Βασίλης Βασιλικός (Καβάλα 18/11/1933- Αθήνα 30/11/2023)

 

ΒΑΣΙΛΗΣ  ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ

Ένας πολίτης της Ελλάδος ένας πολίτης του Κόσμου

(Καβάλα 18/11/1933-  Αθήνα 30/11/2023)

          Ταξίδεψα, ταξίδεψα πολύ’

          Ποτέ μήν ξέροντας για πού ταξιδεύω.

 

          Πηδούσα από καράβι σε καράβι

          Έγινα μούτσος, βουτηχτής και κουπολάτης.

          Τα σανίδια της πλώρης γνωρίζουν το δέρμα μου

          Όταν σ’ αυτά

          Γυμνό

          Τις νύχτες με σκέπαζε το φεγγάρι.

 

          Ούτε οι κάβοι

          Ούτε οι γλάροι

          Ούτε τα νησιά

 

          Τραβούσα παντού και πουθενά

          Σαν τα δελφίνια πού οργώνουν το πέλαγος

          Κουράζοντας την κάθε καρένα.

          Δεν είμαι ο Οδυσσέας του Όμηρου

          Πού ζητά λίγο καπνό της πατρίδας.

          Εγώ γεννήθηκα σ’ ένα ψαράδικο,

          Το λίκνο μου ήταν το κύμα.

          Δεν κουβαλώ μαζί μου τίποτε.

          Κ’ οι γέροι γονείς μου ίσως πεθάναν.

 

          Ζούσα μέσα στην αναζήτηση.

          Ποτέ μη βρίσκοντας αυτό που ζητούσα.

 

Γνώρισα το τραγούδι του ναύτη που αργοσταλάζει απ’ την κουπαστή.

Γνώρισα τον ουρανό όταν φουρτουνιάζει σαν θάλασσα’

Τη θάλασσα να γαληνεύει σαν ουρανός.

Ταξίδεψα πολύ.

Σε χώρες που η ζέστα ήταν μεγάλη περπάτησα γυμνός.

Κάτω από ήσκιους ένιωσα την ηδονή του ύπνου.

Τη νύχτα κυνηγούσα τα πρόσωπα που πρόσεχα στο φώς.

 

Σε παλάτια πριγκηπικά έγινα χειρομάντης

Για ν’ αγγίξω τα δάχτυλα που ο πόθος μου ζητούσε.

Και ξαπλώθηκα σε δροσερά μάρμαρα όπου δεν υπήρχαν νερά.

 

Λιμάνια που σας πρωτόειδα μέσα στην καταχνιά!

Σύντροφοί μου, πώς η ανάμνησή σας με παιδεύει!

 

Πέρασα τις ώρες μου

Ανασαίνοντας την πρωινή αλισάχνη,

Περνώντας ερωτικά την παλάμη

Στη γαλάζια επιδερμίδα της θάλασσας,

Ρίχνοντας βράχους στο νερό,

Μελετώντας τους κύκλους,

Δούλεψα μούτσος, βουτηχτής και κουπολάτης.

Μα πουθενά δεν γύρεψα αυτό που γυρεύω.

…………………………………

Τι άνεμοι, τι κύματα, ποιοι μισητοί θεοί

Μ’ απόθεσαν σ’ αυτούς εδώ τους βράχους;

Είμαι ο Οδυσσέας που βρήκε την Ιθάκη του.

Μη με ρωτάτε, ώ άνθρωποι, πώς.

Για ένα θάνατο μη με ρωτάτε.

Μη με ρωτάτε πώς βρέθηκα σ’ αυτό τ’ ακρογιάλι

Με το πνεύμα μου έτοιμο για νέα ταξίδια,

Με το αίμα ζεστό για καινούργιες αγάπες,

Με την ψυχή πάντα νέα γι’ άγνωστους θεούς.

Τώρα που έφτασα κάπου,

Τώρα που άραξα εδώ,

Θα δουλέψω τη μοίρα μου σαν τους άλλους ανθρώπους.

-Ένας ακόμα μες στους τόσους νεκρούς-

Κρατώντας μονάχα τη μνήμη της πλώρης,

Των λιμανιών,

Των συντρόφων που αγάπησα,

Των τόπων που είδα.

