Οδός Παναγή Λεκατσά

ΠΑΝΑΓΗΣ ΛΕΚΑΤΣΑΣ

Οδός Παναγή Λεκατσά

     Η ακτινοβολία του πνεύματος του και το μέγεθος των γνώσεών του, υπήρξαν αντίστροφα ανάλογα με τη διασημότητα που συνεπάγεται αυτές οι ιδιότητες. Ο όγκος του έργου του και η ποιότητά του, έκαναν το Βάρναλη να τον αποκαλεί Δάσκαλο και τον Καζαντζάκη να του αφιερώσει τον «Προμηθέα Λυόμενο».

     Μιλάμε για τον Παναγή Λεκατσά. Το γίγαντα αυτό της νεοελληνικής σκέψης που μετέφρασε ολόκληρο τον Ευριπίδη, τον Πίνδαρο, τη Σαπφώ, τον Αλκαίο, το Λογγίνο, το Λεκατσά που καθιέρωσε δύο επιστήμες άγνωστες μέχρι τότε στην Ελλάδα, την Εθνολογία και τη Συγκριτική Θρησκειολογία, το Λεκατσά του οποίου το έργο «Διόνυσος» ο Τζώρτζ Τόμσον χαρακτήρισε «αριστούργημα της φιλολογίας».

     Τώρα ο Δήμος Υμηττού, τιμώντας το μεγάλο Έλληνα διανοητή, αποφάσισε να μετονομάσει ένα δρόμο της περιοχής την οδό Περιστάσεως, σε οδό Παναγή Λεκατσά.

     Συγχαρητήρια στο δήμαρχο Αντρέα Λεντάκη γνωστό κι ευαίσθητο περί της Τέχνης και τα Γράμματα.

