Ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα συγγραφικά ψευδώνυμα Ελληνίδων και Ελλήνων
(1800- 1969)
Μέλης Βουδούρης,
περιοδικό Νέα Εστία τεύχος 1262/1-2-1980, σ. 268-269. Έτος ΝΔ΄, τ. 107
Ο Νικόλαος Γ. Σταθάτος είς την μελέτην του «Όνομα και ψευδώνυμο (Η νομική προστασία τους)», που εδημοσιεύθη εις το πρδ. Νέα Εστία, έτος ΝΓ΄, τόμος 106ος , τεύχος 1254ον, Αθήναι, 1 Οκτωβρίου 1979, σσ. 1364-1366η, γράφει (σ. 1366η) ότι (…):
«… Στη χώρα μας ο καθηγητής Κυριάκος Ντελόπουλος έκαμε μια σχετική έρευνα και εργασία. Έγραψε και κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο «Νεοελληνικά Φιλολογικά Ψευδώνυμα», πού αποτελείται από 144 σελίδες και το περιεχόμενό του δεν είναι τίποτε άλλο παρά πραγματικά ονόματα και ψευδώνυμα. Πολύ κατατοπιστικό όμως είναι και το άρθρο του Γ. Μ. Βαλέτα στη Μ.Ε.Ε., τ. 24ος, σελ. 834.»
Ας μου επιτραπή να πληροφορήσω τον Νικόλαον Γ. Σταθάτον, ότι υπάρχουν και αι εξής εκδόσεις-συμβολαί εις την βιβλιογραφίαν του θέματος (=συμπληρωματικοί κατάλογοι ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων συγγραφικών ψευδωνύμων Ελληνίδων και Ελλήνων της χρονικής περιόδου 1800-1969,=προσθήκαι, συμπληρώσεις, διορθώσεις εις το-χρήσιμον, παρά τάς ελλείψεις του-, βιβλίον του Κυριάκου Ντελόπουλου: «Νεοελληνικά φιλολογικά ψευδώνυμα» Πρώτη έκδοσις. Αθήναι. Κολλέγιον Αθηνών, 1969, σσ. 1-144, 8ο ):
1). Ξ. Α. Κοκόλης: «Συμπληρωματικός πίνακας ψευδωνύμων», πρδ. Ελληνικά, τόμος 23ος, Θεσσαλονίκη 1970, σσ. 158-168η.
2). Μ. Βουδούρης: «Θέματα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Φιλολογικά ψευδώνυμα». Ultrecht 1971, σσ. 1-64, 8ο.
3). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1973». Συμπληρωματικός κατάλογος. Δευτέρα σειρά. Ultrecht 1973, σσ. 1-32, 4ο.
4). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1970. Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Νέα Σύνορα, έτος 6ον , τεύχος 37-38ον, Αθήναι, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1974, σσ. 432-437η.
5). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1974». Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Νέα Σύνορα, έτος 7ον, τεύχος 39-40ον, Αθήναι, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1975, σσ. 15-21η.
6). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα. 1800-1969». Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Κυπριακός Λόγος, έτος 8ον, τεύχος 44-45ον, Λευκωσία. Μάρτιος-Ιούνιος 1976, σσ. 154-158η.
7). Μ. Βουδούρης: Συγγραφικά ψευδώνυμα Ελληνίδων και Ελλήνων 1800-1969». Συμβολή τρίτη. Ultrecht 1976, σσ. 1-32, 8ο.
8). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1969». Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Ηπειρωτική Εστία, τόμος 26ος , τεύχος 305-306ον, Ιωάννινα. Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 1977, σσ. 723-737η.
9). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1969». Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Ηπειρωτική Εστία, τόμος 27ος, τεύχος 313-314ον , Ιωάννινα, Μάϊος- Ιούνιος 1978, σσ. 451-458η.
10). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1969». Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Θεσσαλική Εστία, τόμος 6ος, τεύχος 35ον , Καλλιθέα-Αττική. Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 1978, σσ. 489-494η.
11). Μ. Βουδούρης: «Ελληνικά συγγραφικά ψευδώνυμα, 1800-1969». Συμπληρωματικός κατάλογος, πρδ. Θεσσαλική Εστία, τόμος 6ος, τεύχος 36ον, Καλλιθέα-Αττική, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1978, σσ. 537-542α.
Άς μου επιτραπή επίσης να πληροφορήσω τον Νικόλαον Γ. Σταθάτον (ο οποίος αγνοεί- δεν μνημονεύει εις την μελέτην του και το άρθρον του Γρηγορίου Ξενόπουλου, 1867-1951. «Φιλολογικά Ψευδώνυμα», πρδ. Η Τέχνη, τεύχος 2ον, Αθήναι, Δεκέμβριος 1898, σσ. 33-35η)-, ότι δεν είναι (ούτε πολύ, ούτε ολίγον…) κατατοπιστικόν το άρθρον του Γεωργίου Μ. Βαλέτα.
ΜΕΛΗΣ ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ, UTRECHT,
10/1979.