 

Είμαι ο Οδυσσέας που βρήκε την Ιθάκη του.

Ώ συμφορά μου!

 

      Πεζογράφος, ποιητής, («Τα Ποιήματα» εκδ. Σήμα 1992) μεταφραστής, σεναριογράφος, δημοσιογράφος, ρεπόρτερ, χρονικογράφος και σχολιαστής (βλέπε το βιβλίο του «Κ» σκάνδαλο Κοσκωτά, το βιβλιαράκι με τα γλωσσικά μαργαριτάρια των ανθρώπων της επταετίας κλπ.), διευθυντής στην ΕΡΤ (επί Πασοκ του Ανδρέα Παπανδρέου) παρουσιαστής και κριτικός βιβλίων πεζογραφίας («Άξιον Εστί») στην ΕΡΤ-3, ανθολόγος της ελληνικής ποίησης («Λύρα Ελληνική»), ιστορικός ερευνητής ("Ημερολόγιο της Μικρασιατικής Καταστροφής»), συγγραφέας με περιεχόμενο δανεισμένο από την θρησκευτική χριστιανική δραματουργία («Ο απόστολος Παύλος στην φυλακή των φιλίππων», «Τα απόκρυφα»), ή την αρχαία εποχή («Προσωκρατικά», «αναμνήσεις από τον Χείρωνα»), ενώ εκδίδει πολιτικές επιστολές σε έλληνες αντιστασιακούς («ανέκδοτη επιστολή στον Αλέκο Παναγούλη»). Διπλωμάτης- πρεσβευτής στην Ουνέσκο, πολιτικός, βουλευτής επικρατείας (ΣΥΡΙΖΑ) ένας από τους γνωστότερους πολυδιαβασμένους και πολυμεταφρασμένους σύγχρονους έλληνες συγγραφείς της Ελλάδας παγκοσμίως. Μετά τον Κρητικό Νίκο Καζαντζάκη και τον ποιητή Κωνσταντίνο Π. Καβάφη και τον Γιάννη Ρίτσο, ο πολιτικός συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος των ελληνικών γραμμάτων στο εξωτερικό των ημερών μας. Με τον πολυγραφότατο έλληνα συγγραφέα η διεθνοποίηση του ελληνικού πεζού λόγου απόκτησε άλλη διάσταση, ισάξια με εκείνη των δύο ελληνικών ποιητικών μας βραβείων νόμπελ. Από το 1949 που παρουσιάστηκε στα ελληνικά γράμματα με τη νουβέλα «Τα Σιλό» έως πρόσφατα, οι τίτλοι των βιβλίων του και οι συμμετοχές του σε συλλογικούς τόμους ξεπερνούν τους 200. Πλήθος βιβλίων του έχουν επανεκδοθεί αρκετές φορές και από διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους και χρονιές. Όπως ο ίδιος σε συνέντευξή του και στις συμμετοχές του σε εκθέσεις βιβλίων αυτοσαρκαζόμενος έλεγε: «αν τα βιβλία και τα κείμενα που έχω δημοσιεύσει ήσαν τούβλα θα είχα οικοδομήσει ένα σπίτι». Σίγουρα δεν έχουν όλα τα εκδοθέντα βιβλία του την ίδια βαρύτητα και ποιότητα, δεν προέρχονται από την ίδια δεξαμενή μάλλον αναγνωστικής αξίας. Τα περισσότερα όμως, ανήκουν στην κατηγορία των κοινωνικών ντοκουμέντων, των έργων αναφορών της πολιτικής και αγωνιστικής επικαιρότητας της εποχής τους. Είναι έργα που διαθλούν και φωτογραφίζουν τις κοινωνικές παθογένειες και αντιφάσεις, αδιέξοδα ταυτότητας της ελληνικής κοινωνίας και των ελλήνων, καθρεφτίζουν ακόμα τον όγκο των πολυάριθμων διαβασμάτων και επιρροών του. Δεν υπήρξε ένας αδρανής πολιτικά και κοινωνικά συγγραφέας αλλά ένας πεζογράφος της δράσης και της αντίστασης ενάντια στο πολιτικό σύστημα των χρόνων του, την συντήρηση. Τα βιβλία του είναι «παιδιά» πολλών εξωγενών παραγόντων και μικρών εξεγέρσεων, οι συλλήψεις και απεικονίσεις του, οι περιγραφές του είναι ευρηματικές σε πολλά του έργα. Ορισμένοι τίτλοι είναι αντανάκλαση ζωής από την ρεμπέτικη λαϊκή μουσική, την ατμόσφαιρα και την παράδοσή της, των ανθρώπων της. Βλέπε τα διηγήματά που εκδόθηκαν με τον τίτλο «Οι Ρεμπέτες και άλλα διηγήματα» (να αναφέρουμε ότι το πρώτο από τα 10 διηγήματα του τόμου διαδραματίζεται στον Πειραιά, ενώ, ένα άλλο, θίγει το ζήτημα της φυλάκισης των μαρτύρων του Ιεχωβά στην άρνηση στράτευσή τους). Άλλοι τίτλοι θυμίζουν την στοχαστική και «παιδαγωγική» γραφή και φιλοσοφία του γάλλου Αντρέ Ζίντ, όπως η νουβέλα του «Η Διήγηση του Ιάσονα», ή οι «Αναμνήσεις από τον Χείρωνα». Άλλοι είναι ιστορικά χρονικά όπως τα «Θύματα της ειρήνης» κλπ. Υπάρχουν και βιβλία του που προέρχονται από τον χώρο της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας όπως «Η Μυθολογία της Αμερικής» κ.