάλγαμα πολιτισμού, αρχαίων της παράδοσης συνθέσεων, μυθικών προλήψεων, θρησκευτικών συνηθειών, μυστηριακών τελετουργιών. Αν η Αθήνα έμεινε μέσα στους αιώνες ως η Πόλη της κλασικής παιδείας, αν η Ιερουσαλήμ έμεινε μέσα στους αιώνες ως η Πόλη των προφητών, αν η Κωνσταντινούπολη έμεινε μέσα στους αιώνες ως η Πόλη της αυτοκρατορικής κρατικής στερέωσης του χριστιανικού μεγαλείου, αν η Ρώμη έμεινε μέσα στους αιώνες ως η Πόλη του πολιτικού δικαίου, η Αλεξάνδρεια έμεινε μέσα στους αιώνες, ως ο φάρος των επιστημών, της φιλοσοφίας, αλλά, και των σωματικών ηδονών και των αισθήσεων. Από τον Μέγα Αλέξανδρο μέχρι τον Κλήμη τον αλεξανδρινό, από τον επίσκοπο Ωριγένη έως την Υπατία, από τους Νεοπλατωνιστές έως τον μέγα Αθανάσιο, και τον σύγχρονο αλεξανδρινό ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη, οι ρίζες της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης διατηρήθηκαν μέσα στον χρόνο στην πόλη αυτή. Η Πόλης-Κράτος των Αθηνών μεταλαμπάδευσε τους μύθους και την αλήθεια της ιστορία της στο δέλτα του Νείλου. Στα χώματα αυτά που ακόμα αναζητείται το ιερό λείψανο του στρατηλάτη ιδρυτή της.

     Η Αλεξανδρινή περίοδος, πολιτισμικά, από όποια πλευρά και να την εξετάσουμε, προκαλεί ακόμα και στις μέρες μας αμείωτο ενδιαφέρον Μας φέρνει σε μη τετελεσμένα γεγονότα εκπλήξεων. Κεντρίζει την προσοχή μας, αφυπνίζει την μνήμη μας. Διεγείρει τις αισθήσεις μας με το άρωμα της ανατολής των κάθε είδους ηδονικών μυρωδικών. Οι επιστήμες και τα γράμματα, οι τέχνες και η τεχνολογία, η αστρονομία και τα μαθηματικά, ο πολύπλευρος θρησκευτικός συγκρητισμός, οι φιλοσοφικές διαμάχες και θρησκευτικές αψιμαχίες, οι αιρέσεις και οι άγιοι της ερήμου, οι ακραίων εκδηλώσεων συμπεριφορών των κατοίκων, οι μεταξύ των επιστημόνων διενέξεις της εποχής, οι πολιτικές και κυβερνητικές ίντριγκες και επαναστατικά κινήματα, οι ρακένδυτοι θαυματουργοί, οι επισκοπικοί εκβιασμοί και τα κηρύγματα μίσους, οι εμπορικές συναλλαγές με όλα τα γνωστά τότε οικονομικά κέντρα, οι κοινωνικές των ηθών και των εθίμων προσμείξεις μεταξύ Μύθου και Ιστορικής πραγματικότητας, οι υπαίθριες διδασκαλίες από μάγους και δασκάλους, οι διάφορες Σχολές των ιδεών και τα ρεύματα δεισιδαιμονίας και σκοτεινών προλήψεων που επικρατούσαν, το ισχυρό φιλοσοφικό κίνημα των Νεοπλατωνιστών που εδραιώθηκε στην Αλεξάνδρεια, η ελληνική κοινότητα των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά των Πτολεμαίων εποχή, τα ρωμαϊκά ίχνη κατάκτησης και κυριαρχίας της, η Εβραϊκή κοινότητα με την δική της ιδιαίτερη θρησκευτική και πολιτιστική κλειστή ταυτότητα, η βασιλική εξουσία του βυζαντινού imperium, του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που έφθανε μέχρι τα αλεξανδρινά χώματα, καθιστούσαν και καθιστούν δικαιωματικά την Πόλη της Αλεξάνδρειας, αυτήν την Ελληνίδα πόλη εκτός του κυρίως σώματος της Ελλάδος, για πάνω από δέκα αιώνες-από το 332 π.Χ. μέχρι το 641 μ. Χ. Πνευματικό Κέντρο της Μεσογειακής λεκάνης. Της mare nostrum γεννήτορα Θεών και Ανθρώπων, Ηρώων και Θρύλων κατά την Αρχαιότητα. Που έθρεψε τον αρχαίο άνθρωπο με τον σίτον, τον οίνον, και τον έλαιον. Την αγία τριάδα όπως γράφει ο ιστορικός Φερνάρντ Μπρωντέλ. Αλεξάνδρεια, κέντρο πολιτισμικής αναφοράς και φιλοσοφικών αξιών, επιτευγμάτων της επιστήμης. Πόλη Φάρος με παγκόσμια ακτινοβολία του αρχαίου κόσμου, που οι ψίθυροι των αρχαίων κατοίκων της φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Εστία πολιτισμού ισάξια του Αρχαίου Ελληνικού Κέντρου της κλασικής περιόδου, της Αθήνας. Αν η Αθήνα υπήρξε το κέντρο των Εθνικών, της παλαιάς θρησκείας, και Πλατωνικής φιλοσοφίας, η Αλεξάνδρεια ήταν η ιστορική γέφυρα μεταξύ του παλαιού και του νέου κόσμου. Η πολιτισμική της προσφορά, την περίοδο της ακμής της, υπήρξε ανεξίτηλη. Συγκεφαλαίωσε όχι πάντοτε ειρηνικά, με πολλές βίαιες ασφαλώς αντιδράσεις και εκφράσεις, ιστορικά καταδικαστέες, τα ποιο ακμαία και υγιή στοιχεία στον χώρο της φιλοσοφίας και του πνεύματος, θρύλους και δοξασίες της αρχαίας εθνικής ελληνικής θρησκείας των ειδώλων, και της νέας μονοθεϊστικής θρησκείας των χριστιανών εικόνων. Η Αλεξάνδρεια υπήρξε ένα χωνευτήρι πολιτισμών που ακόμα φωτίζει την πορεία της ανθρωπότητας. Η Αθήνα κράτησε την καθαρότητα του φωτός η Αλεξάνδρεια την καθαρότητα των σκιών.

     Μέσα σε αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ελεύθερης παιδείας, φιλοσοφικών και επιστημονικών διδασκαλιών, γεννήθηκε και ανατράφηκε, δίδαξε και βρήκε φρικτό θάνατο η Υπατία. Η Νεοπλατωνική Φιλόσοφος και Μαθηματικός, Αστρονόμος, ΥΠΑΤΙΑ. Ίσως η μοναδική γυναίκα του αρχαίου κόσμου που ήταν ενδεδυμένη και κυκλοφορούσε στους δρόμους και τα ιερά τεμένη της επιστήμης και της παιδείας με φιλοσοφική εσθήτα. Πορφυρά, όχι της εξουσίας και της κυριαρχίας, της αυθεντίας, αλλά της γνώσης και της επιστημονικής έρευνας, του στοχασμού. Μοναχοκόρη του μαθηματικού Θέωνα, που φρόντισε από νωρίς η Κόρη του να αποκτήσει στέρεα επιστημονική παιδεία και ευρεία πνευματική καλλιέργεια. Εμφύσησε μέσα της το γόνιμο σαράκι της έρευνας, την αγάπη της για τα μαθηματικά και την αστρονομία. Της εδραίωσε την εμπιστοσύνη στην γυναικεία της φύση. Την ελευθερία της προσωπικότητάς της, την ανεξαρτησία της σκέψης της που ξεπερνούσε τα όρια του φύλου της μέσα σε ένα ασφυκτικό ανδροκρατικό περιβάλλον ποικίλλων εξουσιών και επιδράσεων. Η Υπατία, που το άστρο της προσωπικότητάς της ανέτειλε από πολύ νωρίς, σαν διδάσκαλος ξεχώριζε και υπερτερούσε έναντι των αντρών δασκάλων του περιβάλλοντός της. Μιλούσε ισότιμα μαζί τους, το κύρος της αυθεντίας της επιβάλλονταν από τον πράο χαρακτήρα της και την αυτοπεποίθησή της. Την γυναικεία της φύσης της αυτοκυριαρχία. Την μεγάλη της καλλιέργεια. Η ευρύτητα της παιδείας της, η φιλέρευνη προσωπικότητά της, το ανεξάρτητο του χαρακτήρα της, το ανήσυχο πνεύμα της, ο οραματισμός της σκέψης της, η κορμοστασιά της, η θηλυκή της ομορφάδα, η γυναικεία για την εποχή της χειραφέτηση και των κοινωνικών ηθών ανεξαρτησία, η άδολη στοργή με την οποία περιέβαλε τους μαθητές της, και ο αμέριστος σεβασμός από μέρους των, της πρόσφεραν όλα εκείνα τα απαραίτητα της επιστήμης και του κοινωνικού περιβάλλοντος εχέγγυα, ώστε να γίνει το κέντρο αναφοράς των συζητήσεων των διανοούμενων και μορφωμένων ανδρών. Οι συζητήσεις και οι έρευνες πάνω σε φιλοσοφικά ζητήματα, τα προβλήματα των μαθηματικών επιστημών, της αστρονομίας και της εξερεύνησης και παρατήρησης του ουράνιου θόλου, η συγγραφή, όλα αυτά με τα οποία Εκείνη ασχολιόνταν και διέδιδε με πάθος, και ίσως αρκετές φορές αφιλοκερδώς, την έκαναν περιζήτητη συνομιλήτρια στον δημόσιο κύκλο της εποχής της, επιθυμούσαν την γνώμη της, τις συμβουλές της, τόσο από εθνικούς μαθητές και δασκάλους όσο και από χριστιανούς μαθητές της και μελλοντικούς επισκόπους. Αν φέρουμε στην σκέψη μας το ποιοι δίδασκαν στην κλασική Αθήνα και τι φύλο είχαν, θα καταλάβουμε και θα εκτιμήσουμε την διαφορά. Χωρίς να μεγαλοποιούμε τα εκ των υστέρων συμπεράσματα.