Εφημερίδα Ελευθεροτυπία 7/5/1980

      Το σύντομο πληροφοριακό απόσπασμα της παλαιάς εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» 7/5/1980 πριν 37 χρόνια, για τον εισηγητή της Θρησκειολογίας και Εθνολογίας στην Ελλάδα Παναγή Λεκατσά (Σταυρός της Ιθάκης 5/8/1911- 6/9/1970), ξύπνησε μνήμες αναγνωστικών φτερουγισμάτων της νιότης, εκπλήξεις ερευνητικών ενδιαφερόντων της εφηβείας, πρωτοφανέρωτες απορίες της γενιάς μου, συγκινήσεις διαβασμάτων φίλων, απάτητα λιβάδια πολιτιστικών ερευνών, κενά γνώσεων ημών των νεοσσών, ατραπούς νέων εξερευνήσεων, περιπετειών ζωής, ορίζοντες άγνωστων πεδίων που δεν είχαμε ποτέ φανταστεί, ελπίδες και φόβοι ταυτόχρονα για το τι θα συναντούσαμε στα κατοπινά χρόνια της πνευματικής μας ωρίμανσης. Πρωτόγνωρους  δρόμους πίστης ή απιστίας ταυτόχρονα, που ανοίχτηκαν μέσα στις στοές της ανθρώπινης διαδρομής και που ενστικτωδώς και επαναληπτικά, κάθε νέα γενιά-τουλάχιστον το μικρό υποψιασμένο τμήμα της, αγωνίζονταν να ερευνήσει, να λύσει, να διαβεί με πλήθος εσωτερικών αμφιβολιών και αρνήσεων. Τότε που αναζητούσαμε το σημείο εκκίνησης, την αφορμή να δραστηριοποιηθούμε, την αιτία να εξερευνήσουμε δρόμους πρωτόγνωρων επιστημονικών οριζόντων, να ανοίξουμε τα φτερά της σκέψης και της φαντασίας αποτινάζοντας από τις συνειδήσεις μας το σκουριασμένο και αναχρονιστικό παλτό περί χριστιανικής ελληνορθόδοξης παράδοσης, περί ιερών θεσφάτων, εθνικών πατριωτικών αφυπνίσεων, που η πολιτική της επτάχρονης στρατιωτικής διακυβέρνησης των Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών μας είχε φορέσει με την βία εκείνα τα χρόνια. Χρόνια με έμμεση ή άμεση πνευματική βία στα σχολεία, με εξαναγκαστική θρησκευτική αγωγή, με υποχρεωτικούς εκκλησιασμούς, με στείρα αγωγή από διάφορες παραεκκλησιαστικές οργανώσεις, με κεραυνοβόλες ενοχές αν τολμούσαμε να ψελλίσουμε μια νεανική απορία, να αμφισβητήσουμε έστω και κατά τι τα  εκπαιδευτικά λεγόμενα των δημόσιων δασκάλων μας, να θελήσουμε να μάθουμε κάτι διαφορετικό από αυτό που πρέσβευε η εκπαιδευτική και θρησκευτική πολιτική αγωγή μας εκείνα τα χρόνια. Προσπαθούσαμε κρυφά και αγχωμένα να κλείνουμε τα αυτιά μας στις προπαγανδιστικές τους ιαχές, τις προκλητικές τους επιπλήξεις, τα χονδροειδή πατριωτικά φληναφήματα τους, τις ακατέργαστες μπούρδες τους περί εθνικών ιδεωδών, τις ακατάσχετες φλυαρίες τους περί κυριαρχίας της ελληνικής φυλής και της μοναδικής της αλήθειας. Της χριστιανικής ελληνορθόδοξης στρατιωτικής πίστης και των αναλλοίωτων αληθειών της που θα σώσει όχι μόνο το μέλλον του κόσμου αλλά και το παρελθόν του. Ποιο παιδί ή παιδίσκη εκείνης της περιόδου τολμούσε να θέσει ερώτηση περί Θεού, περί ύπαρξής του ή όχι; Ούτε κατά διάνοια δεν τολμούσαμε να το διανοηθούμε. Ποιος νέος ή νέα της περιόδου εκείνης μπορούσε να βρει θεολογικά ποιοτικά βιβλία να τα μελετήσει εκτός από εκείνα της δημόσιας εκπαίδευσης; Ποιος έφηβος ή έφηβη είχε την δυνατότητα να περιπλανηθεί σε θρησκευτικά άγνωστα μονοπάτια προσωπικών του αναζητήσεων; Ποιος τολμούσε να ζητήσει στα διάφορα κατηχητικά που υποχρεωτικά οφείλαμε να παρακολουθούμε-μια και αν απουσιάζαμε μας στιγμάτιζαν στο παιδικό μας περιβάλλον-να μας ερμηνεύσουν αποσπάσματα από άλλα εδάφια της Καινής ή Παλαιάς Διαθήκης, εκτός από αυτά των καθοδηγητών; Να αναφερθούν περί της βιολογικής καταγωγής του ανθρώπου; Να μας μιλήσουν οι καθοδηγητές των ψυχών και συνειδήσεών μας για έναν Θεό, όχι τρομερό και εκδικητικό, αυστηρό και επιλεκτικά δικαιοκριτή, τιμωρό των σωμάτων μας και βιαστή των συνειδήσεών μας, ένα ανώτατο Ον της ιστορικής παράδοσης, που σαν βιτσιόζος ηδονοβλεψίας σε παρακολουθούσε στις πιο ιδιωτικές σου στιγμές, στα πιο προσωπικά σου όνειρα, στις πιο απόκρυφες ερωτικές σου φαντασιώσεις για να σε τιμωρήσει, να σε στιγματίσει, να σε επιπλήξει, να σε διώξει από τον γερασμένο και άκαρπο, ηθικολόγο Παράδεισό του; Ποιος να σου συμπαρασταθεί; Ο χουντικός δάσκαλος, ο ηθικολόγος θεολόγος, ή ο ανηδονικός δημόσιος ιερέας και ο Θεός τους, που με διάφορες μορφές βίας προσπαθούσαν να σε αποκλείσουν από την Κοινωνία των συνομήλικων σου και των μεγάλων, αν τολμούσες να αμφιβάλλεις για τα λεγόμενά τους, τις απόψεις τους, τις θέσεις τους. Το βλέμμα τους και μόνο σε δολοφονούσε. Αυτή ήταν η χώρα μας την περίοδο εκείνη, και είχαν το πολιτικό και θρησκευτικό θράσος οι μετέπειτα κληρονόμοι τους, να μην αρνηθούμε την πίστη τους, να μην κλείσουμε τα αυτιά μας στα  εθνικά ιδανικά τους, να μην απορρίψουμε τον πολιτικό κούφιο μεγαλοιδεατισμό τους, περί ιδανικών της φυλής, μοναδικού μεγαλείου της χριστιανικής πίστης και άλλες πορδές. Έπρεπε να έρθουν τα κατοπινά χρόνια της ελεγχόμενης έστω μεταπολίτευσης, και να γνωρίσουμε το έργο και τις μελέτες, τα βιβλία και τις έρευνες στοχαστών και διανοητών, φιλόσοφων και δασκάλων, θεολόγων και ιερέων, συγγραφέων με ανοιχτά μυαλά, ξάστερες καρδιές, δυνατές ψυχές, ισχυρές συνειδήσεις, έλληνες με πολιτικό ήθος και ελληνική παιδεία, σαν τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Χρήστο Γιανναρά, τον Κωστή Μοσκώφ, τον Στέλιο Ράμφο, τον Νίκο Σβορώνο, τον Σάββα Αγουρίδη, τον Βασίλη Ραφαηλίδη, τον καθηγητή και αρχ/πο Αναστάσιο Γιαννουλάτο, τον Νίκο Ψαρουδάκη, τον Κώστα Παπαϊωάννου, τον πατήρ Γεώργιο Πυρουνάκη, τον αρχ/τη Τιμόθεο Κηλήφη, τον Νίκο Δήμου, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Ευάγγελο Λεμπέση…, και μια πλειάδα άλλων σοβαρών στοχαστών και διανοητών, δασκάλων και επιστημόνων και να μας βοηθήσουν με τα λόγια τους, τις παραινέσεις τους, τα γραπτά τους, τα κείμενά τους, τις μελέτες τους, τις έρευνές τους, τις συμβουλές τους, τις συνεντεύξεις τους, να ανακαλύψουμε εκ νέου-η δική μου γενιά- τι είναι ουσιαστική Πίστη, τι είναι αληθινή Απιστία, τι είναι ιερή Αμφισβήτηση, τι είναι πραγματική ορθόδοξη ελληνική παράδοση, με δυό λόγια, ανεπανάληπτη, ιερή, αδιαπραγμάτευτη ξεχωριστή Ζωή του καθενός μας και της κάθε μίας από εμάς, που τότε μπουσουλούσαμε, προς την έξοδό μας προς τον πραγματικό κόσμο, την κοινωνία των πολιτών, τον δρόμο της πολιτικής χειραφέτησης, την ζώσα σύναξη των ανθρώπων. Χωρίς ενοχές, χωρίς φόβο, χωρίς ανταποδοτικές τιμωρίες, δίχως εκ δεξιών και εξ ευωνύμων. Εξάλλου, δεν μας ρώτησε κανένας αν θα θέλαμε να βρισκόμασταν είτε από την μία είτε από την άλλη πλευρά του κόσμου τους, που σχεδίαζαν και οργάνωναν την κοινωνία για εμάς χωρίς εμάς. Μεγαλώνοντας μάθαμε να πορευόμαστε χωρίς Βουλή, χωρίς Θεό, σαν Βασιλιάς σ’ αρχαίο Δράμα…, που τραγουδά ο εθνικός ραψωδός  Διονύσης Σαββόπουλος, στην πρόσκαιρη, τυχαία, σύντομη και απρόβλεπτη, μοναδική χαρμολυπική ζωή μας.