ά. Το κλασικό και βραβευμένο έργο του γνωστότερο μετά το «Ζ», «Το φύλλο, το πηγάδι, τ’ αγγέλιασμα», προσέχθηκε από τους κριτικούς και το αναγνωστικό κοινό. Το ίδιο και το καλογραμμένο πεζό του «Γλαύκος Θρασάκης», ενώ δεν αγνοήθηκαν «Οι Λωτοφάγοι», ο «άνθρωπος με το άδειο» κλπ. Τα κοινωνικής κριτικής καταγραφής ντοκουμέντα βιβλία του όπως «Ο θάνατος του αμερικανού», «Τα καμάκια» και άλλων που η θεματολογία τους δεν έχει μάλλον κάτι αντίστοιχο στις μέρες μας διαβάστηκαν επίσης. Ακόμα και η γραφή του δραστήριου συγγραφικά πεζογράφου Μένη Κουμανταρέα δεν φτάνει την θεματική- θεματογραφική ποικιλία του Βασίλη Βασιλικού. Η γραφή του Κουμανταρέα είναι περισσότερο Αθηναιοκεντρική και φυσικά με διαφορετικό ερωτικό προσανατολισμό. Σε στιγμές τους ορισμένα έργα του ανακαλούν αυτήν την "Φανταστική Περιπέτεια" των λούμπεν και παρακρατικών πορτρέτων των ηρώων του μυθιστοριογράφου Αλέξανδρου Κοτζιά, ασφαλώς από διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις και θέσεις έναντι της μυθιστορηματικής χρήσης και των κανόνων της αν δεν κάνω λάθος προερχόμενοι πεζογράφοι και ίσως και ιδεολογίας. Η ελληνική κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα των δεκαετιών μετά την απελευθέρωση και τον εμφύλιο καθρεφτίζεται στην γραφή του χαρακτηριστικά και έντονα. Τα πρόσωπά της οι ιστορικοί συντελεστές της. Σε όλες τις αντιφάσεις της, τις εγγενείς δυσκολίες προσαρμογής της στις νέες συνθήκες, τις αμφισβητήσεις της, την τραγικότητα των πολιτικών εξελίξεων της, των ιδεολογικών και κομματικών διώξεών της. Τους αποκλεισμούς των πολιτικών αντιπάλων της από το κυβερνών σύστημα εξουσίας της νικητήριας παράταξης. Των αντιδράσεων των ευάλωτων μελών της, τις πρωτόγνωρες καταστάσεις που βιώνει και διέρχεται η ελληνική κοινωνία και πολιτική σκηνή στα μετά πολεμικά χρόνια. Φωτογραφίζεται η αλλαγή της τυπολογίας των ατόμων, της ιδιοσυγκρασίας και του παραδοσιακού χαρακτήρα των Ελλήνων, η αλλοίωση της παράδοσης από τον τουριστικό εύκολο πλουτισμό, την καταναλωτική εμπορική μανία και επίδειξη, («Τα Καμάκια»). Όταν η χώρα μας άρχισε αργά και σταθερά να μετατρέπεται όπως μας είπε ο Μάνος Χατζιδάκις: ""Η πατρίς μας" οφείλει να αρνηθεί την ομφαλοσκοπική της κληρονομιά και ν' αποκτήσει ιδιότητες ζωντανού οργανισμού. Αν θέλει να επιζήσει με αξιοπρέπεια και όχι ως κοιτίς ξενοδοχειακών υπαλλήλων και τουριστικών ερωτικών συντρόφων!". Όσα άρχισαν να δεσπόζουν και να κυριαρχούν ως πρότυπα νεοελληνικού βίου, ως σύγχρονα των μοντέρνων καιρών μας προτάγματα, νέες στάσεις και αντιλήψεις ζωής, ανθρώπινων σχέσεων και συμπεριφορών στις σχέσεις μας με τους ευρωπαίους, περνάν μπροστά στα μάτια μας σε ένα πολύχρωμο και ποικίλο πανόραμα φανταχτερών εικόνων, στιγμιότυπων, συμβάντων, απρόοπτων εξελίξεων, καταστάσεων θολών και αρνητικών. Ελαφρών και άλλοτε σημαντικών ανατροπών με τις επακόλουθες ανάλογες συνέπειές τους στις συνειδήσεις των νεοελλήνων και την αλλαγή της παραδοσιακής τους ταυτότητας. Με απλό ύφος και κατανοητή και στρωτή γλώσσα, καθόλου περίτεχνη ή στολισμένη, σύγχρονη και καθημερινή, ορισμένες φορές μάλιστα ίσως της λείπει και η ιστορική γλωσσική και πολιτιστική πρωτοτυπία ή αναγωγή, αλλά μία γλωσσική έκφραση που διαθέτει μία δημοσιογραφική ευλυγισία που την καθιστά προσιτή, βατή, κατανοητή στο ευρύ κοινό. Σ' όλους εμάς τους καθημερινούς αναγνώστες των έργων του. Τα δεκάδες βιβλία που έγραψε είναι μία επισκόπηση της ελληνικής κοινωνίας και του βίου μας στις ιστορικές δεκαετίες μετά το 1950, ενώ δεν απουσιάζουν και οι μνημονεύσεις του σε αγαπημένα του πρόσωπα, γυναίκες της ζωής του, γυναικείες υπάρξεις που τον σημάδεψαν ερωτικά και η μνήμη φέρνει στην επιφάνεια όταν εκείνες δεν είναι παρούσες για διάφορους λόγους. («Το τελευταίο αντίο»). Βιβλία του κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις: «Εστία», «Κάκτος», «Λαδιάς», «Χιωτέλλης», «Καστανιώτης», «Δωρικός», «Φιλιππότης», «Ερμείας», «Γνώση», «Νέα Σύνορα- Λιβάνη» και πολλούς άλλους, ιδιαίτερα μετά την μεταπολίτευση του 1974.