Σημείωση:
Μνήμη Γιώργου Βελουδάκη, πειραιώτη
Ελάχιστα βιογραφικά και εργογραφικά είχα κατορθώσει να πληροφορηθώ για τον πειραιώτη συγγραφέα Μέλη Βουδούρη, όταν συγκέντρωνα στοιχεία για δύο βιβλία μου. Το «Πειραϊκό Πανόραμα» και την «Βιβλιογραφία του Πειραιά». Ακόμα ελαχιστότατα να ακούσω από χείλη γνωστών πειραιωτών δημιουργών που συνομιλούσα. Πειραιώτες που ασχολούνταν με τον πνευματικό και καλλιτεχνικό χώρο του Πειραιά και είχαν αφήσει έντονα τα ίχνη τους στα πειραϊκά γράμματα. Οι δύο κρίσεις που άκουσα, ήταν αρνητικά φορτισμένες. Δεν μπορούσα-τότε-να καταλάβω τον λόγο. Το μόνο που γνώριζα με βεβαιότητα ήταν ότι ο Πειραιώτης κομμουνιστής συγγραφέας, ορθότερα μάλλον Νικαιώτης, όπως δείχνουν οι αντιρρητικές επιστολικές του σημειώσεις, είχε εγκατασταθεί μόνιμα στο εξωτερικό. Και όπως φαίνεται, οφείλω να ομολογήσω, ότι μάλλον ακόμα και η ημερομηνία γέννησής του που είχα αντιγράψει από έντυπο του Πειραιά ήταν λανθασμένη. Μετέφερα δηλαδή λανθασμένη χρονολογία. Για να το θέσω όσο μπορώ πιο κομψά και ευγενικά, τα άτομα που είχα ρωτήσει με πληροφόρησαν ότι ο συγγραφέας αυτός συνήθιζε να «βρίζει», να κατηγορεί για αγράμματους, φιλικά προσκείμενους προς την στρατιωτική χούντα λογοτέχνες και δημοσιογράφους. Τα έβαζε με όλους στο όνομα του πιστεύω της δικής του κομματικής πολιτικής «καθαρότητας» που ακολουθούσε. Αποκαλούσε άτομα του πνεύματος και της τέχνης, λογοτέχνες, πολιτικούς, δικηγόρους, προέδρους φιλολογικών σωματείων, τα ίδια τα σωματεία, μητροπολίτες, εκδότες εφημερίδων, δημοσιογράφους, ανθολόγους, ιστορικούς κλπ. φασίστες και κατά κάποιον τρόπο «συνεργάτες» και ανεκτικούς απέναντι σε πρόσωπα της επτάχρονης δικτατορίας. Οι χαρακτηρισμοί του είναι συνεχείς, έντονοι, επαναλαμβανόμενοι και φυσικά άδικοι. Ένας καταγγελτικός λόγος που φυσικά, όπως αργότερα διαπίστωσα, άδικοι ισχυρισμοί που δεν θα μπορούσαν να γίνουν ανεκτοί, από τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής του αλλά και να γίνουν αποδεκτοί και πιστευτοί, εκ των υστέρων, από τους νεότερους πειραιώτες. Χαρακτηρισμοί βίαιοι, άσκοποι, άδικοι, χωρίς λόγο. Οι καταγγελίες του, μέσω των επιστολών του και των δημοσιευμάτων του σε συγκεκριμένα κομματικά έντυπα, και όχι μόνο, στρέφονταν ακόμα και σε ποιητές, συγγραφείς που πίστευαν ή ακολουθούσαν το κκε, δηλαδή θα γράφαμε, και εναντίον ιδεολόγων και πολιτικών συντρόφων του. Στο όνομα μιας δογματικής, σκληροπυρηνικής κομματικής καθαρότητας και ατομικής του βιβλιογραφικής επιστημοσύνης και βεβαιότητας που ξεπερνούσε κάθε άλλη προσπάθεια από άλλους δημιουργούς και ερευνητές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να τον «θάψουν» κατά το κοινώς λεγόμενο οι παλαιότεροι, και δεν είχαν άδικο όπως αποδεικνύεται από τα γραπτά του. Η γενιά μου, γνώρισε και συναναστράφηκε αρκετούς πειραιώτες πνευματικούς δημιουργούς και καλλιτέχνες, αντιστασιακούς και αγωνιστές συγγραφείς, δημοκράτες πειραιώτες, οι οποίοι ανήκαν και ακολούθησαν το κκε και την μαρξιστική ιδεολογία σε όλη τους την ζωή, αλλά δεν εξέφραζαν τόσο ακραίες κρίσεις και κατακρίσεις εναντίον των άλλων.Τόσο απόλυτες θέσεις και δογματικές απόψεις, απορριπτικές εναντίον των συναδέρφων τους δημιουργών και των έργων τους. Ο Μέλης Βουδούρης (δεν γνωρίζω αν ζει ο άνθρωπος, αν ζει να είναι και να περνάει καλά) σταθερά και εξακολουθητικά κατηγορούσε τους πάντες με ακραίους χαρακτηρισμούς, ακόμα και τα παλαιά στελέχη της ΕΔΑ της περιοχής της Νίκαιας είχαν μπει στο στόχαστρό του. Έπαιρνε όλους η μπάλα ανεξαιρέτως. Ο συγγραφέας σαν άλλος Κάτων κομμουνιστής τιμητής, της κομμουνιστικής συγγραφικής καθαρότητας, εξακόντιζε τους κεραυνούς του. Καθόλου μειλίχιος ή συγκαταβατικός, δίχως αναστολές μήπως και ο ίδιος λαθεύει,-σαν ερευνητής-, μήπως εκφέρει μια ενδεχομένως λανθασμένη κρίση ή παράλειψή, σαν ερευνητής, συγγραφέας. Θεωρούσε ότι ήταν ο μόνος συγγραφικά σωστός και ενημερωμένος καταγραφέας των ψευδωνύμων και όχι μόνον της ελληνικής λογοτεχνικής γραμματείας. Στην διάρκεια των ερευνών μου κατόρθωσα να προμηθευτώ δύο τίτλους βιβλίων του. Το ένα μάλιστα, μόλις πρόσφατα. Τα «Θέματα της πνευματικής ζωής του νομού Πειραιώς», εκδόσεις Ελληνοσύνη Den Haag 1979, σελίδες 104, σε πάμφθηνη τιμή. Ένα βιβλίο που το αναζητούσα με σχετική περιέργεια και κάποια δόση αγωνίας να ομολογήσω, μια και πίστευα ότι συνέχιζε προγενέστερες εργασίες πειραιωτών δημιουργών όπως του πεζογράφου και δημοσιογράφου