ORPHEI FRAGMENTA INEDITA

      O R P H E I   F R A G M E N T A     I N E D I T A

 

Α. Και τρείς  δε λέγονται Ορφείς παρά Θραξί γενέσθαι.

(Φημολογείται, ότι τα πρόσωπα που φέρουν το όνομα Ορφέας είναι τρία, καταγόμενα από την Θράκη)

Β. Αυτώ δε τούτω πρώτω τω δεσπότη Φάνητι και πτέρυγας δίδωσι χρυσέαις πτερύγεσσι φορεύμενος ένθα και ένθα.

(Πρώτα σ’ αυτόν, τον άρχοντα τον Φάνη τον πανέμορφο δίνει χρυσοπλούμιστα φτερά (ο Ορφέας), να φτερουγίζει με χάρη όπου θέλει και επιθυμεί).

Γ. Παρά τω Ορφεί λέγει που προς τον εαυτού πατέρα τον Κρόνον ο Ζεύς’  Όρθου δ’ ημετέρην  γενεήν  αριδείκετε δαίμων.

(Όπως μας μίλησε ο Ορφέας, ο νεφεληγερέτης Δίας απευθυνόμενος στον πατέρα του τον Κρόνο, τον παρακαλεί να υψώσει (δοξάσει) την γενιά του, αυτός ο περιφανής Θεός).

Δ. Αυτόν τον Δία και τον Διόνυσον παίδας και νέους η θεολογία καλεί, καίπερ όντε νέω, φησίν ο Ορφεύς.

(Από τα πανάρχαια της Θεολογίας  διδάγματα μαθαίνουμε, ότι ο παντοδύναμος του Κρόνου γιος και το φημισμένο σπλάχνο της Σεμέλης ήσαν νέοι, παρότι ήσαν παιδιά, ξεπεταρούδια όπως μας λέει ο Ορφέας).

Ε. Ο θεολόγος ο παρ’ Έλλησιν, ανόμματον αποκαλεί τον έρωτα εκείνον’ Ποιμαίνων πραπίδεσσιν  ανόμματον  ωκύν έρωτα.

(Ο μέγιστος θεολόγος των Ελλήνων, ο Ορφέας, ονομάζει αόμματο εκείνον τον έρωτα. Που ποιμαίνει με το νου τον τυφλό γοργοπόδαρο έρωτα).

ΣΤ. Πάρεδρος ο νόμος του Διός, ως φησίν ο Ορφεύς.

(Ο νόμος είναι παρακαθήμενος (αναπληρωτής) του Δία, όπως μας αυλωδεί ο Ορφέας).

Ζ. Διόπερ και παρωδεί έπος Ορφικόν το λέγον, ότι όστις δι’ ημών ατέλεστος, ώσπερ εν βορβόρω κείσεται εν Άδου.

( Γιαυτό τον λόγο και διακωμωδεί η (Πλατωνική) γραφή, τα λεχθέντα από τον Ορφέα, ο οποίος μας αποκαλύπτει ότι όποιος από εμάς τους  θνητούς παρέμεινε αμύητος, «άγευστος» των μυστηρίων, θα κατοικεί αιωνίως στου Άδη τα παλάτια καταδικασμένος όπως σε βόρβορο).

Η. Και μην εν τοίς Ορφικοίς εν τω μυθευομένω  ωώ, τάς τρείς εκφανήναι μονάδας φησίν.

( Και στα παραδοθέντα υπό του υιού του Οιάγρου, στο σημείο εκείνο του μύθου όπου γίνεται λόγος για το αυγό, φανερώθηκαν οι τρείς γενεσιουργές δυνάμεις, σύμφωνα με τον λόγο της «φιλοσοφίας»).

Θ. Εν δε γε τω φανερώ ο νους βασιλεύει’ διό και Ορφεύς φησί’ νους δε οι αψευδής βασιλήϊος.

(Στο αποκαλυπτικό φως της ημέρας ο νους είναι κυρίαρχος, γιαυτό και ο Ορφέας μας λέει: ο νους δεν ψευδολογεί έμπροσθεν του βασιλέως).

Ι. Και ότι το ζων και το τεθνεός εξ αλλήλων, κατασκευάζει η λέξις, εκ της μαρτυρίας των παλαιών ποιητών, από Ορφέως φημί λέγοντος’ Οι δ’ αυτοί πατέρες και υιέες εν μεγάροισιν ήδ’ άλοχοι σεμναί κεδναί τε θύγατρες’ πανταχού γαρ ο Πλάτων παρωδεί τα Ορφέως.