     Ο Βασίλης Βασιλικός υπήρξε πρωτίστως ένας ανήσυχος έλληνας πολιτικοποιημένος πολίτης και πολίτης του κόσμου. Υπερβολικός ίσως στις θέσεις του ορισμένες φορές, βλέπε τις πολιτικές υποστηρίξεις του σε φυλακισμένα πρόσωπα της εποχής μας εξωκοινοβουλευτικών ομάδων, απόψεις του που προκάλεσαν αντιδράσεις, ή υβριστικές εκφράσεις του όπως ότι ο «Θεός είναι….», όταν θρηνούσε τον χαμό της συζύγου του. Φράσεις του που ξεσήκωσαν αντιδράσεις, σε γενικές όμως γραμμές, υπήρξε ένα αντισυμβατικό άτομο, ένας αντικομφορμιστής πολίτης έναντι της συντηρητικής κυβερνητικής εξουσίας, μειλίχιος σαν άτομο, όσοι έχουν κατ’ ελάχιστο συνομιλήσει μαζί του από κοντά στις διάφορες φιλολογικές εκδηλώσεις και εκθέσεις βιβλίων του ή παρουσιάσεις, θα καταλάβουν τι εννοώ. Θα αφήσουν πίσω τους την αλγεινή εικόνα του «τσογλανιού» στην οποία αναφέρονται ορισμένοι θεσσαλονικείς ποιητές και πεζογράφοι. Ο χώρος της ελληνικής κουλτούρας πάντα ήτανε κλειστός στην χώρα μας και τα βέλη προέρχονταν από συντροφική ή των ομοτέχνων φαρέτρα. Ο Βασίλης Βασιλικός σαν επαγγελματίας συγγραφέας διέθεται μία θαυμαστή σπιρτάδα στην πρόσληψη των γύρων του γεγονότων της επικαιρότητας. Είχε όπως φαίνεται έμφυτη μία ευελιξία σκέψης, αφομοίωνε άμεσα και γρήγορα τους τριγμούς και τρανταγμούς του κλίματος των πολιτικών γεγονότων της εποχής του, των κοινωνικών αναταράξεων και αντιδράσεων. Ήταν εύστοχος παρατηρητής καταστάσεων τις οποίες μετέτρεπε με μεγάλη ευκολία σε πεζογραφική ύλη, σε ζύμη λογοτεχνική και της έδινε πεζογραφική φόρμα, την μεταμόρφωνε σε συγγραφικά μοτίβα. Γνώριζε να πιάνει τους σφυγμούς και τους παλμούς της καθημερινότητας και να τους απλώνει στο χρόνο αφού πρώτα πάρουν μορφή στην λευκή σελίδα της γραφομηχανής του. Δεν νομίζω στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων να έχουμε πολλά παραδείγματα επαγγελματία συγγραφέα όπως του Βασίλη Βασιλικού. Δεν περπατούσε μόνο στα χωράφια της γραφής αλλά και της πραγματικής ζωής. Ήταν άνθρωπος της κοινωνικής-πολιτικής δράσης και της συγγραφικής ταυτόχρονα. Είχε το χάρισμα της συγγραφικής ταχύτητας, της συγγραφικής άνεσης και γρηγοράδας, πάντα ακούραστος γραφιάς και πολυγράφος. Ο ίδιος σάρκαζε σε συνεντεύξεις τους αυτήν του την ευκολία. Γιατί ο Βασιλικός, διέθετε το ταλέντο της εύκολης και άνετης, γρήγορης μυθοποίησης ενός κοινωνικού συμβάντος ή πολιτικού ζητήματος σε μυθιστορηματική ύλη, της μετατροπής μιάς ιδέας σε λογοτεχνικό πυρήνα αφήγησης, μιάς εικόνας να την μετατρέπει σε μία παράσταση σε εξέλιξη μέσα στο πεζό. Μιά στιγμιαία απλή συγκίνηση ή αντίδραση σε παραγωγή πεζογραφικού αποτελέσματος. Στην πλούσια θεματογραφία του δεν συναντάμε θέματα