     Η Επιστήμων ερευνήτρια Υπατία, η γυναίκα Δάσκαλος Υπατία με το υψηλό πνευματικό επίπεδο, η παρθένος περιζήτητη για την ομορφιά της Κόρη, η άτεγκτη προσωπικότητα, η γυναίκα που αγάπησε με πάθος την σοφία του κόσμου, η ονειροπόλος, η απειθάρχητη στις αντρικές προσταγές, η ασκητική και θαρραλέα, η αφοσιωμένη στις Επιστήμες και την Φιλοσοφία, η νεοπλατωνίστρια στυλίτρια. Γιατί ναι, μια γυναίκα στυλίτης του πνεύματος και της επιστήμης υπήρξε η Υπατία όπως οι μοναχοί στυλίτες της χριστιανικής πίστης. Μόνο που Εκείνη, το Φως το καθοδηγητικό της αλήθειας το αναζητούσε αλλού. Η ένθεη των επιστημών, που όπως φαίνεται, κλείστηκε μέσα σε συνθήκες συνεσταλμένης απομόνωσης για να δημιουργήσει. Με αυτοπεποίθηση, παρρησία και επιμονή, διαλλακτικότητα κοινωνικής συμπεριφοράς, ανεξαρτησία πνεύματος, άσπιλο και παρθενικό βίο, συναναστρέφονταν και συνομιλούσε τόσο με τους κύκλους των εθνικών όσο και με τον κύκλο των χριστιανών. Ο Ορέστης ο επαρχιακός διοικητής ήταν μαθητής της. Οι μαθητές της, την λάτρευαν, την εμπιστεύονταν, την προστάτευαν άλλοτε διακριτικά άλλοτε φανερά. Η ομορφιά και το επιβλητικό λυγερόκορμο παρουσιαστικό της, το μάλλον ονειροπόλο βλέμμα της, η πνευματική της σπιρτάδα, η μειλίχια συμπεριφορά της,-όπως τουλάχιστον αφήνουν να διαφανούν οι μεταγενέστερες εικαστικές της απεικονίσεις, και η κινηματογραφική εξιστόρηση των τελευταίων ημερών της ζωής της στην πρόσφατη σχετικά ισπανική ταινία, του 2009, “Agora”,  Hypatia of Alexandria, του σκηνοθέτη Alejandro Amenabar- θάμπωνε και προκαλούσε προσωπικές αντιζηλίες, ύπουλους φθόνους απόσπασης της προσοχής της, τόσο εκ μέρους των Εθνικών μαθητών της όσο και των Χριστιανών, στην Σχολή που δίδασκε. Το ήθος που εξέπεμπε η προσωπικότητας της, ο παρθενικός και ασκητικός της βίος, το ελεύθερο για την εποχή της γυναικείο φρόνημα, ο δυναμικός της χαρακτήρας, η φήμη γύρω από το όνομά της, την έκαναν σαν γυναίκα πρωτίστως, να πέσει θύμα ύπουλων μηχανογραφιών και δολοπλοκιών, με αποτέλεσμα, τον μαρτυρικό και εξευτελιστικό της θάνατο. Οι άλλοι, οι καιροφυλακτούντες της νέας πίστης, θεωρούσαν ότι παρέσερνε τους μαθητές της και τον κόσμο μακριά από την εκκλησία. Η επιρροή της ήταν μεγάλη και η ακτινοβολία της προσωπικότητας της. Η αγάπη της για την ελληνική σκέψη και τα νάματα της επιστήμης δημιούργησαν το πρόσφορο εχθρικό έδαφος για τον θάνατό της. Οκτώ είναι πάνω κάτω οι αρχαίες πηγές που μας μιλούν ανοιχτά ή έμμεσα για το τραγικό της τέλος. Την δολοφονία της από τον αλεξανδρινό χριστιανικό όχλο καλογέρων, τον 5^ο αιώνα μ. Χ. Αφού κατακρεουργήθηκε, γδάρθηκε, σύρθηκαν τα διαμελισμένα μέλη του σώματός της στους αλεξανδρινούς δρόμους, ως τρόπαιο δόξας πίστης των χριστιανών εναντίων των εθνικών, την έκαψαν κατόπιν, οι χριστιανικές αυτές φανατισμένες και αγράμματες ορδές, εκδικητικές φύσεις καλογέρων της εποχής της. Συκοφαντήθηκε, κομμάτιασαν τα σωματικά της μέλη με σπασμένα γυαλιά, κάτω από την καθοδήγηση του αναγνώστη της εκκλησίας Πέτρου, την έσυραν μέσα στην εκκλησία που ονομάζονταν Καισάρειο, ενώ, μετά τα φρικτά βασανιστήριά της, την μετέφεραν στον λεγόμενο Κιναρώνα και την έκαψαν. Πράξη ντροπιαστική, αποτρόπαια, εκδικητική, μισαλλόδοξη, αιμοβόρα, ακόμα και με τα σημερινά μέτρα της εποχής, μετά το Νταχάου και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Που χάθηκαν αθώες ψυχές και σώματα εβραίων και άλλων λαών. Πράξη που θυμίζει τα μαρτύρια των χριστιανών μέσα στις αρένες με τα λιοντάρια. Τις θυσίες αθώων και αγνών ανθρώπων, στο όνομα της δόξας Θεών ή του ενός Θεού, τι σημασία έχει. Μια βέβηλη πράξη η δολοφονία της, που ντρόπιασε την αλεξανδρινή εκκλησία αλλά και την χριστιανική διδασκαλία και μήνυμα αγάπης και ανεκτικότητας που αυτή πρεσβεύει. Μια απαίσια πράξη που κηλίδωσε την μνήμη ενός χριστιανού επισκόπου, είτε είχε έμμεση σχέση είτε αινιγματική πρακτική και παρότρυνση, συνέργεια στον φόνο της. Τα στοιχεία για την συμμετοχή του Κυρίλλου, δεν είναι σαφή. Οι πηγές που μας έχουν διασωθεί δεν μιλάν ξεκάθαρα για το γεγονός. Αν θέλουμε να είμαστε προσεκτικοί στις μετά την παρέλευση τόσων αιώνων κρίσεις μας. Για την άμεση συμμετοχή του επισκόπου Κυρίλλου, υπάρχουν αμφιβολίες ακόμα και από αυτούς που στέκονται κοντά στην Υπατία. Ο ιστορικός Έντουαρντ Γκίβων στο μεγάλο έργο του «Ιστορία της παρακμής και της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» μιλά επαινετικά για την φιλόσοφο Υπατία. Η σπουδαιότητα του κειμένου και της κρίσης του, είναι που συνέβαλε καθοριστικά στα νεότερα χρόνια στην ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για την φιλόσοφο και διατήρηση της μνήμης της με θετικό ιστορικά πρόσημο σε σχέση με το αρνητικό για τον Κύριλλο. Οι τρείς σοβαρές μελέτες που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά και γνωρίζω, δύο ξένων ερευνητών και ενός έλληνα, που μας παράσχουν όλες τις αναγκαίες και απαραίτητες πηγές πληροφοριών μιλούν διαχρονικά είτε θετικά για την Υπατία, είτε αρνητικά, ανάλογα με το κλίμα που έχει δημιουργήσει ο θρύλος γύρω από το όνομά της. Και αναφέρομαι στις εξής:

Α) ARNULF ZITELMANN, ΥΠΑΤΙΑ, Φιλόσοφος στην Αλεξάνδρεια του 4^ου μ. Χ. αιώνα. Επιμέλεια-Μετάφραση Μαίρη Ζωγράφου. Εκδόσεις ΑΪΒΑΛΗ, Αθήνα, Καλοκαίρι 1996, σελίδες 48, τιμή 1560 παλαιές δραχμές. Υπάρχει εισαγωγικό σημείωμα από τον αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αλέξανδρο Κεσίσογλου. Ένα ωραίο και κατατοπιστικό ολιγοσέλιδο σχετικά βιβλιαράκι, με χρήσιμες πληροφορίες και επαινετικά σχόλια και κρίσεις για το ανεξάρτητο αυτό γυναικείο πνεύμα που έμεινε στην ιστορία της επιστήμης, την Υπατία.

Β) MARIA DZIELSKA, ΥΠΑΤΙΑ Η Αλεξανδρινή. Ιστορικό Δοκίμιο. Μετάφραση: Γιώργος Κουσουνέλος. Εκδόσεις Ενάλλιος 1997, σελίδες 210, τιμή 3328 παλαιές δραχμές. Το ιστορικό αυτό δοκίμιο της Πολωνικής καταγωγής ιστορικού, είναι το μοναδικό εμπεριστατωμένα μελετήματα για την ΥΠΑΤΙΑ που κυκλοφορεί στα ελληνικά από ξένο συγγραφέα και ερευνητή. Το βιβλίο περιλαμβάνει τρία κεφάλαια: 1. Ο θρύλος της Υπατίας μέσα από τη λογοτεχνία. 2. Η Υπατία και ο κύκλος της. 3. Η ζωή και ο θάνατος της Υπατίας. Συμπεράσματα. Πηγές. Είναι ένα πανόραμα πάνω στην πορεία ζωής της αρχαίας φιλοσόφου, που ανύψωσε στην εποχή της τόσο την θέση της γυναίκας όσο και τα επιστημονικά πεδία με τα οποία καταπιάστηκε. Η Πολωνή Μαρία Τζιέλσκα, υποστηρίζει ότι η δολοφονία της Υπατίας είχε πολιτικά καθαρά και μόνο κίνητρα. Υποστηρίζει ότι η Υπατία, στέκονταν εμπόδιο αυτή και η διδασκαλία της στην πολιτική που ζητούσε να εφαρμόσει ο Κύριλλος. Βρέθηκε μέσα στην πολιτική δύνη διαφορετικών ισχυρών εξουσιών της εποχής της. Δεν είχε σχέση με την αντιπαγανιστική συμπεριφορά της εκκλησίας της Αλεξανδρείας και του επισκόπου. Μια θέση, αθώωσης του Κυρίλλου. Στην δύση, η επίδραση στις περί την Υπατία έρευνες της Μαρίας Τζιέλσκα είναι ισχυρή ιδιαίτερα στους κόλπους της Καθολικής εκκλησίας. Δύο ακόμα ευρωπαίες γυναίκες ασχολήθηκαν με την Υπατία, η γερμανίδα Αναμερίκ Μέγκερ και η ιταλίδα Τζέμα Μπερέτα. Βιβλία αμετάφραστα στο ελληνικό κοινό.

Γ) ΣΠΥΡΙΔΩΝ Θ. ΚΑΜΑΛΑΚΗΣ, Η φιλόσοφος Υπατία και ο βιασμός της ιστορίας. Εκδόσεις Αγγελάκη-Αθήνα 2015, σελίδες 336, τιμή 15 ευρώ. Το βιβλίο του γεννημένου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου Σπυρίδωνος Θ. Καλαμάκη, προλογίζει ο Θ. Π. Τάσιος. Το μεγάλου ενδιαφέροντος αυτό μελέτημα χωρίζεται σε έντεκα κεφάλαια το οποίο το καθένα εμπεριστατωμένα και περιεκτικά αναφέρεται στην Υπατία, τον κοινωνικό και ιστορικό περίγυρο, στα ιστορικά πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εποχή τους και καλλιέργησαν την αλεξανδρινή ατμόσφαιρα και σε έναν εμπεριστατωμένο έλεγχο και χρήση έρευνας των πηγών αρχαίων και σύγχρονων, έντυπων και ηλεκτρονικών. Το βιβλίο, είναι το πρώτο και μοναδικό στο είδος του,-εννοώ για το θέμα που διαπραγματεύεται-από έλληνα συγγραφέα. Είναι μια ολοκληρωμένη εργασία πάνω στην Υπατία και την εποχή εκείνη, που θα σημειώναμε συγκεφαλαιώνει χρηστικά και εποικοδομητικά όλα τα υπάρχοντα στοιχεία πάνω στο εξεταζόμενο ζήτημα. Είναι καλογραμμένο, προσεκτικά επιμελημένο και διαθέτει τα απαραίτητα εχέγγυα και την επιστημονική βαρύτητα ώστε να αποτελεί την ελληνική θέση, ολοκληρωμένη πρόταση εξέτασης του ζητήματος. Εννοώ τη συγγραφή από έλληνα επιστήμονα παρόμοιας θεματολογίας βιβλίο σε σχέση με τις κατά καιρούς διάφορες απόψεις, θέσεις και κρίσεις που έχουν διατυπωθεί από ξένους ερευνητές και συγγραφείς. Η Μελέτη αυτή του κυρίου Σπυρίδωνος Θ. Καμαλάκη, όπως και εκείνη της Πολωνής Marias Dzielska, Hypatia of Alexandria, σε εμάς τους σύγχρονους και ανιστόρητους αναγνώστες του δυτικού κόσμου και πολιτισμού, μας βοηθά να κάνουμε ένα ευχάριστο, χρήσιμο και επωφελές ταξίδι περιπλάνησης, στις αρχαίες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές της εποχής εκείνης, και να παρακολουθήσουμε την πνευματική, την κοινωνική και θρησκευτική και πολιτική ζωή των ανθρώπων της Αλεξανδρινής περιόδου. Να συνταξιδέψουμε διδασκόμενοι την Ιστορία και αγαπώντας την Αλήθεια της περιπέτειας της Γνώσης. Είναι ένα πανόραμα στοιχείων και πληροφοριών για την ελληνιστική αλεξανδρινή εποχή.

Υπάρχει ακόμα ένα μικρό δοκίμιο, της Άννυ Αχειλαρά, ΥΠΑΤΙΑ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οστρια-Αθήνα, Μάρτιος 2014, σελίδες 52, τιμή 6.36 ευρώ. Μια γυναικεία ματιά πάνω στην γυναίκα Υπατία.

«Όταν βλέπω σε, προσκυνώ, και τους λόγους,

της παρθένου τον οίκον αστρώον βλέπων’

εις ουρανόν γαρ έστι σού τα πράγματα,

Υπατία σεμνή, των λόγων ευμορφία,

άχραντον άστρον της σοφής παιδεύσεως.

ΠΑΛΛΑΔΑΣ, επίγραμμα 400, σελίδα 229,

στο Βασίλης Ι. Λαζανάς, Τα αρχαία ελληνικά επιδεικτικά Επιγράμματα. Το 9 βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας, εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1991. 