Χρήστου Λεβάντα, του πρώην διοικητή του αγίου όρους συγγραφέα Μανόλη Ρούνη, του πρώτου ιστορικού του Πειραιά Ιωάννη Α. Μελετόπουλου, του τελευταίου ιστορικού του Πειραιά Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη, και ορισμένων άλλων, που είχαν δημοσιεύσει γενικές, συνοπτικές εργασίες και αναμνήσεις τους, για τον πνευματικό χώρο του Πειραιά. Βλέπε ακόμα τον φαληριώτη Παύλο Νιρβάνα, τον Σπύρο Μελά, ή τον Στέλιο Μπινιάρη κλπ. Παλαιές εργασίες που διαβάζουμε σε Πειραϊκά Λευκώματα, σε παλαιούς τίτλους πειραϊκών περιοδικών και εντύπων, σε εφημερίδες, σε ετήσιους τόμους περιοδικών όπως η Φιλολογική Πρωτοχρονιά, η Νέα Εστία. Περιοδικά και εφημερίδες εντός και εκτός των γεωγραφικών ορίων της πόλης μας, σε βιβλία που κυκλοφόρησαν τον προηγούμενο αιώνα. Μικρές, σκόρπιες και άτακτες, σποραδικές και περιληπτικές εργασίες και ατομικές εξομολογήσεις, που συγκεφαλαιώθηκαν στο βιβλίο του Χατζημανωλάκη, «Χρονικό της Πνευματικής Πειραϊκής Ζωής (1835-1973)», Πειραιάς 1973. Στα σχετικά ανάλογα βιβλιογραφικά σημειώματά μου, στους δύο τόμους των βιβλίων μου, καταγράφω ενδεικτικές πηγές και πληροφορίες που αποδελτίωσα. Το δεύτερο βιβλίο ήταν το Μέλης Βουδούρης: «Συγγραφικά Ψευδώνυμα Ελληνίδων και Ελλήνων (1800-1969)-Συμβολή Τρίτη» εκδ. Utrecht 1976, σελ. 32. Οι δύο αυτές μελέτες του καθώς και ορισμένες δημοσιεύσεις του σε λογοτεχνικά περιοδικά, ήταν τα συγγραφικά διαβατήρια του Μέλη Βουδούρη με τα οποία μου έγινε γνωστός.
Τον Μέλη Βουδούρη όπως προανέφερα, συναντούσα σποραδικά σε έντυπα, περιοδικά, τοπικές εφημερίδες, καθώς συγκέντρωνα στοιχεία για τον πολιτιστικό χώρο του Πειραιά, διάβαζα βιβλιογραφικές εργασίες και δελτάρια περασμένων δεκαετιών. Το «Θέματα της πνευματικής ζωής του νομού Πειραιώς», εκδόσεις Ελληνοσύνη Den Haag 1979, σελ. 104, το προμηθεύτηκα πρόσφατα. Τα «ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΑ ΨΕΥΔΩΝΥΜΑ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ (1800-1969)-ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΡΙΤΗ, UTRECHT 1976, σελίδες 32, τα γνώριζα και από τον αξιόλογο συγγραφέα Κυριάκο Ντελόπουλο. Βλέπε τις εργασίες του, Κυριάκος Ντελόπουλος: «Νεοελληνικά Φιλολογικά Ψευδώνυμα» Αθήνα, Κολλέγιο Αθηνών, 1969, σ. 144. Δεύτερη έκδοση αναθεωρημένη και ανασυνταγμένη, εκδ. Ελληνικό και Ιστορικό Λογοτεχνικό Αρχείο, Αθήνα, 1983, σ. 336, τέλος, Τρίτη έκδοση επεξεργασμένη με προσθήκες και συμπληρώσεις, Κυριάκος Ντελόπουλος, «Νεοελληνικά Φιλολογικά Ψευδώνυμα 1800-2004», Συμβολή στη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας 2.261 συγγραφείς-4.117 ψευδώνυμα. Εκδόσεις Εστίας, Αθήνα, 2005, σ.450. Βλέπε και ευχαριστίες του Κυριάκου Ντελόπουλου, μεταξύ άλλων προσώπων, στον Μιχάλη (Μέλη) Βουδούρη σελίδα 19. Ο Ντελόπουλος Καταγράφει 143 ψευδώνυμα πειραιωτών συγγραφέων. Όταν συγκέντρωνα πληροφορίες για τα δικά μου πειραϊκά συγγράμματα και αποδελτίωνα στοιχεία για να καταλογραφήσω τα Πειραϊκά Ψευδώνυμα,-μια πρώτη δημοσίευση και κατάλογος έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Φωνή του Πειραιώς» 2/9/2005, σ. 4, «Πειραϊκά φιλολογικά ψευδώνυμα», και γνώρισα από κοντά τον Ντελόπουλο, και μου ζήτησε να του αποστείλω σε τηλεφωνήματά μας, τα βιβλία και τις εργασίες μου, αναφερθήκαμε στο όνομα του Μέλη Βουδούρη. Το ζήτημα έμεινε εκεί. Συγκεντρώνοντας-από την δική μου πλευρά και έρευνα-ψευδώνυμα πειραιωτών όπου τα συναντούσα. Μια δύσκολη και ίσως παρακινδυνευμένη ερευνητική δουλίτσα μια και πολλά ψευδώνυμα συμπίπτουν. Πχ. το γράμμα Ω, (βλέπε και εφημερίδα Τα Νέα") το διεκδικούν- υιοθετούν αρκετοί συγγραφείς και δημοσιογράφοι και πάει λέγοντας. Στην δεύτερη σελίδα του βιβλίου του Μέλη Βουδούρη: «Συγγραφικά Ψευδώνυμα Ελληνίδων και Ελλήνων" (1800-1969)-Συμβολή Τρίτη, δίδονται οι εξής πληροφορίες: Απρίλιος 1976, Αντίτυπα 500. M. Voudouris Postbus 1345, Utrecht Nederland. Jeftha reprodruk b. v. veemarktplein 42- Utrecht. Το δεκαεξασέλιδο βιβλιαράκι διαστάσεων 14 Χ 20,5 χωρίς περιεχόμενα, περιλαμβάνει: σ. 3-17 ΟΝΟΜΑΤΑ (186)- ΨΕΥΔΩΝΥΜΑ (250), σ. 17-21 ΨΕΥΔΩΝΥΜΑ (250)- ΟΝΟΜΑΤΑ (186), Αλφαβητικός Κατάλογος, σ. 22-28 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ α) Αυτοτελείς εκδόσεις, σ. 29 β) Εφημερίδες, σ. 29-30, γ) Περιοδικά-περιοδικά συγγράμματα, σ. 29-30, δ) Βιβλιογραφία συγγραφικών ψευδωνύμων (1800-1969), σ. 30 Utrecht, 1970-1976, και ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑΙ σ. 31-32.