που προέρχονται από τον βυζαντινό πολιτισμό ή βυζαντινή αυτοκρατορία, βλέπε το παράδειγμα της πεζογράφου Μάρως Δούκα, δεν συνθέτει ταμπλό προσωπικών του παιδικών αναμνήσεων στην διαχρονία τους όπως ο μυθιστοριογράφος και κριτικός Θοδωρής Γρηγοριάδης, ούτε αγγίζει θέματα που συναντάμε στα βιβλία του γνωστού μας Αύγουστου Κορτώ, (πεζογράφοι νεότερων γενεών) εξαίρεση τα κείμενά του για την φιλοζωία. Ο Βασίλης Βασιλικός δεν θέτει υπαρξιακά ζητήματα ή διλήμματα ανθρώπων βουτηγμένων στην «αμαρτία» όπως οι παλαιότεροι έλληνες και ξένοι συγγραφείς, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο  Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και άλλοι. Η γραφή του Βασιλικού είναι κατά την κρίση μου κινηματογραφική, πεζογραφικά πλάνα, κινηματογραφικές ντοκουμενταρισμένες ιστορίες, εξιστορήσεις όπως του αμερικανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Τρούμαν Καπότε, του δημοσιογράφου και ανταποκριτή, συγγραφέα Έρνεστ Χέμινγουεϊ κλπ. Έχεις την αίσθηση καθώς τον διαβάζεις ότι ο Βασιλικός γράφει κινηματογραφικά σενάρια που μπορούν να μεταφερθούν στην μεγάλη ή μικρή οθόνη άνετα. Πολυσέλιδα μυθιστορήματα, σύντομα διηγήματα, μικρές νουβέλες σε μία εξέλιξη της υπόθεσής και της πλοκής τους μέσα σε ένα δεδομένο πολιτικό χρόνο και περιβάλλον. Τον διακρίνει κάτι το Μπαλζακικό στην λαϊκή του υφολογία, την φωτογράφιση των λαϊκών χαρακτήρων, το ύφος του Καβαλιώτη συγγραφέα δεν έχει αυτήν την αστική ειρωνεία των πάντων, την κάπως αφ’ υψηλού αντιμετώπιση που έχει ο λόγος και φυσικά η καλλιεργημένη και πλούσια φινετσάτη γλώσσα και αστικό ιδίωμα του Κώστα Ταχτσή. Ο Βασιλικός παρ’ ότι μάλλον θα μπορούσε να ασχοληθεί, δεν θέλησε να συνθέσει την δική του πολιτική τριλογία όπως ο αιγυπτιώτης Στρατής Τσίρκας. Ο Βασιλικός δούλεψε πάνω σε μία κατακερματισμένη φόρμα πολλαπλών κοινωνικών εκδοχών με συγκεκριμένο πολιτικό στόχο και πρόσημο. Τα συγγραφικά του ερεθίσματα είναι πάρα πολλά, τον απασχολεί και τον συγκινεί κάθε τι που αφορά την πολιτική και κοινωνική πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, της ελληνικής κοινωνίας των δεκαετιών που εικονογραφεί. Τον άνθρωπο σαν πολιτικό υποκείμενο, σαν μονάδα απέναντι σε ένα καθολικό σύστημα εξουσίας που τον καταπιέζει. Εδώ φέρνει στην μνήμη νοτιαμερικανούς συγγραφείς του πολιτικού ρεαλισμού. Τους εξωτερικούς πολιτικούς ερεθισμούς τους μεταποιεί σε πεζογραφικό ρεαλιστικό γεγονός. Ίσως να ξενίζει η πολυγραφία ή η ευκολογραφία του, η επανάληψη στοχαστικών και φιλοσοφικών του απόψεων αλλά, δεν του λείπει το κεντρικό στοιχείο που κάνει ευχάριστη την γραφή του. Το στοιχείο της σάτιρας που διαθέτει ο λόγος του, το λεπτό