       Ας είμαστε ειλικρινείς, εμείς οι σημερινοί αναγνώστες, η Υπατία έπεσε θύμα των ιδεολογικών και θρησκευτικών διαφορών και πολιτικών αψιμαχιών της εποχής της. Μιάς ακατανόητης και μοιραίας φημολογίας σε βάρος της, που δεν είχε προηγούμενο, μια και δεν υπήρξε άλλη γυναικεία παρουσία ισάξιά της και ισόκυρή της στον χώρο των επιστημών. Χρησιμοποιήθηκε ως «αποδιοπομπαίος τράγος» μέσα στην ιστορία, στην προσπάθεια επικράτησης της θρησκευτικής εξουσίας της νέας πίστης, και την διατήρηση του κοινωνικού και πολιτικού status quo της αυτοκρατορικής της επαρχίας διοίκησης και πολιτικής ισορροπίας. Άβουλος και μοιραίος ο χριστιανός διοικητής, καπάτσες φυσιογνωμίες οι θρησκευτικοί επίσκοποι. Και στην μέση, Εκείνη. Η ύπουλη δολοφονία της, καταλάγιασε κάπως τα μίση μεταξύ των αντίπαλων ομάδων των κατοίκων της Αλεξάνδρειας. Απέτρεψε τον κοινωνικό ξεσηκωμό, τις ταραχές, και την ανάγκη επιβολής αυστηρών κατασταλτικών μέτρων της κρατικής εξουσίας. Το θύμα από την πλευρά των χριστιανών,(που βιαιοπράγησε ενάντια του διοικητή Ορέστη, συνελήφθη και βασανίστηκε) της χριστιανικής εκκλησίας, ανταλλάχτηκε με την δολοφονία της εθνικής φιλοσόφου. Η κάθε πλευρά είχε τις απώλειες της. Η αξιοπιστία και ο σεβασμός που έχαιρε τόσο από νηφάλιους και μορφωμένους χριστιανούς όσο και από τον πεπαιδευμένο χώρο των εθνικών, η θετική επιρροή της πάνω στο πρόσωπο του Έπαρχου Ορέστη, ρωμαίου διοικητή που είχε ασπασθεί τον χριστιανισμό στην Κωνσταντινούπολη, προκάλεσαν τον φθόνο και την ζήλεια των άλλων. Η ισπανική ταινία “Agora”, του 2009, αφήνει να εννοηθεί ότι ορισμένοι μαθητές της, όπως και ο Ορέστης, ήσαν ερωτευμένοι μαζί της. Δεν την έβλεπαν μόνο σαν ένα φωτισμένο είδωλο γνώσης, μια τροφό της δικής τους μόρφωσης και παιδείας, σαν ένα πρότυπο δασκάλου και ανοιχτής σκέψης, αλλά και σαν γυναίκα. Μια γυναικεία ελεύθερη και ανεξάρτητη παρουσία, που τα κάλλη και η σεμνότητά της, η παρθενία της και το ελεύθερο του χαρακτήρα της, η τολμηρότητά της έναντι των αντρών φιλοσόφων και δασκάλων, γνωστών αντρών της εποχής της, την έκαναν φανερό αντικείμενο του ερωτικού τους πόθου. Η επίδρασή της πάνω στον νεανικό τους χαρακτήρα ήταν μεγάλη και ισχυρή. Περισσότερο από όσο και η ίδια ενδεχομένως μέσα στην αδιαφορία της για τέτοια ζητήματα, θα ανέμενε. Ισχυρότερη η δική της παρουσία και επίδραση από αυτήν που ασκούσε στο αλεξανδρινό πλήθος, ο λόγος ή τα κηρύγματα των χριστιανών επισκόπων, ακόμα και του Κυρίλλου. Οι χριστιανοί ηγέτες, δεν γνώριζαν ή δεν ήθελαν να διαχειριστούν την φήμη και την προβολή της, παρά μόνο με επιθετικές διαθέσεις και ενέργειες. Η αγάπη των μαθητών της και των ακολουθούντων των μαθημάτων διδασκαλίας της, ήταν απείρως ισχυρότερη από τις χριστιανικές κοινωνικές συμπεριφορές και τα λόγια χριστιανών καλογέρων της εποχής, που μεγάλες ομάδες από τους φανατισμένους αυτούς νεοφώτιστους ζούσαν αποτραβηγμένες στην έρημο. Η Αίγυπτος, αυτός ο ζωτικός σιτοβολώνας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (πού γράφεται στην επίσημη ιστορία ότι ακόμα και τρανοί χριστιανοί επίσκοποι, μπορούσαν να εκβιάσουν τους αυτοκράτορες ότι θα τους κόψουν την τροφοδοσία των σιτηρών που παρήγαγε, αν δεν αποδεχόντουσαν την δική τους δογματική της πίστης εκδοχή) ήταν από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπόδουλη στους Έλληνες, κατόπιν στους Ρωμαίους και μετά στους Βυζαντινούς, ώσπου να πέσει στα χέρια των οπαδών και πιστών του προφήτη Μωάμεθ. Το Μουσείο, που δίδασκε και η Υπατία ήταν ένα σύγχρονο Πανεπιστήμιο της εποχής μας. Ένας χώρος έρευνας των γραμμάτων και των επιστημών, των τεχνών και της φιλοσοφίας, που οι στοχαστές και οι διανοούμενοι, οι δάσκαλοι, από όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου, έρχονταν και δίδασκαν, και έχαιραν μεγάλης φήμης και σεβασμού, καταξίωσης. Η επίδρασή τους ήταν μεγάλη και σημαντική στις συνειδήσεις και τα μυαλά των μαθητών τους, από όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου που έρχονταν να φοιτήσουν. Οι φωτισμένοι αυτοί αλεξανδρινοί δάσκαλοι γνωρίζουμε ότι έθεσαν κατά τις βάσεις της ευρωπαϊκής μετέπειτα επιστήμης. Οικοδόμησαν την μελλοντική ευρωπαϊκή ιστορία των διαφόρων επιστημών. Ανέπτυξαν τον τομέα της ιατρικής, διεύρυναν τα όρια της αστρονομίας, οργάνωσαν τα σύνορα των μαθηματικών και της φυσικής. Μπήκαν τα θεμέλια του ημερολογίου. Η βιβλιοθηκονομία και η επιστημονική ταξινόμηση της γνώσης, των βιβλίων, είναι δικό τους επίτευγμα. Να θυμηθούμε τους Καλλιμάχιους Καταλόγους. Αλλά και οι διάφοροι τομείς της τεχνολογίας προήλθαν από των εκείνων έργα, έρευνες και διδασκαλία. Νέα ερευνητικά πεδία χαράχτηκαν. Χωρίς φυσικά να παραγνωρίζουμε ότι η παλαιά παράδοση των Σουμερίων και των άλλων μεσογειακών λαών, θεωρούσε τους αστρονόμους και τους μαθηματικούς μάγους. Άτομα που είχαν υπερφυσικές ικανότητες. Η σκέψη τους ήταν πάνω από τον ανθρώπινο νου. Κάτι ανάμεσα στον άνθρωπο και τους Θεούς, υπάρξεις που υπερέβαιναν με τα έργα και τις διδασκαλίες τους τα κοινά ανθρώπινα μέτρα και σταθμά. Ας φέρουμε στο νου μας τους Τρείς Μάγους της θρησκείας του Ζωροαστρισμού με τους οποίους έχει εμπλουτιστεί η χριστιανική παράδοση της Γεννήσεως. Από την άλλη πλευρά, των Εθνικών ελλήνων, ο χώρος της φιλοσοφίας ήταν καθαρά ανδροκρατικός. Ο Πλάτων και η Σχολή του αποτελούνταν από αρσενικά και μόνο μέλη. Το ίδιο και ο χώρος της Ρητορικής διδασκαλίας. Της Αριστοτελικής Σχολής. Των Πυθαγορείων. Είταν ένας μορφωτικός και διδακτικός χώρος που η εμπειρία και το ηθικό αξιολογικό της κοινωνίας σύστημα περιλάμβανε και αποτελούνταν μόνον από άντρες. Το μορφωτικό ιδεώδες των Ελλήνων ήταν στραμμένο προς την δόξα και τον ηρωισμό του άντρα, του σοφού, του διανοούμενου, του ρήτορα, του ήρωα, το ημίθεου, του δασκάλου υπερασπιστή της Παιδείας και της Πόλης. Η εικόνα του άντρα φιλοσόφου ήταν εδραιωμένη μέσα στην συνείδηση και την παιδεία των αρχαίων Ελλήνων. Το ίδιο θα γράφαμε συνέβαινε και στον χώρο της Τέχνης, της Λογοτεχνίας, της Ποίησης. Το Έπος είναι μια καθαρά αντρική υπόθεση. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις στην Ποίηση, όπως ήταν αυτή της ποιήτριας Σαπφώς με την δική της Σχολή των μαθητριών της, και ορισμένων άλλων, δεν αναιρούν τον γενικό και κυρίαρχο κανόνα της ελληνικής παράδοσης και κληρονομιάς. Από την άλλη, ο Χριστιανισμός σαν γέννημα θρέμμα της Ιουδαϊκής θρησκευτικής προφητικής παράδοσης των Εβραίων και της ιστορίας τους, στηρίζονταν κατεξοχήν σε ένα αντροκεντρικό θεοκρατικό σύστημα αξιών, θρησκευτικών κανόνων και λατρευτικών αναφορών, υμνητικής δοξασίας και τελετουργιών. Ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Η φιλοσοφική και θρησκευτική ευγλωττία και των δύο αξιακών κωδίκων της ζωής του ανθρώπου, των συγκεκριμένων κοινωνικών συστημάτων, δεν  διαφέρουν ως προς τον συμβολισμό του ρόλου και την θέση της γυναίκας. Διατηρούν μάλλον κοινές βάσεις απαγόρευσης και περιορισμού των ορίων της γυναικείας χειραφέτησης τόσο μέσα στο γνωστικό χώρο των επιστημών, όσο και μέσα στο θεολογικό τους σύστημα κανόνων. Την πεποίθηση αυτή του υποδεέστερου ρόλου της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, δηλώνει και το γεγονός ότι, όταν όπως λέει η παράδοση περί της Υπατίας, κάποιος νεαρός εκδήλωσε το ερωτικό του ενδιαφέρον προς την φιλόσοφο, εκείνη του έφερε ένα ρούχο με τα έμμηνά της, λέγοντάς του, αν αυτό σκόπευε να αγαπήσει. Βλέπουμε δηλαδή, από το σχετικό παράδειγμα, (ακόμα και αν δεν έχει αληθεύει ιστορικά) ότι ακόμα και η ίδια η χειραφετημένη φιλόσοφος, η κόρη ενός ένδοξου δασκάλου πατέρα, η θαρραλέα και τολμηρή αλεξανδρινή, κρατιόταν δέσμια των προλήψεων της εποχής της. Του ρόλου που όφειλε για πολλούς αιώνες να έχει η γυναίκα μέσα στην κοινωνία και την Ιστορία. Ακόμα και σήμερα, η αγνότητα των ατόμων μέσα στην κοινωνία, εστιάζεται στα γεννητικά όργανα και στις ερωτικές πράξεις μεταξύ των, και όχι στο αν είναι χρηστοί χαρακτήρες, αν έχουν κοινωνικό ήθος, αν διαθέτουν μυαλό, αν είναι καλλιεργημένες προσωπικότητες, αν δεν είναι παραβατικές προσωπικότητες μέσα στην κοινωνία. Τόσο στις Κοινωνίες όσο και στις Θρησκείες, οι σεξουαλικές απαγορεύσεις είναι αυτές που πρυτανεύουν έναντι των άλλων επιλογών. Η Ηθική δηλαδή, ισχύει ακόμα και έναντι της Πολιτικής. Και αν αυτό συμβαίνει ακόμα και στην Τρίτη του ανθρώπου χιλιετία, φανταζόμαστε τι συνέβαινε τότε. Που τα πράγματα ήταν τόσο μα τόσο ρευστά και χαώδη.