( Ότι αναπνέει και ότι δεν αναπνέει μέσα στην Φύση, πηγάζουν ισότιμα και αμοιβαία το ένα από το άλλο. Ζωή και θάνατος ένα και τω αυτώ. Τούτο μας λεν οι λέξεις από τα παμπάλαια συναξάρια μνήμης των παλαιών ποιητών. Από τον Ορφέα που μας κληροδότησε τον (μυστικό) του λόγο: Οι ίδιες οικογένειες πατεράδων και γιών κατοικούν σε κοινή εστία, σεβάσμιοι σύζυγοι, συνετές και σεμνές θυγατέρες. Γιατί, («αστόχως») ο θείος Πλάτων ειρωνεύεται διαρκώς τα λόγια του Ορφέα).

Κ. Η μεν γάρ στείχησιν επ’ αρνειοίο θεοίο.

(«Όπως διδάσκει ο Ορφέας»: διότι «η μεν» βαδίζει πάνω στον Θεϊκό αμνό.)

Λ.  Ευρίσκω γάρ αυτόν (Homerum) ά  μεν τινά των Ορφέως επών καθ’ ολοκληρίαν προς την αυτού μετοχετεύσαντα  ποίησιν, έτερα δε πάλιν καθ’ ημίσειαν παρασπάσαντα’ έστι δ’ ά και μεταφράσαντα ή και άλλην άλλως μεταστρέψαντα ποίησιν’

Όπως το:

σηκάζειν πυρσούς τε και αστάχυας/ κατ’ αλωάς,/ ανδρών λικμώντων ότε τε ξανθή μήτηρ κρίνη επειγομένων ανέμων καρπόν τα και άχνας.

Και το:

Έκτον έτος’ το μεν ούτις  επέφρασεν/ ουδ’ ενόησεν.

Και το:

Μήνιν άειδε θεά Δημήτερος αγλαοκάρπου.

Και το:

Έκτη ενήριγεν  ειροδοδακτύλω  αργυροπέζη.

Και το:

Ιστόν εποιχομένην ατελή πόνον ανθεμόεσσαν.

Και το:

Σμήνεα δ’ εργάζεσ’ μελισσάων αδινάων.

Και το:

Ζεύς Κρονίδης βασιλεύς υψίζυγος αιθέρι ναίων.

Και το:

Ουδ’ ήν Ιψίκλοο θοώτερος αυδάζοιο όστε και ανθερίκεσσιν επέτρεχεν, ουδέ τι καρπόν./

Σίνετ’ αήσυρα ελαφρά γυϊα φέρων επί λήϊον αύον.

Και πολλά ακόμα άλλα.

(Διαπιστώνουμε ότι ο Όμηρος, πολλά από τα ποιήματα του Ορφέα, τα ενσωμάτωσε εξ ολοκλήρου-αυτούσια στα δικά του ποιητικά Έπη. Ακόμα, μετέφερε αποσπάσματα από τα Ορφικά ποιήματα στα έργα του. Άλλα πάλι, τα μετέφρασε ενώ άλλα τα μετέτρεψε-τα «διασκεύασε» υιοθετώντας τα.

Ιδού μερικά παραδείγματα:

Να μαντρώσουν πυρσούς και στάχυα στ’ αλώνια των ανθρώπων που λιχνίζουν τον καρπό και τ’ άχυρο καθώς τα πετούν ψηλά ενώ φυσάει ο άνεμος, όπως το δίδαξε η Δήμητρα η ξανθή μητέρα.

Και:

Κατά το έκτο έτος, αυτό κανείς δεν το αντιλήφθηκε ούτε το κατάλαβε.

Και:

Την οργή ψάλλε-τραγούδησε Θεά της αγλαόκαρπης τροφοδότρας Δήμητρας.

Και:

Έκτη ….. «ροδοδάχτυλη αργυροπέζη».;;;;;;;;;;

Και:

Η ανθοστεφανωμένη να υφάνει με αιώνιο πόνο.

Και:

Πυκνά σμήνη μελισσών βουίζουν ολόγυρα.

Και:

Ο πατήρ Θεών και Ανθρώπων Ζευς, ο βασιλεύς των βασιλέων που ο θρόνος του βρίσκεται πάνω στις ολόφωτες νεφέλες, και κυβερνά από τα ουράνια το σύμπαν.