και φανερό χιούμορ του, η φιλοπαίγμονα διάθεσή του, ο έντονος σαρκασμός και αυτοσαρκασμός του, το ευμετάβλητο των διαθέσεών του που αλλάζει τον κεντρικό άξονα αναφορών του μπροστά σε οριακά του ανθρώπου γεγονότα, όπως ο θάνατος, η απώλεια, όταν χάνεται η σύντροφος που αγαπάς. Δεν είναι απόλυτος, κυνικός συνήθως ο λόγος του, οι κρίσεις του για άλλους ομοτέχνους του πεζογράφους είναι συνήθως επιεικείς, είναι ευγενικές οι θέσεις του, δεν έχουν την οξύτητα που έχουν οι απόψεις ελλήνων κριτικών, βλέπε πχ. την περίπτωση του Κώστα Σταματίου στην εφημερίδα «Τα Νέα» και αρκετών άλλων. Το έργο του έτυχε μεγάλης αναγνώρισης και απήχησης από διάφορες γενιές ελλήνων, βραβεύτηκε και τιμήθηκε αρκετές φορές. Τα βιβλία του δεν είναι μαρτυρίες μόνο ενός ευφάνταστου συγγραφικού νου, μιάς γονιμοποιού σε ιδέες ταλαντούχας ύπαρξης, σκέψεις, προτάσεις, σχεδιασμοί συγγραφικής πένας, αντικατοπτρίζουν κυρίως την ατμόσφαιρα και το κλίμα μιάς πολιτικής εποχής στην πατρίδα μας και στην ευρώπη. Είναι ντοκουμέντα αληθινής, πραγματικής ρεαλιστικής ζωής ανθρώπων. Ιστορικές καταθέσεις μιάς πολιτικής εποχής ανθρώπων που ταλανίζονται από δεκάδες κρίσεις, αυτοαμφισβήτησης του ρόλου τους σαν πολιτικά υποκείμενα, κυνηγημένοι κοινωνικοί αγωνιστές που συνειδησιακά κινούνται πάντα μέσα σ' ένα προοδευτικό και αγωνιστικό αριστερό πλαίσιο. Αναπνέουν μέσα σ' ένα πολιτικό περιβάλλον με ξεκάθαρο αντισυμβατικό και αντιεξουσιαστικό ιδεολογικό φωτισμό. Θέτουν ερωτήματα πολιτικής ηθικής, έχουν διλήμματα σε ατομικό επίπεδο ή είναι «αδίστακτοι» πολιτικά- ενεργά μέλη του συστήματος εξουσίας, εγκλωβισμένα από το σύστημα και τα γρανάζια του. Η γραφή του όπως αναγνωστικά την χαιρόμαστε, θυμίζει ας το επαναλάβουμε δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, ντοκουμέντο πολιτικών και κοινωνικών αξιολογήσεων. Ο Βασίλης Βασιλικός δεν είναι θα γράφαμε γλωσσοκεντρικός στην πεζογραφία του όπως ο πεζογράφος Αριστοτέλης Νικολαϊδης και άλλοι, (ίσως θα μπορούσαμε να εντάξουμε και τον Γιώργο Χειμωνά σε αυτήν την κατηγορία), δεν μένει μάλλον στα εμφύλια ιστορικά και του πολέμου τραύματα και πάθη όπως ο μυθιστοριογράφος Θανάσης Βαλτινός, δεν τον ενδιαφέρει να σχεδιάσει μεγάλα πεζογραφικά ιστοριών πλάνα εσωτερικού μονολόγου μυθιστορήματα, όπως ο Στέλιος Ξεφλούδας ή ο Νίκος Μπακόλας από την συμπρωτεύουσα. Ο Βασιλικός περιδιαβαίνει την παλαιότερη και σύγχρονη πεζογραφία και εκφράζει την δική του πολιτική καθαρή φωνή που είναι και φωνή της εποχής του και των αναγκών της, και μιάς μεγάλης μερίδας του κατατρεγμένου ελληνικού λαού. Υπήρξε ένας πολυταξιδευτής του λόγου και της ζωής, ένας πολίτης της Ελλάδος και του Κόσμου.