     Ίσως κανένας από τους τότε επίσημους και ανεπίσημους ταγούς της εθνικής και θρησκευτικής πολιτικής των καιρών εκείνων να μην ζει πλέον, για να δει, το αρνητικό και αντίθετο αποτέλεσμα που έφεραν τα λεγόμενά και οι πράξεις τους, οι ενέργειές και οι πρακτικές τους στις συνειδήσεις των τότε νέων και νεανίδων, το πόσο σκίασαν τις ψυχές και πρόσκαιρα τους σκιάσανε οι φοβέρες τους. Εθνικά σκιάχτρα με βουλιμία για εξουσία, με απληστία για κυρίαρχη παντοδυναμία πάνω στις ανθρώπινες ανεξάρτητες συνειδήσεις, με σωτηριολογική έπαρση, κοινωνικό ταρτουφισμό, με ανωριμότητα ψυχής και κούφιο ατομικό φρονήμα. Το γαμώτο της υπόθεσης, δεν είναι μόνο η χαμένη ιστορικά ελληνική εκείνη περίοδο της τελευταίας στρατιωτικής διακυβέρνησης εν ελλάδι, και τα παιδικά μας χρόνια, αλλά ότι, όλος αυτός ο θίασος πολιτικών και πνευματικών σωτηριολόγων και καθηκοντολόγων της νέας κοινωνίας που μας εξουσίασαν για επτά και χρόνια, ήσαν έλληνες, σαρξ εκ της σαρκός μας, παιδιά της ίδιας πανάρχαιας παράδοσης. Είχαν υποτίθεται διδαχθεί τα Σωκρατικά και Πλατωνικά διδάγματα, τις αριστοτελικές αξίες, τις δημοκρατικές αρχές των αρχαίων τραγικών συγγραφέων, διδάχθηκαν την θυσιαστική προσφορά ενός Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, διάβασαν τα λόγια ενός Αδαμάντιου Κοραή, ενός Ρήγα Φεραίου, τις διδαχές ενός πατροκοσμά του Αιτωλού, γνώριζαν τους επαναστατικούς ποιητικούς θούριους του Διονυσίου Σολωμού, τους ελληνικούς θούριους ενός Άγγελου Σικελιανού, κοινωνούσαν από το κοινό της πίστης ποτήρι. Είχαν εορτάσει τρομάρα τους, λίγα χρόνια πριν, την χιλιετία της βυζαντινής αγιορείτικης πολιτείας. Προέρχονταν από μια ιστορική περίοδο της εθνικής αντίστασης ενάντια στους ξένους κατακτητές, βίωσαν με τον έναν ή άλλον τρόπο μια κατοχή, μια μικρασιατική καταστροφή, τις πολιτικές διδαχές ενός Ελευθέριου Βενιζέλου, τους απελευθερωτικούς αγώνες του Κυπριακού λαού.