Και ακόμα:

Και μην υποστηρίξεις ότι είναι γοργοπόδαρος περισσότερο από τον Ίφικλο, που έτρεχε ταχύτερα επάνω στα άνθια από «ασφόδελους» και δεν κατέστρεφε διόλου τους καρπούς που πατούσε. Γιατί κινείτο ανάλαφρος πάνω στο ξηρό χωράφι και σηκώνονταν σαν «πεταλούδα» ψηλά.

Ιουλιανά μεταφραστικά ελάχιστα:

     Τις προηγούμενες δεκαετίες στην πατρίδα μας, δύο σειρές εγκυκλοπαιδειών ήσαν περισσότερο γνωστές στους μαθητές, τους φοιτητές ίσως και στους εκπαιδευτικούς. Η πολύτομη εγκυκλοπαίδεια «ΔΟΜΗ» που μαζί προσφέρονταν το πολύτομο Λεξικό της Δημοτικής Γλώσσας του Δημητράκου και η παλαιότερη χρονολογικά, εγκυκλοπαίδεια του «ΗΛΙΟΥ» γραμμένη στην καθαρεύουσα. Και οι δύο δίνονταν σε εβδομαδιαία τεύχη και κυκλοφορούσαν στα περίπτερα. Η καλή και χρήσιμη εγκυκλοπαίδεια του «ΗΛΙΟΥ» έδινε μαζί με την πολύτομη σειρά και ξεχωριστούς τόμους. Όπως τον τόμο «ΕΛΛΑΣ», τον τόμο «ΣΎΜΠΑΝ» και έναν ακόμα ιδιαίτερο τόμο, με τους «ΟΡΦΙΚΟΥΣ ΥΜΝΟΥΣ». Τα περίφημα «ΤΑ ΟΡΦΙΚΑ» του αστρονόμου Κωνσταντίνου Στ. Χασάπη, σε εισαγωγή, ερμηνευτικά σχόλια και αναλύσεις του διευθυντή και εκδότη του «ΗΛΙΟΥ» Ιωάννη Δ. Πασσά. Η μετάφραση των "ΟΡΦΙΚΩΝ ΥΜΝΩΝ" ήταν του φιλόλογου Σπύρου Μαγγίνα. Από αυτόν τον ξεχωριστό τόμο της εγκυκλοπαίδειας ήρθε η γενιά μου σε επαφή με τους Ομηρικούς και Ορφικούς Ύμνους. Πριν αρχίσει να ενδιαφέρεται συστηματικότερα να ανακαλύψει και να διαβάσει άλλες εκδόσεις οι οποίες περιείχαν τα Ποιήματα ή τα Σπαράγματα, Στίχους, των αρχαίων αυτών Ελληνικών Ποιημάτων. Για τους "ΟΜΗΡΙΚΟΥΣ ΥΜΝΟΥΣ" να σημειώσουμε ενδεικτικά έναν μόνο τίτλο, αυτόν του ποιητή Δημήτρη Π. Παπαδίτσα και της συγγραφέως Ελένης Λαδιά, «ΟΜΗΡΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ» Κείμενο-Μετάφραση-Σχόλια, εκδόσεις Καρδαμήτσα-Αθήνα 1985. Όσο για τα "ΟΡΦΙΚΑ" να καταγράψουμε τον τίτλο «ΟΡΦΕΩΣ ΥΜΝΟΙ» έκδοση του «Ιδεοθέατρου» σε επιμέλεια έκδοσης Αντωνίου Αναστασάκη και Παναγιώτη Μαρίνη, Αθήνα 1997(;). Από την πρώτη έκδοση των «Ορφικών» από τον «Ήλιο» και την μετάφρασή τους από τον Σπύρο Μαγγίνα έως σήμερα, έχουν μεταφραστεί αρκετοί Ύμνοι και Ποιήματα από σύγχρονους ποιητές και μεταφραστές. Τόσο αυτά που θεωρούνται του Ομήρου όσο και τα άλλα, που αποδίδονται στον μουσιγερέτη Ορφέα. Οι Φιλοσοφικοί και  Λειτουργικοί Ύμνοι της αρχαίας ελληνικής θεολογίας και θρησκείας, καθώς και τα fragmenta Inedita (τα ανέκδοτα αποσπάσματα), που μας έχουν διασωθεί μέσα σε άλλα κείμενα, φιλοσόφων, ποιητών, στοχαστών, ρητόρων κλπ. αποτελούν ένα ξεχωριστό ιδιαίτερο κεφάλαιο της ελληνικής γραμματείας και παράδοσης, λόγιας και λαϊκής. Είναι το «πρώτο σκαλί» της ελληνικής θεολογικής σκέψης. Το αρχαίο «αβάπτιστο» όπως θα έλεγε ο ιστορικός πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, κομμάτι της ελληνικής προχριστιανικής παράδοσης. Της αρχαίας ιστορικής κληρονομιάς των Εθνικών Ελλήνων. Διαβάζοντας ο φιλέρευνος έλληνας τα αρχαία ποιητικά αυτά κληροδοτήματα θα ανακαλύψει έκθαμβος τον πλούτο και την ποικιλία της σκέψης και των ιδεών, το εύρος και την οργάνωση του θεολογικού λόγου των αρχαίων εθνικών ελλήνων, οι οποίοι δεν είχαν ένα κεντρικό μεταφυσικό και θεολογικό σύστημα αναφοράς. Θα ανακαλύψει λέξεις κοινές, (λέξεις και ήχους σημερινούς) έννοιες της γλώσσας παράλληλες, εικόνες και σύμβολα σημερινά, συμβολισμούς οικείους, αποδεκτούς στο μεταΕθνικό θεολογικό σύστημα αξιών και μεταφυσικών προβολών. Τελετουργίες οι οποίες παρέμειναν αναλλοίωτες μέσα στον χρόνο, διατηρήθηκε το σημασιολογικό τους φορτίο, ένα πάνθεο λατρευτικών και τελετουργικών πρακτικών και συνηθειών ενιαίας θρησκευτικής αντίληψης και αποδοχής. Αληθεύουν στις ζωές των σημερινών ελλήνων και ελληνίδων. Πολύχρωμα επίθετα που κοσμούν τους αρχαίους Θεούς και τις Θεές με τα οποία οι κατοπινοί χριστιανοί και βυζαντινοί έλληνες, κόσμησαν και δαφνοστεφάνωσαν την Παναγία, τους Αγίους, τους Οσίους, τους Μάρτυρες, τον Χριστό. Λέξεις με κοινή ρίζα, εικόνες του φυσικού κόσμου και των κοσμολογικών αντιλήψεων των Ελλήνων. Μια κοινή λατρευτική παράδοση, γλωσσική, νοηματική, φιλοσοφική, μεταφυσική, θρησκευτική, κοινών οραμάτων ζωής και θανάτου. Προαιώνιες των Ελλήνων δοξασίες, οντολογίας λόγος, τελετουργικά δρώμενα, κοινοί δρόμοι που αποτελούν όχι μόνο το τζιβαερικό του έθνους των ελλήνων αλλά, είναι η Κιβωτός του γένους. 