     Σημαντική η συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Νίκο Κούνδουρο γράφοντας το σενάριο για την ταινία «Μικρές Αφροδίτες». Η κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματός του, το «Ζ», από την άλλη, ένα πολιτικό ρεπορτάζ μυθιστορηματικής πλοκής και ύφους βιβλίο, το οποίο έχει σαν θέμα του την δολοφονία του βουλευτή της αριστεράς ιατρού Γρηγόρη Λαμπράκη στην πορεία Ειρήνης στην Θεσσαλονίκη από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, έκανε διάσημο και αγαπητό στο ευρύ παγκόσμιο κοινό την παρουσία του έλληνα σύγχρονου πεζογράφου και τον στιγμάτισε ως πολιτικού καθαρά συγγραφέα. Η συγγραφική του πορεία καθορίστηκε από αυτό το βιβλίο. Τον κατέστησε πολιτικό σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα στην πατρίδα μας τα χρόνια της χούντας. Το «Ζ» μαζί με το βιβλίο του θεατρικού συγγραφέα και ποιητή Ιάκωβου Καμπανέλλη «Μάουτχαουζεν» (το οποίο αναφέρεται στο δράμα και τις τραγικές περιπέτειες, της φρικτής εξόντωσης του Λαού του Ισραήλ στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, των Εβραίων με το άστρο του Δαυϊδ) ενδέχεται να είναι τα περισσότερο γνωστά με πολιτικό πρόσημο βιβλία-πεζά της σύγχρονης ελληνικής γραμματείας του προηγούμενου αιώνα. Ή έστω συναγωνίζεται τα «Ματωμένα Χώματα» της Διδώς Σωτηρίου που αναφέρεται στην Μικρασιατική Καταστροφή. Το «Ζ» ανήκει στην σειρά εκείνων των πολιτικών μυθιστορημάτων, μυθοπλασίας αφήγησης ιστορικών γεγονότων του κοινωνικού ρεπορτάζ, όπως τα βιβλία των αμερικανών συγγραφέων και δημοσιογράφων που προαναφέραμε. Ένα πεζογραφικό στιλ στο οποίο θα εντάσσαμε τα πεζογραφήματα του πεζογράφου και πολιτικού Σπύρου Πλασκοβίτη, του σύγχρονου μυθιστοριογράφου Χρήστου Α. Χωμενίδη και άλλων νεότερων ελλήνων. Είναι η ομάδα των ελλήνων δημιουργών οι οποίοι συνέδεσαν άρρηκτα την πεζογραφική τους τέχνη με την πολιτική τους ζωή και δραστηριότητες. Κοινές εμπειρίες παράλληλες και συγγενικές, που έθεσαν το ουσιαστικό ερώτημα σύμφωνα φυσικά με τις ατομικές τους θέσεις και κρίσεις. Ποιοι είναι οι πραγματικοί στόχοι της Πολιτικής και ποιοι οι στόχοι της Πεζογραφίας, της Τέχνης γενικότερα και που συναντούνται ή αποκλίνουν. Πώς εκδηλώνεται και με ποιους τρόπους η εξουσία της Πολιτικής, πώς εμφανίζεται-εφαρμόζεται πάνω στο κοινωνικό καθολικό σώμα του λαού και πώς αυτή διοχετεύεται και εκπροσωπείται από τους πολιτικούς εκπροσώπους της. Πώς καθρεφτίζεται ή αν θέλετε «προπαγανδίζεται» με «όπλο» τη Γραφή και την Τέχνη. Κάπου, αν θυμάμαι σωστά, έγραφε ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης ότι «αν η κοινωνία νοσεί, αντιμετωπίζει προβλήματα, δεν μπορεί να μένει αμέτοχη και η τέχνη", η ποίηση, η πεζογραφία, νοσεί και αυτή. Ορθή επισήμανση που διαμορφώνει την συγγραφική φιλοσοφία, καλλιεργεί την οπτική και τον σχεδιασμό ενός πεζού ή ποιητικού κειμένου.