Του γένους μας ελληνικοί στόκοι και μπάζα μιας περιόδου, δικής μας, που ακόμα πατούμε στα απόνερά της. «Άνοιξαν» όμως, παρά τις περί αντιθέτου προθέσεις τους, στόχους και μεταφυσικούς τους σχεδιασμούς, τον δρόμο προς την σύγχρονή μας θρησκευτική και πολιτική ειδωλολατρία, προς μια νέα μορφής αγουστιά-κιτς, και χαιρέκακα θα σημειώναμε, στα κατοπινά ιστορικά και πολιτικά της πατρίδας χρόνια, οδήγησαν τα πιο δυνατά μυαλά της εποχής εκείνης, τα πιο ευαίσθητα άτομα, τις πιο ανήσυχες ανθρωπιστικά ψυχές στην Ιερή Πηγή της Αθεΐας. Μια άρνηση και απόρριψη οποιουδήποτε ανώτατου Όντος στον χώρο της Οντολογίας, παγκόσμιου προστάτη της ανθρώπινης φυλής. Άρνηση ενός Θεϊκού Όντος-ως πηγή και δημιουργού ζωής-που εξισώνει το θύμα με τον θήτη, που βάζει στην ίδια μοίρα δικαίωσης το εξαθλιωμένο άτομο με τον εκμεταλλευτή του, τον μετανοημένο δολοφόνο με τον αξομολόγητο δολοφονημένο, τον οικονομικά χορτάτο με τον πεινασμένο, τον αχόρταγο πλούσιο με τον φτωχό ικέτη. Αυτή είναι η ιστορική καταδίκη της πολιτικής και κρατικής παντοδυναμίας των μονοθεϊστικών δοξασιών. Να αποδομούνται εκ των έσω, να αποοικοδομούνται από τις ίδιες τους τις αρχές που πρεσβεύουν, από τις επαναλαμβανόμενες, πανάρχαιες δογματικές και εξουσιαστικές αξίες τους. Από το αλάθητο των σωτηριολογικών τους προθέσεων και σκοπιμοτήτων.