Μόνο μία, αυτοτελή βιβλιογραφική εργασία του Μέλη Βουδούρη να διαβάσει ο πειραιώτης αναγνώστης, για τα ελληνικά ψευδώνυμα, να ξεφυλλίσει περιοδικά που δημοσιεύονται επιστολές του και σημειώματα για το πρόβλημα της Ψευδονυμογραφίας, θα θαυμάσει τον πλούτο και το εύρος των πληροφοριών που καταθέτει, Των πολλαπλών και ποικίλων πηγών που ανέτρεξε, είδε, χρησιμοποίησε για να μας καταθέσει τις ερευνητικές του εργασίες που διαρκώς εμπλούτιζε και συμπλήρωνε, ο φιλέρευνος και πρωτοπόρος αυτός πειραιώτης εργάτης του πνεύματος. Ο άθλος του οφείλουμε να ομολογήσουμε υπήρξε μεγάλος, δυστυχώς όμως, αμαυρώνεται από τις δεκάδες προσωπικές του επικρίσεις εναντίον των πάντων. Βυθίζεται όπως διαπίστωσα στο βιβλίο του τα «Θέματα…» σε έναν φαύλο κύκλο κατακρίσεων εναντίων των άλλων. Φίλων του, συνεργατών και μη. Κάτι που μας φανερώνει μια συγγραφική ανασφάλεια, μια υπερβολική εκτίμηση στις εργασίες του. Μια μονόπαντη ιδεολογική του κρίση ενδύει τις ερευνητικές του προθέσεις και έρευνες. Παραβλέποντας ότι σε τέτοιας μορφής και είδους εργασίες, όπως πολύ σωστά του επισημαίνει μεταξύ άλλων ο πειραιώτης ποιητής και ανθολόγος Στέλιος Γεράνης, που τον ψέγει ο Βουδούρης για το πειραϊκό ανθολόγιό του, παραλείψεις θα υπάρχουν. Οι ανθολογήσεις είναι μια καθαρά προσωπική εκτίμηση και επιλογή του ανθολόγου. Ο Μέλης Βουδούρης δεν κατανόησε ότι πληροφοριακά κενά θα υπάρχουν πάντα, μια και η ζωή των ανθρώπων και οι δραστηριότητές τους, τα γραπτά τους, δεν μπορούν να υπερβούν την ζωή που ρέει και ανανεώνεται, συνεχίζεται.Και μάλιστα σε ένα πνευματικό και κοινωνικό περιβάλλον όπως το πειραϊκό, που για χρόνια δεν υπήρχε μια συστηματική και εξονυχιστική καταγραφή των έργων των συγγραφέων, καταγραφής των διαφόρων ψευδωνύμων των πειραιωτών δημιουργών. Ίσως ακόμα και στις μέρες μας, να μην είναι αποδελτιωμένοι και ταξινομημένοι ένα ποσοστό πειραιωτών δημιουργών και καλλιτεχνών. Χρόνια διαμαρτυρόμουν για τα θέματα σε αυτιά που παρέμεναν κλειστά. Χρειάζεται ειδικό-ξεχωριστό ενδιαφέρον και έρευνα για τέτοια ζητήματα. Ακόμα και στο να συγκεντρωθεί το υλικό, το σκόρπιο και διάσπαρτο αυτό υλικό, στις αίθουσες ενός δημόσιου φορέα. Να εκδοθεί ένα φωτογραφικό άλμπουμ πειραιωτών δημιουργών. Να δείξει ενδιαφέρον η όποια Δημοτική Αρχή και παράγοντες, να γνωρίσουν από κοντά όσους ακόμα βρίσκονται εν ζωή Πειραιώτες δημιουργοί και καλλιτέχνες. Δεν έχουμε ακόμα κατορθώσει να γράψουμε μια Ιστορία των Πειραϊκών Γραμμάτων. Ένα Λεξικό Πειραιωτών Συγγραφέων κλπ. Η Ιστορία και η Αρχαιολογία της πόλης μας, μάλλον, έχει ερευνηθεί και εξετασθεί πολλαπλώς και ίσως ελάχιστα έχει ακόμα να μας δώσει, να γνωρίσουμε μάλλον. Στο πεδίο όμως της λογοτεχνίας τα κενά είναι πολλαπλά και πολύμορφα. Αν αναλογιστούμε ότι στην χορεία των πειραιωτών δημιουργών συμπεριλαμβάνονται και δημιουργοί από τους γύρω όμορους Δήμους. Νίκαια, Κερατσίνι, Πέραμα, ίσως και Κορυδαλλός, Άγιος Ιωάννης Ρέντης, Σαλαμίνα, Δραπετσώνα. Εφόσον δεχόμαστε έναν ενιαίο πειραϊκό χώρο έρευνας και συγγραφικής παραγωγής. Με τις σκέψεις αυτές, δεν παραγνωρίζω τα κατά καιρούς σύγχρονα Πειραϊκά Ανθολόγια που κυκλοφόρησαν στην πόλη μας και για την πόλη μας, απλά επισημαίνω το ανοιχτό πεδίο μπας και γίνει κάτι. Η κοινωνιολογική εικόνα του Πειραιά έχει φωτιστεί επαρκώς το ίδιο και η μουσική-ρεμπέτικη, η ναυτιλιακή του το ίδιο, η Βιομηχανική του πλευρά, ο Εμπορικός του κόσμος και άλλες οικονομικές δραστηριότητες μας είναι γνωστές. Έχουν κυκλοφορήσει σύγχρονες εργασίες, για την περιοχή της Τρούμπας από τον Βασίλη Πισιμίση. Για την θεατρική του εικόνα, υπάρχει ανέκδοτη εργασία της Καίτης Μπρεντάνου, για το Δημοτικό Θέατρο κυκλοφορούν αρκετά και καλά λευκώματα και βιβλία κλπ. Ο χώρος όμως της Λογοτεχνίας του παραμένει μετέωρος. Αναφερόμαστε σαν σε πειραϊκά αερόστατα σε ποιητές και συγγραφείς του Μεσοπολέμου και των νεότερων χρόνων ενδεικτικά.