      Μέσα σε αυτό το γενικό αρνητικό κλίμα για τις γυναίκες, οφείλουμε νομίζω να εξετάσουμε και την γυναικεία εικόνα της Υπατίας. Στις δεδομένες ιστορικές και θρησκευτικές συνθήκες. Μιας γυναίκας που ξεπέρασε τα όρια της εποχής της, ανέβηκε με την αξία της τα σκαλιά του πανθέου της επιστήμης, στάθηκε ισότιμα απέναντι στους άντρες φιλοσόφους σαν συνομιλήτριά τους. Πράγμα μάλλον πρωτόγνωρο για την εποχή της. Έχαιρε δημοσιότητας παρά την σεμνότητα του χαρακτήρα της, τον ασκητικό και παρθενικό αναμφισβήτητα βίο της. «Προκάλεσε» το θρησκευτικό και πρωτόγονο αντρικό κατεστημένο της εποχής της. Όμως, αν δεν λαθεύω, η Υπατία, ίσως υπερεκτίμησε τις πνευματικές και αξιακές της δυνάμεις, δεν θέλησε να λάβει τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα, δημόσιας προστασίας της που της πρότειναν, με αποτέλεσμα το τραγικό της τέλος. Έγινε βορά, στα δολοφονικά χέρια εκδικητικών χριστιανών καλογέρων. Η Υπατία, ήταν τόσο δοσμένη στην επιστήμη της, την διδασκαλία της, που δεν διείδε τον άμεσο κίνδυνο, ή τον αψήφησε. Από ένα παράξενο παιχνίδι της προσωπικής της μοίρας. Είναι ένα διαχρονικό μέσα στην Ιστορία του ανθρώπου πρόβλημα. Ο ή Η «διανοούμενος» (φιλόσοφος, λογοτέχνης, ποιητής, ιδεολόγος, θρησκευτικός ηγέτης ή επαναστάτης, μουσικός συνθέτης, κλπ.) δεν βλέπει συνήθως την αληθινή πραγματικότητα γύρω του και τους άμεσους κινδύνους της. Κλεισμένοι συνήθως μέσα σε ένα μικρό πνευματικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον, έναν επιστημονικό χώρο, αγνοεί, ο «διανοούμενος,», ο προφητικός μπροστάρης της Ιστορίας, ότι η Κοινωνία περί άλλων τυρβάζει. Ότι ο απλός λαός εύκολα και ευκολόπιστα μπορεί να μετατραπεί σε όχλο. Σε χύδην όχλο θα έλεγαν οι παλαιότεροι. Που αφήνεται με μεγάλη άνεση να τον ξεσηκώσουν οι διάφοροι δημεγέρτες και λαοπλάνοι, οι δημαγωγοί και οι δημοκόποι, είτε αυτοί είναι πολιτικοί, είτε θρησκευτικοί ηγέτες, επίσκοποι, μοναχοί, ιεροκήρυκες, είτε είναι στρατιωτικοί ηγέτες, είτε ακόμα και φανατισμένοι πολιτικοί επαναστάτες και αλλοπαρμένοι ιδεολόγοι, και να τον οδηγήσουν στην καταστροφή, στην διάλυση των προηγούμενων πολιτιστικών δοξασιών και παραδόσεων, στο γκρέμισμα ναών και εκκλησιών, στην απαξίωση σε ότι δεν ταιριάζει στην προσωποπαγή της ιδεολογίας τους κρίση. Ο φόνος του Άλλου, πάντα έρχεται ως αναγκαίο και αναπότρεπτο κακό προς δόξα της νέας θρησκευτικής πίστης, της επαναστατικής καθαρότητας, της πολιτικής ιδεολογίας, της αντρικής κυριαρχίας, σεξουαλικής υπεροχής. Η Υπατία, δεν θα μπορούσε να αποτελεί την διακριτή εξαίρεση. Όπως εξαίρεση δεν απετέλεσε και ο φιλόσοφος Τζιορντάνο Μπρούνο. Ακόμα και ο αρχαίος Σωκράτης. Τα χιλιάδες θύματα της ιεράς εξέτασης όχι από αλλόθρησκους αλλά από ομόθρησκούς τους. Η θρησκευτική ή η ιδεολογική καθαρότητα είναι αναγκαία προϋπόθεση και της κοινωνικής. Της κρατικής ευταξίας και διαχειρίσιμης εξουσίας κάθε εθνότητας και λαού. Πολιτικού συστήματος ανά τους αιώνες. Η Υπατία, συμπεριφέρονταν με τον «αέρα» των βεβαιοτήτων των γνώσεών της, των αξιών της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Όμως η Ιστορία δεν χρειάζεται βεβαιότητες για να χτιστεί, να οικοδομήσει τα θεμέλιά της, χρειάζεται αποδιοπομπαίους τράγους, άτομα που θα θυσιαστούν «ως πρόβατα επί σφαγή» ή ομάδες πρόθυμες, για να επιβληθεί η ισχύς του δυνατότερου. Του πιο «καπάτσου» πολιτικά, του πλέον αδίστακτου ιδεολογικά, του πλέον κυνικού θρησκευτικά, αδιάφορου εκκλησιαστικά. Ίσως και επιστημονικά. Τι έχει ανάγκη ο άνθρωπος, έναν Μύθο για την περασμένη ιστορία του και μια αναστάσιμη ελπιδοφορία για το μέλλον της αιωνιότητάς του. Το ότι η Υπατία παρέμεινε παρθένα, δηλαδή άγαμη, ίσως παρέτεινε μέσα σε ένα εξαχρειωμένο ψυχικά και σωματικά, και κατ’ επέκταση ερωτικά αντρικό πλήθος, τον χρόνο της ζωής της. Από τα εκ των υστέρων διαβάσματα για την ζωή της διαπιστώνουμε ότι δεν ενδιέφερε το μεγάλο ανώνυμο αλεξανδρινό πλήθος, και τόσο, η πεφωτισμένη διδασκαλία της, το μπρίλιαν μυαλό της, όπως και το ότι δεν έπαιρνε το μέρος κανενός, στις έριδες μεταξύ των χριστιανών και των εθνικών, ή μεταξύ χριστιανών και εβραίων. Η Υπατία ήταν απόλυτα αφοσιωμένη στην διδασκαλία και την επιστήμη της. Ζούσε πέρα και πάνω από τις καθημερινές μικρότητες της εποχής της. Πράγμα που την καθιστούσε σημείο αντιλεγόμενο τουλάχιστον για τους φανατισμένους και ακραίους, τους δήθεν ελεήμονες χριστιανούς της εποχής της. Οι χριστιανοί της εποχής της, ζητούσαν πάση θυσία εξουσία, κυριαρχία και πολιτική δύναμη, δεν τους ενδιέφερε η  μικρή μορφωμένη ομάδα του αλεξανδρινού πληθυσμού, όσο ο ανώνυμος και αγράμματος όχλος, που μπορούσαν να ποδηγετήσουν όπως και έπραξαν, για να επιβάλουν την νέα θρησκευτική τους εξουσία και πίστη. Τις θέσεις τους. Η Υπατία, δεν πήρε ποτέ το μέρος κανενός παρά μόνο της Επιστήμης που διακονούσε. Πόσοι μπορούσαν να κατανοήσουν αυτήν την θέση και σταθερή επιλογή της, και μάλιστα, σε μια εποχή που ούτε η βυζαντινή επικράτεια ήταν ασφαλής, ούτε η νέα χριστιανική θρησκεία είχε εδραιωθεί στις ψυχές και τις συνειδήσεις των απλών ανθρώπων. Που αναζητούσαν ένα κομμάτι ψωμί παράλληλα με τον αναμενόμενο παράδεισο οσονούπω. Την ελπιδοφορία μιας δικαίωσης που δεν την βρήκαν ούτε αισθάνονταν ότι θα την έβρισκαν εδώ, κάτω στην γη. Στα επίγεια.  Όλοι και όλα συνωμοτούσαν εναντίον τους, ακόμα και οι κρατικοί Θεοί. Ακόμα και ο νέος Θεός που σταυρώθηκε όπως πίστευαν και διακήρυτταν οι ιερείς και απόστολοί του, για χάρη τους, για την δική τους σωτηρία, ζητούσε αποκλειστικότητα. Ή μαζί του ή εχθρός του. Ο παλαιός κόσμος και ότι αυτός κουβαλούσε μαζί του και πρέσβευε σαν αξία, όφειλε να καταστραφεί μαζί με τα ιερά του σύμβολα, τις θεμελιώδεις μέχρι τότε αξίες του, τα πιστεύω και τις δοξασίες του, τα κληροδοτήματα της τέχνης του. Ένα συνεχές παλαντζάρισμα των καιρών. Γιατί να αποτελεί εξαίρεση η φιλόσοφος Υπατία, η γυναίκα Υπατία που ο ρόλος της από τον Θεό, είναι να γεννά παιδιά, να κάθεται στο σπίτι της και να φροντίζει την οικογένειά της. Ακόμα και για την παλαιά θρησκεία των Εθνικών ήσαν καθορισμένοι και προσδιορισμένοι οι ρόλοι των άντρα και της γυναίκας, μέσα στην κοινωνία και το πολιτιστικό αξίωμα αναφορών της. Η θρησκεία και η εκκλησία σαν απότοκος κοινωνικών διεργασιών, αλλά και μυθικών και εξ ουρανού αποκαλύψεων, δεν απομακρύνθηκε ποτέ αν δεν κάνω λάθος από αυτές τις αξίες. Η βία δεν είναι η μαμή της Ιστορίας; Πόσο τοις εκατό επεκράτησε το σπαθί και πόσο ο σταυρός μέσα στην ιστορία των θρησκευτικών συστημάτων. Ακόμα και αυτοί που σε ανατολή και δύση ασπάζονται την ειρηνική διδασκαλία και φιλοσοφία αγάπης του χριστιανισμού δεν απαντούν, πως ακόμα και ένας αποκεκαλυμμένος νέος Θεός μέσα στον χρόνο της Ιστορίας, ένα «Παιδίον νέον» δεν κατόρθωσε να εξαλείψει την βία μέσα στην Ιστορία. Ρίχνουν το μπαλάκι της ευθύνης στον άνθρωπο και την λεγόμενη αυτεξούσια προσωπικότητά του. Στον εγωισμό του. Ψάξε να βρεις λησμόνησε νάχεις. Αυτή είναι η αδήριτη πραγματικότητα της ανθρώπινης εξέλιξης και πορείας. Είτε προέρχεται εξ αποκαλύψεως είτε ακολουθεί τον δρόμο της βιολογικής εξέλιξης που χάραξε ο Κάρολος Δαρβίνος και οι νεότεροι επιστήμονες.

     Θέλω να πω με τα παραπάνω, ότι ενώ η φιλόσοφος και καλλονή-αν δεχτούμε ορισμένες χρονολογικές πηγές γεννήσεώς της-Υπατία δίδασκε στο Μουσείο, και ονειρευόταν τις ξάστερες νύχτες παρατηρώντας το ουράνιο στερέωμα, την ίδια στιγμή οι Παραβολανοί, οργανωμένες ομάδες καλογήρων χριστιανών περιέθαλπταν αρρώστους, βοηθούσαν φτωχούς, φρόντιζαν εξαθλιωμένους που υπέφεραν από χολέρα, από τύφο και άλλες αρρώστιες της εποχής τους με κίνδυνο την υγείας τους και την ίδια τους την ζωή. Αυτές οι ενέργειες από τους φανατισμένους καλόγερους, από την μία να φροντίζουν και να περιθάλπτουν αρρώστους και από την άλλη να σκοτώνουν για την πίστη τους, χωρίς ενδοιασμούς και εσωτερικές της πίστης τους αναστολές ή της συνείδησης ενοχές, είναι τα αναπάντητα τραγικά διλήμματα της Ιστορίας των ανθρώπων. Τα πράγματα στην ζωή, ποτέ δεν ήσαν μαύρα ή άσπρα, πάντα γκριζάριζαν για να αναφανούν λύσεις. Οι κάθε μορφής και είδους απολυτότητες, μόνο τον θάνατο σκορπούσαν έστω και αν αυτές προέρχονταν από Θεϊκές επιταγές και κανόνες. Με αυτό, δεν θέλω να δικαιολογήσω τον φανατισμένο καλογερίστικο όχλο που δολοφόνησε, όπως δολοφόνησε μια φιλόσοφο, μια γυναίκα και επιστήμονα της εποχής του. Μια γυναίκα χειραφετημένη και προοδευτική, ανεξάρτητη και θαρραλέα, μια γυναίκα που με σημερινή ορολογία θα αποκαλούσαμε «φεμινίστρια». Λάθος, η Υπατία ήταν μια επιστήμων, και σαν «φανατική» επιστήμων δοσμένη ψυχή τε και σώματι στις έρευνές της και την διδασκαλία της, παραγνώρισε τους κινδύνους που προέρχονταν από τον μαινόμενο και εξαθλιωμένο όχλο. Αγνόησε τις πολιτικές και κυβερνητικές ίντριγκες εξουσίας που ανθούσαν γύρω της. Το ότι δεν συμμετείχε στο παιχνίδι της εξουσίας και κυριαρχίας, δεν σημαίνει ότι το σκοτεινό και δολοφονικό αυτό παιχνίδι εξουσίας και κυριαρχίας δεν διεξάγονταν. Παράβλεψε τους νέους σκοτεινούς αέρηδες και αμμοθύελλες της νέας θρησκείας. Η Γνώση και το ερωτικό παιχνίδι της, είναι πάντα ανυπεράσπιστη μπροστά στην ισχύ της ρώμης, των όπλων, της εξουσίας, της θρησκευτικής αυθεντίας, της αποκεκαλυμμένης προφητείας. Είναι καταδικασμένη να υποχωρήσει και να αποτύχει των σκοπών της και των οραμάτων της, εκτός, αν της παραχωρήσουν την θέση και τον ρόλο που της αρμόζει η εγκαθίδρυση της παλαιάς ή νέας εξουσίας, στις διάφορες μορφές και εκδηλώσεις της. Η Υπατία παγιδεύτηκε μέσα στην αχλύ των οραμάτων της, την ίδια στιγμή, που η νεοπαγής θρησκευτική χριστιανική εξουσία και εκκλησιαστική αντίστοιχή της προετοίμαζε την δολοφονική αρματωσιά της. Το αν συμμετείχε και σε πιο βαθμό ο Κύριλλος αυτό θα μείνει ένα ακόμα μυστήριο μέσα στην Ιστορία. Παρά του ότι, πολλοί μεταγενέστεροι και σύγχρονοι ερευνητές και ιστορικοί θεωρούν τον επίσκοπο Κύριλλο υπεύθυνο ή συνυπεύθυνο, της δολοφονίας της πρώτης γυναίκας επιστήμονας στην ιστορία μέχρι των χρόνων της Μαρίας Κιουρί. Ο θάνατός της πάλι, μας διδάσκει και κάτι άλλο που συνήθως παραγνωρίζουμε. Ότι μέσα στην Ιστορία των ανθρώπων, το Σώμα είναι αυτό που βασανίζεται και υποφέρει. Σαν η μόνη απτή αλήθεια της φυσικής πραγματικότητας γύρω μας. Οι μεταφυσικές δικαιολογίες δεν είναι παρά η επιβεβαίωση της δολοφονίας και του βασανισμού του.