     Κάνοντας όμως τον συνήγορο του διαβόλου όπως συνηθίζεται να λεν οι νομικοί, από μια άλλη σκοπιά αν δεις και ερμηνεύσεις τα ιστορικά γεγονότα με τις σκοτεινές κοινωνικές τους παραμέτρους, τα άτομα αυτά της περιόδου εκείνης,-τα φωτίσματα των συνειδήσεών μας-στάθηκαν μεταγενέστερα η αφορμή να ξεπηδήσουν από τα αχέρσοτα, ξερά αυτά χωράφια της παράδοσης και της άνυδρης ελληνικής πολιτιστικής ιστορίας οι κατοπινές ισχυρές απελευθερωτικές φωνές που ανέφερα παραπάνω και οι μελέτες τους. Να γραφούν κείμενα και άρθρα που στάθηκαν φάροι πορείας στις συνειδήσεις μας. Να εκδοθούν βιβλία για επανεύρεση της αυτοσυνειδησίας μας, της αναζήτησης της ουσιαστικής οντολογικής μας ταυτότητας. Της ορθότερης κατανόησης της πνευματικής ανεξαρτησίας, της ψυχικής μας ελευθερίας, της σωματικής μας διαχείρισης και αυτοδιάθεσης. Κείμενα και μελετήματα που με την πάροδο του χρόνου στάθηκαν αρωγοί στο βρούμε την εαυτότητά μας, χωρίς ενοχές, χωρίς τύψεις, χωρίς τιμωρίες, χωρίς παραδείσιες ανταποδόσεις, χωρίς πολιτικές ιδεολογικές εξισώσεις επιβράβευσης. Μας χάραξαν δρόμους να παραμείνουμε Εθνικοί αλλά όχι ειδωλολάτρες, μας φώτισαν μονοπάτια ανεύρεσης της πίστης ή της απιστίας μας, αλλά μη αποδεχόμενοι την καρικατουρίστικη ειδωλολατρική μονοδιάστατη βεβαιότητά τους. Μας μίλησαν για το τι σημαίνει Πρόσωπο και όχι εκδικητικό Προσωπείο. Για τις πολλαπλές κοινωνικά Μάσκες του Ελέους της ελληνικής παράδοσης και όχι τα μπογιατισμένα ηθικοπλαστικά είδωλα των εθνικών ιδεωδών μας. Μας συντρόφευσαν εποικοδομητικά στην μελέτη των Κειμένων της παράδοσης και όχι στην δουλική προσκύνηση περιφερόμενων πτωμάτων. Μας δίδαξαν να σεβόμαστε τα ιερά πρόσωπα που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για το κοινό καλό της χώρας και την βελτίωση του επιπέδου της κοινωνίας, αυτούς τους λαϊκούς ανώνυμους μάρτυρες και αγίους, θυσιασθέντες ήρωες μέσα στις συνειδήσεις των ανθρώπων, και όχι τους αγιοποιημένους γκουρού-μοναχούς που ενδιαφέρονται μόνο για τις σεξουαλικές επιλογές των ανθρώπων και πως θα καταστήσουν τα ζεύγη των αντρών και γυναικών παιδοποιητικές μηχανές προς δόξα Κυρίου και κυρίαρχης προπαγάνδας του έθνους. Μας μίλησαν τέλος, για το τι σημαίνει Εκκλησία και όχι μπέης και πασάς μητροπολίτης στην περιφέρειά σου.

     Αν στο ιστορικό μέλλον χωρίσει το ελληνικό κράτος από την κρατούσα διοικητική εκκλησία-όχι η πίστη ή την ορθόδοξη παράδοση των ανθρώπων-τότε ίσως, σταματήσουν και οι διάφορες θεσμικές ειδωλολατρικές εκδηλώσεις και συμπεριφορές που διαιωνίζουν την κοινωνική παθογένεια, τον θρησκευτικό συμφεροντολογησμό της πολιτικής και των πολιτικών, την πτώση των βαθύτερων νοημάτων ζωής που πρεσβεύουν τα κείμενα της παράδοσης και όχι τα άνυδρα χείλη πολλών ρασοφόρων. Οι κούφιες μετάνοιες περί των αμαρτημάτων ημών. Άγιοι, είναι αυτοί που θυσιάστηκαν για το κοινό καλό μέσα στην αγωνιστική κονίστρα της ζωής, και όχι οι επιλέξαντες να ζήσουν μονήρη φυσιολατρικό και αφορολόγητο βίο, ή καρπωτές των ωφελημάτων της κρατικής εξουσίας.    

     Από τον μη εκκλησιαστικό χώρο, ένας ακαταπόνητος ερευνητής και μελετητής της αρχαίας ελληνικής θρησκείας και φιλοσοφίας, ένας επιστήμονας με μεγάλη παιδεία, ένας δάσκαλος ανοιχτών πνευματικών οριζόντων, ένα σεμνό άτομο στον ιδιωτικό του βίο,-όπως αναφέρουν αυτοί που τον γνώρισαν από κοντά-ένας μη προβεβλημένος όσο του άξιζε φιλόλογος, (ας θυμηθούμε την περίπτωση του Ιωάννη Συκουτρή) ένα λαμπερό μυαλό που ξεκλείδωσε παλιούς τομείς έρευνας στον χώρο της ελληνικής θρησκειολογίας και επανερμήνευσε τα αρχαία κείμενα στην εποχή του, που φώτισε με την αδογμάτιστη διαλεκτική του σκέψη την επιστήμη της εθνολογίας στην ελλάδα, που κολύμπησε μέσα σε ποταμούς φιλοσοφικών περιπετειών χωρίς να ξεστρατίσει από τους αρχικούς του στόχους, ένα πνευματικό άτομο με τον ιερό ίστρο της γνώσης να τον καθοδηγεί συνεχώς προς τα μονοπάτια του ουμανισμού που προέρχονται από την αρχαία φιλοσοφία και θρησκεία, ένας έλληνας στοχαστής που κτυπήθηκε από το κυρίαρχο κατεστημένο της εποχής του, από αντιλήψεις ανθρώπων ιδεολογικά και πολιτικά ομοϊδεατών του με ανομολόγητους σκοπούς, από τους μεσσιανικής νοοτροπίας μαρξιστές καθαρολόγους, ένας επιστήμονας που έφυγε νωρίς είναι ο Παναγής Λεκατσάς, που από τότε που γνωρίσαμε το έργο του, το αγαπήσαμε με θέρμη και αναγνωστική συνέπεια. Με τα άρθρα του, τις δημοσιεύσεις του, τις μελέτες του, τις εισαγωγές του, τους προλόγους του, τα βιβλία του, τις μεταφράσεις του, τις έρευνές του, τις εκδόσεις του, ο Παναγής Λεκατσάς ο πατέρας της ελληνικής εθνολογίας και συγκριτικής θρησκειολογίας στην χώρα μας, είναι ίσως ο μεγάλος άγνωστος στο ευρύ ελληνικό κοινό. Και μάλλον, ο μοναδικός έλληνας, ο πρώτος εισηγητής της ελληνικής θρησκειολογίας.