Το άτομο, ο συγγραφέας Μέλης Βουδούρης, ήταν όπως φαίνεται άγνωστο στο μεγάλο κοινό που διάβαζε στον Πειραιά. Οι δημόσιες καταγγελίες και ακραίες του απόψεις δημιούργησαν έναν κύκλο άρνησης των εργασιών του και της όποιας προσφοράς του. Δεν θα σταθώ στα αρνητικά σχόλια πειραιωτών, δεν αξίζει τον κόπο, εξάλλου, ο ίδιος με τα γραφόμενά του τα προκαλούσε. Χάνοντας με τον τρόπο αυτόν την εγκυρότητα της ερευνητικής του ματιάς, σωστότερα, αμαυρώνοντάς την. Θα αναφέρω εν τάχει μόνο τον πειραιώτη εκπαιδευτικό Γιώργο Βελουδάκη. Ο Γιώργος Βελουδάκης ήταν ένας εξαίρετος εκπαιδευτικός, οικείος και προσηνής σαν άτομο, φιλικός σαν χαρακτήρας, (με τον μεγάλο κάτασπρο μύστακά του πάντα και τα επίσης μεγάλα γυαλιά του) ο οποίος είχε έντονη δραστηριότητα στον πολιτιστικό και καλλιτεχνικό χώρο του Πειραιά. Αν η πειραϊκή μνήμη δεν με απατά, ασχολούνταν ιδιαίτερα, με τα θεατρικά πράγματα της πόλης. Ωραίος τύπος, δημοκρατικών-αριστερών φρονημάτων, ανοιχτό μυαλό, φίλος πολλών και εκλεκτών λογίων και αξιόλογων «κουλτουριάρηδων» του παλαιού Πειραιά. Πειραιωτών-αντρών και γυναικών-που μετείχαν ενεργά τις δεκαετίες 1975-1985-1995, ίσως και πιο μπροστά λόγο ηλικίας, στα πνευματικά δρώμενα της πόλης μας. Από την εκλεκτή αυτή πειραιώτικη συντροφιά, ήρθα σε επαφή με τον καθηγητή των αγγλικών, αν δεν κάνω λάθος, Γιώργο Βελουδάκη. Κατοικούσε μάλλον στην περιοχή της Καλλίπολης. Ο αδερφός του διατηρούσε φροντιστήριο αγγλικών επί της Βασιλέως Γεωργίου και Φίλωνος γωνία τα παλαιότερα χρόνια, όπως έδειχνε η μεγάλη ταμπέλα που ήταν ανηρτημένη στο γωνιακό κτήριο. Ο Γιώργος Βελουδάκης μου έκανε επίσης μνεία για τον Βουδούρη. Όταν πολύ πρόσφατα προμηθεύτηκα το βιβλίο του «Θέματα της πνευματικής ζωής του νομού Πειραιώς» εκδόσεις Ελληνοσύνη, Den Haag 1979, σελίδες 104 και διάβασα τα σπονδυλωτά δημοσιεύματά του, τις ποικίλες καταγγελίες του για πρόσωπα, βιβλία και εργασίες άλλων πειραιωτών και νικαιωτών, κατάλαβα γιατί ήσαν δυσαρεστημένοι μαζί του οι Πειραιώτες και μη πνευματικοί δημιουργοί. Από τον λόγο του λείπει η σωστή αξιολόγηση, ο μετρημένος σχολιασμός, η πολιτική μη δογματική κρίση, η θέση της απόστασης που οφείλει να έχει ένας ερευνητής που πρόσφερε με τις ερευνητικές του εργασίες στην πόλη. Η συμπλήρωση των κενών που έγινε από τον ίδιο, για πρώτη φορά, αντί να τον ευχαριστεί, του δημιούργησε μάλλον ένα είδος συγγραφικής ανασφάλειας, με αποτέλεσμα να αρνείται να παραδεχτεί ότι υπάρχουν και οι άλλοι, που έχουν προσφέρει στην πόλη. Δηλαδή να το επαναλάβω, δεν είναι θέσεις μετρημένης κριτικής και άποψης οι απόλυτες και ακραίες κρίσεις που γράφει εναντίον του ποιητή Στέλιου Γεράνη, του Γιάννη Χατζημανωλάκη, του ποιητή και ηθοποιού Γιώργου Μετσόλη, του συγγραφέα Δημήτρη Λιάτσου, του δημοσιογράφου Κώστα Τρίγκατζη, του Ντελόπουλου, του πολιτευτή Νεράντζη, του Ιωάννη Μελά και πολλών άλλων. Στο όνομα