         Υπατία, η Θέωνος του γεωμέτρου θυγάτηρ, του Αλεξανδρέως φιλοσόφου, και αυτή φιλόσοφος και πολλοίς γνώριμος’ γυνή Ισιδώρου του φιλοσόφου, ήκμασεν επί της βασιλείας Αρκαδίου, έγραψεν υπόμνημα εις Διόφαντον, τον αστρονομικόν Κανόνα, εις τα Κωνικά Απολλωνίου υπόμνημα. Αύτη διεσπάσθη παρά των Αλεξανδρέων, και το σώμα αυτής ενυβρισθέν καθ’ όλην την πόλιν διεσπάρη, τούτο δε πέπονθε διά φθόνου και την υπερβάλλουσαν σοφίαν, και μάλιστα εις τα περί αστρονομίαν’ ως μέν τινες υπό Κυρίλλου, ως δε τινες διά το έμφυτον των Αλεξανδρέων θράσος και στασιώδες. Πολλοίς γαρ και των κατ’ αυτούς επισκόπων τούτο εποίησαν, τον Γεώργιον σκόπει και τον προτέριον. Περί Υπατίας της φιλοσόφου, απόδειξις, ως στασιώδεις οι Αλεξανδρείς, αύτη εν Αλεξανδρεία και εγγεννήθη και ανετράφη και εκπαιδεύθη, την δε φύσιν γενναιοτέρα του πατρός ούσα ούκ ηρκέσθη τοις διά των μαθημάτων παιδεύμασιν υπό τω πατρί, αλλά και φιλοσοφίας ήψατο της άλλης ούκ αγεννώς, περιβαλλομένη δε τρίβωνα η γυνή και δια μέσου του άστεος ποιουμένη τάς προόδους εξηγείτο δημοσία τοις ακροάσθαι βουλομένοις ή τον Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλην ή άλλου ότου δή των φιλοσόφων, προς δε τω διδασκαλικώ και επ’ άκρον αναβάσα της πρακτικής αρετής, δικαία τε και σώφρων γεγονυία, διετέλει παρθένος, ούτω σφόδρα καλή τε ούσα και ευειδής, ώστε και ερασθήναί τινα των προσφοιτώντων, ο δε ούχ οιός τε ην κρατείν του έρωτος, αλλ’ αίσθησιν ηδή παρείχετο και αυτή του παθήματος, οι μεν ούν απαίδευτοι λόγοι φασί, διά μουσικής αυτόν απαλλάξαι της νόσου την Υπατίαν’ η δε αλήθεια διαγγέλλει πάλαι μέν διεφθορέναι τα μουσικής, αυτήν δε προενεγκαμένην τι των γυναικείων ρακών αυτού βαλλομένην και το σύμβολον επιδείξασαν της ακαθάρτου γενέσεως, τούτου μέντοι, φάναι, εράς, ώ νεανίσκε, καλού δε ουδενός, τον δε υπ’ αισχύνης και θάμβους της ασχήμονος επιδείξεως διατραπήναί τε την ψυχήν και διατεθήναι σωφρονέστερον. Ούτω δε έχουσαν την Υπατίαν, έν τε τοις λόγοις ούσαν εντρεχή και διαλεκτικήν εν τε τοις έργοις έμφρονά τε και πολιτικήν, ή τε άλλη πόλις εικότως ησπάζετό τε και προσεκύνει διαφερόντως, οί τε άρχοντες αεί προχειριζόμενοι της πόλεως εφοίτων πρώτοι προς αυτήν, ως και Αθήνησι διετέλει γινόμενον, ει γαρ και το πράγμα απόλωλεν, αλλά το γε όνομα φιλοσοφίας έτι μεγαλοπρεπές τε και αξιάγαστον είναι εδόκει τοις μεταχειριζομένοις τα πρώτα της πολιτείας΄ ήδη γουν ποτε συνέβη τον επισκοπούντα την αντικειμενικήν αίρεσιν Κύριλλον, παριόντα διά του οίκου της Υπατίας, ιδείν πολύν ωθισμόν όντα προς ταις θύραις, επιμίξ ανδρών τε και ίππων, των μεν προσιόντων, των δε απιόντων, των δε και προσισταμένων, ερωτήσαντα δε ό τι είη το πλήθος και περί ού κατά την οικίαν ο θόρυβος, ακούσαι παρά των επομένων, ότι προσαγορεύοιτο  νυν η φιλόσοφος Υπατία και εκείνης είναι την οικίαν. Μαθόντα δή ούτω δηχθήναι την ψυχήν, ώστε φόνον αυτή ταχέως επιβουλεύσαι, πάντων φόνων ανοσιώτατον, προελθούση  γάρ κατά το ειωθός επιθέμενοι πολλοί αθρόοι θηριώδεις άνθρωποι, ως αληθώς σχέτλιοι, ούτε θεών όπιν ειδότες ούτ’ ανθρώπων νέμεσιν αναιρούσι την φιλόσοφον, άγος τούτο μέγιστον και όνειδος προστρεψάμενοι τη πατρίδι, και ο βασιλεύς ηγανάκτησεν επί τούτω, εί μη Αιδέσιος εδωροδοκήθη, και των μεν σφαγέων αφείλετο την ποινήν, εφ’ εαυτόν δε και γένος τα αφ’ εαυτού ταύτην επεσπάσατο, και εξέπλησε δίκην ο τούτος έκγονος, τούτων δε η μνήμη έτι σωζομένη τοις Αλεξανδρεύσι συνέστελλεν εις μικρόν κομιδή την περί τον Ισίδωρον των Αλεξανδρέων τιμήν τε και σπουδήν΄ ότε και τοιούτου επικρεμαμένου δέους, όμως έκαστοι έσπευδον αυτώ συνείναι θαμά και των από του σωφρονούντος στόματος ιόντων ακροάσθαι λόγων, επεί και όσοι ρητορικών προϊσταντο διατριβών ή ποιητικών, ησπάζοντο την του φιλοσόφου συχνήν ομιλίαν, ει γαρ και ανάγωγος ήν τα τοιαύτα, αλλά τη γε άλλη φιλοσόφω ακριβεία προσετίθει τι και εκείνοις επιμελέστερον εις τα σφέτερα αυτών τεχνύδρια, τά τε γαρ άλλα διηκρίβωτο και των επιδεικνυμένων λόγων τε και ποιημάτων κρίσιν εποιείτο διαφέρουσαν των άλλων, διό και εν τοις επί τινι λογική ακροάσει θεάτροις ολίγα μέν επήνει τους επιδεικνυμένους, και πάνυ ησυχάζοντι τω επαίνω΄ καιρίως δε όμως και κατά λόγον, όθεν άπαν το θέατρον, ως ειπείν, τη εκείνω κρίσει γνώμονι διεχρήστο των άμεινον ή χείρον λεγόντων, των δε επ’ εμού γεγονότων κριτικούς άνδρας επίσταμαι τρείς τα λεγόμενα κρίνειν δυναμένους άνευ τε μέτρου’ του γαρ αυτού η μέν κρίσις ομολογείται ούσα ποιημάτων και συγγραμμάτων, εγώ δε και δημιουργόν ηγούμαι τον αυτόν εκατέρων, μόνον ει γυμνασία προς εκάτερον ίση γένοιτο και διά προθυμίας της ίσης, ένα δε τούτων ου φημί τον Ισίδωρον, αλλά και πολλώ ελαττούσθαι των τριών, οι δε κριταί Αγάπιος, Σεβηριανός, Νόμος, ημέτερος δε ηλικιώτης ο Νόμος.»

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΛΕΞΙΚΟ ΣΟΥΪΔΑ. Εισαγωγή: Βασίλης Κατσαρός, εκδόσεις Θύραθεν Νοέμβριος 2002, σ.1253. Λήμμα για την φιλόσοφο ΥΠΑΤΙΑ, σελίδες 1141-1142.

         Η Κληρονομιά της φιλοσόφου Υπατίας (370-415 μ. Χ.) όμως έμεινε, κέρδισε τα σκαλιά του χρόνου της Ιστορίας, σύμφωνα με την μελέτη της αμερικανίδας βιολόγου συγγραφέως, Margaret Alic, “Hypatia’ s heritage: a history of women in science from antiquity to the late nineteenth century”,  «Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ». Η Ιστορία των Επιστημόνων Γυναικών από την Αρχαιότητα μέχρι το Τέλος του 19^ου Αιώνα», μετάφραση Ελένη Τζελέπογλου, εκδόσεις «ΕΚΑΤΗ», Καλοκαίρι 1992, σελ. 270, τιμή 3120 δραχμές.  Το βιβλίο περιλαμβάνει Εισαγωγή 9-12, Πρόλογο 13-21, 12 Κεφάλαια I-XII, 22-233, Επίλογο 234, Σημειώσεις 235-255, Βιβλιογραφία 256-270. Το ΙΙΙ Κεφάλαιο με γενικό τίτλο Από τους Αλεξανδρινούς στους Άραβες, σελ. 49-65, περιλαμβάνει τις εξής υποενότητες: Οι Αλεξανδρινοί Αλχημιστές, σ. 50-56,- Η Υπατία της Αλεξάνδρειας, σ. 56-63,- Η επιβίωση της Επιστήμης, 63-65. Βλέπε επίσης, και τις σελίδες 238-239 των Σημειώσεων, (1-11). Στο ΙΙΙ Κεφάλαιο «Από τους Αλεξανδρινούς στους Άραβες», ιδιαίτερα την δεύτερη ενότητα μετά εκείνη: «Οι Αλεξανδρινοί Αλχημιστές», έχουμε την  «Η Υπατία της Αλεξάνδρειας», σελ. 56-63. Που αρχινά με τις φράσεις από το βιβλίο του Elbert Hubbard, Great Teachers, Vol. 10 of Little Journeys to the Homes of the Great. Cleveland World Publishing 1928” «Ήταν ένα άτομο που δίχασε την κοινωνία σε δύο μέρη: σ’ αυτούς που την έβλεπαν προφήτη φωτός και σ’ εκείνους που τη θεωρούσαν άγγελο του σκότους».

Γράφει σχετικά μεταξύ άλλων:

«Η Υπατία είναι η πρώτη γυναίκα επιστήμονας της οποίας η ζωή έχει καταγραφεί με λεπτομέρεια. Παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα γραπτά της έχουν χαθεί, υπάρχουν ακόμα πολλές αναφορές σ’ αυτά. Επιπλέον, πέθανε σε μια εποχή πολύ βολική για τους ιστορικούς. Όντας η τελευταία ειδωλολάτρισσα επιστήμονας στο δυτικό κόσμο, ο βίαιος θάνατός της συνέπεσε με τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι μέσα στα επόμενα χίλια χρόνια δεν επρόκειτο να σημειωθεί σ’ ολόκληρη τη Δύση άλλη πρόοδο στα μαθηματικά, την αστρονομία ή τη φυσική, είναι φυσικό η Υπατία να συμβολίζει το τέλος της αρχαίας επιστήμης. Παρόλο που η παρακμή είχε αρχίσει πολλούς αιώνες νωρίτερα, ύστερα από το τέλος της Υπατίας ακολούθησε το χάος και η βαρβαρότητα του Μεσαίωνα».

Η άποψη της αμερικανίδας επιστήμονος είναι ότι: «Το ερώτημα αν ο ίδιος ο Κύριλλος διέταξε τη δολοφονία της Υπατίας παραμένει αναπάντητο. Εκείνο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι δημιούργησε το πολιτικό κλίμα το οποίο επέτρεψε μια τέτοια θηριωδία. Αργότερα ο Κύριλλος ανακηρύχτηκε άγιος». σελ. 62.  Στις σημειώσεις του βιβλίου αναφέρονται και τα εξής ακόμα πληροφοριακά στοιχεία: «Ο Edward Gibbon (ii, 816) υπαινίχθηκε ότι ο Κύριλλος ζήλευε τόσο πολύ την επιρροή και δημοτικότητα της Υπατίας, ώστε «παρότρυνε τη θυσία μιας παρθένου που δίδασκε τη θρησκεία των Ελλήνων». Ο Rist υποστηρίζει ότι ο όχλος είχε ξεσηκωθεί από τις νηστείες της Σαρακοστής». Για δε το συγγραφικό πορτραίτο της Υπατίας από τον Elbert Hubbard, σημειώνει τα εξής: «Το πορτραίτο της Υπατίας από τον Χούμπαρντ, ήταν φαντασιόπληκτο και σαρκαστικό. Ακολουθώντας το Χρονικό του Ιωάννη του Νικίου, ενός κόπτη επισκόπου που ξανάγραψε την ιστορία για να την προσαρμόσει στις χριστιανικές του προκαταλήψεις ο Hubbard υποστήριξε ότι η Υπατία υπνώτιζε τους μαθητές της με σατανικά τεχνάσματα. Άλλοι συγγραφείς την χαρακτήρισαν αλχημίστρια. Ο Charles Kingsley, ο δημοφιλής μυθιστοριογράφος του δεκάτου ένατου αιώνα, απεικόνισε μυθιστορηματικά τη ζωή της Υπατίας. Ο Kingsley τοποθετούσε την ηλικία της στα είκοσι πέντε και όχι στα σαράντα πέντε, όταν σκοτώθηκε, και την περιέγραψε ως φανατική νεοπλατωνίστρια που μπλέχτηκε σε πολιτικές δολοπλοκίες. Ξ Υπατία δεν παντρεύτηκε ποτέ και οι ιστορικοί διαπληκτίζονται επί αιώνες πάνω στο θέμα της αγνότητάς της», σελ. 238