Γεννημένος στην Ιθάκη στις 5 Αυγούστου του 1911, άνοιξε και χάραξε καινούργια ερευνητικά πεδία πριν αρχίζουν να μεταφράζονται στον ελληνικό χώρο τα σημαντικά έργα και οι μελέτες των ξένων επιστημόνων, καθηγητών πανεπιστημίων και ιστορικών ερευνητών του ως άνω χώρου, που αφορά την παράδοση και την επιρροή της αρχαίας θρησκείας. Με τα έργα και τις μελέτες του Παναγή Λεκατσά, μπορούσε πλέον το ελληνικό επιστημονικό κοινό, η κοινότητα των φιλολόγων, οι ασχολούμενοι μελετητές, και ο απλός έλληνας αναγνώστης, να έρθει σε άμεση ερευνητική επαφή, να γνωρίσει και να κατανοήσει βαθύτερα την αρχαία ελληνική θρησκεία και την τελετουργία της, τον μυστηριακό της χαρακτήρα και τις κοινωνικές της επιδράσεις, την συμβολή της πανάρχαιας Διονυσιακής λατρείας στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, στα μετέπειτα πολιτισμικά του εθιμικά δρώμενα, στις δαιδαλώδεις λαογραφικές πολύχρωμες εκδηλώσεις. Στις μυστικές αρδεύσεις της Διονυσιακής λατρείας στις χιλιάδες τοπικές και επιμέρους λαϊκές θρησκευτικές χριστιανικές εκδηλώσεις λατρείας πίστης και τελετουργιών, ανά την ελληνική επικράτεια. Γνώρισε ο απλός έλληνας αναγνώστης την ιστορική διαδρομή της «Ψυχής», την διαχρονική συμβολική του «Έρωτα» μέσα στην ελληνική παράδοση. Οι έρευνές του μας έδειξαν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο την συμβολή της Θρησκείας, την δημιουργική αξία των λαϊκών τελετουργιών της, την μυστηριακή διαχρονικότητά της, την σημαίνουσα κυριαρχία της στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Αυτό το υπόγειο ρεύμα της επικρατούσας κυρίαρχης λαϊκής ακατέργαστης ανώνυμης πίστης το οποίο εξακολουθεί να ποτίζει τις συνειδήσεις και τις ψυχές των ελλήνων μέσα στον ιστορικό τους χρόνο. Ο δίχως πολιτικές ή εθνικές ή άλλες σκοπιμότητες, παθιασμένος για την έρευνα Θιακιός φιλόλογος, ο δημοκράτης πολίτης, ο παλαιός εαμίτης, που μας έδωσε έργα σαν την «Ψυχή», τον «Διόνυσο», τον «΄Ερωτα», την «Μητριαρχία» τον «Πίνδαρο», την «Σαπφώ», τον Αγώνα των Δούλων και πολλά άλλα, αγνοήθηκε εν ζωή κατά κάποιον τρόπο από τους ινστρούχτορες του καιρού του, κατηγορήθηκε το έργο του από ομοϊδεάτες του, από άτομα που ανήκαν στον ίδιο με αυτόν ιδεολογικό αριστερό στίβο, οι μελέτες του παρασιωπήθηκαν και κατά κάποιον τρόπο λησμονήθηκαν, ή παραγκωνίστηκαν. Όμως οι κρυφοί κρουνοί των πνευματικών του καταθέσεων και πολύπλευρων ερευνών, συνέχισαν να ποτίζουν αθόρυβα και σταθερά τις νέες συνειδήσεις των αναγνωστών του. Το έργο και την πνευματική δημιουργία των συμπατριωτών μας που αγωνίζονται να κατανοήσουν το οντολογικό τους στίγμα μέσα στον χρόνο της παράδοσης, το συλλογικό στίγμα του έθνους των ελλήνων μέσα στην διαχρονική πολυπλοκότητά του πρόσωπου της χώρας στην ιστορική της συνέχεια, με τις μεταφυσικές ιδιαιτερότητες της και την παράξενη χαρακτηρολογική ιδιοπροσωπεία της.