ποιανού σκοπού, στου ότι έφερε στην επιφάνεια περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες ο ίδιος; Ότι δεν τον αναφέρουν σε κάθε τους εργασία; Είναι αστείοι ισχυρισμοί για έναν ερευνητή συγγραφέα που ανέτρεξε σε τόσες πηγές, είδε τόσους τόμους εφημερίδων και περιοδικών, γνώρισε από κοντά πρόσωπα και καταστάσεις. Το υλικό που έφερε στην επιφάνεια είναι και σημαντικό και βοήθησε την κατοπινή έρευνα για τα Ψευδώνυμα. Επαναλαμβάνω ότι τις σημαντικές εργασίες του, σε αυτές τις εκδοτικά όχι και τόσο καλές αισθητικά εκδόσεις, κάλυψαν οι ιδεολογικές και κομματικές του εμμονές, και με ότι άδικο στόλιζε σε ατομικό επίπεδο τους γύρω του. Οι βιβλιογραφικές εργασίες του Μέλη Βουδούρη, και άλλες του εκδόσεις που δεν γνωρίζω, είναι εξαιρετικές για την εποχή τους. Ακριβείς, εμπεριστατωμένες, τεκμηριωμένες, εξακριβωμένες. Διαρκώς τις εμπλούτιζε. Εδώ εστιάζεται και το δικό μου ενδιαφέρον να δημοσιεύσω ένα Πειραϊκό σημείωμα στην ιστοσελίδα μου. Να αναζητήσω βιβλία και εργασίες του, να τις αγοράσω και να τις φέρω στην επιφάνεια του παρόντος χρόνου, πέρα από το άτομο. Πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι η πόλις είναι μια Κιβωτός, αν διασώσουμε την Κιβωτό θα διασωθούν όλα τα ανάλογα μικρά ή μεγάλα «ζωάκια» της πόλης. Όλοι μας ανήκουμε στην πόλη, με την σημασία που της δίνει ο Αλεξανδρινός στην ποίησή του. Ο κάθε πειραιώτης και πειραιώτισσα στο πόστο που του έταξε η εποχή του και ο χρόνος που έζησε. Η πειραϊκή ψευδογραφία του οφείλει αυτά που του οφείλει.
Το βιβλίο του «Θέματα της πνευματικής ζωής του νομού Πειραιώς» είναι ένα μονόπαντο σπονδυλωτό βιβλίο που περιέχει τις κατά καιρούς παρεμβάσεις και αρνητικούς του σχολιασμούς για εργασίες άλλων. Μάλλον ο τίτλος δεν αντιστοιχεί στο περιεχόμενό του. Στην δεύτερη σελίδα του μέσα σε παρένθεση δίπλα στο ονοματεπώνυμό του υπάρχει η χρονολογία (1939), μάλλον από τις χρονολογίες των δημοσιευμάτων του μπορούμε να συμπεράνουμε ότι είναι η ηλικία γέννησής του.
Διαβάζουμε:
-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ (1949-1956) ΣΤΟΝ ΑΛΕΞΗ ΠΑΡΝΗ, 3-4,
Επιστολή προς το περιοδικό Το Περιοδικόν μας που καταγράφει 7 πρώτες άγνωστες αυτοτελείς εκδόσεις (βιβλία) του πειραιώτη συγγραφέα, Σωτήρη Λεωνιδάκη. Στο κείμενο αυτό γράφει ο Μέλης Βουδούρης για την πρόθεσή του «Από τα στοιχεία που συγκεντρώνω για την σύνταξη μιας Πειραϊκής Βιβλιογραφίας, η οποία θα συμπεριλάβη βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες που έχουν εκδοθή στον Πειραιά (ή αλλού) και στους πέριξ Δήμους του Πειραιώς, (-εκδόσεις Πειραιωτών, γηγενών ή-πρώην-δημοτών/κατοίκων της πόλεως και της περιοχής του Πειραιώς)».
-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ (1945-1964) ΣΤΗΝ 17 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944 ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΙΚΑΙΑ, 5-11.
Ο Μ. Β. ξιφουλκεί περί πάντων σε επιστολή του στην εφημερίδα «Λαϊκός Λόγος» που εξέδιδε το κκε της κοκκινιάς. Από τα βέλη του δεν γλυτώνει ούτε η «άθλια κινηματογραφική ταινία» των Γεράσιμου Σταύρου και Άδωνι Κύρου. Προφανώς εννοεί το «μπλόκο». Κάθε επιστολή ή κείμενο καταγγελίας συνοδεύεται και από νεότερες σημειώσεις του συγγραφέα.
-Ο ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ Ή ΦΕΛΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΔΩΣΙΛΟΓΟΣ ΝΙΚΑΙΑΣ, 12-18.
Ας μείνει ασχολίαστο.