      Η ζωή και η παρουσία της Αλεξανδρινής φιλοσόφου Υπατίας, τυλίχτηκε στο διάβα της ιστορίας από ένα βαθύ πέπλο μυστηρίου. Ένα αινιγματικό πέπλο μυστηρίου, που οφείλεται στον φρικτό της θάνατο από τους χριστιανούς της εποχής της, όσο και στην έλλειψη ιστορικών ή άλλων ξεκάθαρων αναφορών που να μας πληροφορούν επακριβώς για τον βίο και το άδοξο τέλος της, μια και δεν διασώθηκαν ολοκληρωμένα έργα της. Γύρω από το πρόσωπο της Υπατίας δημιουργήθηκε ένας ηρωικός μύθος από τους θιασώτες της αρχαίας εθνικής ελληνικής θρησκείας, τους λεγόμενους από τους χριστιανούς διώκτες τους παγανιστές, ένας μύθος με θετικό πρόσημο αντίστασης απέναντι στην νέα θρησκεία των χριστιανών. Και ένας δικαιολογητικός μύθος από την άλλη πλευρά, δηλαδή τους χριστιανούς, που προσπαθεί είτε να συγκαλύψει είτε να δικαιολογήσει τις ενδεχόμενες αληθινές ή μη ευθύνες, τις υποψίες συμμετοχής του επισκόπου Κύριλλου στο τραγικό της τέλος. Οι δύο κύριες πηγές που στηρίζονται οι ερμηνευτές του έργου της και ερευνητές του βίου της διαχρονικά, είναι ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Σωκράτης ο Σχολαστικός,-που μεταφέρω το σχετικό απόσπασμα-και ο Ιωάννης ο Νικίου επίσης εκκλησιαστικός συγγραφέας που δεν θεωρείται όμως και τόσο αξιόπιστη πηγή. Σποραδικές πληροφορίες έχουμε και σε βυζαντινούς χρονογράφους, καθώς και το σχετικό λήμμα που υπάρχει στο Λεξικό του Σουϊδα, στο όνομά της. Ο αρχαίος επίσης ποιητής Παλλάδας, στην Παλατινή Ανθολογία, έχει συγγράψει έναν Ύμνο για την Υπατία, που μετέφερα παραπάνω. Ο μύθος γύρω από την ομορφιά της αλλά και την δολοφονία της, διατηρήθηκε ζωντανός και με θερμό ενδιαφέρον μέχρι των ημερών μας, για την ακρίβεια το 2009 όταν προβλήθηκε στους κινηματογράφους η ισπανική παραγωγή “Agora”  του σκηνοθέτη Αλεχάντρο Αμενάμπαρ, ο οποίος γύρισε τις τελευταίες μέρες της Υπατίας σε ταινία, και συνέγραψε μαζί με τον Ματέο Γκιλ το σενάριο του έργου. Μια ταινία που από την ημερομηνία που προβλήθηκε στις αίθουσες 9/10/2009, και πέρα, δημιούργησε πολλές και αντιφατικές μεταξύ τους συζητήσεις και σχόλια σχετικά με το μήνυμα που ήθελε να περάσει η ταινία. Αν δηλαδή στρέφονταν εναντίον της χριστιανικής καθολικής εκκλησίας ή όχι. Η κινηματογραφική ταινία με θέμα την Υπατία είναι ανηρτημένη και στο διαδίκτυο και ο όποιος ενδιαφερόμενος μπορεί να την παρακολουθήσει. Επίσης, έχει προβληθεί και από την ελληνική ιδιωτική τηλεόραση, παλαιότερα. Είναι μια ενδιαφέρουσα από αισθητικής πλευράς κινηματογραφική παραγωγή μέσα στα πλαίσια μιας ιστορικής ανάγνωσης από το ευρύ κοινό. Με ωραίες ερμηνείες. Και την ηθοποιό Ρέιτσελ Βάϊις στον ρόλο της Υπατίας.

Πολύ πρίν την ταινία έχουμε και τις εξής άλλες πληροφορίες. Τον 19^ο αιώνα, ο αστεροειδής 238 που ανακαλύφθηκε το 1884 φέρει το όνομά της. Επίσης, το πρόσωπό της είναι αποτυπωμένο σε αιγυπτιακό χαρτονόμισμα των 200 λιρών. Το άγαλμά της κοσμεί τον εξωτερικό χώρο του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Στην ελλάδα κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2010, περιοδικό με τον τίτλο Υπατία και ακόμα, σημαντικοί ζωγράφοι έχουν απεικονίσει την μορφή της, όπως πχ. ο Ραφαέλο Σάντσιο στην γνωστή μας, «Σχολή των Αθηνών» όπου μαζί με τους φιλόσοφους Πυθαγόρα και Παρμενίδη, τον μεσαιωνικό φιλόσοφο Αβερόη και άλλους ενδόξους της φιλοσοφίας υπάρχει και η μορφή της αλεξανδρινής φιλοσόφου. Ο ζωγράφος Μασολίνο ντε Πανικόλε την απεικονίζει επίσης στο έργο του: «Η Υπατία διδάσκοντας στη Σχολή της Αλεξάνδρειας». Ο Λουϊ Φιγκουίρε μας δίνει τον «Θάνατο της φιλοσόφου Υπατίας» για να μείνουμε στις πιο γνωστές και επαναλαμβανόμενες παραστάσεις από τους ερευνητές του έργου της. Στον χώρο της λογοτεχνίας, εμφανίστηκε ήδη, από τον 18 αιώνα. Στο σύγγραμμα του ιρλανδού John Toland, 1720 ο οποίος συνέγραψε βιβλίο για την φιλόσοφο. Απόψεις επαινετικές για την Υπατία έχουμε και στα έργα των γάλλων διαφωτιστών όπως πχ. του Βολταίρου και άλλων. Ο άγγλος ιστορικός και κληρικός Τσάρλς Κίνγκσλευ έγραψε μυθιστόρημα με την ζωή της. Στο διαδίκτυο υπάρχουν πολλές ιστοσελίδες τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού, που αναφέρονται στην Υπατία, δες πχ. αυτήν του ιδρύματος Ελληνισμού της Αμερικής, Foundation of Hellenism of America, και το εκτενές άρθρο του Michael Servos, που αναφέρεται στην φιλόσοφο. Δες ακόμα την Ορθόδοξη ιστοσελίδα που αναφέρεται στην Υπατία από την πλευρά της ορθόδοξης εκκλησίας και το σχετικό άρθρο που στηρίζεται σε εκκλησιαστικές παραπομπές και σε νεότερους ιστορικούς της ορθόδοξης εκκλησίας. Σαν μια απολογητική απάντηση στην θέση και τις απόψεις των Εθνικών-παγανιστών. Υπάρχουν επίσης τα άρθρα στην Βικιπαίδεια, του Κ. Γ. Σαλάρη στην Μαθηματική Πύλη, του Μιχάλη Στούκα, της Ηώς Αναγνώστου και πολλών άλλων, που στηριζόμενοι στους βυζαντινούς χρονογράφους Ιωάννη Μαλάλα, Ησύχιο, Δαμάσκιο, Φιλοστόργιο και άλλους, που σποραδικά, ανάλογα με την οπτική από την οποία εξετάζεται το θέμα εκφράζεται θετική ή αρνητική υπέρ ή κατά των χριστιανών κρίση. Το βέβαιο είναι πάντως ότι όπως η πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας το 391 έπειτα από υπόδειξη του αυτοκράτορα Θεοδοσίου έτσι και η δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας, αποτελούν μελανά και αποτρόπαια στίγματα στην ιστορία του χριστιανισμού των περιόδων εκείνων, όταν ακόμα ο Ελληνισμός και ο Χριστιανισμός αποτελούσαν δύο αντίπαλα εχθρικά στρατόπεδα.

      Στο παρόν σημείωμα για την φιλόσοφο Υπατία, θέλησα να δώσω μερικές σύγχρονες πληροφορίες. Να καταγράψω ποιητές και συγγραφείς που γνωρίζω και βιβλία που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά και κυκλοφορούν στο εμπόριο. Στοιχεία που δείχνουν το συνεχές ενδιαφέρον για την φιλόσοφο Υπατία, το έργο και την φρικτή της δολοφονία. Τα βιβλία είναι γραμμένα από έλληνες και ξένους μελετητές. Αποτελούνται από δύο ενότητες. Από τα καθαρά μυθιστορηματικά, θεατρικά και ποιήματα, και τα αμιγώς ιστορικά.

Στον ποιητικό χώρο, έχουμε το γνωστό ποίημα του γάλλου ποιητή Leconte De Lisle, ΥΠΑΤΙΑ, An declin des grandeurs qui dominant la terre.., ένα ποίημα 19 τετραστίχων, 76 στίχων, που μεταφράζει ο ποιητής Κωστής Παλαμάς, μαζί με άλλα ποιήματα του Λεκόντ ντε Λίλ και συμπεριλαμβάνεται στον 11^ο τόμο των Απάντων του ποιητή των εκδόσεων Μπίρης σελίδες 255-257. Κάτω από την μετάφραση του ποιήματος αναγράφεται η ημερομηνία 23/3/1915. Στον 15 τόμο των Απάντων του ποιητή δημοσιεύεται ένα κείμενο του ποιητή Κωστή Παλαμά με τον τίτλο «Η «ΥΠΑΤΙΑ» του Λεκόντ Δελίλ» σελίδες 276 έως 281, όπου δημοσιεύεται μια παραλλαγμένη μετάφραση του ποιήματος με την ημερομηνία περ. «Εστία» 25 Σεπτεμβρίου 1894. Ο Παλαμάς, μας δίνει επίσης και την εξής ακόμα χρήσιμη πληροφορία, επισημαίνοντάς μας ότι «Μέσα στα «Αρχαία Ποιήματα» υπάρχει και  δεύτερο μεγάλο ποίημα «Υπατία και Κύριλλος» είδος δραματικής σκηνής μέσα εις την οποίαν φανερώνεται εις τρόπον επικώτερο ο φιλοσοφικός ηρωϊσμός της Αλεξανδρινής παρθένας». Αναφέρεται στο γνωστό ποιητικό έργο του γάλλου ποιητή. Ο Κωστής Παλαμάς, επανέρχεται στο πρόβλημα της μετάφρασης του ποιήματος «ΥΠΑΤΙΑ» του γάλλου ποιητή, όταν στην εφημερίδα το «Άστυ» δημοσιεύονται αρνητικά σχόλια για την μετάφρασή του. Ο Παλαμάς, δημοσιεύει στο περιοδικό «Εστία» της 23 Οκτωβρίου του 1894, ένα εκτενές κείμενο «Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ «ΥΠΑΤΙΑΣ»», όπου αναλύει και επεξηγεί με παραστατικό και λεπτομερή τρόπο την μεταφραστική και γλωσσική στιχουργική του. Την μέθοδο που ακολούθησε και τους ποιητές που είχε υπόψη του, στην διάρκεια της μετάφρασης του ποιήματος. Το κείμενο καταλαμβάνει τις σελίδες 282-298 του ίδιου τόμου. (θα το μεταφέρω ξεχωριστά). Ο γάλλος παρνασσιστής ποιητής Σαρλ Λεκόντ ντε Λιλ, υπήρξε ένας θαυμαστής της αρχαίας κλασικής ελλάδας, είχε μαγευτεί από τα παγανιστικά θα γράφαμε ιδεώδη όπως και οι περισσότεροι ρομαντικοί ποιητές της γενιάς του. Το 1847 σύνθεσε ένα ποίημα με τον τίτλο Υπατία, αρκετά χρόνια αργότερα, το 1874 διαπραγματεύτηκε και πάλι το ίδιο θέμα και μας έδωσε και μια δεύτερη εκδοχή. Ο ποιητής διαπνέεται από έναν αντικληρικαλισμό, εναντίον της καθολικής εκκλησίας. Στο ποίημα αυτό ενοχοποιεί τους χριστιανούς. Με ποιητικό ενθουσιασμό διαλαλεί ο ντε Λίλ:

«Παρθένα μεγαλόπρεπη, χαίρε, έρωτά μου, χαίρε!

Η τρικυμία όταν έδειρε τον κόσμο των πατέρων,

τον ακολούθησες τρανό στην εξορία Οιδίποδα,

και μ’ άσβυστη παντοτινή τον τύλιξες αγάπη.»

και

«Τα σοβαρά μαθήματα της αρετής αιώνιας

από τα χείλη σου στάλαξαν και καρδιές μαγεύαν

και οι Γαλιλαίοι που φτερωτή στα ονείρατα σε βλέπαν,

ξεχνούσαν το νεκρό τους θεό μπροστά στους ακριβούς σου»

και

«Σοφή παιδούλα, πάναγνη μεσ’ στα θνητά σου αδέρφια,

ευγενικό, ακηλίδωτο μέτωπο μέσα στ’ άλλα,

και ποια ψυχή τραγούδησε σε πιο όμορφα χείλη απάνου,

κι άστραψε και πιο διάφανη σε μάτια πιο εμπνευσμένα;»

και

«Χτύπησε, αναθεμάτισε κ’ εσένα ο Γαλιλαίος

χυδαίος, μα πιο μεγάλη εσύ σωριάστηκες’ και τώρα

της Αφροδίτης το κορμί, του Πλάτωνα ο νους πάνε,

μισέψαν απ’ τον έλληνα τον ουρανό για πάντα»

και

«Κοιμήσου, θύμα ολόλευκο, στους βυθούς της ψυχής μας,

μέσα στο λωτοστέφανο παρθένο σάβανό σου,

κοιμήσου, η ρυπαρή ασχήμια στον κόσμο βασιλεύει,

το δρόμο εχάσαμε που φέρνει ολόϊσα προς την Πάρο.»       

Κάνοντας ένα χρονικό άλμα, σημειώνουμε ότι ποίημα για την φιλόσοφο Υπατία, έχει συμπεριλάβει και ο ποιητής Άγγελος Σ. Παρθένης, στην ανέκδοτη ποιητική του συλλογή με τίτλο, «Σκοτεινοί τόποι ή Σιδηρά Εποχή».

ΥΠΑΤΙΑ

«μετά τους Ναβαταίους και τους Εβραίους

η ώρα είχε φτάσει και γι αυτήν»

Απ’ την σχολή την πήραν

-«την αποκαθήλωσαν»-

με βία την άρπαξαν

στην εκκλησία την έφεραν

τα ρούχα της ξέσχισαν

στους δρόμους την έσυραν

άθλιο κουφάρι την κατάντησαν

στην φωτιά τέλος την πέταξαν

τίποτα να μην απομείνει.

Έτσι μαρτυρούσε ο Ιωάννης

ο Νικίου, ιστορικός κι επίσκοπος

για την κόρη του Θέωνα, τη φιλόσοφο

-το σεβασμό των αρχών είχε

τον έπαινο των μαθητών-

      και πώς

τον πατριάρχη Κύριλλο αποκαλούσε

νέο Θεόφιλο, το πλήθος που επευφημούσε

γιατί τη ‘μάγισσα’ και τ’ απομεινάρια

της λατρείας των ειδώλων, όλα

αυτός τ’ αφάνισε, τον τόπο καθάρισε

την αγαπημένη τους Αλεξάνδρεια

την Πόλη τους τη χριστιανική

Α. Σ. Π, 8/8/2018.