Διαβάζοντας ξανά τους Ορφικούς Ύμνους, ανέτρεξα σε ένα σημαντικό μελέτημα του W. K. C. GUTHRIE, “Orpheus and Greek Religion”, «Ο  ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Ινστιτούτου του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2000, ένας τόμος 440 σελίδων, τιμή 36,5 ευρώ σε μετάφραση Χαρίκλειας Μήνης, του οποίου τα 8 κεφάλαια και οι ενότητες, τα σχόλια και οι σημειώσεις, μας βοηθούν να κατανοήσουμε ανετότερα το τι είναι ΟΡΦΙΣΜΟΣ, ποιος υπήρξε ο ΟΡΦΕΑΣ και ότι έχει σχέση με την ζωή του και την λατρευτική του παράδοση. Συμπληρωματικά να αναφέρουμε δύο γνωστούς μας τίτλους, τον τόμο «ΟΡΦΕΑΣ’ ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ- ΛΙΘΙΚΑ-ΟΡΦΙΚΑ-ΝΕΚΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ", εισαγωγή-σχολιασμός Σταύρος Γκιργκένης και μετάφραση κειμένων Θεόδωρος Γ. Μαυρόπουλος, εκδόσεις Ζήτρος-Αθήνα 2011, σελίδες 542, τιμή 25 ευρώ (έκπτωση 50%). Και τον παλαιό τίτλο «ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΕΣ», του Reynal  Sorel., «Les Cosmogonies Grecques” εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος-Αθήνα 2002, σελίδες 147, τιμή 7 ευρώ.