-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΚΤΟΡΟΣ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Π. ΠΑΠΑΔΙΤΣΑ, 19-25.
Όχι που θα γλίτωνε από τα κόκκινα αιχμηρά βέλη του ο πειραιώτης μαθηματικός και υπερρεαλιστής συγγραφέας Έκτωρ Κακναβάτος. Τον έφαγε ο μαρξιστής ήρωας Αχιλλέας. Το κείμενο και τα στοιχεία που προσθέτει για τις πρώτες ξεχωριστές συλλογές των ποιητών αφορά απάντηση σε κείμενο του κριτικού Ανδρέα Καραντώνη.
-ΟΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΝΟΜΟΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ Ο Κ. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ, 26-32
Σχολιάζονται τα 4 βιβλία του ποιητή και πρώτου καταγραφέα, τεχνοκριτικού του Πειραιά, Κώστα Θεοφάνους. Παρά τρίχα την γλιτώνει ο αριστερός και δημοκράτης αντιστασιακός καλοκάγαθος σαν άτομο Θεοφάνους. Γράφει ο Μ. Β. « Τα τέσσερα αυτά βιβλία (δι)ά του, είναι-παρά τις ελλείψεις-παραλείψεις-ανακρίβειες που επισημαίνονται-εις το σύνολόν των: α) Μια όχι ευκαταφρόνητη, προσφορά εις την πνευματικήν-εκπολιτιστικήν ζωήν του Πειραιώς (και της πόλεως και του νομού), και εις την ιστοριογραφική-χρονικογράφησή της. Β) Μιά, όχι ευκαταφρόνητη, συμβολή εις την ιστοριογράφηση- χρονικογράφηση του θέματος. «Εικαστικές Τέχνες»: πόλη-νομός Πειραιώς και Ελλάδα, της χρονικής περιόδου 1830-1973».
-Η «ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ» ΚΑΙ Η ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ (1971) ΠΟΙΗΤΡΙΩΝ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΓΕΡΑΝΗ, 33-40
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι ο Μ. Βουδούρης δανείζεται τις φράσεις «Αισθητική χειρουργική» από μια «δικαία διαμαρτυρία του φιλόλογου και αξιόλογου ποιητή Σταύρου Βαβούρη…» Επιστολή 23/11/1973 στο περιοδικό Νέα Σύνορα τχ. 25-26/9,12, 1973. Ο Βουδούρης αναφέρεται στις παραλήψεις τεσσάρων ποιητών από τον Στέλιο Γεράνη. Τα ποιητικά έργα των Αντωνίου Γιαλούρη (1874-1945), Νικολάου Παπακόγκου (1918-1947), Γεωργίου Φούτα ( 1920-1940) και Οδυσσέως Χριστοδούλου (1896-1964). Ποιος θυμάται ποιόν!
-Ο ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΕΡΑΝΗΣ, Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΒΑΝΤΑΣ, Η ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, 41-70
Αναφέρεται στα λάθη και τις παραλείψεις κατά τον Βουδούρη, της προσωπικής Ανθολογίας για τον Πειραιά που κυκλοφόρησε ο ποιητής Στέλιος Γεράνης, εκδόσεις Στοά. «Ο Πειραιάς και οι ποιητές του, (Μελέτημα και ανθολόγιο)» εκδόσεις Στοά (Πειραιεύς) 1971, σ.σ. 152. Γράφει στην αρχή ο Μ. Βουδούρης: «Αν ο Στέλιος Γεράνης δεν είχε συμπεριλάβει και στίχους μου στην Ανθολογία του, τον βεβαιώνω ότι δεν θα την εσχολίαζα. Επειδή όμως έχει συμπεριλάβει και στίχους του φίλου του, όπως με αποκαλεί, Μ. Βουδούρη, ( η γνώμη μου για τα στιχουργήματά μου του είναι γνωστή’ πάντως τον ευχαριστώ και για την ανθολόγησή και για το επαινετικό αξιολογικό σχόλιό του, αν και για πολλούς λόγους θα ήθελα να με είχε αγνοήσει), αισθάνομαι την ηθικήν υποχρέωση να διαμαρτυρηθώ (και να τον επικρίνω-καταγγείλω) για την εκ μέρους του περιφρόνηση, (αν πρόκειται για άγνοια ακόμη χειρότερα), ενός σημαντικού αριθμού ποιητριών-ποιητών (και μεμονωμένων ποιημάτων) του Νομού Πειραιώς, πού είτε το θέλει ο Στέλιος Γεράνης, είτε όχι, έχουν θέση στις σελίδες του βιβλίου του….». Αναφέρονται μια σειρά από ονόματα ποιητών και ποιητριών της εποχής. Να προσθέσω ακόμα έναν από τους επαναλαμβανόμενους απαξιωτικούς του σχολιασμούς, για τον Γ. Χατζημανωλάκη: βλέπε παραπομπή της σ. 49: «Και ο Α. Ν. Γιαλούρης, δεν μνημονεύεται στην ψευδομελέτη του αφιλολόγητου ανερμάτιστου Γιάννη Χατζημανωλάκη: «Η θάλασσα στο έργο των Πειραιωτών λογοτεχνών» (Πειραιεύς 1969), σ.σ. 1-16. Ανάτυπο από την εφημερίδα «Χρονογράφος», Πρωτοχρονιά 1969.
Δείξε μου τον φίλο σου, να σου που τι πολιτικά κουπόνια να μην αγοράσεις.
Ο δε δημοσιογράφος και ποιητής Σώτος Α. Σκούταρης (Μ. Ασία 1913-Νίκαια 1944), παρά του ότι αποδελτιώνονται και καταγράφονται κείμενά του, καλύτερα να μην γράψω για ποιόν πολιτικό έχει συνθέσει ποίημα. Θα βαρυστομαχιάσουμε με τα Μεταξικά.