Το Δεκέμβριο του 2015 οι εκδόσεις Γαβριηλίδη, εκδίδουν την ποιητική «πρόζα» της ποιήτριας Ματίνας Μοσχόβη, ΥΠΑΤΙΑ, σελ. 48, τιμή 8.48 ευρώ. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο «Στον Παναγιώτη». Μια θεατρόμορφη σύγχρονη ποιητική αφήγηση, ένα ταξίδι στην Αλεξάνδρεια. Ο πυρήνας της ζωής και της αίγλης της Υπατίας γίνεται η αφορμή για να σταθεί μια εκ νέου σύγχρονη προσωπική ιστορία από την ποιήτρια. Της Μαρίας Πορφυρού. Καθαρό ύφος, ευαίσθητη γραφή ευδιάκριτοι υπαινιγμοί στην σκληρή πραγματικότητα της εποχής μας. Συγκινητικές εικόνες. Μικρά στιγμιότυπα ενός μονόπρακτου δράματος. Επεισόδια αφηγηματικών δραματικών στιγμών. Πρόσωπα σύγχρονα που μετέχουν της ιστορικής αχλής. Μια αυτοβιογραφική πρόταση της ποιήτριας με άξονα την Υπατία που η παρουσία της εποπτεύει την καθημερινή διαδρομή και τα συμβάντα. Το όνειρο και ο πόνος συμπλέκονται και δημιουργούν μια συστοιχία συγκινήσεων. Στιγμιότυπα ευτυχίας και οδυνηρού σπαραγμού. Γλώσσα πλούσια φορτωμένη με μαλάματα γυναικείας αισθαντικότητας.

«Πεσμένη στο κατάστρωμα της γης, ανεπιφύλακτη κάτοικός της, και μια ληθαργική μεμβράνη συσφαίρωνε αργά τους φρενιασμένους πόνους της. Οι λυγμοί ξετρύπωσαν, ξαφνικά, από μέσα της εικόνες: λίβας πάνω σε στάχυα, πρόσωπο μικρής φώκιας έξω από τα νερά, την έκσταση της μικρής Υπατίας που έτρεχε να αγκαλιάσει, δέντρο λωτού στο χιονισμένο σπίτι,  τον Άγγελο πανύψηλο, πού έσκυβε με ανασηκωμένο τον γιακά ν’ ανάψει το τζάκι στο πρώτο τους σπίτι, την Υπατία που αυτονανουριζόταν, τους ιριδισμούς του γέλιου της, τον στροβιλισμό από τα σταγονίδια της ευτυχίας στο δωμάτιο. Άχ, δωρήτρια ζωή, εκτυφλωτική!» σ.32

Στον θεατρικό χώρο, το 1968 ο ποιητής και συγγραφέας Θ. Δ. Φραγκόπουλος, θα κυκλοφορήσει το έργο «ΥΠΑΤΙΑ». Θ. Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΥΠΑΤΙΑ, εκδόσεις «ΕΡΜΕΙΑΣ»-Αθήνα χ.χ. (1968) Θέατρο, σελίδες 88, τιμή δραχμές 200.  Τυπώθηκε στο Τυπογραφείο Βελισ. Γ. Παύλου. Μεθώνης 6. Σε 1000 αντίτυπα για λογαριασμό των εκδόσεων ΕΡΜΕΙΑΣ. (Βιβλιοπωλείον Qartier Latin) Βουκουρεστίου 40. Στην έκτη σελίδα που αναφέρονται τα άλλα Έργα του συγγραφέα, στην κατηγορία Θέατρο αναφέρονται: Καρτερία 1957, Καποδίστριας 1959, Υπατία (έκδοση πολυγραφημένη) 1968. Το έργο είναι αφιερωμένο «Για την Πάτη με αγάπη». (Θεατρική Μυθιστορία σε τρείς πράξεις, σ. 9-85. Επίμετρο 87-88). Η δράση διαδραματίζεται στην Αλεξάνδρεια, τη Μεγάλη Παρασκευή του 415 μ.Χ. Το μοναδικό σκηνικό παρουσιάζει το αίθριο του παλατιού του Επάρχου. Πράξη πρώτη: πρωί, Δεύτερη πράξη: μεσημέρι, Τρίτη πράξη: βράδυ.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΘΕΟΦΙΛΟΣ: Πατριάρχης Αλεξανδρείας  //  ΚΥΡΙΛΛΟΣ: Ανεψιός του, (υστερότερα ο Άγιος Κύριλλος) //

ΟΡΕΣΤΗΣ: Πρεφέκτος Άνω και Κάτω Αιγύπτου // ΙΑΛΕΜΟΣ ΜΑΙΜΩΝΙΔΗΣ: Ηγέτης της Συναγωγής//

ΙΟΥΔΑΣ ΑΣΤΑΡΩΧ: Εβραίος φιλόσοφος, δάσκαλος του Ορέστη.// ΙΩΑΝΝΗΣ ο ΑΙΘΙΟΨ: Γνωστικός φιλόσοφος//

ΣΥΝΕΣΙΟΣ: Επίσκοπος Πενταπόλεως //  ΘΕΩΝ: Μαθηματικός και φιλόσοφος//

ΑΒΕΝΤΙΟΣ ο ΑΡΜΕΝΙΟΣ: Μοναχός της Νιτρίας //  ΙΕΡΑΞ: Οχλαγωγός, της εμπιστοσύνης του Θεόφιλου//

ΜΝΗΣΘΗΤΟΣ: Άλλος μοναχός // ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ: Εκατόνταρχος // ΘΑΪΣ ή ΙΟΠΠΑΙΑ: Διάσημη Εταίρα //

ΥΠΑΤΙΑ: Διάσημη φιλόσοφος, κόρη του Θέωνος // ΡΟΥΘ: Γυναίκα του Ιούδα Ασταρώχ //

Όχλος, Μοναχοί, Αυτοκρατορικοί στρατιώτες

     Το έργο όπως μας λέει ο συγγραφέας αρχίνησε να γράφεται το 1956 στην Βυρηττό και μοιράστηκε με τον συγγραφέα της τις ταλαιπωρίες της τελευταίας δεκαπενταετίας, όταν ο ίδιος εργάζονταν στην διεύθυνση προβολής του ΕΟΤ. Γράφει σχετικά στο ΕΠΙΜΕΤΡΟ: «Το έργο αυτό παρεκκλίνει από την ιστορική αλήθεια, όπως μας την έχουν παραδώσει οι (συνήθως απληροφόρητοι, άκριτοι, υστερόβουλοι, μνησίκακοι και γενικά αναξιόπιστοι) πρωτοβυζαντινοί χρονογράφοι, μόνο με μια ιστορική συμπύκνωση τριών περιστατικών και συνέβηκαν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα: όταν εκτελείται η Υπατία από τον όχλο, ο Πατριάρχης Θεόφιλος είναι κι’ όλας ένα χρόνο πεθαμένος, ενώ η εξέγερση των Εβραίων της Αλεξάνδρειας θα γίνει ένα έτος μετά το θάνατο της Υπατίας.

Βασική μου πηγή στάθηκε, εκτός από την Σουϊδα, ο Ιωάννης ο Νικίου (που μου τον υπέδειξε ο Γιάννης Γκαρύ, της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Βηρυττό), όπου βρήκα μεταξύ άλλων και την ένδειξη της ύπαρξης του Ιέρακα, καθώς και ένα μοναχό Αμμώνιο που αποτέλεσε πρότυπο για το πλάσιμο των χαρακτήρων του αρμένη καλόγερου Αβέντιου και του στυλίτη Μνήσθητου στο έργο μου. όσο για τον φιλόσοφο Ιωάννη, χρησιμοποίησα την ένδειξη πως ανάμεσα στους Αλεξανδρινούς φιλοσόφους του καιρού εκείνου υπήρχαν και αρκετοί νεγρικής καταγωγής, με πρώτον ανάμεσά τους ίσως και τον ίδιο τον μεγάλο Πλωτίνο.

Η υπεραπλούστευση μιας τόσο μεταιχμιακής περιόδου σαν τον πέμπτο αιώνα μ. Χ. στα μάτια των σημερινών ανθρώπων, που δεν τους είναι εύκολο να εννοήσουν πως εκείνο τον καιρό ο ελληνισμός και ο χριστιανισμός ήταν δυό αγριώτατοι και αδυσώπητοι αντίπαλοι, μας έχει κάνει να βλέπουμε με πολύ χριστιανόφιλη ματιά τις υπερβασίες της νέας θρησκείας απέναντι στην παλιά κοσμοθεωρία: αυτήν ακριβώς την υπεραπλούστευση προσπάθησα να αποφύγω, δίνοντας τα πρόσωπα του Θεόφιλου και του Κύριλλου (πρόσωπα γνωστά της πατρολογίας, ιδίως για τη μισαλλοδοξία και το φανατικό τους μίσος απέναντι σε κάθε έναν που δεν συμφωνούσε μαζί τους, περιλαμβάνοντας και τον άκακο Ιωάννη τον Χρυσόστομο) έτσι όπως τα απέδωσα.». Θεατρική τραγωδία με θέμα την ΥΠΑΤΙΑ είναι και το βιβλίο του γάλλου (Cabriel Trarieux) Γκαμπριέλ Τραριέ, Υπατία, σε επιμέλεια και μετάφραση Γιάννη Καρβέλα, εισαγωγή Ζορζ Κλεμανσό, εξώφυλλο Χάρις Τσεκούρα, που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο της Θεσσαλονίκης University Studio Press, 2000, σελίδες 108, τιμή 7 ευρώ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΚΑΙ Η ΥΠΑΤΙΑ, του Γιάννη Καρβέλα, σ.7-9 //  GABRIEL TRARIEUX, του Γ. Κ., σ. 11//

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΖΟΡΖ ΚΛΕΜΑΝΣΟ (Georges Clemenceau), ΣΤΗΝ «ΥΠΑΤΙΑ», σ. 13-16

ΥΠΑΤΙΑ, σ. 17-87

Τα πρόσωπα του δράματος

Υπατία, κόρη του Θέωνος // Σιμαίθα, ακόλουθος της Υπατίας // Κύριλλος, επίσκοπος Αλεξανδρείας//

Χρύσης, νέος άνδρας, χριστιανός // Ορέστης, Ρωμαίος διοικητής Αλεξανδρείας // Θέων, γηραιός ιερέας των θεών //

Μωχάμετ, γηραιός Ιουδαίος //Νικίας, εραστής Ελένης // Πέτρος, διάκονος Κυρίλλου // Αμμώνιος // Ευρυβάτης // Τίμαιος //

Εύδωρος, // (φίλοι του Θέωνος και της Υπατίας) // Οι Μοναχοί της Νιτρίας // Δούλοι και ακόλουθοι // Άνθρωποι του λαού //

Αγγελιοφόρος

Το δράμα εκτυλίσσεται στην Αλεξάνδρεια το 415

ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ

Εικόνα πρώτη: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΥ, σ. 19-30 // Εικόνα δεύτερη: Η ΑΝΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΝΑΟ, σ. 31-42

ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

Εικόνα τρίτη: ΠΑΛΛΑΣ ΑΘΗΝΑ, σ. 43-51 // Εικόνα τέταρτη: ΤΟ ΚΑΙΣΑΡΕΙΟ, σ. 52-59

ΠΡΑΞΗ ΤΡΙΤΗ

Εικόνα Πέμπτη: ΥΠΑΤΙΑ ΚΑΙ ΧΡΥΣΗΣ, σ. 60-76.

ΠΡΑΞΗ ΤΕΤΑΡΤΗ

Εικόνα έκτη: ΟΙ ΜΟΝΑΧΟΙ ΤΗΣ ΝΙΤΡΙΑΣ, σ. 77-85 // Εικόνα έβδομη: Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ, σ. 86-87

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ, σ. 89-99 // ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ, σ. 101-103 //  ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ, σ. 106.

Το Παράρτημα περιλαμβάνει το σχετικό απόσπασμα του Βίου της Υπατίας, από την Εκκλησιαστική Ιστορία του χριστιανού συγγραφέα Σωκράτη του Σχολαστικού. Επίσης, δημοσιεύεται κείμενο της αμερικανίδας συγγραφέως Νάνσυ Νιετούπσκι, «Η Υπατία της Αλεξάνδρειας» σε μετάφραση από τα αγγλικά του Γιάννη Καρβέλα, σελ 90-99. Το μικρό δοκίμιο της αμερικανίδας οφείλουμε να το προσθέσουμε στις άλλες επίσημες ιστορικές αναλύσεις και έρευνες σχετικά με την Υπατία. Πολύ καλή και βοηθητική η επιλογή του μεταφραστή να το συμπεριλάβει στην έκδοση του θεατρικού έργου. Γράφει στην Εισαγωγή του ο πολιτικός και θεατρόφιλος  Ζορζ Κλεμανσώ: «Δεν θα πω τίποτα για το έργο, διότι θέλω ν’ αφήσω την ευχαρίστηση της ανακάλυψης στον αναγνώστη. Παρουσιάζω μόνο τέσσερα πρόσωπα, την Υπατία, τον επίσκοπο Κύριλλο, τον έπαρχο και τον Χρύση.