     Οι μελέτες και τα βιβλία του Παναγή Λεκατσά, όχι μόνο πρόσφεραν λύσεις σε πολλές θρησκειολογικές απορίες και ερωτημάτων αδιέξοδα της γενιάς μου, αλλά μας πρόσφεραν την δυνατότητα να κατανοήσουμε βαθύτερα τα θέματα της αρχαίας τραγωδίας και της κοινωνικής και θρησκευτικής ταυτότητας των αρχαίων προγόνων μας. Μας εμπλούτισαν με τα στοιχεία εκείνα, τις αναγκαίες πληροφορίες πάνω στο επαναλαμβανόμενο θέμα της Διονυσιακής Λατρείας που τα συναντούσαμε συνεχώς μπροστά μας, χωρίς να μπορούμε να τα επεξεργαστούμε, ούτως ώστε, ευκολότερα να τα εντάξουμε στο μεγάλο περιβόλι της ατομικής μας πολιτιστικής καρποφορίας. Ο Παναγής Λεκατσάς, την περίοδο μετά την επτάχρονη δικτατορία και μεταγενέστερα, όταν ακόμα δεν είχαν αρχίσει να μεταφράζονται στα ελληνικά ξένες μελέτες για την αρχαία ελληνική θρησκεία, καθοδήγησε εποικοδομητικά με την ανάγνωση των  μελετών του, όλους εμάς που για το ένα ή άλλον λόγο ενδιαφερόμασταν να γνωρίσουμε την Εθνική μας παράδοση και την συνέχειά της. Εμάς που αγαπούσαμε τον αρχαίο θεατρικό λόγο και ιδιαίτερα τα έργα των αρχαίων τραγικών. Παρότι μελετούσαμε τα βιβλία του μαρξιστή συγγραφέα Γιάννη Κορδάτου-όπως ήταν της μόδας τότε-για την ιστορία του Χριστιανισμού, που είχαν εκδοθεί από τις εκδόσεις Μπουκουμάνη, διαισθανόμασταν ότι κάτι έλειπε, υπήρχε ένα γνωστικό κενό, μας δημιουργούνταν φιλοσοφικά αδιέξοδα, θεολογικά άβατα, ιστορικοί παράδρομοι, που δεν μας το κάλυπταν οι δογματικές μαρξιστικά προσανατολισμένες εργασίες του Γιάννη Κορδάτου, και οι μονοσήμαντες ερμηνείες του. Έλειπε ακόμα, ο νηφάλιος ερμηνευτικός λόγος και από το έργο άλλων μαρξιστών ερευνητών που σε βοηθά να εμπεδώσεις ορθότερα τα ερευνώμενα, παρά την μεγάλη βιβλιογραφική τεκμηρίωση του μαρξιστή ιστορικού. Αντίθετα οι εργασίες του Παναγή Λεκατσά, με τον νηφάλιο λόγο τους, την στρωτή του γλώσσα, το καθαρό του ύφος, τον προσεγμένο μεταφραστικό βηματισμό του, σου έδινε περισσότερη ασφάλεια, σου παρείχε μεγαλύτερα επιστημονικά εχέγγυα, μεγαλύτερες δυνατότητες ερμηνευτικών απλωμάτων. Ο Παναγής Λεκατσάς, όπως παράλληλα και ο Ιωάννης Κακριδής υπήρξαν οι της θύραθεν φάροι της ελληνικής μας αυτογνωσίας, οι επιστήμονες συγγραφείς που διεύρυναν τα ενδιαφέροντά μας στον χώρο της αρχαίας θρησκείας, μυθολογίας και λαϊκής τελετουργίας. Όπως αντίστοιχα, στον εκκλησιαστικό χριστιανικό χώρο, υπήρξαν οι εργασίες των Χρήστου Γιανναρά, του Στέλιου Ράμφου, οι θέσεις του Κωστή Μοσκώφ του Κώστα Ζουράρη και ορισμένων άλλων ορθόδοξων θεολόγων στοχαστών, όσον αφορά την αλήθεια και την οντολογία της ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης.