     Φεύγοντας ο Βασίλης Βασιλικός αφήνει πραγματικά πίσω του ένα κενό, πέρα από τον στενό κύκλο των φίλων και συνεργατών του, της οικογένειάς του. Μια παλαιά φουρνιά ελλήνων συγγραφέων που τίμησαν την Ελλάδα στο εξωτερικό χάνεται. Κλείνει τον βιολογικό της κύκλο, αφήνει όμως πίσω της το πολυδιάστατο έργο της. Ακόμα και αν δεν το αποδεχόμαστε στην καθολικότητά του, πάντα θα βρίσκουμε αν το διαβάσουμε και το προσεγγίσουμε πλευρές του που θα μας συγκινούν και θα έχουν κάτι να μας πουν. Αρκεί να έχουμε την διάθεση να συνομιλήσουμε μαζί του αγνοώντας την φθορά που επιφέρει ο χρόνος και οι συνθήκες.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Δευτέρα 1/12/ 2023.

ΥΓ. Μαζί με την απώλεια του Βασίλη Βασιλικού η Ελλάδα πενθεί και την απώλεια ενός αξιόλογου ζωγράφου και σκηνογράφου, του γεννημένου στην Σύρο 31/5/1940- 29/11/2023 Μιχάλη Μακρουλάκη. Ο Μιχάλης Μακρουλάκης μαθήτευσε μεταξύ άλλων σημαντικών εικαστικών δασκάλων κοντά στον Πειραιώτη Γιάννη Τσαρούχη και συνεργάστηκε με το Θέατρο Τέχνης. Η διπλωματική ιστορία επίσης θα κρίνει και θα αξιολογήσει το έργο του πρώην υπουργού εξωτερικών και διπλωματικού συμβούλου αμερικανών προέδρων Χένρυ Κίσινγκερ. Η Ελλάδα και η Κύπρος πάντως δεν θα τον λησμονήσουν για τους δικούς τους λόγους η κάθε μία.