-Ο Γ. Ε. ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ, Ο Δ. Π. ΛΙΑΤΣΟΣ ΚΑΙ Η ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ (1923-1973) ΤΗΣ (ΝΕΑΣ) ΚΟΚΚΙΝΙΙΑΣ-ΝΙΚΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ (1835-1973). 70-77
Γιαυτό σου λέω Πάμε, Πάμε να φύγουμε από εδώ και μην ρωτάς που ΠΑΜΕ που λέει και το γνωστό σύνθημα.
-Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, 78-79.
Τι να πούμε τι να σχολιάσουμε!!!!
-ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΟΛΟΓΟΣ ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΕΡΑΝΗΣ, 88-88
Άμα σε βάλει στο στόχαστρο μαρξιστής κυνηγός δεν γλιτώνεις με τίποτα και ας είσαι και ομοϊδεάτης κόκκινος σύντροφος. Την έβαψες σε όλες τις Διεθνείς συνεδριάσεις.
-ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ (1975) ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΓΕΡΑΝΗ (1920) ΠΡΟΣ ΤΟΝ Μ. ΒΟΥΔΟΥΡΗ (1939), 89-97.
Δημοσιεύεται μια μειλίχια και σοβαρή απαντητική επιστολή, ενός μετρημένου ποιητή όπως ήταν ο Στέλιος Γεράνης στο περιοδικό ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ του Δημήτρη Βαλασκαντζή. Ο Γεράνης όχι μόνο τεκμηριώνει τις θέσεις και επιλογές του, αλλά και δεν αρνείται να παραδεχτεί την βοήθεια στην συγκέντρωση πληροφοριών που δέχτηκε παλαιότερα από τον παλαιό φίλο του Μ. Βουδούρη. Το τι ανταπαντά ο Μ. Β. ανάγεται στον χώρο της…
-Η ΞΥΠΕΤΗ, (ΝΕΑ) ΚΟΚΚΙΝΙΑ, ΝΙΚΑΙΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ Ο Ι. Π. ΜΕΛΑΣ, 98-100
Όχι που θα γλίτωνε από την αιχμή του δόρατός του ο δικηγόρος και ιστορικός Ιωάννης Π. Μελάς, που έγραψε το τρίτομο έργο «Ιστορία της Πόλεως του Πειραιώς», ένα έργο που μου το έταξε πειραιώτης παλαιός ποιητής φίλος και με γέλασε, παρότι του το είχαν δώσει για να μου το δώσει το έκανε γαργάρα. Του το φυλαώ και ακόμα το περιμένω να το διαβάσω. Μην τάξεις του άγιου κερί και του σαλού βιβλίο.
Τέλος, 101-102, δημοσιεύεται το ΜΙΑ ΜΗΝΥΣΙ ΚΑΙ ΔΥΟ «ΠΟΙΗΜΑΤΑ».
Το βιβλίο αυτό του Μέλη Βουδούρη, πού μόλις προχθές το αγόρασα, είναι ένα παράξενο και μάλλον «παραπλανητικό» του τίτλου του μελέτημα. Διαθέτει ένα ανοργάνωτο τεκμηριωμένο και κατατοπιστικό θεματικό υλικό για τον Πειραιά και την Νίκαια, το οποίο χάνεται μέσα σε καταγγελίες και άδικες κρίσεις και απόψεις του συγγραφέα του. Αν εξαιρέσουμε τα επιπόλαια σχόλιά του, θα τολμούσαμε να αντιστρέψουμε τις καταγγελίες του και να σημειώσουμε ότι οι παραλήψεις, τα λάθη, οι εσκεμμένες αναφορές, οι σχολιασμοί του, αφορούν τα βιβλία των τριών ελλήνων κομμουνιστών ιστορικών της νεοελληνικής λογοτεχνίας που γνωρίζω. Γιάννη Κορδάτου, Μάρκου Αυγέρη και Νίκου Παππά, και τις Ιστορίες της Λογοτεχνίας των. Σημαντικές, ουσιαστικές παραλήψεις και αγνοήσεις, που κάποτε οφείλουμε να τις επισημάνουμε.
Αν ο Μέλης Βουδούρης είχε διαχειριστεί διαφορετικά το πλούσιο υλικό του, θα μας άφηνε μια εξαιρετική ερευνητική εργασία, εν συνόλω, που δεν θα την σκέπαζε η λασποβροχή εναντίον των συγχρόνων του.
Πάντως, αν και άλλα περίμενα να συναντήσω όταν πήρα στο χέρι μου το βιβλίο και άλλα διάβασα, χάρηκα τον πλούτο των πληροφοριών του και παραπομπών του, διόρθωσα την ημερομηνία γεννήσεώς του, πληροφορήθηκα τις συμμετοχές σε άγνωστα έντυπα πειραιωτών δημιουργών αλλά και του Γιάννη Ρίτσου και άλλων για το έργο «Ο σύντροφός μας Νίκος Ζαχαριάδης», Αθήνα 1945, Κείμενα των Μ. Βουδούρη, Γ. Βελουδή, Κ. Βάρναλη, Α, Βουρνά, Γ. Ρίτσου. Στο οπισθόφυλλο καταγράφονται 10 τίτλοι βιβλίων του συγγραφέα που κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό, ένα του Γιώργη Ζάρκου και ένα του Επίκουρου. Όλα από τις εκδόσεις ΕΛΛΗΝΟΣΥΝΗ-DEN HAAG.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς, Τετάρτη 19/5/2021.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου