Η ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου και οι κριτικοί της

          ΔΙΑΛΕΧΤΗ ΖΕΥΓΩΛΗ-ΓΛΕΖΟΥ

      (Απείρανθος-Νάξος  1/1/1907-23/7/1996)

         «Η μελέτη του έργου τέχνης επιβάλλει μια στροφή, μια κάμψη της ύπαρξής μας προς το παρελθόν. Γιατί, βέβαια, το υψηλό έργο τέχνης διεκδικεί την επιβίωσή του μέσα στον μέλλοντα χρόνο, αλλά έχει πλασθεί μέσα στον παρελθόντα χρόνο. Ό,τι εσόδειασε ο άνθρωπος ως Τέχνη, από την βαθιά αρχαιότητα ως σήμερα, κι ως τους αιώνες, είναι παρελθόν. Και το ζούμε, ως «βιαστικά κι άπειρα όντα της στιγμής» αιωρούμενοι ανάμεσα στο παρελθόν τους, στο παρελθόν μας και στο μέλλον μας.

      Πώς όμως ν’ αντιμετωπίσουμε την ποίηση της Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου, που επιχειρεί μια ποιητική μεταστοιχείωση και μιάν αισθητική κρυστάλλωση του παρελθόντος; Πού μας μιλεί, δηλαδή, για το παρελθόν μέσα στο παρελθόντα χρόνο; Το γεγονός πώς η ποιήτρια σπάνια ενδιαφέρεται να καθηλώσει ποιητικά το παρόν και πως χρησιμοποιεί συνηθέστατα τους ρηματικούς χρόνους της ανάμνησης, δηλαδή τον παρατατικό, τον αόριστο και τον υπερσυντέλικο, τους παρελθοντικούς χρόνους, δημιουργεί ένα παρελθόν βιωμάτων μέσα στον παρελθόντα χρόνο. Μας μιλά για έναν κόσμο που έφυγε, για μια προσωπική ζωή φευγάτη, με τον τρόπο μιάς φυγής, του παρελθόντος που διεκδικεί την αθανασία του με το μυστηριώδες δικαίωμα της αληθινής τέχνης. Και το πνευματικό αυτό γεγονός  δεν έχει μόνον αξία αισθητική αλλά και υπαρξιακή και κοινωνική….».

                    Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, «ΑΛΦΑΒΗΤΟ» Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Βιβλία της

-Τραγούδια της Μοναξιάς, πρόλογος: Κωστής Παλαμάς, εκδ. Μουσικά Χρονικά 1931.

ΔΙΑΛΕΧΤΗΣ Ι. ΖΕΥΓΩΛΗ, «ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ»

     Τα ποιήματα της Διαλεχτής Ζευγώλη που έχω μπροστά μου χειρόγραφα είναι ξεχωρισμένα από μακρότερη σειρά’ η νέα ποιήτρια, γέννημα και θρέμμα της Νάξου, πρό δύο χρόνων, αν καλά θυμούμαι, περαστική από την Αθήνα, τα είχε αφήσει με την παράκληση να ρίξω μιά ματιά. Από την πρώτη ματιά η ποιήτρια κινά την προσοχή. Χαίρεται, πρώτ’ απ’ όλα, την ευχέρεια του στίχου, χάρισμα πολύ περισσότερο απ’ ό,τι στην αρχή φαίνεται’ δηλονότι της έτυχε μουσικό αυτί, το κυριώτατο πού ζητάει κανείς από τον ποιητή (ακόμα κι από τον κριτικό του, αν θέλη να μη γλυστρά σε ανοησίες). Και βέβαια πρίν προχωρήσουμε στα πολυσύνθετα και στα δυσκοσύλληπτα συστατικά πού κάνουν την ποίηση, πρέπει να σταματήσουμε στο μουσικό αυτί’ και η ποίησις, καλά καλά, δεν είναι τίποτε περισσότερο, παρά μια μελωδία από μετρημένα λόγια. Η μελωδία του είδους τούτου είναι φυσικό προτέρημα της Ναξιώτισσας, από την Απείρανθο, ποιήτριας. Δεν υπολείπεται παρά να την αναπτύξη αγάλια αγάλια, από τα απλούστερα και τα λαϊκώτερά της περπατήματα, βαδίζοντας πάντα με την απλότητα και με τη λαϊκότητα ακόμη, γνωρίσματα του περιβάλλοντος γύρω της, στα λεπτότερα και τα σπανιώτερα. Το τραγούδι της Διαλεχτής Ζευγώλης μας δείχνουν τί θα μπορούσε να κατορθώση, τρία της, π.χ. ποιηματάκια, μέσ’ από τη σειρά πού βρίσκεται μπροστά μου: 1) Το τραγούδι «Στον ίσκιο της ελιάς» ριμμένο με τη φροντίδα της μορφής πού φανερώνει το γνήσιο εργάτη του στίχου. 2) «Η μπαλάντα του αδερφού»’ το παίρνω σχεδόν στην τύχη, από άλλα ανάλογα, πού ευρύνει με αυτιά το ιδιαίτερο εγώ της, κ’ ενδιαφέρετε και υποδύεται καταστάσεις και πρόσωπα της γύρω της ζωής, στοργικά, ειδυλλιακά. 3) Το ποίημα πού το τιτλοφορώ από τον πρώτο στίχο του «Απόψε δε με χόραγε η παρθενική μου κλίνη», παλλόμενο από την παθητική της καρδιάς ελευθεροστομίας, χωρίς την οποία ποίησις δεν μπορεί να υπάρξη. Τα σημάδια αυτά, στην αρχή τους ακόμα μας φέρνουν να διαισθανόμεθα και να προσμένουμε περισσότερα και καλύτερα, ανίσως  μείνη αγνή και απείραχτη η λυρική της διάθεσις, από τη νέα ποιήτρια. Μας μαρτυρεί κ’ εκείνη κάποιο ανθοβόλημα του ποιητικού δέντρου, τον καιρόν αυτό, χάρις εις την έμπνευση της γυναικείας ψυχής.  Κωστής Παλαμάς, ημερομηνία Προλόγου 19.3.31.

-Ο Κύκλος της Αγάπης, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων-Αθήνα 1964

-Τα δύο Φεγγάρια, εκδ. Ιωλκός- Αθήνα 1970

-Ο Κύκλος των Πικρών Ωρών, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων-Αθήνα 1964

-Φθινοπωρινό Φως, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων- Αθήνα 1984

-Η Αγέρινη Κλωστή, εκδ. Οι Εκδόσεις των Φίλων-Αθήνα 1993

-Παροιμίες από την Απείρανθο της Νάξου, Αθήνα 1963

Ποιήματά της σε περιοδικά

ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

-τεύχος 124/1-4-1928, σ.2, 6, «Δυό μάτια», «Στη γωνιά», «Το Στεφάνι», «Το ποτάμι».

-τεύχος 127/23-4-1928, σ. 6, «Φύλλα»

-τεύχος 128/29-4-1928, σ. 3, «Ανοιξιάτικο», «Ειπ’ ο ήλιος», «Στο κοιμητήρι»

-τεύχος 130/13-5-1928, σ. 2, 4, «Το πρώτο φιλί», «Μοιρολόι», «Στους κήπους»

-τεύχος 131/20-5-1928, σ. 5, «Παιχνίδια»

-τεύχος 132/27-5-1928, σ. 5, «Η φλογέρα»

-τεύχος 157/18-11-1928, σ. 8, «Μαρασμός»

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

-τεύχος 12/30-6-1935, σ. 9, «Το πρώτο γέλασμα»

-τεύχος 18/3-4-1937, σ. 5, «Εν Ειρήνη»

ΠΕΙΡΑΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

-τεύχος 6/12, 1942, σ. 331, «ΔΕΙΛΙΑ»

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

-χρόνος 6^ος/1949, σ. 99, «Κλαίει σιγά…», «Μισεμός», «Απ’ το παράθυρο…»

-χρόνος 7^ος /1950, σ. 178, «ΑΠΟΔΗΜΙΑ», «ΑΠΑΝΤΟΧΗ», «ΤΟ ΚΑΘΕ ΓΡΑΜΜΑ»

-χρόνος 9^ος /1952, σ. 210, «ΡΩΜΑΝΤΙΚΟ»

-χρόνος 10^ος /1953, σ. 207, «ΕΙΚΟΝΑ»

-χρόνος 15^ος /1958, σ. 184, «ΑΝΕΒΑΣΜΑ»

-χρόνος 20^ος /1963, σ. 437, «ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΙ», «Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ»

-χρόνος 27^ος /1970, σ. 208, «Εμείς θα τραγουδήσουμε…», «Βάλσαμο στην ψυχή μας…»

-χρόνος 28^ος /1971, σ. 163, «ΤΑ ΤΕΙΧΗ»

-χρόνος 29^ος /1972, σ. 148, «ΑΧΑΝΕΣ»

-χρόνος 36^ος /1979, σ. 116, «ΕΥΔΙΑ», «ΠΑΤΡΙΔΑ»

-χρόνος 40^ος /1983, σ. 142, «ΧΩΡΙΣΜΟΣ»

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ

-τεύχος 1331/ Χριστούγεννα 1982, σ. 28, «ΤΟΥ ΑΙ-ΓΙΑΝΝΙΟΥ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ»

ΕΥΘΥΝΗ

-τεύχος 187/7, 1987, σ. 339, 340, «Αυτή η πέννα…», «Τα κάτοπτρα»

Βιβλιογραφικές πληροφορίες

-Βαγγέλης Αθανασόπουλος, ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ 19^ΟΥ ΚΑΙ 20^ΟΥ ΑΙΩΝΑ. Τόμος Β΄ Σεφέρης, Θέμελης, Ρίτσος, Βρεττάκος, Ελύτης, Ζευγώλη-Γλέζου, Παπαδίτσας, εκδ. Καστανιώτη-Αθήνα 1995, σελ. 263-295.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΧΩ ΤΩΝ ΗΧΩΝ ΣΤΗΝ ΗΧΩ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ: ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΜΙΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ.

Σκόρπιες θέσεις του πειραιώτη ποιητή και καθηγητή πανεπιστημίου Βαγγέλη Αθανασόπουλου για την ποιήτρια:

-«Πραγματικά, εάν η ποίησή της εξεταστεί από την άποψη του τρόπου σύνθεσης, διαπιστώνει κανείς πως συγκροτείται πάνω στη φυσική-δηλαδή ασυνείδητη-βάση μιάς ποίησης – χειροτεχνήματος. Από μιά τέτοια βάση ξεκινώντας η ποιητική ικανότητα  της Ζευγώλη έφτασε στο σημείο να γίνει μιά τέχνη ποιητική-δηλαδή, μια ικανότητα που κατόρθωσε  να αποκτήσει συνείδηση αυτής της ίδιας και με τον τρόπο αυτό να σχηματίσει και μιά-έστω στοιχειώδη-θεωρία της, μιά εμπειρική της ποιητική», σ. 264.

-«Η ποιήτρια δεν δουλεύει με τον στίχο αλλά με το ζευγάρι των στίχων», σ. 265

-«Το ζευγάρι, λοιπόν, αποτελεί τη βασική μονάδα της ποίησής της: το δίστιχο είναι ο στίχος της, εκείνος ο στίχος πού μέσα σε αυτόν θέλει να κλείσει όλη της την ποίηση», σ. 270.

-«Μέσω της ομοιοκαταληξίας πολύ  συχνά η ποιήτρια δημιουργεί μιάν αντηχητική ομοιότητα στο κλείσιμο των στίχων, πού υποβάλλει ένα πλαίσιο ενότητας, το οποίο με τη σειρά του λειτουργεί εξισορροπητικά ως προς την πολλαπλότητα των εικόνων των οποίων η σχέση πολύ συχνά δεν είναι σαφής»., σ.272.

-«Καταλήγοντας αισθάνομαι την ανάγκη να ομολογήσω πώς ερέθισμα και κίνητρο αυτού του μικρού μελετήματος αποτέλεσε το γεγονός πώς η ποίηση της Ζευγώλη είναι «αυτοφυής» και η ποιητική της «φυσική», σ. 294.     

-Χ(ρήστος) Γ(ιανναράς)  περ. Σύνορο τχ. 34/Καλοκαίρι 1965, σ. 166,  βιβλ/κη

ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ-ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου: «Ο κύκλος της αγάπης»- «Ο κύκλος των πικρών ωρών». Ποιήματα. «Οι εκδόσεις των φίλων», Αθήνα 1964.

     Υπάρχει μια παρρησία σ’ αυτά τα ποιήματα. Γιατί είναι σχεδόν τόλμη σήμερα να βγής και να μιλήσης στους ανθρώπους με μιά σεμνή ευαισθησία, πού διακονεί την αλήθεια της ζωής ταπεινά. Λίγοι είναι, που σπάνε το ασφυκτικό κέλυφος του εγωκεντρισμού της ποίησης. Ακόμα και τα πιο προσωπικά ποιήματα της κυρίας Γλέζου, στους δύο αυτούς τόμους, ξεπερνάνε τον εαυτό της, δεν αναλίσκονται σε αυτοϊκανοποίηση.

     Είναι φανερή και η πορεία του ανθρώπου σ’ αυτά τα βιβλία. Μια ωριμότητα ζωής και τέχνης, πού κερδίζεται με το πέρασμα του καιρού. Τι περίεργο! «Ο κύκλος της αγάπης» είναι πιό πονεμένος από τον «κύκλο των πικρών ωρών»… Ίσως γιατί στις πικρές ώρες ωριμάζει περισσότερο αυτή η απάρνηση, η έξοδος από τον εαυτό μας, πού είναι το μέγιστο κέρδος στη ζωή. Άς θυμηθούμε τον ευαγγελικό λόγο: πρέπει να «απολέσης» για να «σώσης».

      Αυτή την «κένωση» του ποιητή τη βρίσκω περισσότερο στα ποιήματα, πού μιλάνε για το νησί και τη ζωή των ανθρώπων του χωριού, ο στίχος είναι μόνο μιά αγάπη και τρυφερότητα, έχει παραιτηθή από περιττές αισθητικές φιλοδοξίες, περιορίζεται να ζωγραφίση το νησί όσο μπορεί πιό πιστά, όσο μπορεί περισσότερο με την ψυχή κι όχι με το λόγο-σαν τους παληούς βυζαντινούς ζωγράφους, πού νήστευαν και προσεύχονταν πρίν ζωγραφίσουν τις εικόνες κι από κάτω μήτε την υπογραφή τους δεν έβαζαν.

     Αν αυτή η πορεία συνεχιστή με την ίδια συνέπεια, το επόμενο βιβλίο της κυρίας Γλέζου θάναι όλο για το νησί και τους ανθρώπους του,-έτσι πιστεύω κι ελπίζω,-μιά ενάρετη υπέρβαση της προσωπικής ποιητικής μελαγχολίας και των πικρών ωρών, μέσα στην αγάπη για τον κόσμο πού κρύβει το νησί, για τους ανθρώπους πού σαρκώνουν αυτό τον κόσμο, γι’ αυτό το ανεπίγνωστο, πού στη γλώσσα τη δική μου λέγεται διακονία της Εκκλησίας.  

-Δημήτρης Δασκαλόπουλος, εφ. Τα Νέα 30/8/1994, Παραδοσιακοί ρυθμοί. Βιβλ/κη «Η αγέρινη κλωστή»

Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου, Η αγέρινη κλωστή. Ποιήματα. Οι εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 1993, σελ. 216

                 Παραδοσιακοί ρυθμοί

         «ΜΙΑ δεσποινίς από τη Νάξο, με το όνομα Διαλεχτή Ζευγώλη, μας έστειλε μερικά τραγούδια. Είναι τόση η δροσιά τους, η ειλικρίνειά τους, το αυθόρμητο σαν τρεχούμενο νερό κελάρυσμά τους, η απροσποίητη χάρη τους και η φυσικότης στη διατύπωση και στην έκφραση, πού δεν μπορέσαμε παρά να της εκφράσουμε  τα πιο ειλικρινή και εγκάρδια συγχαρητήριά μας».

     Αυτά έγραφε, ανάμεσα σε πολλά άλλα εγκωμιαστικά, ο ανώνυμος, αυστηρός του «Περιοδικού της Μεγάλης Εγκυκλοπαίδειας» τον Απρίλιο του 1928, σχολιάζοντας στη στήλη αλληλογραφίας του περιοδικού τα πρωτόλεια στιχουργήματα της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου. Τρία χρόνια αργότερα, η ποιήτρια θα τυπώσει την πρώτη ποιητική συλλογή της («Τραγούδια της μοναξιάς» 1931), προλογισμένη από τον αφειδώλευτο σε παρόμοιες χειρονομίες Κωστή Παλαμά. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί η σεφερική «Στροφή» και αρχίζει η κρίσιμη για τη νεοτερική ποίηση δεκαετία. Η Ζευγώλη-Γλέζου, όμως, θα παραμείνει πιστή και αμετακίνητη στην παραδοσιακή ποίηση.

     Από τότε μέχρι σήμερα έχει εκδώσει έξι, όλες κι όλες, ποιητικές συλλογές-μια συλλογή ανά δεκαετία, κατά μέσον όρο. Παρά ταύτα, δεν θα πρέπει να την χαρακτηρίσουμε ως ολιγογράφο. Τα περισσότερα βιβλία της είναι πολυσέλιδα και περιέχουν πολλαπλά δείγματα μιας πλούσιας παραγωγής. Έχω, κυρίως, υπόψη μου τις δύο προηγούμενες, ταυτόχρονες (1964) συλλογές: «Ο κύκλος της αγάπης» και «Ο κύκλος των πικρών ωρών». Το πρόσφατο βιβλίο της, «Η αγέρινη κλωστή», συγκροτείται από 158 ποιήματα γραμμένα, σύμφωνα με τις χρονολογικές τους ενδείξεις, κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια.

      Συνηθισμένοι στις ολιγοσέλιδες συλλογές των νεώτερων ποιητών μας, αισθανόμαστε περίπου δέος μπροστά σ’ ένα ποιητικό βιβλίο 200 σελίδων με σχεδόν ισάριθμα ποιήματα. Έτσι, πάντως, ακούγεται ευκρινέστερη η λυρική φωνή και σχηματίζεται περισσότερο συγκροτημένο και ολοκληρωμένο το πρόσωπό της ποιήτριας. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το ποίημα της συλλογής και ταυτίζεται με την ανθρώπινη ζωή, που όλο και τρέμει/ ίδιο στον χειμωνιάτικο βοριά/ και στο καλοκαιριάτικο μελτέμι.

     Η θεματολογία περιστρέφεται γύρω από επαναλαμβανόμενους άξονες: τα γηρατειά, η σκιά του επερχόμενου θανάτου, η γαλήνη μπροστά στην αναπόφευκτη μοίρα, η ήρεμη αναπόληση τω περασμένων, το πρόβλημα του χρόνου, η νοσταλγία της παλιάς ζωής στη γενέτειρα, οι αντιφάσεις της «μοντέρνας» ζωής. Σχεδόν όλα τα ποιήματα είναι γραμμένα σε ομοιοκατάληκτους στίχους (μέτρησα μόνον 5-6 σε ελευθερωμένο στίχο), όχι όμως με την αυστηρότητα της προκαθορισμένης φόρμας. Γιατί, όπως έχει παρατηρήσει ο Κ. Στεργιόπουλος, η Ζευγώλη-Γλέζου παραβιάζει δημιουργικά «την στροφική ακαμψία του παραδοσιακού ποιήματος κι αφήνει συχνά την ομοιοκαταληξία να σχηματίζεται ελεύθερα, ανάλογα με τους κυματισμούς του αισθήματος και τη μουσική κίνηση του στίχου».

       Ο αναγνώστης συλλαμβάνει κάποτε ορισμένους ρυθμούς που θυμίζουν Κώστα Χατζόπουλο (σελ. 37) και Τέλλο Άγρα (σελ. 51, 176), ή ανακαλύπτει έναν διακριτικό διάλογο με τον Κ. Π. Καβάφη (σελ. 31, 62, 87).  Τα επαναλαμβανόμενα θεματικά μοτίβα συχνά στομώνουν τη λυρική ευχαρίστηση, η οποία όμως επανέρχεται με ποιήματα στιχουργικής και νοηματικής πληρότητας, όπως εκείνα των σελ. 48, 50, 58, 70, 93, κ. ά.

     Η σύντομη αυτή παρουσίαση σκοπό έχει να αποτίσει φόρο τιμής στην πολύχρονη και αθόρυβη παρουσία γράμματά μας της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, της ύστατης ενεργού γυναικείας φωνής από τον χώρο της παραδοσιακής ποίησης.   

-Άρης Δικταίος-Φαίδρος Μπαρλάς, Ανθολογία Σύγχρονης Ελληνικής Ποιήσεως 1930-1960, εκδ. Γεωργίου Φέξη- Αθήνα 1961, σ. 39, 184, 185. Τα ποιήματα «Μεσημεριάτικο», «Απόλογος», «Το τραγούδι των ήχων».

-Άρης Δικταίος, Τα Εγκώμια της Μητέρας. Ανθολογία και Μελέτες, εκδ. Βασιλόπουλος- Αθήνα 1968, σ. 477-478.

Γράφει ο Δικταίος στα σχόλιά του μεταξύ άλλων: «Οι πανεπιστημιακές σπουδές της, η χρονών διαμονή της στην Αθήνα κ’ η αναστροφή της με τη φάρα των δίχων ρίζες λογοτεχνών που ζούν στην Αθήνα, δεν στάθηκαν ικανές να κάνουν την αξιαγάπητη τούτη ποιήτρια να χάση, τίποτα από τη φρεσκάδα της νησιώτικης της προέλευση. Ως γνωστόν, ο ποιητικός οργανισμός, όπως όλοι οι οργανισμοί, έχει κι αυτός τις ασθένειές του’ το καλό, όμως στην περίπτωση της Ζευγώλη, είναι ότι ο ποιητικός της οργανισμός, όντας υγιέστατος, δεν δοκιμάζεται σοβαρά, εκτός από κάτι μικροσυνάχια, που περνούνε ταχύτατα, χωρίς ν’ αφήνουν τα ίχνη τους…..

-Ουράνας Διοματάρη, ΠΙΕΡΙΔΕΣ ΜΟΥΣΕΣ, εκδ. Τάσος Πιτσιλός- Αθήνα 1988, σ. 15-39.

Γράφει μεταξύ άλλων στο μελέτημά της για την ποιήτρια, η Ουράνα Διοματάρη: «Ζωντανό παράδειγμα με πηγαίες τις προσταγές της ποίησης και της ποιητικής δημιουργίας η ΔΙΑΛΕΧΤΗ ΖΕΥΓΩΛΗ ΓΛΕΖΟΥ. Η Διαλεχτή, γεννημένη και μεγαλωμένη στα λουλούδια, τις πεταλούδες, τα βουνά και τους κάμπους, του ειδυλλιακού αιγαιοπελαγίτικου χωριού, στην Απείρανθο της Νάξου, δίνει το παρθενικότερο δείγμα ποιήτριας, στα στήθια της οποίας η ποίηση παφλάζει σαν άμεση ανάγκη έκφρασης με μόνη προωστική ενέργεια τον έρωτα, τον ανθρώπινο πόνο και την περιβάλλουσα φύση», σ. 17 και παρακάτω: «Η προσωπική εξάλλου μέθεξη της Ζευγώλη, το συνειδητό, θα ‘λεγα, αγκάλιασμα με την ομορφιά και την άμεση πραγματικότητα, αποτελεί τη δημιουργική αιτία και το περιεχόμενο της έμπνευσής της…» σελ. 26. Ενώ σε προηγούμενη εξέταση των στίχων της Ζευγώλη, από την πρώτη της ποιητική συλλογή, «Τραγούδια της μοναξιάς», την συγκρίνει με την αρχαία λυρική ποιήτρια ΣΑΠΦΩ. Γράφει στην σελίδα 21: «Σε πολλά, οι ποιητικές εμπνεύσεις της Δ. Ζευγώλη θυμίζουν την περιπαθέστατη εκείνη ποιήτρια της αρχαιότητας…».

-Αλέξης Ζήρας, Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Πρόσωπα-Έργα-Ρ εύματα-Όροι, εκδόσεις Πατάκη-Αθήνα 2007, σ. 774-775.

Γράφει μεταξύ άλλων ο κριτικός κύριος Αλέξης Ζήρας:

   Η Ζ. Γ. συναιρεί στο έργο της τη συμβολιστική λυρική παράδοση με το ευφάνταστο της δημοτικής μας ποίησης. Δεμένη βιωματικά με τον λαϊκό κόσμο του νησιού, δεν αναπαράγει λαογραφικά τρόπους και θέματα της παραδοσιακής λαϊκής ποίησης, αλλά μετουσιώνει γλωσσικούς τύπους φαινομενικά ανόμοιους σε ένα ενιαίο ποιητικό σώμα.  Προεξάρχοντα και μόνιμα στοιχεία στο συνήθως πολύστιχο και ευρύστιχο έργο της, που παρακολουθεί ελεύθερα τον παραδοσιακό δεκαπεντασύλλαβο, είναι η νοσταλγία του νησιώτικου κόσμου και της μικρής συνεκτικής κοινωνίας του. Πολλές φορές είναι τέτοια η ταύτισή της με αυτόν τον κόσμο της μνήμης, ώστε η φωνή της υποχωρεί και γίνεται μέρος της όλης ελεγειακής μυθολογία του….   

-Αντρέας Καραντώνης, Ποιητικά (Κριτικά Κείμενα), εκδ. Νικόδημος 1977, σ. 217-220.

Το Τραγούδι της Διαλεχτής Ζευγώλη

      Γράφει ο σημαντικότερος κριτικός της ποιητικής γενιάς του 1930, του οποίου αν δεν λαθεύω, οι σκόρπιες κριτικές του τόσο στο περιοδικό Ραδιοτηλεόραση όσο και σε άλλα περιοδικά, δεν έχουν ακόμα συγκεντρωθεί και αποδελτιωθεί. Στην  σελίδα 220:

     Η ποίηση της Ζευγώλη, είναι ένα δημοτικό τραγούδι, ένας έντεχνος πλεγμένος «νησιώτικος σεβντάς», που με τα βίας τον κουβαλήσανε στην πρωτεύουσα, και τον άφησαν να τραγουδάει και να σπαράζει μέσα από τις πολυκατοικίες, και τους περίπλοκους σύγχρονους ανθρώπους με τά αβυθομέτρητα ενδιαφέροντά τους, αυτά τα άπιαστα, μακροφτέρουγα πουλιά, που δεν έχουν καμμιά σχέση με τους γλάρους του Αιγαίου και με τους καημούς της ποιήτριας. Σε πόσα της ποιήματα, το νησί της πλούσια ζωγραφίζεται, και λυρικά, και ηθογραφικά’ μα και σε πόσα άλλα, στριμώχνονται ο φόβος, η μοναξιά, η στεγνή αίσθηση της κούφιας ζωής, κι ύστερα πάλι, σε κείνα του «Κύκλου της Αγάπης», το αστείρευτο συναίσθημα, ο έρωτας, που είναι της γυναίκας το μέγα γνώρισμα και πού εμπνέει στη Διαλεχτή Ζευγώλη γλυκούς ρυθμούς, μελωδικούς αναστεναγμούς, παιδικές εκστάσεις, χαρούμενα σκιρτήματα μά και πικρίες και άλλα συναφή «λόγια και χάδια», σαν κι’ εκείνα που πρωτοσκόρπισε μαγικά στον κόσμο ο Χάινε, κι’ από τότε, δε λένε να μαραθούνε…..».  

-Κατερίνα Δέφνερ-Καφή,

«Ελθέ Ιησού!»

«Στην Μνήμη της Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου, στον τόμο «Σύγχρονη Νεοελληνική Ανθολογία», εκδ. Νέα Σκέψη 1997, σ. 75.

Ελθέ Ιησού, Ανέσπερη Αυγή,

ελθέ Θαβώρειο Φως, ελθέ πανώριο Φως,

μες τη ζωή μας την πεζή στη Γη.

Ω, το Γλυκύτατο και το Πανάγιο Φως

τα βάθη της ψυχής λαμπρύνει κι αγιάζει.

Και το φθαρτό το αγκάλιασε ο ουρανός

κι από τη γη στο άφθαρτο το ανεβάζει.

Της ποίησης ο ήλιος είναι πάμφωτη σελήνη

που καταυγάζει της ζωής μας τη νυχτιά.

Και οι ιέρειές της δίνουν γύρω τη γαλήνη

σκορπίζοντας το φως τους μες τη σκοτεινιά.

Οι στίχοι της ποιήτριας ωσάν μια πύρινη ρομφαία

σαν ικεσία ανέρχονται ψηλά σε κόσμους μυστικούς,

στο φωτοστέφανο των αστεριών άρπα χρυσή κι ωραία

οι μελωδίες της να παίζονται μ’ αγγέλους μουσικούς.

Της Νάξου Κόρη ευωδιάζεις στα χώματα τα σμυριδένια

-του Αιγαίου τα τριαντάφυλλο ήσουν το πιο ποιητικό-

και τώρα καθρεπτίζεσαι μες τα νερά τα σμαραγδένια

Κολώνα, που ‘χτισε η θλίψη του για σένα σε Ναό.

Τα χάλκινα τα τύμπανα στα έγκατα της Γης

Να κρύψουν δεν μπορούν πως την Ελλάδα μας την τίμησες.

Κι ανάλαφρα τα φλάουτα της δροσερής Αυγής

διαλαλούν το φως που πόθησες και τόσο ύμνησες.

Ελθέ Ιησού, Αιωνιότητα!

Για να γευτούμε μέλλουσες χαρές

στου Παραδείσου το Βασίλειο,

εκεί που οι ψυχές οι Διαλεχτές

θα λάμψουνε ωσάν τον ήλιο.

Ελθέ Ιησού, ω φως Λυτρωτικό,

Ελθέ Θαβώρειο φως,

Ελθέ λαμπρό μας φως

μες τον Ναό μας τον Τριαδικό.         

-Νένα Ι. Κοκκινάκη, περ. Διαβάζω τχ. 343/19-10-1994, σ. 25-26, βιβλ/κη

ΔΙΑΛΕΧΤΗ ΖΕΥΓΩΛΗ-ΓΛΕΖΟΥ. Η αγέρινη κλωστή. Αθήνα. Εκδόσεις των Φίλων. 1993, σελ. 214.

        Η αγέρινη κλωστή

      Από τις Εκδόσεις των Φίλων παρουσιάστηκε τελευταία η συλλογή της διακεκριμένης ποιήτριας Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου σε ένα εξαιρετικά καλαίσθητο τόμο, που συμπληρώνει την εκδοτική κάλυψη του ποιητικού της έργου, μια ποιητική εργασία 30 και πλέον χρόνων. Δεν είναι καθόλου υπερβολική η άποψη του Βήματος ότι η ποιήτρια είναι η «τελευταία αυθεντική λυρική» (Βήμα, 10-7-1994).

87 χρονώ σήμερα η Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου φαίνεται ότι ανήκει στους «τελευταίους της παράδοσης» με απόκλιση στην «πνευματική» και την «κοινωνική» ποίηση. Τους όρους παίρνουμε από την εισήγηση του Μιχάλη Μερακλή στο Α΄ Συμπόσιο Νεοελληνικής ποίησης που οργανώθηκε στην Πάτρα τον Ιούλιο του 1981. (Βλ. Ανθολογία Σοκόλη. Η Ελληνική ποίηση. Α΄ Μεταπολεμική γενιά,  τ. Ε΄, σσ. 641-643). Ενσυνείδητα παραδοσιακή η Δ.Ζ. προσπερνά με αδιαφορία την υπαινικτική ποίηση και τον ερμητισμό που χαρακτήριζε τους ποιητές στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στις αρχές της 10ετίας του ’60, οπότε κυρίως σημειώνεται η στρουκτουραλιστική δραστηριότητα. Η ποιήτρια θα παραμείνει ριζωμένη στο γαλάζιο του Αιγαίου και το αγαπημένο της νησί, τη  Νάξο. Η ίδια δεν αρνείται την επιθυμία της «να ριζώσει» στο χώμα του τόπου της («Να ριζώσω», σελ. 195).

     Τα θέματα της ποίησης της Δ.Γ. περιστρέφονται γύρω από την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου, την αγάπη και τον θάνατο. Η ίδια, στο ποίημά της «Εμμονή» (σελ. 209), δηλώνει τα θεματικά της ενδιαφέροντα, όπως και τον τρόπο που θέλησε ν’ ακολουθήσει στην ποιητική της γραφή:

     «Εμείς εκεί θα μείνωμε, στον φροντισμένο λόγο

στην μουσική και στο ρυθμό, στο μέτρο και στην ρίμα,

στον στίχο τον περιπατητό, που λαχταρά το αφτί μας

     στην φρενιασμένη οχλαβοή, το σταθερό του βήμα,

      Τον έρωτα, το μισεμό, το θάνατο, τη φύση,

     το λάλημα του αηδονιού, τη μοναξιά, τον πόνο,

     θα τραγουδάμε πάντα εμείς με τους παλιούς μας

     ήχους

      πιστοί κι ακοίμητοι φρουροί στης αρμονίας το νόμο».

          («Εμμονή», 1969)

     Η ίδια η ποιήτρια δηλώνει τα θέματα που έχει περάσει στο ποιητικό της corpus, αλλά και το ίδιο το ποιητικό της φρόνημα. Μέσα από την ποίηση της Δ.Γ. αναδεικνύεται η προσωπικότητα της ποιήτριας, καθαρή, ατόφια, μια προσωπικότητα που επιβάλλεται αμέσως. Τίποτε υπερβολικό, τίποτε στομφώδες, τίποτα μελοδραματικό. Μονάχα μια εκ βαθέων φωνή βγαλμένη από την πικρή μόνωση του ποιητή καθώς προσπαθεί ν’ αποτυπώσει τον κόσμο του με τον νόμο της αρμονίας. Γιατί η ποιήτρια δεν απορρίπτει τον κόσμο της, ούτε απωθεί τις αλήθειες του. Προσπαθεί μόνο να περάσει το προσωπικό δράμα του ανθρώπου μέσα στον φροντισμένο στίχο της. Η ποίησή της σέβεται τους παραδοσιακούς μετρικούς κανόνες και τους χρησιμοποιεί με ευαισθησία. Ο χαρακτηρισμός της παραδοσιακής αυθεντικής ποιήτριας την προσδιορίζει απόλυτα, επειδή πραγματικά δεν παραβαίνει στην ποίησή της τους κανόνες της καθιερωμένης μετρικής αποφεύγοντας τα εκφραστικά τολμήματα. Ωστόσο, η συναισθηματική φόρτιση του λόγου, διάχυτη στους στίχους, συνιστά ίσως το μυστήριο της ποίησής της και την ίδια τη φιλοσοφία της. Μια επίμονη διερεύνηση των ποιημάτων της αποκαλύπτει την ύπαρξη της ανθρώπινης αγωνίας και της αναζήτησης μιας σημασίας για το φαινόμενο του κόσμου και των ανθρώπων.