Ο Κύριλλος είναι ένας από τους πρωτόγονους εκείνους χριστιανούς επισκόπους οι οποίοι κήρυτταν το Ευαγγέλιο και ταυτόχρονα έδιναν τη σκαπάνη στους αρχαίους ναούς, τη ράβδο και μάχαιρα στους πιστούς των θεών. Όταν εμφανίζεται ως νικήτρια, εν αναμονή της επιτυχίας του Ηρακλείου, η Υπατία αποκρούει με βδελυγμία την πρόταση του Ορέστη να ρίξουν τον Κύριλλο και τους δικούς του στα λιοντάρια της Νουμιδίας.

Αντίθετα, ο Κύριλλος δεν βρίσκει άλλη λύση παρά να καλέσει τους εγκληματίες μοναχούς της ερήμου και να τους διατάξει να επιτεθούν άγρια στον Θέωνα, την Υπατία κι εκείνους που τόλμησαν να τους ακολουθήσουν ως το τέμενος του Απόλλωνα. Και όταν το αίμα έχει χυθεί και ο φόνος πραγματοποιηθεί, ακούστε τα λόγια του:

Αυτή ήταν η εκδίκηση που τους είχε επιφυλάξει ο Θεός.

Χθές βράδυ προετοίμαζαν τα μεγαλεπήβολα σχέδιά τους. Νάτοι, λοιπόν, θερισμένοι σαν ζιζάνια και η Εκκλησία θριαμβεύει σε όλα τα μέρη. Από δω και στο εξής ανακωχή και τέρμα στα αντίποινα! Είθε κανείς να μην αγγίξει τούτα τα πτώματα! Ας γίνουν λεία των αρπακτικών πουλιών, περιμένοντας την αρωγή του Αυτοκράτορα. Ας αποδώσουμε στον Καίσαρα το ξίφος του Καίσαρα. Αυτοί που τα χέρια τους μολύνθηκαν, αν και το αίμα τους ήταν αντίθρησκο, θα φροντίσουμε να μετανοήσουν δημοσίως και να νηστέψουν για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα. Τώρα εμείς όλοι ας αποδώσουμε δόξα σ’ εκείνον από τον οποίον εκπορεύεται όλη η νίκη-εις τον Θεόν τον πατέρα, τον Υιόν κα το Άγιο Πνεύμα. Αμήν!.

Παρατηρήστε τώρα πώς η εντολή από το όρος «ου φονεύσεις» μπορεί να μεταφραστεί επίσημα και γραφειοκρατικά σε ευσεβή εγκλήματα. Ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο. Ο Αναξαγόρας δραπέτευσε για να σώσει την κεφαλή του, η Ασπασία διώχθηκε για τις θεωρίες της των ουρανίων φαινομένων και γλίτωσε από τους δικαστές της χάρη στα δάκρυα του Περικλή. Αυτά είναι μερικά χαρακτηριστικά της ελληνικής μισαλλοδοξίας. Αλλά πόσο σπάνια!»

Στον χώρο της ελληνικής πεζογραφίας έχουμε το ιστορικό μυθιστόρημα του αθηναίου συγγραφέα Δημήτρη Βαρβαρήγου, ΥΠΑΤΙΑ.  Η συγκλονιστική ιστορία της γυναίκας που δίδασκε παντού το ελληνικό πνεύμα, συγκρούστηκε με τον κλήρο και κατηγορήθηκε ως μάγισσα. εκδόσεις «ΆΓΚΥΡΑ» Δ. Α. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ», Αθήνα 2005, σελ. 530, τιμή 18.50 ευρώ.  Το καλογραμμένο μυθιστόρημα χωρίζεται σε βιβλίο πρώτο και αποτελείται από 33 κεφάλαια, και σε βιβλίο δεύτερο που αποτελείται από 19 κεφάλαια, και το Παράρτημα, σελίδες 513-529. Το παράρτημα περιλαμβάνει την Ιστορική αναφορά, Σημειώσεις του συγγραφέα, τις Ιστορικές όψεις προσώπων, τις Ιστορικές όψεις της Αλεξάνδρειας και τις Ιστορικές αναφορές. Το πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα, απαρτίζεται τόσο από εικόνες που βασίζονται στα ιστορικά στοιχεία όσο και από φανταστικά επεισόδια, διαλόγους και εικόνες αναφορές σε πραγματικά όμως της ιστορίας γεγονότα και πρόσωπα. Επεισόδια που σπονδυλώνουν μια επαρκή και πειστική τοιχογραφία της εποχής που διαδραματίστηκαν τα γεγονότα γύρω από την Υπατία. Η εμπεριστατωμένη έρευνα έρχεται αρωγός της μυθιστορηματικής αφήγησης και βοηθά την πλοκή των επεισοδίων. Καλογραμμένο μυθιστόρημα που κυλάει ευχάριστα και διαβάζεται χωρίς δυσκολίες. Ύφος απλό και στρωτό. Γλώσσα επίσης στρωτή χωρίς σκοτεινές παρανοήσεις σε κομβικά της αφήγησης περιστατικά. Μια δεύτερη μυθιστορηματική πρόταση πάνω στην Υπατία, είναι το μυθιστόρημα της γεννημένης στην Κωνσταντινούπολη, Άννας Γκέρτσου-Σαρρή, «Σχετικά με την Υπατία…», εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα- Οκτώβριος 2010, σελ.328, τιμή 14 ευρώ. Το μυθιστόρημα και από αισθητικής άποψης είναι εξαιρετικό. Η κυρία Γκέρτσου κάτοχος της μυθιστορηματικής τέχνης και τεχνικής μας έχει δώσει πριν μερικά χρόνια και άλλα δείγματα γραφής της που αφορούν είτε ποιητές όπως ο Πίνδαρος ή η Σαπφώ, είτε βιβλία που άπτονται του χώρου της ιστορίας και των λαϊκών θρύλων. Κάτω από μία θα τολμούσα να έγραφα αστυνομική ματιά, πλάθει δύο άλλους κεντρικούς ήρωες, την Ευδοκία στενή φίλη της φιλοσόφου Υπατίας και τον ρωμαίο ανακριτή Μάρκελλο, όπου διερευνά τον φόνο της φιλοσόφου, και δεν προέρχεται από το ίδιο γεωγραφικό περιβάλλον με αυτήν. Ο αρχικός αρχαίος ιστορικός πυρήνας πληροφοριών, μεταφέρεται στα καθ’ ημάς και εξετάζεται σαν μια αναψηλάφηση μιας «δίκης» ή αστυνομικής έρευνας μιας δολοφονίας, στο σήμερα. Ο χρόνος επεκτείνεται από την αρχαία εποχή στις παρυφές των συνόρων της δικής μας εποχής. Η σύγχρονη και έξυπνη αυτή διαχείριση ενός αρχαίου παλαιότερου ιστορικού υλικού, που δεν έχει να κάνει μόνο με την φιλόσοφο αλλά και με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της αλεξανδρινής περιόδου, δεν αντιβαίνει της μυθιστορηματικής αλήθειας, ούτε των σύγχρονων μεταγενέστερων ιστορικά συμπερασμάτων που βγαίνουν από τον φακό ενός σύγχρονου «επιθεωρητή». Η συγγραφέας γνωρίζει να δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα μέσα στην οποία στήνει την αφηγηματική της πλοκή. Μια ατμόσφαιρα ιστορικού μυστηρίου που κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη, χωρίς να τον κουράζει με ιστορικά βαρίδια, ώστε να νομίζει ότι διαβάζει ιστορικό δοκίμιο. Το ιστορικό υλικό δομείται στις σωστές του αναλογίες ώστε να μην σταματά η ροή της αφήγησης ούτε να διακόπτεται ο χρόνος της. Η  σύγχρονη αυτή εξέταση, ένα είδος «αναψηλάφησης» της υπόθεσης, δεν αλλοιώνει την ιστορική αλήθεια που βασίζεται σε ερευνητικές πηγές και πληροφορίες που έχουν άμεση σχέση με το θέμα. Ωραία πυκνή πλοκή και γραφή. Λόγος στρωτός και ύφος καθαρό και όπου το απαιτεί η δράση περισσότερο σφιχτό και άλλοτε χαλαρό. Υπάρχει όπως αναγνωστικά καταλαβαίνω την μυθιστορηματική της γραφή μια ισορροπία μεταξύ ιστορίας και μυθιστορηματικής «αστυνομικής» ανάπλασης των γεγονότων. Η συγγραφέας οικοδομεί χαρακτήρες ηρώων που στέκονται, είναι ολοκληρωμένοι, έχουν την δική τους βαρύτητα ανεξάρτητα αν παίζουν πρωτεύοντα ή δευτερεύοντα ρόλο μέσα στην εξέλιξη της υπόθεσης. Το πλέγμα επίσης των ερωτήσεων που θέτονται από τον Μάρκελλο συνηγορούν στην αποδοχή της σύγχρονης προβληματικής της αφήγησης, που στο βάθος της εμπεριέχει την ιστορική αλήθεια και ερμηνεία της.

Τέλος, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφορεί το βιβλίο του ισπανού συγγραφέα Πέδρου Γκάλβεθ,  ΥΠΑΤΙΑ, Η γυναίκα που αγάπησε την επιστήμη, σε μετάφραση Λήδας Παλλάντιου, Αθήνα, Νοέμβριος 2017, σελ. 254, τιμή 9.90 ευρώ. Ο ισπανός συγγραφέας Pedro Calvez, όπως αναφέρει, αφιερώνει το βιβλίο «Στη μνήμη του πατέρα μου, του μαθηματικού Χοσέ Γκάλβεθ, που μου εμφύσησε από τα παιδικά μου χρόνια το θαυμασμό για τη μορφή της Υπατίας». Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη και δέκα κεφάλαια. Ξεκινώντας από «Το ένδοξο ξημέρωμα» και κλείνοντας την εξιστόρηση με «Το μαύρο κοράκι». Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι εξαιρετικό. Μέσα από έναν σοφά οργανωμένο μυθιστορηματικό λόγο ο συγγραφέας μας αφηγείται την βιογραφία της φιλοσόφου Υπατίας, τα περιστατικά του βίου της, την συμβολή της στον χώρο της επιστήμης και των μαθηματικών, την πρωτοπόρα σκέψη της, την καθημερινή δράση της, και τον φανατισμό και την μισαλλοδοξία του κοινωνικού περίγυρου. Το βιβλίο αυτό μπορεί να διαβαστεί σαν ένα ιστορικό δοκίμιο, σαν μία μυθιστορηματική βιογραφία, σαν ένα έργο που σου ξυπνά το ενδιαφέρον για τις επιστήμες, τα μαθηματικά, την φιλοσοφία, την ίδια την ζωή. Έχει επίπεδα, επίπεδα ανάγνωσης χωρίς να επικαλύπτει το ένα το άλλο αλλά συμπληρώνει το ένα το άλλο. Είναι μια βιογραφία και την ίδια στιγμή έχεις την αίσθηση ότι διαβάζεις ένα ιστορικό δοκίμιο. Έχουμε μπροστά μας ένα μυθιστόρημα που απεικονίζει την επιστημονική σκέψη του ανθρώπου αλλά παράλληλα και τον τυφλό φανατισμό μιας κοινωνίας ή μεγάλης μερίδας της. Έχουμε μια Ηρωίδα της αρχαιότητας που συγκρίνεται με τον αρκετά μεταγενέστερό της, Τζορντάνο Μπρούνο που κάηκε στην πυρά. Το δέκατο κεφάλαιο του μυθιστορήματος, είναι μια συγκεφαλαίωση της πορείας και του προσώπου της Υπατίας μέσα στην ξενόγλωσση λογοτεχνία, που, ο ισπανός συγγραφέας εξετάζει και κριτικάρει αποσπάσματα τόσο αρχαίων όσο και νεότερων πηγών. Ο Πέδρο Γκάλβεθ μέσα από τον μυθιστορηματικό του λόγο μας κάνει κοινωνούς ζητημάτων της φιλοσοφίας και των μαθηματικών, που σε διαφορετική περίπτωση θα μας ξένιζαν ή θα μας απωθούσαν σαν αναγνωστικά μη προσβάσημα.

     Στα βιβλία που ταξιδέψαμε, έστω και στα γρήγορα, ιδιαίτερα στα ιστορικά και μυθιστορηματικά έργα, ανακαλύπτουμε με ευχάριστη έκπληξη ότι η φιλόσοφος Υπατία, η γυναίκα Υπατία, η δολοφονημένη Υπατία, παρέμεινε ένα σύμβολο αγώνων για την ελευθερία της σκέψης, των ιδεών, της προάσπισης των επιτευγμάτων της επιστήμης. Όλα διαβάζονται ευχάριστα. Όλα μας μιλούν για αυτήν την απροκάλυπτη κτηνωδία με την οποία της συμπεριφέρθηκαν στην εποχή της. Ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία δεν έχει χρώμα, θρησκευτικό πιστεύω, κοινωνική ή άλλη καταγωγή. Το μαρτυρολόγιο μέσα στην Ιστορία είναι μεγάλο.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 17/1/2020

ΥΓ. Άρωμα γυναίκας στην Ελληνική προεδρία, εορταστικά οικογενειακά ταξίδια στο Παρίσι για άλλους. Έ, όχι και στην Κούβα του κομαντάτε Χριστουγεννιάτικα. Α Παρί, που τραγουδούσε και ο αξέχαστος Υβ Μοντάν.