      Όπως και στην απόδοση του Ύμνου του Απόλλωνα πριν λίγες ημέρες στην ιστοσελίδα μου, ή σε προγενέστερη ποιητική κατάθεση στο ποίημα του Γιάννη Β. Ιωαννίδη, που έγραψα ένα ποίημα μέσα σε ένα άλλο ποίημα, προσπαθώ να πειραματιστώ σε διάφορες μορφές και τεχνικές της ποίησης. Άλλοτε πετυχημένα και άλλοτε όχι. Ή δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό και κατά πόσο πετυχαίνω σε αυτούς τους προσωπικούς μου πειραματισμούς συνομιλίας με κείμενα της ελληνικής και ξένης παράδοσης που όλοι όσοι είναι φιλότεχνοι γνωρίζουν. Δεν παραθέτω ένα φιλολογικό κείμενο, σημείωμα, ή δεν κάνω μια μετάφραση των κειμένων που επιλέγω. Δεν είμαι μεταφραστής, επαγγελματίας ή ερασιτέχνης, απλά δοκιμάζω τις δυνάμεις και αντοχές μου προσπαθώντας εν πρώτοις να χαρώ το κείμενο που έχω μπροστά μου και εν δευτέροις να το αποδώσω χωρίς να το «κακοποιώ» σε υπερθετικό βαθμό. Το ίδιο έπραξα και στα σπαράγματα των Ορφικών Ύμνων. Επέλεξα μικρές ενότητες αποσπασμάτων οι οποίες μου έδιναν ένα ολοκληρωμένο νόημα, μια εικόνα, μια σκηνή, μου υπενθύμιζαν κάτι (μεταγενέστερο) από τα διαβάσματά μου. Δεν θέλησα να προβώ σε ένα καθαρό μεταφραστικό πλησίασμα ούτε σε μία κατ’ ανάγκη διασκευή του αρχαίου λόγου. Δεν θέλησα επίσης να καταφύγω σε λέξεις δανεισμένες από την χριστιανική λειτουργική που θα μας έδειχναν τις γέφυρες. Αυτό χρειάζονταν άλλη οπτική και επεξεργασία. Απέφυγα να καταφύγω στα Ομηρικά κείμενα και να μεταφέρω τα αποσπάσματα των ανάλογων στίχων από τα Ομηρικά Έπη, γιατί δεν ήθελα να καταθέσω μια φιλολογική επεξεργασία. Άφησα ασχολίαστα τα αρχαία ονόματα (π.χ. Οίαγρος ο πατέρας του Ορφέα κατά μία εκδοχή) και τα ελάχιστα εκείνα αποσπάσματα των Ορφικών στίχων, τα οποία όπως έχουν επισημάνει οι παλαιότεροι σχολιαστές περιέχουν λάθη, λέξεις μη σωστά αποτυπωμένες, άλλες δεν βγάζουν νόημα στην ανάγνωσή τους όπως μας έχουν διασωθεί. Παρέβλεψα τις ελάχιστες περιπτώσεις που συνάντησα στα συγκεκριμένα αποσπάσματα. Δεν αναφέρθηκα στους αρχαίους συγγραφείς στων οποίων στα έργα συναντάμε στίχους, αποσπάσματα, στίχους, λέξεις από τα Ορφικά Ποιήματα. Τα περισσότερα σπαράγματα είναι λιλιπούτεια, αν τα φόρτωνα με διευκρινιστικές επεξηγήσεις όφειλα και η σημερινή δική μου απόδοση να είναι η ανάλογη. Προτίμησα την πειραματική γλωσσική μεταφορά η οποία μας δίνει την γενική αίσθηση και την ατμόσφαιρα της αναγνωστικής ευχαρίστησης, την ποιητική τέρψη που έχει το ανέκδοτο ή μη σπάραγμα. Στα περισσότερα αποσπάσματα μνημονεύεται ο ΠΛΑΤΩΝ και η παρωδία του πάνω στα Ορφικά κείμενα.

Να σημειώσω μόνο ότι για την σύγχρονη γλωσσική μεταφορά και πληρέστερη κατανόηση των αρχαίων λέξεων και νοημάτων, ανέτρεξα στο γνωστό σε όλους μας «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης» των Henry George Liddell  and Robert Scott, (που μαζί με του δικού μας Ιωάννη Σταματάκου είναι τα απαραίτητα εφόδια για την κατανόηση και προσέγγιση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας), επίσης το «ΕΠΙΤΟΜΟ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ» του Π. Χ. Δορμπαράκη, β΄ έκδοση, εκδόσεις Εστίας-Αθήνα 1984, καθώς και του Ευάγγελου Κοφινιώτη, «ΛΕΞΙΚΟΝ ΟΜΗΡΙΚΟΝ» εκδόσεις Μπάυρον-Αθήνα χ.χ. (ανατύπωση)

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

22 Ιουλίου 2021.