     «Μα και στη γη η παρουσία μας όνειρο τάχα δεν εί-

        ναι;

     Μια σκιά που τον ίσκιο της παίρνει και φεύγει (…)»

            («Τι βαθύς πούν’ ο θάνατος» σελ. 126)

     Η Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου έχει μέχρι σήμερα εκδώσει λίγες ποιητικές συλλογές παράλληλα με το επιστημονικό, στο χώρο της Λαογραφίας, έργο της, για τις οποίες τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποιήσεως (1970) και με το Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1984).

      Σύζυγος του συγγραφέα Πέτρου Γλέζου. Προέδρου για έντεκα χρόνια της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, συμπορεύονται σε μια άξια κοινή πνευματική πορεία:

     «Έτσι λοιπόν δεμένοι οι δυο χέρι με χέρι,

      θα πορευόμαστε ως το τέλειωμα του κόσμου.

     Κι ώσπου ναρθεί ξανά του Νώε το περιστέρι,

     ο σύντροφός σου θα ‘μια εγώ

     κι εσύ δικός μου»

(«Έως το τέλος», 1981, σελ. 127).     

      

-Σπύρος Κοκκίνης, Ανθολογία Νεοελληνικής Ποίησης, εκδ. Εστία 1995, σ. 210-212, (ποίημα) «Η μπαλλάντα του αδερφού».

Από τα «Τραγούδια της μοναξιάς» Αθήνα 1931.

-Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Βιβλιοεκδοτική 1962, σ. 644.

«Στα πιο πολλά τραγούδια της, πού έχουν μουσική αρτιότητα, εκφράζει σε μελωδικούς στίχους την πικραμένη γυναικεία αισθαντικότητα και τον εσωτερικό κραδασμό που νοιώθει κάθε γυναίκα μεστωμένη…. Και παρακάτω: Η Δ. Ζ. Γ., τύπωσε μία μόνο ποιητική συλλογή. Ωστόσο η λυρική φωνή της ακούστηκε έστω και σ’ ένα στενό κύκλο.

-Αλέκος Κουτσούκαλης, Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας, τόμος 3^ος, εκδ. Ιωλκός, σ. 189-190

-Δημήτριος Λαμπίκης, Ελληνίδες Ποιήτριες, Αθήνα 1936, σ. 54, 54-55.

Ποιήτρια και Λαογράφος από την Απείρανθο της Νάξου. «Στον ίσκιο μιας Εληάς», «Γεροντοκόρη».

-Δημήτρη Λιάτσου, Οι Ελληνίδες στα γράμματά μας, Αθήνα 1966. Σελ. 5, 34, 49-50, 116, 150.

-Θεανώ Παπάζογλου-Μάργαρη, περ. Ευθύνη τχ. 187/7, 1987, σ. 86, Η Ποίηση της Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου, βιβλ/κη.

-Νίκος Μ. Μαργαρίτης, εφ. Η Καθημερινή 4/8/1996,

Η ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη- Γλέζου

«Ολοκέντητα είναι τα προικιά μου κι έχω σε όλα Δέλτα Ζήτα, τ’ όνομά μου»

     Στην «Καθημερινή» της Τετάρτης 24/7/, υπήρχε αγγελία: «Την αγαπημένη μας Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου που αναπαύθηκε χθες Τρίτη 23^ην Ιουλίου εν Αθήναις κηδεύομεν το απόγευμα της Πέμπτης 25^ης Ιουλίου είς την γενέτειράν της Απείρανθον της Νάξου». Περίμενα και το φύλλο της κυριακάτικης «Καθημερινής», προτού γράψω τις γραμμές που ακολουθούν. Επειδή όμως δεν είδα σε καμιά στήλη έστω και μια λιγόλογη μνεία της ποιήτριας Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, συζύγου του πεζογράφου Πέτρου Γλέζου επιτρέψτε μου να θεραπεύσω  κάπως την παράλειψη. Η Απειραθίτισα, λοιπόν, φιλόλογος και ποιήτρια υπηρέτησε τα ελληνικά γράμματα πάνω από 65 χρόνια.

     Το 1931 εκδόθηκαν τα «Τραγούδια της μοναξιάς» και πολλά χρόνια αργότερα, το 1964, «Ο κύκλος της αγάπης» και «Ο κύκλος των πικρών ωρών», όπου συγκεντρώθηκε μεγάλο μέρος του ποιητικού της έργου. Τα τελευταία ποιήματά της που έτυχε να διαβάσω ήταν «Τα δυό φεγγάρια» μια συλλογή τρυφερή και συνάμα οδυνηρή (1970), Ομολογώ ότι δεν γνωρίζω τα μετέπειτα ποιήματά της, παρ’ εκτός από μερικά σκόρπια σε περιοδικά. Διαβάζω πάντως πολύ συχνά και με απόλαυση σελίδες από το βιβλίο της «Παροιμίες από την Απείρανθο της Νάξου» (Έκδοση της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας 1963), όπου η φιλολογική ακρίβεια δεν συμπνίγει τη ζωή και τη χάρη της Απειράνθου.

      Η Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου τιμήθηκε από υην Ακαδημία Αθηνών το 1968 και έλαβε το α΄ κρατικό βραβείο ποίησης το 1971. Πιστεύω, όμως, πως περισσότερο την χαροποιούσαν τα βραβεία της «Γλωσσικής Εταιρείας», στην οποία υπέβαλε τακτικά σπουδαίο γλωσσικό υλικό από την ιδιαίτερη πατρίδα της. Στα λήμματα του Ιστορικού Λεξικού η παρουσία της Απειράνθου (Απυράνθου κατά την ορθογραφία του Λεξικού) είναι αισθητή, και αυτό οφείλεται κυρίως στη συλλεκτική επιμονή της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου. Τώρα αναπαύεται στον τόπο που αγάπησε και δίπλα σε ανθρώπους που αποθησαύρισε τη γλώσσα τους. Κι όσο για το όνομά της, θα μείνει, κι ας το λησμόνησαν οι εφημερίδες.

«με τις μυριάδες τ’ άλλα ονόματα

σφιχτά δεμένο,

στην καρδιά και στο νου του Θεού

πάντα γραμμένο».

-Κούλα Πετράτου-Μαργαρίτη, Αιγαίο-Ιόνιο- Αθήνα, εκδ. Στρατή Φιλιππότη 2000, σ.18, «Ανταύγεια». Είς μνήμη Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου

-Μελισσάνθη, περ. Καινούργια Εποχή τχ. 37-38/Άνοιξη- Καλοκαίρι 1965, σ. 245, βιβλ/κη

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ- Κριτική Βιβλίου. ΠΟΙΗΣΗ.

ΔΙΑΛΕΧΤΗΣ ΖΕΥΓΩΛΗ-ΓΛΕΖΟΥ: «Ο Κύκλος της Αγάπης» και «Ο Κύκλος των Πικρών ωρών».

         Τα τραγούδια της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου πού υπερκαλύπτουν μιά περίοδο από τρείς δεκαετίες, μας δίνουν ολοκληρωμένη τη φυσιογνωμία της ποιήτριας: μιά φυσιογνωμία ανεπιτήδευτη κι’ αγνή σαν τά τοπία του νησιού της και συνάμα τόσο γυναικεία τρυφερή.

     Η φωνή της μάς μεταδίνει με αμεσότητα τη συγκίνηση της απ’ το θερμό άγγιγμα των οικείων πραγμάτων και προσώπων, όλο τον καϋμό ενός κόσμου πού παρέρχεται.

      Οι πιό ευτυχισμένες στιγμές της Δ. Ζ. είναι όταν ξεπερνά το χώρο των ιδιωτικών αισθημάτων της κι’ αγγίζει τις ρίζες της καταγωγής της. Εκεί, πού η φωνή της αποκτά τον αντικειμενικό της τόνο, την επιγραμματικότητα και την βιοσοφία της λαϊκής παράδοσης. Όταν διαβάζουμε το «Μοιρασοχάρτι» ή τις «Μαυρομαντηλούσες» τα εξαίρετα αυτά δείγματα λαϊκής Μούσας, καταλαβαίνουμε ότι η Ζευγώλη μπορεί να μας δώση ακόμα πολλά, αν θελήση ν’ αξιοποιήση τον ανεκτίμητο θησαυρό πού κατέχει-το λαογραφικό υλικό του τόπου της-πού για την περισυλλογή του αφιέρωσε μιάν ολάκερη ζωή μόχθου και αγάπης. Μιάν ολάκερη ζωή, δοσμένη στο χρέος της μνήμης πού μάχεται τον καταλυτή χρόνο.

      Έτσι καταλαβαίνουμε ότι η αναπόληση της Ζευγώλη για ένα αντίστροφο παρελθόν, δεν είναι ένα κλάμα στείρο, μιά παθητική στάση μπροστά σ’ έναν κόσμο που καθημερινά εξαφανίζεται. Ο πόνος της είναι, πρίν απ’ όλα, αγάπη ενεργός-πού ζητάει ν’ αντισταθεί στη φθορά και τον θάνατο με την μνήμη-είναι καρτερία κι’ αρετή και δύναμη ζωής. Είναι, όπως λέει η ίδια, «μιά δύναμη περήφανη πού καταλεί κι’ αγιάζει».

     Έτσι καταξιώνεται η Ζευγώλη το νησιώτικο, ελληνικό τοπίο της-αυτό το τοπίο πού αποτελεί την ίδια την ουσία και το αίμα της ποίησής της-«το πάτριο χώμα και το γονικό τζάκι», σύμβολο της ακεραίας ζωής. Για τούτο κι’ ο έρωτάς της γι’ αυτό, μπορεί να την κάνει να το βλέπη ταυτισμένο με τον ίδιο τον κόσμο και να τραγουδά, κάποιες στιγμές, λυτρωμένη:

      «Άς δώ κι εγώ με μάτια ερωτευμένα

     τον κόσμο πού δεν έγινε για μένα».    

-Ευάγγελος Ν. Μόσχος, περ. Νέα Εστία τχ. 1660/1-9-1996, σ. 1168-1169,

 Το δεκαπενθήμερο-ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

          Διαλεχτή Ζευγώλη- Γλέζου

     Η τρυφερή ποιήτρια με τη γνήσια λυρική φλέβα, πού κοσμούσαν πολύ συχνά στο πρόσφατο παρελθόν τα όμορφα παραδοσιακά ποιήματά της την πρώτη σελίδα της «Νέας Εστίας», εσίγησε με την αναχώρησή της από τούτη τη ζωή, στις 23 Ιουλίου. Ύστερα από πολυχρόνια ασθένεια, κατά την οποία και η ίδια υπέφερε αλλά και ο αφοσιωμένος σύντροφός της, ο εκλεκτός διηγηματογράφος Πέτρος Γλέζος με την ακοίμητη, την αδιάλειπτη συμπαράσταση του, το φθαρτό σώμα της αναπαύτηκε στην γενέθλια γη.

     Η Διαλεχτή Ζευγώλη είχε γεννηθεί το 1907 στην Απείρανθο της Νάξου, διδάχτηκε τα εγκύκλια γράμματα στο νησί της, τελείωσε το γυμνάσιο στην Αθήνα και ακολούθως σπούδασε φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα από το 1933. Το 1944 παντρεύτηκε τον νομικό και λογοτέχνη κ. Πέτρο Γλέζο.

     Από πολύ νέα εκδήλωσε το ποιητικό της τάλαντο με αποτέλεσμα να εκδώσει την πρώτη ποιητική της συλλογή, τα «Τραγούδια της Μοναξιάς» το 1931, με πρόλογο του Κωστή Παλαμά ο οποίος προείδε μιά λαμπρή ποιητική εξέλιξη. Έκτοτε η Διαλεχτή Ζευγώλη- Γλέζου παρουσίασε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές της: «Ο κύκλος της αγάπης», το 1964, «Ο κύκλος των πικρών ωρών» τον ίδιο χρόνο, «Τα δυό φεγγάρια», το 1970, συλλογή πού απέσπασε το πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης, «Φθινοπωρινό Φώς» 1984, πού απέσπασε το Βραβείο Ποίησης του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη, και τέλος την ποιητική συλλογή «Η Αγερινή κλωστή» το 1993, με την οποία εσφράγισε μια έντονη ποιητική παρουσία στον τόπο, η οποία χαρακτηριζόταν για τη σεμνότητά της, για την ολιγογραφία της, αλλά και για τη γνήσια λυρική ευαισθησία της. Η Διαλεχτή Γλέζου εξέδωσε επίσης το βιβλίο της «Παροιμίες από την Απείρανθο της Νάξου», το 1963, πού τιμήθηκε με Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και στο οποίο περιέλαβε πλούσιο λαογραφικό υλικό από τη γενέτειρά της.

    Το έργο της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου απέσπασε τα εγκώμια της κριτικής. Εκτός πού μίλησαν γι’ αυτό πολύ επαινετικά εκλεκτοί ποιητές όπως ο Σικελιανός, ο Γρυπάρης, ο Δροσίνης κ. ά. και κριτικοί όπως ο Αντρέας Καραντώνης, ο Πέτρος Χάρης, ο Άρης Δικταίος, ο Τάκης Σινόπουλος κλπ. έκριναν την ποίησή της ευμενέστατα, τονίζοντας την παραδοσιακή μορφή της, η οποία όμως τα τελευταία χρόνια έκανε δειλά αλλά ουσιαστικά ανοίγματα προς τη μοντέρνα έκφραση.

     Με το παρόν σημείωμα που γράφεται υπό την πίεση του τυπογραφείου για ένα από τα τεύχη του καλοκαιριού, η «Νέα Εστία» δεν εξοφλεί το χρέος της προς την ποιήτρια. Θα επανέλθει αργότερα με ένα διεξοδικό μελέτημα. Ευχόμαστε ο Θεός «των πνευμάτων και πάσης σαρκός» να αναπαύει την αγαθή ψυχή της και να παρηγορήσει τον αφοσιωμένο σύντροφό της κ. Πέτρο Γλέζο.

-Φαίδων και Γλυκερία Μπουμπουλίδου, Η Νεοελληνική Ποίηση της «Μεσοπολεμικής» Περιόδου. Μέρος (Α), τόμος 12^ος, Αθήνα 2001-2003, σ. 167-169. ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. Διευθυντής Φαίδων Κ. Μπουμπουλίδης. Στην σελίδα 168 υπάρχει φωτογραφία της ποιήτριας.

     Η Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου (1907-1996) (1) εντάσσεται ουσιαστικά στην παραδοσιακή μεταπαλαμική ποίησι, (2) με πολύ μικρές διαφοροποιήσεις στην μορφική σύστασι των στίχων της, υπό την επίδρασι κάποιων νεωτεριστικών τάσεων, πού περιορίζονται στη απελευθέρωσι κατά την χρήσι της ισοσυλλαβίας και της ομοιοκαταληξίας, η οποία παρακολουθεί τις μουσικές διακυμάνσεις του συναισθηματικού της κόσμου.

     Από την πρώτη ποιητική συλλογή, που τιμήθηκε με Πρόλογο του Κ. Παλαμά, (3) ως την τελευταία, με την οποία ολοκληρώνεται η δημιουργία της, (4) διακρίνονται ωρισμένα σταθερά γνωρίσματα της θεματογραφίας της: Αγάπη προς την ιδιαιτέρα πατρίδα της Νάξο, με τα έθιμα και τις παραδόσεις, πού νοσταλγικά αποτυπώνονται στην ποίησί της’ ερωτικό στοιχείο, συνδυασμένο προς χωρισμούς, ξενιτεμούς και θρήνους για τον θάνατο προσφιλών προσώπων’ και στοχαστική διάθεσις.

     Το σύνολο πάντως των ποιητικών συνθέσεων της Δ. Ζευγώλη-Γλέζου διακρίνεται για την ειλικρινή έκφρασι των πλουσίων συναισθημάτων του εσωτερικού της κόσμου, κατά την καταγραφή μιάς πορείας ζωής, όπως άλλωστε αποτυπώνεται και η αποκάλυψις σταθερών ποιητικών θέσεων, με το ποίημα «Εμμονή» της τελευταίας ποιητικής της συλλογής.

-Θανάσης Θ. Νιάρχος, περ. Η Λέξη τχ. 135/9,10,1996, σ. 662-663,

«ΖΕΥΓΑΡΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ ΔΙΑΛΕΧΤΗ ΖΕΥΓΩΛΗ- ΠΕΤΡΟΣ ΓΛΕΖΟΣ»

        Σε δυό κλαδιά του ίδιου δεντρού καρποί δεμένοι

        καί με κοιτάς καί σε κοιτάω στα μάτια

        καί πάμε οι δυό και πάμε αργά χειροπιασμένοι

        μά τέλειωσαν, θαρρείς, τα μονοπάτια.

        Τά μονοπάτια τους, και μάλιστα το κοινό τους μονοπάτι, της ποιήτριας Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου και του συντρόφου της πεζογράφου Πέτρου Γλέζου, έμελλε να «τελειώσουν» πολύ αργότερα από τη χρονιά πού η Δ.Ζ.Γ. (μέσα της δεκαετίας του ’60, αν δεν με απατά η μνήμη), έγραφε τους στίχους του παραπάνω ποιήματος. Ένα συντροφικό μονοπάτι πού «πρωτάνοιξε» και «πρωτοχαράχτηκε» στην τρίτη δεκαετία του αιώνα, για να «διανυθεί» ως τις 23 Ιουλίου κι ως τις 6 Οκτωβρίου του χρόνου πού σε λίγο τελειώνει, από την Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου κι από τον Πέτρο Γλέζο, αντίστοιχα. Όσοι τους γνώριζαν καλά, αλλά και για τους ίδιους όσο ζούσαν, αυτή η διαφορά των δυόμισι, περίπου μηνών, στην «αναχώρησή» τους, ηχεί αδιανόητη, έστω κι αν για τα μέτρα των «κανονικών» ανθρώπων φαίνεται, σχεδόν ταυτόχρονη.

     Αν και ποιήτρια η μία και πεζογράφος ο άλλος, ήταν, περίπου, αδύνατο να σκεφτεί κανείς την πρώτη χωρίς ν’ αναπολήσει τον δεύτερο και το περίεργο είναι πώς μέσα στο έργο τους, σπάνια θα διακρίνει κανείς κοινές καταβολές ή επιδράσεις του ενός προς τον άλλον, παρά την απόλυτη, σχεδόν, ψυχική και αισθηματική τους ταύτιση. Ένα κλίμα μελαγχολίας που αναγνωρίζεται τόσο στα ποιήματα της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου όσο και στα διηγήματα του Πέτρου Γλέζου, στην με πρώτη βιώνεται ως ποιητικός ρυθμός και ενσωμάτωση σε μιά ισχυρή ποιητική παράδοση, ενώ στον δεύτερο εκφράζεται ως κοσμοθεωρία, ως συνείδηση μιάς ματαιότητας, ακόμη κι όταν τίποτε δεν έχει επιχειρηθεί και κριθεί. Δημιουργοί που η ζωή τους ξεκίνησε με τον αιώνα που σε λίγο τελειώνει, συνθήκη τρομερά καθοριστική αν σκεφτεί κανείς πώς το έργο τους διαμορφώνεται μέσα σε τραγικά μεταβαλλόμενες κατά, σύντομα, σχετικά, διαστήματα, συνθήκες, έτσι πού αν δεν διέθεταν μιά ισχυρή ηθική αυτοαναφορά, θα μπορούσαν ακόμη και βιολογικά να έχουν συντριβεί. Εντάσσονται κι οι δυό τους στην από αρχαιοτάτων χρόνων ξεκινημένη σειρά των δημιουργών πού μας μιλούν για τις μεγάλες «στιγμές» της ζωής των ανθρώπων, κρατώντας, ακόμη και μέσα στις προσωπικές τους αβύσσους, ένα ταπεινό λυχνάρι. Ευρύτατη «ιδεολογική» και «αισθητική» θέση, αν συλλογιστούμε πώς άλλοι δημιουργοί πού δήλωσαν πολιορκητές θεόρατων τειχών, δεν αναγνωρίζονται ούτε οι ίδιοι κάτω από τα συντρίμματά τους.

      Πεζογράφοι και ποιητές όπως ο Πέτρος Γλέζος και η Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου, ενώ μας μιλούν μόνο για τα ίχνη που άφησαν μέσα τους οι προσωπικές τους περιπέτειες, αναγνωρίζονται πάντα μεταγενέστερα πώς ήταν για λογαριασμό των άλλων που εκφράζονταν. Ενδεικτικά θα μπορούσε ν’ αναφέρει κανείς το εκτεταμένο διήγημα του Πέτρου Γλέζου «Οικογένεια», από την πρώτη κιόλας συλλογή διηγημάτων του «Φθινοπωρινή Εξοχή» (συλλογή πού γι’ αυτήν ο αυστηρός Γιάννης Κορδάτος στην δίτομη «Ιστορία της Λογοτεχνίας» τον χαρακτηρίζει «πεζογράφο με εξαιρετικό ταλέντο») και το ποίημα της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου «Η μπαλάντα του αδερφού», πού γι’ αυτό ο Κωστής Παλαμάς, προλογίζοντας τα «Τραγούδια της μοναξιάς» (το πρώτο ποιητικό βιβλίο της ποιήτριας που εκδόθηκε στα 1931) γράφει: «Ευρύνει το ιδιαίτερο εγώ της, κι ενδιαφέρεται και υποδύεται καταστάσεις και πρόσωπα της γύρω της ζωής, στοργικά, ειδυλλιακά».

     Όσο όμως κι αν τα κείμενα που αναφέραμε καθώς και μερικά άλλα (εξόχως ενδιαφέροντα, είναι αλήθεια), του Πέτρου Γλέζου και της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, μονοπωλούν την αναγνωστική συνείδηση, είναι και οι δυό τους δημιουργοί με εκτεταμένο έργο (μή λησμονούμε επίσης τη συλλογή λαογραφικού υλικού της ποιήτριας πού αν, τυπώνονταν ποτέ, θα καταλάμβανε πάμπολλους τόμους), πού, ειδικά, για τον Πέτρο Γλέζο, όπως παραμένει, σε μεγάλο του μέρος, σπαρμένο σε περιοδικά και εφημερίδες, είναι δύσκολο να κριθεί η πραγματική του αξία. Παραμένει, ωστόσο, χαρακτηριστικό και για τους δυό τους πώς αν «οικονομούσαν» ακόμη και την καλλιτεχνική τους έκφραση, ήταν γιατί πίστευαν πώς μιά χυμώδης και ενεργητικά διαδηλωμένη προσωπική παρουσία, συμβάλλει στο σχέδιο μιάς καταστροφής με παγκόσμιο αντίκτυπο. Όσο συνειδητά μετρημένοι ήταν στην «αξιοποίηση» και την προβολή της εργασίας τους, τόσο αμετροεπείς ήταν στην αισθηματική έκφρασή τους προς τους άλλους. Σε βαθμό πού θα έλεγε κανείς, πώς υπογράμμιζαν με τη συμπεριφορά τους τη «μεταφυσική» της τέχνης, που θέλει μιά ολοκληρωμένη μέσα στον χρόνο ανθρώπινη χειρονομία να εξισώνεται με το εντελέστερο καλλιτεχνικό έργο, να γίνεται η πρώτη το ίδιο ανθεκτική στη διάρκεια όσο και η πιό άτρωτη από τους αιώνες σελίδα. Το επείγον μιάς «καθημερινής» κίνησης, πού θα την εισέπρατταν ελάχιστοι ή κι ένας μόνον άνθρωπος, μετρούσε για τη συνείδησή τους πολύ περισσότερο απ’ ό,τι ο καθαυτό «δημιουργός» συγγραφικά χρόνος, απ’ ό,τι και ένα εξαίρετο, ακόμη, κείμενο πού όποια «διαδρομή» κι αν «διένυε», τελικός του «προορισμός» παρέμεινε να καταχωνιαστεί σε κάποιο ράφι και να μήν ξαναδιαβαστεί ποτέ.

   Ήταν πολύ πλούσιοι ή, μάλλον, πάμπλουτοι εσωτερικά, για να λογαριάζουν ως παρηγοριά για τις πεζογραφικές και ποιητικές τους καταθέσεις (απαύγασμα των προσωπικών τους περιπετειών), μιά μίζερη και φτιαχτή, υποβολιμαία, το πιο συχνά, από πλευράς «αρχιμαστόρων» του «συναφιού», καταξίωση. Και η μετρημένη ή και αμφίβολη, ακόμη όπως διαγραφόταν, «επιβίωσή» τους, καθώς είχαν γερές ρίζες στη μεγάλη ποιητική δημιουργία που σε σημαντικές, για το ανθρώπινο πνεύμα, εποχές υπήρξε «ανώνυμη», δεν στάθηκε ποτέ βραχνάς, αλλά, αντίθετα, γινόταν ένα, επιπλέον, στοιχείο, της μεγάλης τους εσωτερικής ομορφιάς. Όπως, άλλωστε, και  η τοποθέτηση της σωρού τους (πού είχε από τους ίδιους ζητηθεί), στο γενέθλιο τόπο τους, στην Απείρανθο της Νάξου, καθώς μετρούσε για την, εν ζωή, συνείδησή τους, ασυγκρίτως περισσότερο από την «καταχώρησή» τους σε οποιαδήποτε άλλη θέση ή «πάνθεον», που επιβεβαιώνει μαζί με την αυθόρμητη πνευματικότητά της και τη διαχρονικότητα του «ιστού» γύρω από  τον οποίο υφάνθηκε ένα συγκινητικά πολυμερές και επώδυνα, βαθιά ανθρώπινο έργο.      

-Δημήτρης Νικορέτζος, περ. Νέα Εστία τχ. 1617/15-11-1994, σ. 1527-1529, βιβλ/κη, «Η αγέρινη κλωστή»

«Το κύκνειο άσμα της ποιήτριας Δ. Ζ. Γ., που αποτελεί στην ουσία του ένα διακριτικό αποχαιρετιστήριο νηπενθές, σηματοδοτεί η τελευταία ογκώδης ποιητικής της συλλογή με τον «παραμυθένιο» τίτλο «Η αγέρινη κλωστή» Είναι ένας ποιητικός κύκλος μιάς μακράς λυρικής πορείας που κλείνει , αφήνοντας πίσω της  ένα εκτυφλωτικό τόξο φωτός, όπως γίνεται πάντα με το ταξίδι του ήλιου στο στερέωμα, πρίν από το τελευταίο του μεσουράνημα….».

-Κωστής Παλαμάς, Άπαντα, τόμος 14ος, Συνεντεύξεις- Έρευνες- Πρόλογοι, Β΄ έκδοση, σ. 537-538, «Τα τραγούδια της μοναξιάς», εκδ. Μπίρης χ. χ. (1968)

-Παντελής Β. Πάσχος, περ. Νέα Εστία τχ. 1611/ 15-8-1994,

           Μετάξινη, αγέρινη κλωστή

     Στον ασταμάτητο ορυμαγδό ποικιλωνύμων δόσεων, που μας βομβαρδίζουν με βαρύγδουπους τίτλους και φτιαχτά κριτικά σημειώματα, επιτηδείως δημοσιευόμενα στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, έχουμε και μερικές ευχάριστες αλλαγές. Όπως αυτή, με το τελευταίο βιβλίο της μεγάλης αρχόντισσας της παραδοσιακής μας ποιήσεως, της κ. Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου: Η αγέρινη κλωστή (ποιήματα, Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993, σελ. 214). Ξέρω πώς θα γράψουν οι κριτικοί και θ’ αναλύσουν οι φιλόλογοι τα ωραία πιήματα της πολυαγαπητής και πολυσέβαστης ποιήτριας. Εγώ θα ήθελα να εκφράσω το θαυμασμό μου και την αγάπη μου στην αγέραστη ποιήτρια και στην ποίησή της, πού ανθίζει και μοσκοβολά τρυφερότητα και μουσική γλυκύτητα και φωτεινά χρώματα! Μια ζωή δεν κουράστηκε να τραγουδά τη ζωή, με τους πόνους και τις χαρές της, όπως ακριβώς τη ζεί, χωρίς ψιμμύθια και υποκρισίες. Η τεχνική της άψογη πάντα, με όλες τις παραδοσιακές πηγές της μουσικής εκφράσεως του στίχου. Ακόμα και οι ελάχιστες περιπτώσεις ελεύθερου στίχου, είναι πλημμυρισμένες από αρμονικές μουσικές συνηχήσεις. Οι φίλοι της καλής ποιήσεως θ’ αναζητήσουν την «Αγέρινη κλωστή» της κ. Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, για να απολαύσουν στιγμές και βιώματα βαθύτατα ανθρώπινα, με ζέστα εσωτερική, πού μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα στο τέλος ενός ποιήματος, ενός ποιητικού βιβλίου σαν αυτό εδώ.  

-Γιώργος Π. Σαββίδης, εφ. Το Βήμα 18/9/1994, Η ποίηση μιας όμορφης γιαγιάς. Βιβλ/κη «Η αγέρινη κλωστή»

Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου: Η αγέρινη κλωστή, ποιήματα. Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1993 (=1994), σελ. 215

           Η ποίηση μιας όμορφης γιαγιάς

     ΟΠΩΣ μου είπε προ ετών ο λογοτέχνης σύζυγός της, Πέτρος Γλέζος, η Διαλεχτή Ζευγώλη παρουσιάστηκε ως ποιήτρια στην Αθήνα το 1927, από το «Ελεύθερον Βήμα», με την αναδημοσίευση του πρώτου ποιήματός της, που μόλις είχε τυπωθεί στο περιοδικό του Ηρακλείου «Νεοελληνικά Γράμματα».

               ΣΤΗΝ ΕΛΙΑ

Τ’ άγρια λουλούδια που ‘χα μάσει

μες στη χλωμόφεγγη αντηλιά

τα ‘χω στον ίσκιο σου κρεμάσει

γέρικη ελιά.

--

Και το νεράκι το δροσάτο

ρέοντας που έμοιαζε λαλιά,

το ‘χω στον ίσκιο σου αποκάτω

γέρικη ελιά.

--

Κι εδώ στο πλάι σου καθώς στέκω

-βουβό στοιχειό χωρίς μιλιά-

στον ίσκιο σου τραγούδια πλέκω

γέρικη ελιά.

     Η πρώτη ποιητική συλλογή της εκδόθηκε το 1931. Μα η δεύτερη και η τρίτη, μόλις το 1964. (Αξιοσημείωτη σεμνότητα ή πάντως εγκράτεια). Η τέταρτη, το 1970. Και η πέμπτη, το 1984. Στο κατώφλι της φετινής, έκτης συλλογής, μια σημείωση του εκδότη δηλώνει: «Στον τόμον αυτό περιλαμβάνονται ποιήματα της ποιήτριας δημοσιευμένα σε περιοδικά μετά το 1984, και πολλά από τα αδημοσίευτα ποιήματά της». Ρετάλια, μήπως; Μάλλον φωνές εκ βαθέων.

      Συνολικώς, βρίσκουμε εδώ 166 ποιήματα, από τα οποία το πρωιμότερο είναι χρονολογημένο 1932 (σ. 161)- πιθανώς πρόκειται για τυπογραφικό λάθος. Έτσι, ανεβαίνουμε οπωσδήποτε στα 1952 (βλ. σ. 164). Τα πιο όψιμα είναι του 1988. Η έκτασή τους ποικίλλει από έξι στίχους ίσαμε 140. Τα περισσότερα ανανεώνουν διάφορες παραδοσιακές μορφές στιχουργίας , ο δε μορφολογικός νεοτερισμός των λοιπών φανερώνεται στην χρήση ελευθερωμένου στίχου.

     Πρόκειται για εσκεμμένην επιλογή, καθώς εμφατικά τονίζεται στο τελικό ποίημα, «Εμμονή» (σ.209). Παραθέτω την πρώτη στροφή:

    Εμείς εκεί θα μείνωμε, στον φροντισμένο λόγο

στην μουσική και στον ρυθμό, στο μέτρο και στην ρίμα,

στον στίχο τον περπατητό, που λαχταρά το αφτί μας

στην φρενιασμένη οχλαβοή, το σταθερό του βήμα.

     Η παρατεινόμενη δροσιά τούτης της λυρικής ποίησης οφείλεται κατά δεύτερο λόγο στην λογιοσύνη της ποιήτριας, πρωτίστως δε σε μνήμες από τη γενέτειρά της. Το δηλώνει ρητά στο ποίημα «Οι Ρίζες» (σ. 137):

«Κι αν σπούδασα Φιλολογία,

ποτέ δεν έγινα λογία.

Η πρώτη μου σπουδή στην Φύση

δεν λέει, δεν θέλει να μ’ αφήσει.

Ευλογημένο το νησί μου,

που εμέστωσε έτσι την ψυχή μου…»

Φιλολογικήν ανταπόδοση των τροφείων αποτελεί η λαογραφική της συλλεκτική εργασία «Παροιμίες από την Απείρανθο της Νάξου» (1963). Μα η  ποιητική της φρασεολογία- παρά μιαν άστοχην επίθεση στην «Ράλλειο γλώσσα» (σ. 166)- δεν έχει  σχεδόν τίποτε το ιδιωματικό.

     Τούτη η νοσταλγική σύνδεση με τις ρίζες σώζει την όψιμη ποίηση της κ. Ζευγώλη-Γλέζου από την μαζοχιστικήν ενδοστρέφεια που έχει μόνιμο θέμα την μελέτη θανάτου και «το γήρασμα του σώματος και της μορφής» της. (Ωστόσο, σημειώνω πως νεαρή ξένη φίλη, στο εστιατόριο όπου συχνάζαμε, επέμενε να της πω ποια ήταν η «πανέμορφη γιαγιά», την οποίαν είχα χαιρετήσει).

     Η γεωγραφική εμπνοή της δεν περιορίζεται σε Αξιώτικες μνήμες. Έχουμε και ποιήματα σκηνοθετημένα στην μόνιμη διαμονή του ζεύγους στην Αθήνα και γενικότερα στην Αττική (πχ. το οργισμένο ποίημα «Αττική νύχτα», σσ. 180-181. Ενδεικτικά, παραθέτω την εξοχή, σχεδόν γιαπωνέζικην «Εικόνα» (σ. 200), της οποίας οι δύο πρώτοι στίχοι ίσως ανάγονται στον Ουγκό:

«Δρεπάνι ολόχρυσο η σελήνη

τ’ άστρα θερίζει και περνά

και πάει κι ορθώνεται κορόνα

βασιλική στον Παρθενώνα.

Αεροζυγιάζεται στην Δύση

και φαναράκι εξωτικό

κρεμιέται απά’ στο κυπαρίσσι

Να την που εστάθηκε για λίγο

στην ράχη επάνω στο βουνό

δρεπάνι-κούπα ξέχειλη ουρανό».

      Για να στρογγυλέψω αυτήν την παρουσίαση ξαναγυρίζω στο πρώτο ποίημα της μέλλουσας Κυρίας Ζευγώλη-Γλέζου. Περιέχει, εν σπέρματι, την τεχνική που διακρίνει την σύνθεση πολλών ποιημάτων και τούτης της συλλογής. Τεχνική που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον μουσικόν όρο «μετατροπία». Δηλαδή ένα ποίημα παραλλάζει λεκτικά και θεματικά τον εαυτό του ή ένα άλλο- πράγμα συνειδητό, καθώς δείχνει και η αρίθμηση κάποιων επαναλαμβανόμενων τίτλων (πχ. «Σκιές σωμάτων, Ι» και «Σκιές σωμάτων, ΙΙ», κ.ο.κ.). Ζήτω, λοιπόν, η θαλερή ελιά της Νάξου!                

-Κώστας Στεργιόπουλος: Επιμέλεια, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ-ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ,  εκδόσεις Σοκόλη 1990.  Η Ανανεωμένη Παράδοση, τόμος Γ΄, σ. 563-568. Στο Επίμετρο.

Γράφει ο ποιητής και καθηγητής πανεπιστημίου Κώστας Στεργιόπουλος:

Τραγουδάει τον έρωτα, την αγάπη και την στοργή, θρηνεί για τα πένθη της οικογένειας, για τους χωρισμούς και τους ξενιτεμένους, για τα χαμένα της νιάτα, για τα ρήγματα των χωριών και το σβήσιμο των παραδόσεων και των εθίμων, νοσταλγεί κάθε τόσο κι αναπολεί με πίκρα ό,τι χάθηκε ή μας μιλάει  για τον αργαλειό και τα κεντήματα απ’ την ίδια προικιά της, ώστε ν’ αφήνει κάποτε την εντύπωση στιχουργημένης αυτοβιογραφίας. Έτσι, το έργο της μεταβάλλεται μονάχα όσο μεταβάλλεται  κι η ίδια με τον καιρό και με την ηλικία. Κατά τα άλλα, διατηρεί αναλλοίωτα τα κυριότερα χαρακτηριστικά της: την απλότητα, πού δεν διστάζει να φθάνει κι ως την απλοϊκότητα και την αφέλεια, την ειλικρίνεια, τον αυθορμητισμό και το συναισθηματισμό, εκφράζοντας πληθωρικά κι ανεμπόδιστα όσα την δονούν, χωρίς να λειτουργεί πάντοτε μέσα της το κριτήριο της επιλογής. Γι’ αυτό και στις καλές της στιγμές έχει  μια πηγαία λυρική πνοή κι ευρωστία, πού αποσκεπάζουν τους πλατειασμούς  και τα τρωτά της σημεία.

-Αθηνά Ταρσούλη, ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ, 1857-1940, Αθήνα 1951, σ. 211-221

     Γράφει η καλή ποιήτρια, ακούραστη δοκιμιογράφος και λαογράφος Αθηνά Ταρσούλη για την σειρά των τραγουδιών της, σ. 215-216,

«Στη σειρά των τραγουδιών «Μπαλάντες» την πρώτη και καλύτερη θέση κατέχει  «Η Μπαλάντα του αδερφού», από τα μεγαλύτερα της συλλογής αλλά και από τα ωραιότερα. Ξεχειλίζει, μέσα στην απλότητά του, στοργικό το λαϊκό αίσθημα τεχνικά τονισμένο σε μουσικότατους οκτασύλλαβους στίχους κλείνοντας ζεστό παλμό και τρυφερή λαχτάρα στην επίκληση που κάνει η ποιήτρια στον ξενιτεμένον αδερφό της. Πόσα δεν του λέει μονολογώντας στη νοσταλγία της γι’ αυτόν, πόσα δεν του θυμίζει σαν για να τον συγκινήσει, χωρίς τα λόγια της να φτάνουν ως εκείνον. Μα πρέπει, να του λέει, να του μιλεί σαν να τον βλέπει μπρός της, έτσι από εσωτερική επιταχτική ανάγκη, για να γεμίζει το άδειο της ψυχής και του σπιτιού της, έτσι σαν για μια δική της αυτοπαρηγοριά…..». Και τελειώνει την μελέτη της η Αθηνά Ταρσούλη για την πρώτη περίοδο της ποιητικής δημιουργίας της Ζευγώλη. Η Ταρσούλη δεν μένει μόνο στην πρώτη της συλλογή αλλά, γνωρίζει και τα σκόρπια ποιήματά της που δημοσιεύει η Ζευγώλη στο περιοδικό «Νέα Εστία». Ας δούμε τους ακροτελεύτιους κριτικούς της σχολιασμούς, σελ. 221. «Τα τραγούδια της Ναξιώτισσας ποιήτριας, γεμάτα από την παρθενική αιγαιοπελαγίτικη δροσιά, βρίσκουνε και θα βρίσκουν άμεση πάντα απήχηση σε κάθε ανθρώπινη ψυχή, γιατί φτάνουν στα βάθη της όμοιας με μουσική νοσταλγικής φλογέρας σε ειδυλλιακό ήρεμο τοπίο. Ποιος είν’ εκείνος πού δεν θα μαγευτεί απ’ τον απλό παθητικό σκοπό τους;».   

-Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, Αλφάβητο. Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Αστήρ 1987., σ. 50-, «Η ποίηση της Δ. Ζ. Γ.», σ. 61-, «Ποιήτρια των ερωτημάτων».

Από την σελίδα 52 και 53 του ποιητή και εκδότη Κώστα Ε. Τσιρόπουλου:

Τρία είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά στην ποίηση της Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου. Πρώτον το σταθερό της κοίταγμα προς το παρελθόν… Το Δεύτερο αναγνωριστικό της στοιχείο είναι ο γαιώδης χαρακτήρας της. Το τρίτο αναγνωριστικό στοιχείο αυτού του σπουδαίου και συνεπούς ποιητικού έργου που τιμούμε, είναι η αρχαιοελληνική του συνείδηση.

-Θ. Δ. Φραγκόπουλος, Καθημερινές Τομές, εκδ. Διογένης 1977, σ. 68.

Η Κλεαρέτη Δίπλα Μαλάμου, Η Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου, Η Σοφία Μαυροειδή Παπαδάκη, Η Λιλή Ιακωβίδη, Η Μαρία Ζάμπα, Η Δώρα Μοάτσου, Η Ρίκα Σεγκοπούλου, με όλην την εκτίμηση που κέρδισαν ορισμένα φανερώματά τους, δεν συγκρίνονται, με μέτρα κρίσης κάπως πιο απαιτητικά, ούτε από μακριά με τα αντίστοιχα επιτεύγματα των μεταπαλαμικών αρρένων ποιητών, αλλά ούτε και με το έργο της επόμενης γενιάς γυναικών, που την διαδέχτηκε.

Η απουσία μέσα στον κύκλο της λεγόμενης γενιάς του 1930, μιάς γυναικείας ποιητικής μορφής ισάξιας με τους άντρες, είναι αξιοσημείωτη.

-Μιχαήλ Π. Χατζηγεωργίου, Η ΣΥΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ (1827-1945), εκδ. Έκδοση Δημοτικής Βιβλιοθήκης Δήμου Ερμούπολης 2003, σ. 262.

      Ποιήτρια από τις σημαντικότερες του Μεσοπολέμου…..

Η Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου ξεκινάει στην ποίησή της απ’ την παλιά παράδοση, συνεχίζοντας τον παραδοσιακό λυρισμό της γενεάς του Χατζόπουλου και του Μαλακάση, με αξιοπρόσεχτη για τότε λυρική ευαισθησία  και με κυρίαρχο το ερωτικό μοτίβο, για να επιχειρήσει με το τρίτο και καλύτερο της βιβλίο. Ο κύκλος των πικρών ωρών, κάποιες ανανεώσεις στους τρόπους και στα θέματά της.

Με τη Σύρα τη συνδέει και το γεγονός ότι τα πρώτα της ποιήματα δημοσίευσε το 1924 στο περιοδικό της Σύρου Νιάτα, με το ψευδώνυμο Ανθή Απειρανθίτη. Αγαπούσε και επισκεπτόταν τη Σύρο με τον σύζυγό της Π. Γλέζο.

-Γιάννης Χατζίνης, περ. Νέα Εστία τχ. 1030/1-6-1970, σ. 759, βιβλ/κη.

           «Τα δυό φεγγάρια»

         Δε νομίζω πώς μπαίνω στα οικόπεδα του φίλου Αντρέα Καραντώνη αν πω δυό λόγια, αυτά πού μου έρχονται αυθόρμητα να πώ, για τα «Δυό Φεγγάρια» της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου. Πρόκειται εδώ για ποιήματα εμπνευσμένα από παιδιά, με διάχυτο το άρωμα της παιδικής ψυχής, αλλά γραμμένα για μεγάλους, σε τρόπο πού να μπορούν να διαβαστούν κι’ από παιδιά, προικισμένα με κάποια ποιητική ευαισθησία. Δε χρειάζεται να διαλέξω, για να δώσω ένα δείγμα. Σε όποιο στίχο και να σταθείς, θαναπνεύσεις αυτό το λεπτό άρωμα της ευαισθησίας, την τρυφερότητα της στοργής:

«Τιτίβισαν τα χελιδόνια

στην κεραμόχρωμη σκεπή

κι’ εδέσανε οι καρποί στα κλώνια.

Κι’ εμάς απ’ τα νωθρά κατώφλια

της πλήξης και της μοναξιάς,

μάς πήρε ο άνεμος του ονείρου

στα μαγεμένα του φτερά,

μάς πάει στη ράχη του το κύμα

από γιαλό σε ακρογιαλιά…»

     Η κ. Γλέζου κρούει τις μαγεμένες χορδές μιάς λύρας, για να μας μεταφέρει από την πλήξη στο όνειρο, από τη μοναξιά της ζωής στον πλατύ χώρο της αυταπάτης. Τα «Δυό φεγγάρια» είναι ένα βιβλίο λυτρωτικό.

«Απ’ τη ζωή μας ό,τι αξίζει

είναι η χαρά πού μας προσφέρει

η παιδική ομορφιά και χάρη

μικρό του ονείρου περιστέρι,

πού χάνεται και δε γυρίζει».

-Ιωάννης Μ. Χατζηφώτης, Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, (Από τον 10^ο αιώνα μ. Χ. μέχρι σήμερα), εκδ. Χάρη Πάτση,-Αθήνα χ.χ. τόμος 6^ος, σελίδες 628-632.

Τα ποιήματα της Ζευγώλη μένουν γενικώς κατά βάση και κατά την μορφή τους παραδοσιακά, με μιάν όμως , ιδίως στα πιο τελευταία της, ανανέωση και διαμόρφωση και του στίχου και του ρυθμού προοδευτική. Γράφει μεταξύ άλλων ο συγγραφέας και κριτικός Ιωάννης Μ. Χατζηφώτης. Και κλείνει το λήμμα με τα εξής: Γενικά η ποιητική παρουσία της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου είναι για την λογοτεχνία μας μια παρουσία ουσιαστική και μια σημαντική συμβολή στην γυναικεία ποίηση.

Σημειώσεις:

-Διατήρησα την ορθογραφία των κειμένων αλλά και την γλωσσική τους αποτύπωση, όπως μας την δίνουν οι συγγραφείς της εποχής που δημοσιεύτηκαν οι βιβλιοπαρουσιάσεις, βιβλιοκριτικές και τα άρθρα. Σε ορισμένες παρουσιάσεις, βλέπουμε οι κριτικοί να συνεξετάζουν δύο ποιητικές συλλογές της Ζευγώλη-Γλέζου. Συνήθως αυτές που εκδόθηκαν το 1964. Μάλλον είναι οι πιο προσβάσιμες στο αναγνωστικό κοινό. Δυστυχώς, δεν κατόρθωσα παλαιότερα να βρω και να αγοράσω όλες τις ποιητικές συλλογές της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, σε παλαιοπωλεία, δεν πρόλαβα να τις διαβάσω σε δημόσιες βιβλιοθήκες, ή να τις φωτοτυπήσω. Στα χέρια μου έχω μόνο τρείς. Γιαυτό και δεν θεώρησα σκόπιμο να γράψω κείμενο για αυτές. Εξάλλου, πολλές βιβλιοκριτικές των ποιητικών της συλλογών, θεωρώ ότι όχι μόνο εμένα σαν απλό αναγνώστη, αλλά και άλλους που ασχολούνται με τον ελληνικό ποιητικό αντρικό και γυναικείο λόγο, μας καλύπτουν οι θέσεις τους. Να θυμίσουμε τις πιο εκτενείς αναλύσεις του έργου της, του συγγραφέα και εκδότη της κυρίου Κώστα Ε. Τσιρόπουλου, « ΨΥΧΗΣ ΕΡΓΟΧΕΙΡΟ»-Η ποίηση της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου σελίδα 50-60, και «ΠΟΙΗΤΡΙΑ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ» σελίδες 61-64, δύο κείμενα που δημοσιεύτηκαν το 1985 και 1986, και συμπεριλαμβάνονται στον βιβλίο του συγγραφέα «ΑΛΦΑΒΗΤΟ»- Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδόσεις «Αστήρ»-Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου- Αθήνα 1987. Το επίσης κατατοπιστικό κείμενο του κριτικού Αντρέα Καραντώνη, «ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΧΤΗΣ ΖΕΥΓΩΛΗ», σελ. 217-220, που περιέχεται στον τόμο «ΠΟΙΗΤΙΚΑ» (ΚΡΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ), εκδόσεις «ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ»- Αθήνα 1977. Την εκτενή βιβλιοκριτική του κριτικού και δοκιμιογράφου Δημήτρη Νικορέτζου, για την ποιητική συλλογή «Αγέρινη κλωστή», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέα Εστία» τχ. 1617/ 15-11- 1994, σελ. 1527-1539, στις κριτικές παρουσιάσεις των σελίδων του περιοδικού. Και φυσικά, αρκετά άλλα σχόλια και κρίσεις που αναδημοσιεύω σε αυτό το σημείωμα. Να διευκρινίσω ακόμα, ότι, δεν συνάντησα δυστυχώς ούτε το μικρό βιβλίο- μελέτημα, που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Οι Εκδόσεις των Φίλων» και περιέχει κρίσεις για το έργο της. Η κάπως λειψή αυτή ενημέρωσή μου, με έκανε να αποφασίσω την δημοσίευση των κριτικών και των σχολίων των άλλων για την ποιητική της δημιουργία.

-Θα ήθελα να σημειώσω εν τάχει τα εξής, όσον αφορά τον Πρόλογο του ποιητή και δασκάλου της ποίησης Κωστή Παλαμά. Δεν γνωρίζω ποιοι κατέχουν στα χέρια τους την πρώτη ποιητική συλλογή της ποιήτριας, με τον Πρόλογο του Κωστή Παλαμά. Σίγουρα πάντως, όσοι έχουν αγοράσει και διαβάσει τα Άπαντά του από τις εκδόσεις «Μπίρη», β΄ έκδοση, θα γνωρίζουν και τον Πρόλογο αυτόν. Θέλω να υπενθυμίσω ότι ο Κωστής Παλαμάς, συνήθιζε να προλογίζει ή να μιλά θετικά και επαινετικά για πολλούς νεότερούς του ποιητές και ποιήτριες, που ζητούσαν να τον συναντήσουν από κοντά, του έστελναν τα βιβλία τους ή τα αγόραζε ο ίδιος. Πάντως είναι σίγουρο, ότι ο μεγάλος μας ποιητής, είχε ευρεία επάρκεια των εκδοτικών πεπραγμένων της εποχής του, όχι μόνο εντός ελλάδος αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο. Κυκλοφόρησαν αρκετές νέες ποιητικές συλλογές ποιητών και ιδιαίτερα ελληνίδων ποιητριών που Προλογίζονται από τον Παλαμά. Αυτό το γεγονός, δεν είναι ούτε τυχαίο ούτε αμελητέο στην πορεία της έκδοσης της συλλογής. Θέλω να πω ότι, τα Προλογίσματα του Κωστή Παλαμά, ήσαν το αναγκαίο ποιητικό διαβατήριο για τον νέο ποιητή ή ποιήτρια. Αν δούμε την μεταγενέστερη εκδοτική και αναγνωστική διαδρομή των ποιητικών συλλογών-και ιδιαίτερα των γυναικείων-των ποιητριών και την υποδοχή τους τόσο από το κοινό της ποίησης όσο και από τους κριτικούς της εποχής, θα διαπιστώσουμε ότι διέθεταν απριόρι τα ποιητικά και εκδοτικά εχέγγυα λόγω της υπογραφής και των λεγομένων του Παλαμά. Η βοήθειά του, ήταν αμέριστη και άδολη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα και ο πρόλογος στην ποίηση της Μυρτιώτισσας. Να θυμηθούμε επίσης, και τον παλαιό επτανήσιο φιλόλογο και ποιητή Ιάκωβο Πολυλά όσον αφορά την διάδοση του έργου του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού, με τα Προλεγόμενά του. Την περίπτωση του κρητικού παραμυθά Νίκου Καζαντζάκη στην υπογραφή «προώθησης» της ποιητικής παρουσίας της ποιήτριας Κατερίνας Αγγελάκη- Ρουκ. Στους πολύ νεότερους ηλικιακά, Προλόγους νεοελλήνων ποιητών και καθηγητών πανεπιστημίου και συγγραφέων όπως είναι πχ. η περίπτωση του ομότιμου καθηγητή Μιχάλη Μερακλή σε πάμπολλα νεοεκδοθέντα βιβλία και πέρα από τον ποιητικό χώρο. Να προσθέσουμε και τις κρίσεις αριστερών κριτικών και ιστορικών λογοτεχνίας στην διάδοση έργων αριστερών αξιόλογων ποιητών και ποιητριών. Στον χώρο της πόλης μας, τον Πειραιά, η υπογραφή του κυρού Γιάννη Χατζημανωλάκη αποτελούσε ένα είδος επίσης διαβατηρίου στην αναγνώριση εντός της πόλης μας.

Αν αληθεύουν τα παραπάνω, αξίζει μια έρευνα- εργασία από τους κριτικούς και ιστορικούς της ελληνικής γραμματείας των Προλόγων σε ποιητικές συλλογές του ποιητή Κωστή Παλαμά, και στο πόσο συνέβαλαν τα λόγια και οι κρίσεις του στην διάδοση του έργου των νεότερών του ποιητών και ποιητριών. Και γιατί όχι, μια άλλη εργασία που να συγκεντρώνει όλους τους κατά καιρούς Προλόγους ή Εισαγωγές πχ. του Άριστου Καμπάνη στο έργο του Αριστοτέλη Βαλωρίτη, ή του ποιητή Ηλία Λάγιου στον «Τάφο» του Κωστή Παλαμά, τις επιμέλειες του κυρού καθηγητή Γιώργου Σαββίδη, έως του πρόσφατα χαμένου ποιητή και φιλόλογου μεταφραστή Γιάννη Δάλλα και άλλων σύγχρονών μας ποιητών ιδιαίτερα της Γενιάς του 1970.

-Από όσο γνωρίζω, ο ομότιμος καθηγητής και πολυγραφότατος συγγραφέας, φιλόσοφος κύριος Χρήστος Γιανναράς, εκτός από τις καθαρές συγγραφικές τους ασχολίες και μελέτες, τα δεκάδες βιβλία του που έχει εκδόσει μέχρι σήμερα και εκατοντάδες άρθρα του, σε περιοδικά και εφημερίδες στην πάνω από μισό αιώνα παρουσία του, έχει γράψει και αρκετές δεκάδες μικρές ή μεγάλες μελέτες, βιβλιοπαρουσιάσεις και για πνευματικές προσωπικότητες ή βιβλία και πέραν των συγκριμένων θεολογικών μελετημάτων του. Έχουμε κατά καιρούς διαβάσει όχι μόνο τα σχόλιά του πάνω στην επικαιρότητα αλλά, και για τον πειραιώτη ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη, τον νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, εκδόσεις στα ελληνικά ογκώδη τόμων που μας παρουσιάζουν την ζωή φιλοσόφων-γλωσσολόγων όπως είναι ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, το δίτομο επιστημονικό έργο για το φαινόμενο του Ναζισμού και τον ηγέτη του, μελέτη για τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, κρίσεις για την Χάννα Άρρεντ, το κινηματογραφικό έργο του σουηδού Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, την ταινία «Θεώρημα» του ιταλού Πιέρ Πάολο Παζολίνι, και αρκετές βιβλιοπαρουσιάσεις για ποιητικά βιβλία. Βιβλία που διάβασε, μελέτησε, τα βρήκε ενδιαφέροντα και μας τα παρουσίασε στα κατά καιρούς δημοσιεύματά του. Τα κείμενα αυτά που βρίσκονται σκόρπια σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά, αν δεν λαθεύω, δεν έχουν συγκεντρωθεί και εκδοθεί αυτόνομα. Πέρα όμως από αυτήν την ιδιαίτερη περίπτωση που έχει να κάνει με την σύνολη μέχρι σήμερα εργογραφία ενός στοχαστή, σύγχρονου θεολόγου και συγγραφέα, διαπιστώνουμε ότι, ο Χρήστος Γιανναράς, ανεξάρτητα αν κανείς συμφωνεί και σε πιο βαθμό με τα γραφόμενά τους και τις κρίσεις και θέσεις του, είναι ένας έλληνας που εξακολουθεί να ενημερώνεται πάνω στα σύγχρονα ρεύματα της επιστήμης και της τέχνης, να διαβάζει, να μας παρουσιάζει βιβλία και να μας μιλά για αυτά. Παραμένει ένας άοκνος δάσκαλος της επιστήμης της θεολογίας και του πολιτισμού. Και με την ευκαιρία, να σημειώσουμε, ότι θα άξιζε μάλλον μια ξεχωριστή εργασία για τα άτομα εκείνα, τους κριτικούς ή δοκιμιογράφους, που δεν ανήκουν στο καθεαυτό «σινάφι» των ερασιτεχνών ή επαγγελματικών κριτικών, φιλόλογων, που δεν ανήκουν στην καθιερωμένη κατηγορία-ούτε και σε αυτήν των δημοσιογράφων-και οι οποίοι ασχολήθηκαν σοβαρά και με επιμέλεια στην παρουσίαση βιβλίων, εργασιών και προσώπων, που δεν ανήκουν στην «στενή» κατηγορία των επιστημονικών τους ενδιαφερόντων. Ίσως μια τέτοιας ποιότητας ερευνητική εργασία, να μας έδειχνε τους παράλληλους δρόμους μεταξύ της καθαρής φιλολογίας και άλλων όμορων επιστημών, Ας φέρουμε στην μνήμη μας, την σύγχρονη περίπτωση του κριτικού της ελληνικής λογοτεχνίας κυρίου Δημοσθένη Κούρτοβικ, και τον διαφορετικό τομέα των σπουδών του. Την περίπτωση του κριτικού και ιστορικού της ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρου Αργυρίου. Ή τέλος, τα εικαστικά σημειώματα αρκετών ποιητών σε καταλόγους εκθέσεων. Μια και μια σύντονη ανασκόπηση των κλασικών ελλήνων κριτικών διαχρονικά, θα μας φανέρωνε ότι η μεγαλύτερη κατηγορία αυτών είναι ή νομικοί ή δημοσιογράφοι. Αλλά αυτό, είναι ένα άλλο κεφάλαιο προς διερεύνηση.

-Το τρίτομο έργο ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ 19^ΟΥ ΚΑΙ 20^ΟΥ ΑΙΩΝΑ, του πειραιώτη καθηγητή πανεπιστημίου, ποιητή και δοκιμιογράφου και κριτικού λογοτεχνίας, που έφυγε από κοντά μας πολύ νωρίς, Βαγγέλη Αθανασόπουλου, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 1995 οι δύο πρώτοι τόμοι και το 2007 ο τρίτος. Ο πρώτος περιέχει τα μελετήματά του για τους ποιητές Ανδρέα Κάλβο, Διονύσιο Σολωμό και Κωστή Παλαμά. Η επιλογή δεν είναι πιστεύω τυχαία. Δηλαδή η συμπαρουσίαση σε έναν τόμο των μεγάλων ελλήνων εθνικών αυτών ποιητών μας. Ο τρίτος που όπως γράψαμε κυκλοφόρησε το 2007 και ολοκλήρωσε τον κύκλο των μελετών του, περιλαμβάνει μελέτες του για τους εξής ποιητές. Και πάλι Βλέπουμε το όνομα του Διονυσίου Σολωμού, και του Κωστή Παλαμά. Κατόπιν έχουμε τον αλεξανδρινό Κωνσταντίνο Καβάφη, τον αυτόχειρα της Πρέβεζας Κώστα Καρυωτάκη, την ποιήτρια από την Καλαμάτα Μαρία Πολυδούρη, τον χαλκιδαίο Γιάννη Σκαρίμπα, τον μύστη Άγγελο Σικελιανό, τον παραγνωρισμένο Τάκη Παπατσώνη, τον πρώτο νομπελίστα Γιώργο Σεφέρη, τον υπερρεαλιστή ποιητή και εικαστικό Νίκο Εγγονόπουλο, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Γιάννη Δάλλα, τον Γιώργο Παυλόπουλο, τον εκδότη και ποιητή Κώστα Τσιρόπουλο, την ποιήτρια Κική Δημουλά, τον ποιητή και κριτικό Κώστα Παπαγεωργίου, και τον ποιητή, κριτικό και μεταφραστή Παντελή Μπουκάλα. Ενώ ο δεύτερος τόμος που συμπεριλαμβάνει και το μελέτημά του για την ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου, αναγνωρίζουμε και πάλι τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη, τον θεσσαλονικιό ποιητή και καθηγητή Γιώργο Θέμελη, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Νικηφόρο Βρεττάκο, και πάλι τον Οδυσσέα Ελύτη, και τον Δημήτρη Παπαδίτσα.

Ο κύκλος αυτός των μελετημάτων του Βαγγέλη Αθανασόπουλου είναι μια προσωπική του σπουδή πάνω στις πιο σημαντικές φωνές της ελληνικής ποίησης του 19^ου και 20^ου αιώνα σύμφωνα πάντα με τα αξιολογικά κριτήρια του μελετητή. Τα μελετήματα αυτά, που είναι όλα τους πολυσέλιδα και ορισμένες φορές κάπως συννεφιασμένα στην ερμηνευτική της κατανόηση από τον μη ειδικό αναγνώστη, είναι όπως γράφει ο ίδιος, «Κείμενα που λειτουργούν ως δοκιμές ερμηνευτικής αποτοξίνωσης που κατορθώνουν -ή δεν αποφεύγουν-να καταλήγουν σε ένα ερμηνευτικό  συμπέρασμα σχετικά με το έργο μερικών από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της ποιητικής μας παράδοσης».

Η ενότητα για την ποιήτρια, φέρει τον γενικό τίτλο: ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΧΩ ΤΩΝ ΗΧΩΝ ΣΤΗΝ ΗΧΩ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ: ΟΙ ΘΕΜΕΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΜΙΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ. Η οποία χωρίζεται σε άλλες επιμέρους ενότητες, που εξετάζει και αναλύει το έργο της ποιήτριας.

1.0.Η καταγωγή της ποιητικής τέχνης της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου

2.0.Η πρώτη θεμελιώδης αρχή: το ζευγάρωμα του στίχου

3.0.Οι άλλες δύο θεμελιώδεις αρχές

3.1.Η αρχή της ηχητικής και νοηματικής αντιστοίχησης των στίχων

3.1.1.Μορφές σχέσης μεταξύ ήχου και νοήματος

3.2.Η αρχή της οργάνωσης μεταφορών μέσω της ηχητικής αντιστοίχησης

4.0.Συμπέρασμα.

Οι τίτλοι μας προϊδεάζουν για την οπτική του ερευνητή και το τι αναγνωρίζει στην ποίησή της ως κύρια οργανική λειτουργία στους στίχους της. Ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος έχει μια συγκεκριμένη μοντέρνα μεθοδολογία με την οποία εξετάζει τα έργα αυτά, Τα προσεγγίζει κριτικά σαν ένα ενιαίο σύνολο ποιημάτων ή αποσπασμάτων που οργανώνονται κάτω από έναν κεντρικό σκοπό. Ο ερευνητής αναζητά να αναδείξει την εσωτερική λογική των κειμένων βασιζόμενος σε κανόνες που αφορούν κυρίως την γλώσσα της ποίησης. Είναι δηλαδή η εξέταση των έργων γλωσσοκεντρική μάλλον αν τον κατανοώ ορθά. Ο Αθανασόπουλος οικοδομεί μια σκαλωσιά ερμηνευτικής προσέγγισης την οποία χρησιμοποιεί ως φακό στην διερεύνηση των εσωτερικών κανόνων και λειτουργιών του ποιητικού λόγου στηριγμένος κατά κύριο λόγο στην γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής και τα ηχητικά της μηνύματα που σχηματίζουν την ποιητική ατμόσφαιρα. Γλώσσα ορισμένες φορές σκοτεινή και δύσκαμπτη. Μια εκ νέου προσέγγιση παλαιών μορφών του ποιητικού λυρικού ελληνικού λόγου.

-Η παλαιά ποιήτρια Μελισσάνθη, μας είναι μάλλον περισσότερο γνωστή για την ποίησή της παρά για τις δοκιμιακές ή βιβλιοκριτικές της μελέτες και σημειώματα. Τα κατά καιρούς σκόρπια της «θεωρητικά» κείμενα και κρίσεις για άλλες και άλλους ομοτέχνους της ποιητές, δεν έχουν συγκεντρωθεί ξεχωριστά. Δηλαδή δεν έχουν εκδοθεί. Τα συναντάμε σκόρπια και άτακτα σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά και μάλλον και σε εφημερίδες. Ο λόγος της είναι στρωτός και καθαρός. Έχει μια θερμότητα και γυναικεία προσέγγιση που δηλώνει και την δική της ξεχωριστή ποιητική γραφή. Με την ευκαιρία, να σημειώσουμε, ότι αρκετές ελληνίδες ποιήτριες και πεζογράφοι έχουν ασχοληθεί και με την βιβλιοκριτική από την εποχή της ποιήτριας Αθηνάς Ταρσούλη μέχρι των ημερών μας. Γυναικείων ποιητικών φωνών που ασχολήθηκαν και με την κριτική ή παράλληλα, με τον δοκιμιακό λόγο. Δεν αναφέρομαι στις καθαρά γυναικείες φωνές που ασχολούνται μόνο με τον δοκιμιακό λόγο.

Όπως επίσης, αταξινόμητα είναι και τα βιβλιογραφικά σημειώματα της κριτικού και θεατρικού κριτικού Άλκης Θρύλου, της Ελένης Ουράνη, που είναι τόσα πολλά, και με διαφορετική αναγνωστική στόχευση  που σε εκπλήσσουν για την εργατικότητα της ελληνίδας αυτής. Στο ίδιο τεύχος της «Καινούργιας Εποχής», ο θεατράνθρωπος, ιστορικός του θεάτρου, και όχι μόνο, κυρός Τάσος Λιγνάδης στην Κριτική Βιβλίου που αφορά την Ποίηση, μας παρουσιάζει την «Ποίηση» του Τάσου Λειβαδίτη, σ. 241-244, και την συλλογή «Η λυρική έπαρση» του ποιητή και εκδότη Δημήτρη Δούκαρη, σ. 244-245. Στον χώρο της Πεζογραφίας και πάλι ο Τάσος Λιγνάδης, μας παρουσιάζει το μυθιστόρημα «Η Φάλαινα» του Γιάννη Βατζιά, σ.246-247. Ενώ στον χώρο του Δοκιμίου, ο Α. Θ. Νικολαϊδης, μας παρουσιάζει σε ένα επτασέλιδο άρθρο του, την μελέτη του φιλόσοφου Κώστα Αξελού, σελ. 247-253, «Η «αποξένωση» στο βιβλίο του Κ. ΑΞΕΛΟΥ: «Ο Μάρξ, στοχαστής της τεχνικής». Τέλος ο Γ. Κρόκος, στις σελίδες για το ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ», σ. 253-254, παρουσιάζει το βιβλίο της αριστερής ποιήτριας και δασκάλας Σοφίας Μαυροειδή- Παπαδάκη, «Το λάλημα της Καμπάνας». Ενώ ο Δημήτρης Χαρίτος κρατά τις σελίδες της παρουσίασης και κριτικής των εικαστικών τεχνών και των νέων κινηματογραφικών ταινιών.                 

-Στην κριτική της, η φιλόλογος κυρία Νένα Ι. Κοκκινάκη, αναφέρεται στο Α΄ Συμπόσιο Ποίησης που διοργάνωσε το ΠΕΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ. «Το πρώτο Συμπόσιο Νεοελληνικής Ποίησης οργανώθηκε με την προοπτική να αρχίσει έναν ετήσιο θεσμό με διάφορες εκδηλώσεις που θα εξυπηρετήσουν τη μελέτη της γλώσσας, της ποίησης και της τέχνης γενικά σαν απόψεων της ουσιαστικής ζωής’ ένα θεσμό δηλαδή λαϊκό και ποιοτικό, αφού καμιά ποιότητα δεν είναι πιο γνήσια από τη λαϊκότητα. Ετοιμάστηκε και πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Πατρών, της Εθνικής Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών και της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών στους χώρους του Πανεπιστημίου Πατρών από τις 3 ως τις 5 Ιουλίου 1981 με συμμετοχή ασυνήθιστη για συνέδριο….», σελ. 11 από τον «Πρόλογο». Τα Πρακτικά του Α΄ Συμποσίου νεοελληνικής ποίησης που είχε σαν θέμα του την Α΄ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ, εκδόθηκαν σε δύο τόμος από τις εκδόσεις «ΓΝΩΣΗ» του Μανώλη Μπουζάκη. Την επιμέλεια είχε ο συγγραφέας Σωκράτης Λ. Σκαρτσής. Α΄ τόμος Αθήνα 1982, Β΄ τόμος Αθήνα 1983. Το Συμπόσιο παρακολούθησε και η ποιήτρια και λαογράφος Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου. Στον πρώτο τόμο δημοσιεύεται η παρέμβαση του Θ. Π. Τάσιου, με θέμα «ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ», (223-246) στην σελίδα 223  γράφει ο κύριος Τάσιος: «Και επειδή είναι η κ. Ζευγώλη μπροστά, να θυμίσω και μια φράση που μου είχε πει για το οικείο υλικό μου, που είναι το μπετόν (τί να κάνω;) σιγοψιθύρισε: «Περήφανα βουνά που έχετε σμπαραλιαστεί και κλειστεί εδώ μέσα». Μιλούσε πια για μια αποφυσικοποίηση, προς μια κατεύθυνση όμως, για την οποίαν αυτό το Συμπόσιο, ελπίζω, θα θίξει κάποιο πρόβλημα που λέγεται βελτιοποίηση». Ενώ στην σελίδα 244 του ίδιου τόμου συνεχίζει: «Εδώ θα θυμηθώ μόνο το θλιμμένο ήρεμο βλέμμα της Κυρίας Ζευγώλη όταν μιλώντας εγώ για τα τεχνικά έργα τα καμωμένα με το οικείο μου υλικό, το σκυρόδερμα , ψιθύρισε «τί περήφανα βουνά χαλάστηκαν και χώθηκαν εδώ μέσα…».».

-Το κείμενο του πειραιώτη δοκιμιογράφου και συγγραφέα Ευάγγελου Ν. Μόσχου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέα Εστία» μας δίνει την ακριβή ημερομηνία αποδημίας της ποιήτριας. Το διευκρινίζουμε, επειδή ορισμένα ακόμα και σήμερα άρθρα, αναφέρουν λανθασμένη ημερομηνία θανάτου της. Να υπενθυμίσουμε ότι την ίδια χρονική περίοδο, μετά τον θάνατο του συγγραφέα Πέτρου Χάρη, ο Ε. Ν. Μόσχος έχει αναλάβει το τιμόνι της διεύθυνσης του παραδοσιακού περιοδικού. Μετά το κείμενο για την Δ.Ζ.Γ., ο Μόσχος γράφει και για την απώλεια (23/7/1996) της αγαπημένης ηθοποιού Αλίκης Βουγιουκλάκη, συζύγου και συμπρωταγωνίστριας του πειραιώτη ηθοποιού Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Ταινίες των αγαπημένων ηθοποιών έχουν γυριστεί σε περιοχές της πόλης μας.

-Η δοκιμιογράφος Ουράνα Διοματάρη, μας είναι γνωστή περισσότερο για την μελέτη της «Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ» που βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών, αλλά και το δεύτερο μελέτημά της πάνω στο έργο του αρχαίου φιλόσοφου «Ο ΠΛΑΤΩΝ ΣΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΥΛΟ» που κυκλοφόρησαν σε συμπληρωμένες επανεκδόσεις το 1977 και το 1981 αντίστοιχα. Υπήρξε φίλη και συνεργάτης του εκδότη και βιβλιοπώλη κυρού Τάσου Πιτσιλού. Που από το βιβλιοπωλείου του, μέσα στην στοά, πίσω από το κτήριο της εθνικής τράπεζας και το χρηματιστήριο αθηνών, όπως έλεγε γνωστός λόγιος, «περνά η μισή αθήνα». Πράγματι ο Τάσος Πιτσιλός υπήρξε ένα καλλιεργημένο άτομο και ένας πολύ ζεστός βιβλιοπώλης. Οι εκπτώσεις που έκανε ήταν πάρα πολύ μεγάλες. Στο πατάρι του βιβλιοπωλείου του διάφοροι συγγραφείς-συνεργάτες του έγραφαν κείμενά τους και, συζητούσαν για διάφορα θέματα. Εκεί συνάντησα και την συγγραφέα Ουράνα Διοματάρη, ο Πιτσιλός της είχε εκδόσει «Το βιβλίο της Λιλής» 1982, μια μελέτη για την ποιήτρια Λιλή Ιακωβίδη. Ένα μικρό 32 σελίδων με καρφίτσα βιβλιαράκι, που μου προσφέρθηκε περιλαμβάνει δημοσιευμένες κριτικές για την ποιήτρια και το έργο της «Ο Ποιητής γράφει την ιστορία του κόσμου». Ενώ ο τόμος της «Ομήρου Απόηχοι» που εκδόθηκε το 1968, έχει δύο ενότητες. Στήν δεύτερη που την ονομάζει «Χιώτες ποιητές» συναντάμε τα ονόματα του Κώστα Χωρεάνθη, του Γιώργου Θεοτοκά, του Ματθαίου Μουντέ, του Γιώργου Βερίτη, του Φώτη Αγγουλέ και αρκετών άλλων δημιουργών. Ο τόμος «ΠΙΕΡΙΔΕΣ ΜΟΥΣΕΣ», 212 σελίδων, περιλαμβάνει μελέτες τις Διοματάρη για τις ελληνίδες ποιήτριες, Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου, την Πειραιώτισσα ποιήτρια και μεταφράστρια Όλγα Βότση, την ποιήτρια και δοκιμιογράφο Έφη Αιλιανού και την ακούραστη και πολύ καλή ποιήτρια Ζωή Σαβίνα, η οποία εκτός από την καθαρά ποιητική της παρουσία, πολλές συλλογές της είναι μικρά δωράκια (από αισθητικής και καλλιτεχνικής άποψης μιλώντας) μας έχει δώσει και μια παγκόσμια ανθολογία Χάϊ Κου. Και μια πληροφορία για εμάς τους πειραιώτες. Ο σύζυγος της ποιήτριας είναι ένας καταξιωμένος και σημαντικός εικαστικός δημιουργός ο οποίος γεννήθηκε στον Πειραιά. Στην πόλη μας, που για άλλη μια φορά να υπενθυμίσουμε ότι διώχνει τα παιδιά της, όπως έδιωξε και τον συγκεκριμένο εικαστικό δημιουργό, ο οποίος σε συζήτηση μαζί του, μου είπε, ότι δεν ξαναπάτησε στην γενέθλια πόλη του. Κρίμα για άλλη μια φορά για τους αρμοδίους του Πειραιά. Ότι γκρεμίζεται, σαν εμπιστοσύνη και σχέση, δύσκολα ξανά χτίζεται. Πλήρης αδιαφορία.

-Το μελέτημα του μικρασιάτη Δημήτρη Λιάτσου, είναι μια γενική μελέτη πάνω στην πορεία των ελληνίδων δημιουργών στα γράμματά μας. Μια σφαιρική ματιά πάνω στις ελληνίδες ποιητές και μυθιστοριογράφους που έρχεται να συμπληρώσει τα ελάχιστα εκδοθέντα βιβλία για την γυναικεία γραμματεία. Το βιβλίο χωρίζεται στον Πρόλογο, σ. 5-, στην Εισαγωγή σ.7-, στις Πρώτες Διανοούμενες, σ. 9-, και στο κεντρικό κεφάλαιο της εργασίας Εποχή της Δημιουργίας- Μεσοπόλεμος-Γενιά 1930, σ. 34-. Στην γενιά του Μεσοπολέμου εντάσσει και δικαίως και την παρουσία της Διαλεχτής Ζευγώλη. Υπάρχουν πληροφορίες γενικές στις σελίδες 49-50, και στην σελίδα 150 δημοσιεύει απόσπασμα από το ποίημά της «ΚΑΤΟΧΗ».

Αντίθετα από τον Δημήτρη Λιάτσο, στην δίτομη εργασία του ο συγγραφέας Στάθης Μάρας, που εκδόθηκε το 1990 από τις εκδόσεις Καστανιώτη, στον δεύτερο τόμο του «Η ΓΥΝΑΙΚΑ» β΄ τόμος Ελληνίδες Ποιήτριες, δεν συμπεριλαμβάνει την Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου, παρά του ότι, γράφει για ελληνίδες ποιήτριες της γενιάς της Ναξιώτισσας ποιήτριας.

-Ο τόμος «ΠΟΙΗΤΙΚΑ» του Αντρέα Καραντώνη, εκδόθηκε στην Αθήνα το 1977 από τις εκδόσεις «ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ», έχει 400 σελίδες και τότε, κόστιζε 3120 δραχμές. Ο τόμος αποτελείται από παλαιότερα δημοσιευμένα κείμενα του κριτικού Αντρέα Καραντώνη τα οποία έχουν στο τέλος την ημερομηνία που δημοσιεύτηκαν. Ο τόμος χωρίζεται σε δύο ενότητες Την Α΄, «Απόψεις για τη σύγχρονη ποίησή μας» και Β΄ «Παρουσίες και Περιπτώσεις», στην οποία περιλαμβάνεται και η κριτική του για την Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου.  Εκτός από την Γλέζου, ο σημαντικός κριτικός της γενιάς του 1930 δημοσιεύει και τα κείμενα που έγραψε, για τα «Άπαντα» της Μαρίας Πολυδούρη., το κείμενο «Η Λιλή Ιακωβίδη στην εποχή μας» και «Οι λυρικές χορδές της Ιωάννας Τσάτσου».   

-Ο κριτικός και δοκιμιογράφος Γιάννης Χατζίνης, υπήρξε σταθερός συνεργάτης του περιοδικού «Νέα Εστία». Από όσο γνωρίζω, εκτός από τους παλαιότερους αυτόνομους τόμους που έχουν εκδοθεί με άρθρα και κείμενά του, το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιευμάτων του και των βιβλιοκριτικών του παραμένει ανέκδοτο, σκορπισμένο σε διάφορα περιοδικά. Στο παρόν τεύχος του περιοδικού διαβάζουμε σελίδες αφιερωμένες στον ποιητή «Φρειδερίκο Χαίλντερλιν» (200 χρόνια από τη γέννησή του), αλλά και την ενδιαφέρουσα μελέτη του Ν. Α. Παπαδάκη με θέμα «Ο κωμωδιογράφος Μένανδρος και η εποχή του». Στις σελίδες του περιοδικού «Το δεκαπενθήμερο» «Τα Γεγονότα και τα ζητήματα», ο Γιάννης Χατζίνης εκτός από την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής της Ζευγώλη, υπογράφει και το κείμενο «Ο Άλκης Θρύλος πρόσεδρο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών», το άρθρο «Εθνική υπόσταση και κοινή μοίρα» που αναφέρεται στο δοκίμιο «Προβλήματα υπόστασης στη σύγχρονη εποχή» του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας Ε. Κλάππ. Την παρουσίαση βιβλίων με γενικό τίτλο «Ειδικό ταλέντο» και το κείμενο «Ο παφλασμός». Ενώ στις κριτικές για «ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ» Ο Χατζίνης κρίνει το βιβλίο του Άλκη Θρύλου (Ελένη Ουράνη) «Μορφές της Ελληνικής πεζογραφίας», τόμος τρίτος. Και το βιβλίο «Οι καμπάνες» του Γιώργου Θεοτοκά. Ενώ στις πληροφορίες που αναδημοσιεύονται από τα «ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Κ’ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ», διαβάζουμε ότι στο τεύχος Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου-Μαρτίου του περιοδικού «Πειραϊκή Πατραϊκή» συμμετέχει και ο πειραιώτης θεολόγος και συγγραφέας Δαμιανός Στρουμπούλης. Ενώ στην Φιλολογική «Η Βραδυνή» της 18^ης Μαϊου, ο Θανάσης Παπαθανασόπουλος συνομιλεί με τον πειραιώτη ποιητή Στέλιο Γεράνη για τον ρόλο της ποίησης στην ζωή μας. Ενώ πληροφορούμεθα και την απώλεια 20 Μαϊου, της ηθοποιού Βάσως Μεταξά.

-Το κείμενο του συγγραφέα, επιμελητή και συνεκδότη του λογοτεχνικού περιοδικού «Η Λέξη» τχ. 135/9, 10, 1996, Θανάση Ν. Νιάρχου, όπως βλέπουμε δεν αναφέρεται μόνο στην ποιήτρια Ζευγώλη-Γλέζου, αλλά συμπαρουσιάζει μαζί και την πνευματική παρουσία του συντρόφου της Πέτρου Γλέζου. Ο Θανάσης Ν. Νιάρχος, χωρίς να απομακρύνεται από την καθαρά φιλολογική ματιά πάνω στην σύνολη συγγραφική παρουσία τους, (πεζογραφική, ποιητική, λαογραφική) μας δίνει και μια άλλη πλευρά της προσωπικότητάς τους, την ατομική τους στάση απέναντι στα ουσιώδη της ζωής και των σχέσεων με τους άλλους αλλά, και την μεγάλη και διαρκή αγάπη που είχαν μεταξύ τους σαν αντρόγυνο. Και ακόμα, την μέχρι τέλους της ζωής τους, βαθειά και ουσιαστική αγάπη για την ιδιαιτέρα της πατρίδα, την Νάξο και ακόμα πιο ιδιαίτερα την Απείρανθο και τους ανθρώπους της, από όπου κατάγονταν η ποιήτρια και ο πεζογράφος. Με ευαισθησία και μεγάλη δόση τρυφερότητας μας μιλά φιλικά, και εκ των έσω, όχι από απόσταση, για τους συνεργάτες και «φίλους» του συγγραφείς. Μας φωτίζει διττά τόσο την συγγραφική τους παρουσία όσο και τον χαρακτήρα τους και συμπεριφορές τους σαν άτομα στις κοινωνικές τους σχέσεις. Ενδιαφέρον αποτελούν και οι πληροφορίες που μας παράσχει για το ανέκδοτο λαογραφικό υλικό που είχαν συνάξει ο Πέτρος και η Διαλεχτή Γλέζου Η σεμνότητα που τους διέκρινε και το πνευματικό τους ήθος, παρά τις δημόσιες βραβεύσεις και διακρίσεις τους.

-Στο λήμμα της Λογοτεχνίας των Ελλήνων, των εκδόσεων Χάρη Πάτση που επιμελήθηκε ο Ιωάννης Μ. Χατζηφώτης, δημοσιεύονται και οι εξής τίτλοι ποιημάτων της. «ΤΕΤΡΑΣΤΙΧΟ», «ΧΩΡΙΣΜΟΣ», «ΑΫΛΗ ΑΓΑΠΗ», «ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΜΟΥ», «ΕΠΙΚΛΗΣΗ», «ΜΟΙΡΟΛΟΪ», «ΑΠΑΝΤΟΧΗ» «ΕΙΚΟΝΑ», «Η ΜΠΑΛΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΑΔΕΡΦΟΥ», «ΜΕΣΗΜΕΡΙΑΤΙΚΟ», «ΟΡΑΜΑ», «ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΤΣΑΚΙΡΗ».

Η Ζευγώλη όπως είναι και η ποιητική «συνήθεια» πολλών ποιητών και συγγραφέων έχει αφιερώσει ποιήματά της σε συγγενικά και οικογενειακά της πρόσωπα και ορισμένα σε ομοτέχνους της, όπως είναι ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας. Η εκτενής ποιητική της σύνθεση, (Αθήνα 11/3/1963) «ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΤΣΑΚΙΡΗ», είναι μια ποιητική παρουσίαση και του ταλέντου έλληνα χορευτή και ηθοποιού μελαμψής ομορφιάς έλληνα, του Γιώργου Τσακίρη Ο οποίος ενσάρκωσε και χόρεψε τον πορτορικανό αδερφό της πρωταγωνίστριας στο γνωστό και βραβευμένο μιούζικαλ του 1961 «Γουέστ Σάιντ Στόρυ». (WEST SIDE STORY), των σκηνοθετών Ρόμπερτ Γουάϊζ και Τζερόμ Ρόμπινς. Το ποίημα παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί δείχνει με ανάγλυφο ποιητικό τρόπο, το γυναικείο αίσθημα της ποιήτριας έναντι ενός νέου έλληνα ηθοποιού και χορευτή ο οποίος σταδιοδρόμησε στην μεγάλη ήπειρο καλλιτεχνικά. Συνήθως, γνωρίζουμε ποιήματα που είναι αφιερωμένα σε ποιητές ή ποδοσφαιριστές όπως είναι το γνωστό σε όλους μας ποίημα για τον Γιάννη Υφαντή του ποιητή και μεταφραστή Άρη Δικταίου. Επιμελητή και ένα διάστημα των εκδόσεων του Γεωργίου Φέξη.

-Ο τόμος «Η ΣΥΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ (1827-1945), του συγγραφέα Μιχαήλ Π. Χατζηγεωργίου, είναι έκδοση της ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΔΗΜΟΥ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ. Εκτυπώθηκε από την Τυποκυκλαδική ΑΕ. Σύρος, 2003. Την επιμέλεια της έκδοσης και τα σχέδια είναι του ερευνητή Μιχαήλ Π. Χατζηγεωργίου. Η φωτογραφία του εξωφύλλου βασίζεται πάνω σε μια ιδέα του Μ. Χατζηγεωργίου ενώ η εκτέλεση είναι του Κώστα Καταγά. Ο τόμος είναι αφιερωμένος  «Στον Γιάννη Αλεξάνδρου» και προτάσσεται ένα τετράστιχο του Μ. Π. Χ. στην μνήμη του. «Ένα μπουμπούκι χαμόγελο/ Σ’ ένα ποτήρι δάκρυ/ Η μνήμη σου αμάραντη.». Ακολουθεί «Προλογικό Σημείωμα» του προέδρου του Δ.Σ. της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αντώνη Συρίγου. Η Εισαγωγή που ακολουθεί είναι του συγγραφέα, ερευνητή και επιμελητή Μ. Χατζηγεωργίου. Και ακολουθούν με αλφαβητική σειρά τα λήμματα των ονομάτων των συγγραφέων. Ο 287 σελίδων αυτός τόμος δεν κυκλοφορούσε αν δεν κάνω λάθος στο εμπόριο από παλιά. Κάποια αναφορά του σε εφημερίδα με έκανε να τον αναζητήσω. Τηλεφώνησα στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της νήσου του ρεμπέτη Μάρκου Βαμβακάρη και, μετά από συνεννόηση με κάποιον αρμόδιο, είχαν την καλοσύνη και μου τον φωτοτύπησαν και μου απεστάλλει. Νομίζω μόνο πλήρωσα (;) τα ταχυδρομικά έξοδα. Δεν θυμάμαι ακριβώς. Όπως και νάχει, τους ευχαριστώ για άλλη μία φορά που έχω σε φωτοτυπία την εργασία αυτή. (Το γεγονός αυτό όταν πολύ αργότερα συνάντησα τον ποιητή και στιχουργό Μάνο Ελευθερίου του το ανέφερα και γνώριζε το βιβλίο). Η εργασία-ανθολογία αυτή είναι για τα δεδομένα της νήσου πολύ καλή εργασία. Είναι μια μικρή λημματική «εγκυκλοπαίδεια» από γνωστούς μας άντρες και γυναίκες λογοτέχνες που, με τον έναν ή άλλον τρόπο, άμεσα ή έμμεσα σχετίστηκαν με την Σύρο. Οι συγγραφείς, δεν κατάγονται όλοι από την Σύρο. Παρουσιάζονται 72 λογοτέχνες. Από αυτούς δύο είναι γυναίκες. Η ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου και η ποιήτρια και ανθολόγος Ρίτα Μπούμη-Παππά. Ανάμεσα στα ονόματα συναντάμε και αυτά του αλεξανδρινού Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, του φαληριώτη χρονογράφου και διηγηματογράφου Παύλου Νιρβάνα, του θεσσαλονικιού φαρμακοποιού και μυθιστοριογράφου Νίκου  Γαβριήλ Πεντζίκη, του Ίωνος Δραγούμη, του μικρασιάτη αγιογράφου και μυθιστοριογράφου κυρ Φώτη Κόντογλου, του Παύλου Παλαιολόγου, του Αργύρη Εφταλιώτη, του τριπολιτσιώτη ποιητή Κώστα Καρυωτάκη του Μ. Καραγάτση του Κωστή Παλαμά και πολλών άλλων. Στο λήμμα μετά την ποιήτρια υπάρχει και το εκτενέστερο λήμμα του συζύγου της πεζογράφου Πέτρου Γλέζου.

-Η Αθηνά Ταρσούλη, αποτελεί ένα ιδιαίτερο και σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων και ιδιαίτερα, όσον αφορά την ελληνική γυναικεία ποιητική παρουσία. Τουλάχιστον μέχρι το μισό του προηγούμενου αιώνα που κυκλοφόρησε το μελέτημά της-ανθολόγιο, για τις ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ, Αθήναι Μάρτιος 1951. Το μελέτημα αυτό είναι το πλέον-για την εποχή του-εμπεριστατωμένο μελέτημα για τον γυναικείο ποιητικό λόγο του προηγούμενου και του προ-προηγούμενου αιώνα. Στον κολοφώνα του τόμου αναγράφεται ότι είναι ο Α΄ τόμος. Αλλά όπως βλέπουμε στην εργογραφία της ποιήτριας και δοκιμιογράφου Αθηνάς Ταρσούλη, δεν κυκλοφόρησε δεύτερος τόμος. Το έργο έμεινε μάλλον ημιτελές. Εκτός από την έκδοση αυτή που όλοι μας γνωρίζουμε, όπως γράφεται, τυπώθηκαν και 300 αριθμημένα αντίτυπα πολυτελείας. Τον τόμο κατόρθωσα παλαιότερα να αγοράσω 10.000 παλαιές δραχμές από το βιβλιοπωλείο «Δωδώνη», που τότε άλλαζε διεύθυνση και έκανε μπαζάρ βιβλίων και πωλούσε το στοκ βιβλίων του που είχε στο παλαιό του κατάστημα. Στάθηκα τυχερός, γιατί ήταν αδύνατο να φωτοτυπήσω έναν πολυσέλιδο τόμο από Βιβλιοθήκες, όταν μάλιστα το κιτρινισμένο χαρτί του, φθείρεται.  Χρονολογικά όσον αφορά την ενασχόλησή μας με τα γυναικεία γράμματα, την γυναικεία ποίηση, είχε προηγηθεί η εργασία-ανθολογία του Δημήτρη Λαμπίκη, «Ελληνίδες ποιήτριες» Αθήνα 1936. Η εργασία, στην πραγματικότητα Ανθολογία αυτή ελληνικού γυναικείου ποιητικού λόγου είναι η πρώτη αλλά δεν έχει τα φιλολογικά τεκμήρια της εργασίας της ποιήτριας Αθηνάς Ταρσούλη. Σίγουρα στου Λαμπίκη υπάρχουν και γυναικείες φωνές του περασμένου και προπερασμένου αιώνα που έχουν λησμονηθεί. Γυναικείες ποιητικές φωνές που δεν υπάρχουν ούτε καν στις γενικές ελληνικές ιστορίες της λογοτεχνίας, της ποιητικής μας ιστορίας, τα λεξικά λογοτεχνίας. Η εργασία της Ταρσούλη, διαθέτει την προσωπική σφραγίδα της ποιήτριας, της μελετήτριας και λαογράφου. Η Ταρσούλη δεν μας παραθέτει απλά ποιήματα ή αποσπάσματα ποιημάτων της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, αλλά τα κρίνει, τα σχολιάζει, τα συσχετίζει τα εντάσσει μάλλον μέσα όχι μόνο στην Παλαμική παράδοση αλλά μέσα στην ατμόσφαιρα και το ποιητικό κλίμα που αυτά γεννήθηκαν και  παρουσιάστηκαν στο αναγνωστικό κοινό. Ποιήματα που είτε βρίσκονται δημοσιευμένα σκόρπια σε διάφορα περιοδικά της εποχής ή ενότητες ποιημάτων, που εκδόθηκαν αυτόνομα σε τόμους. Πολλές ελληνίδες ποιήτριες από αυτές που εξετάζει η Ταρσούλη, έχουν κλείσει τον ποιητικό τους  κύκλο ή τον βιολογικό, άλλες θα εξακολουθήσουν να γράφουν ποίηση, να δημοσιεύουν ποιήματά τους, να εκδίδουν συλλογές τους, όπως συμβαίνει και με την ποιήτρια από την Απείρανθο της Νάξου, Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου.

Η Αθηνά Ταρσούλη, συμπεριλαμβάνει την ποιήτρια στο δεύτερο κύκλο (1911-1931) της εργασίας της. Πλάι στην ποιητική παρουσία της Αιμιλίας Κούρτελη-Δάφνη, την Θεώνη Δρακοπούλου, την Γαλάτεια Καζαντζάκη, την Μελισσάνθη, την Κλεαρέτη Δίπλα-Μαλάμου, την Δώρα Μοάτσου (την Βάρναλη σύζυγο του ποιητή Κώστα Βάρναλη), τη Μαρία Ζάμπα, την Ειρήνη Α. Δεντρινού, την Ρίτα Μπούμη-Παπά, την Κατίνα Παϊζη, την Μαρία Πολυδούρη. Είναι η δεύτερη από τις τρείς ενότητες που, παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά.           

-Στο λήμμα για την ποιήτρια της εργασίας του Φαίδωνος και Γλυκερίας Μπουμπουλίδου, «Η Νεοελληνική Ποίηση της Μεσοπολεμικής Περιόδου» μέρος Α΄ τόμος 12^ος, Αθήνα 2001-2003, μετά τις κρίσεις των συγγραφέων-όπως συνηθίζουν σε όλες τους τις φιλολογικές εργασίες οι παλαιοί αυτοί καθηγητές πανεπιστημίου (που δυστυχώς η θετική τους στάση απέναντι στην στρατιωτική χούντα, τους κόστισε στα μεταγενέστερα μετά την δικτατορία χρόνια, περίοδο αποχουντοποίησης, την απομάκρυνσή τους από τις Πανεπιστημιακές τους έδρες. Αν παραβλέψουμε τις φιλοχουντικές τους θέσεις και ανθρώπινες συμπεριφορές της εποχής εκείνης, (μια και έχουν περάσει τόσες δεκαετίες από τότε) οι δοκιμιακές τους και άλλες φιλολογικές εργασίες και επιμέλειες βιβλίων, παρουσιάζουν και έχουν επιστημονικό ενδιαφέρον αν τις συγκρίνουμε με άλλες εργασίες της εποχής τους), παραθέτουν όπως συνηθίζουν βιβλιογραφική τεκμηρίωση την οποία και αντιγράφω. Σαν μια πληροφοριακή κατάθεση στην μνήμη της ποιήτριας Διαλεχτής Ζευγώλη Γλέζου και τα «φημισμένα» κοτσάκια της. Αλλά και γιατί μας δείχνει, το αναγνωστικό ενδιαφέρον που προκάλεσαν οι ποιητικές της συλλογές, σαν μία από τις τελευταίες μεταπαλαμικές φωνές της εποχής της.

1.Βλ. Αθ. Ταρσούλη. Ελληνίδες Ποιήτριες… Αθήναι 1951, σ. 211-221. – Θ. Παπάζογλου- Μάργαρη, «Η Ποίηση της Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου. Επιμέλεια: Φώτιος Κ. Λίτσας, Σικάγο 1986, σ. 13-32. «Κείμενα για την Ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη- Γλέζου» <Χρ. Μαλεβίτση, Μ. Μερακλή, Κ. Τσιρόπουλου, Π. Φωτέα> «Οι Εκδόσεις των Φίλων». Αθήνα 1986.- Ε. Ν. Μόσχου, Δ. Ζευγώλη- Γλέζου, «Νέα Εστία 140 (1996), σ. 1168.

2. « Επίγονος» όχι μόνο της ανανεωμένης μά και της παλιάς παράδοσης» χαρακτηρίζεται από τον Κ. Στεργιόπουλο (Η Ελληνική Ποίηση. Ανθολογία- Γραμματολογία. Εκδόσεις Σοκόλη (Αθήναι 1990), σ. 48. Πρβλ. και Αυτ., σ. 563-564).

3. Κατά τον Κ. Παλαμά, «Από την πρώτη ματιά η ποιήτρια…» Μεταφέρεται μικρό απόσπασμα από τον Πρόλογο που αντιγράφω παραπάνω.

4. Το σύνολο της ποιητικής δημιουργίας της Δ. Ζευγώλη-Γλέζου περιλαμβάνεται στις επόμενες συλλογές : Διαλεχτής Ζευγώλη, Τραγούδια της Μοναξιάς. Ποιήματα. Αθήνα 1931. (Βλ. και κρίσεις:

-[Κλ] Π[αράσχου], «Νέα Εστία» 10 (1931), σ. 776-777.

– Μ. Ροδά,  εφ. «Ελεύθερον Βήμα» 3 Ιουλίου 1931.

- Άλκη Θρύλου, εφ. «Αθηναϊκά Νέα» 7 Σεπτεμβρίου 1931.

-Χρήστος Λεβάντας, εφ. «Θάρρος» (Πειρ.) 6 Απριλίου 1932.

-Π. Χόρν, εφ. «Η Βραδυνή» 15 Απριλίου 1932.

-Κ. Θ. Δημαράς, εφ. «Δημοκρατία» 12 Ιουλίου 1932.

-Φ. Γιοφύλλη, εφ. «Ελεύθερος Άνθρωπος» 7 Αυγούστου 1932).

Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου: Ο Κύκλος της Αγάπης. «Οι Εκδόσεις των Φίλων». Αθήναι 1964.-

-Ο Κύκλος των Πικρών Ωρών. «Εκδόσεις των Φίλων». Αθήνα 1964. (Βλ. και κρίσεις:

-Β. Βαρίκα, εφ. «Το Βήμα» 17 Ιανουαρίου 1965.

-Π. Παλαιολόγου, εφ. «Το Βήμα» 13 Φεβρουαρίου 1965.

-Ν. Μάτσα, εφ. «Εθνικός Κήρυξ» 13 Φεβρουαρίου 1965

-Π. Χάρη, εφ. «Ελευθερία» 7 Μαρτίου 1965.

-Μπ. Κλάρα, εφ. «Η Βραδυνή» 22 Μαρτίου 1965.

-Άγγ. Φουριώτη, εφ. «Απογευματινή» 31 Μαρτίου 1966.

-Τ. Σινόπουλος, εφ. «Εποχές» Ζ΄(1966), σ. 261-262.

-Α. Καραντώνη, Ποιητικά… Αθήνα 1977, σ. 217-220.).

Τα Δυό Φεγγάρια. Ποιήματα «Ιωλκός» Αθήνα 1970. (Βλ. και κρίσεις:

-Β. Μπαγλάνη, «Νέα Πορεία» 16 (1970), σ. 193.

-[Γ.] Χατζ(ίνη), «Νέα Εστία» 1 Ιουνίου 1970, σ. 759.

-Αμ. Παπαβασιλείου, εφ. «Νέα Πολιτεία» 28 Ιουλίου 1970.

-Δημ. Κ. Παπακωνσταντίνου, εφ. «Τα Σημερινά» 9 Μαϊου 1970.

-Α. Καραντώνη, «Ραδιοτηλεόραση», αρ. 1066 (1-7 Νοεμβρίου 1970), σ. 88.

-Άγγ. Φουριώτη, εφ. «Απογευματινή» 3 Μαρτίου 1971.

-Μπ. Κλάρα, εφ. «Η Βραδυνή» 17 Μαϊου 1971).

Φθινοπωρινό Φώς. Ποιήματα. Αθήνα 1984 (Βλ. και κρίσεις:

-Δ. Σιατόπουλου, εφ. «Η Βραδυνή» 5 Φεβρουαρίου 1985.

-Ε. Ν. Μόσχου, «Νέα Εστία» 15 Μαϊου 1985, σ. 693.

-Κύπρου Χρυσάνθη, εφ.. «Ελευθεροτυπία» 29 Σεπτεμβρίου 1985).

Η Αγέρινη Κλωστή. Ποιήματα. «Οι Εκδόσεις των Φίλων». Αθήνα 1993. (Βλ. και κρίσι:

-Δημ. Ι. Καραμβάλη, «Νέα Σκέψη» 33 (1995), σ. 115-116).

     Αυτά τα ελάχιστα για το έργο της. Και, όπως η ίδια γράφει στο ποίημά της:

ΟΙ ΘΑΝΑΤΟΙ

Σιγά μά σταθερά χωράει εντός μας

και μας αλέθει αγάλια ο θάνατός μας.

Ωσάν καρπός βαθειά μας ωριμάζει,

μά του ενός από του άλλου  αλλάζει.

Από του τελευταίου μέχρι του πρώτου

καθένας έχει θάνατο δικό του.

Όσες ζωές και οι θάνατοι είναι τόσοι

και κανείς δεν μπορεί να μας γλυτώσει.

    

Κάθε άνθρωπος μονάχος του πεθαίνει,

δεν τον προσμένει κανείς κι’ ούτε προσμένει.

Από του τελευταίου μέχρι του πρώτου

καθένας έχει θάνατο δικό του.   

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 6 Απριλίου 2020

ΥΓ. Αγαπητέ μου κύριε Πέτρο Γαϊτάνο, καλλικέλαδε τραγουδοποιέ και λάτρη της βυζαντινής ψαλτικής και όχι μόνο. Αν εξαιρέσουμε την χαρά που θα κάνουν τα αμνοερίφια που δεν θα σουβλιστούνε φέτος, αυτό δεν θα είναι Ελλήνων Πάσχα 2020, αλλά εσώκλειστη συμπαράστασή μας στα 70χρονα της βασιλείας της Ελισάβετ. Αν είναι πάνω από 90 σε πόσα χρόνια όπως είπε στο διάγγελμά της θα το ξεπεράσουμε μαζί; Ή η βασίλισσα είναι κορακοζώητη ή εμείς ολιγόζωοι; Η κοπιαστική εργασία της βασιλείας δίνει ζωή και φτερά.

Τέλος, όταν λέτε ότι θα αρθούν τα περιοριστικά μέτρα τον Μάιο, πότε ακριβώς; Γιατί άλλο 1 Μαϊου και άλλο 31.