     Στο σημείωμα αυτό τιμής και ευγνωμοσύνης στον πατέρα της ελληνικής εθνογραφίας της ελλάδος, αλλά και στον Ανδρέα Λεντάκη, που πρώτος αυτός κατέγραψε το σκόρπιο συγγραφικό και μεταφραστικό υλικό του, παραθέτω τα περιεχόμενα των περιοδικών που γνωρίζω για τον Παναγή Λεκατσά.   

• Περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία τχ. 37/2,2003, σ.23-58, εκδόσεις Παπαζήση, 6 ευρω

Συντονισμός αφιερώματος: Κατερίνα Αλεξοπούλου

Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως την κ. Ευγενία Μουζάκη, γλωσσολόγο-φιλόλογο για την πολύτιμη αρωγή της.

-Κατερίνα Αλεξοπούλου, Εισαγωγικό Σημείωμα

-Παναγιώτης Τσολιάς, Παναγής Λεκατσάς. Η ζωή και το έργο του

-ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ Π. ΛΕΚΑΤΣΑ

-ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Π. ΛΕΚΑΤΣΑ

-Κατερίνα Αλεξοπούλου, Η συμβολή του Λεκατσά στην διαλεκτική ιστορία της Φιλοσοφίας

-Ανδρομάχη Γώγου, Τελευταία σκηνή: Λήψη πρώτη…

-Κατερίνα Αλεξοπούλου, Παραδείγματα συστηματοποιημένης ανάγνωσης του μύθου στην Φαιακία του Π. Λεκατσά

* στο τεύχος αφιέρωμα για τον Παναγή Λεκατσά και στην υπόλοιπη ύλη του περιοδικού, υπάρχει η ενδιαφέρουσα βιβλιοκριτική του Σπύρου Κουτρούλη για τον Novalis: Οι ύμνοι στη Νύχτα, σ.167-

--

• περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ τχ. 20/5,6, 1996, εκδόσεις Στάχυ, 1500 δραχμές

-Ευτύχης Μπιτσάκης, Σημείωμα του εκδότη

-Χρίστος Αλεξίου-Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, Εισαγωγικό σημείωμα

-Κώστας Χωρεάνθης, Το εκφραστικό όργανο ενός μελετητή και μεταφραστή

-Χρίστος Αλεξίου, «Η Ψυχή»; Ένα μνημειώδες έργο συγκριτικής εθνολογίας και θρησκειολογίας

-Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη, Έρως και ορφικό-διονυσιακή θρησκεία

-Έλενα Πατρικίου, Η Μήδεια του Παναγή Λεκατσά: «από τη Μορφή στο Δράμα»

-Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, Ο Παναγής Λεκατσάς και οι αγώνες των δούλων στην αρχαιότητα

-Νίκος Μπιργάλιας, Η «Ιστορία» της αρχαίας Ελλάδας και η πάλη των τάξεων στο έργο του Παναγή Λεκατσά

-Ελευθέριος Π. Αλεξάκης, Μητριαρχία ή πατριαρχία; Ο Λεκατσάς και το σύστημα συγγένειας των αρχαίων Ελλήνων.

-Γεώργιος Δημητροκάλλης, Γύρω από το «Λαβύρινθο» του Παναγή Λεκατσά

-Στάθης Βαλλάς, Μια άποψη στο ημιτελές προλόγισμα του Παναγή Λεκατσά για το βιβλίο του Διόνυσος ή εκδοχή από το ημιτελές προλόγισμα στον Διόνυσο

Γιάννης Αναστασίου, Παναγή Λεκατσά: Αριστοτέλη, Πολιτικά-Ανωνύμου, Περί Ύψους-Δημητρίου, Περί ύφους

-Σπύρος Ράγκος, Η Θεογονία του Ησιόδου και ο Παναγής Λεκατσάς

-Μενέλαος Χριστόπουλος, Παναγή Λεκατσά: Ησιόδου, Ασπίς Ηρακλέους

-Ι. Ν. Περυσινάκης, Οι μεταφράσεις του Παναγή Λεκατσά από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία

-Γιάννης Μηλιός, Η κριτική του Λεκατσά στον Κορδάτο και η σημασία της

-Ανδρέας Λεντάκης, Βιβλιογραφία για τον Παναγή Λεκατσά

* Στο τεύχος δημοσιεύεται και η μελέτη της Αιμιλίας Καραλή, Επιθεώρηση Τέχνης: Τέχνη και πολιτικός λόγος

--

• περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ τχ. 166/22-4-1987, Αφιέρωμα στον Παναγή Λεκατσά, δραχμές 250

Το αφιέρωμα επιμελήθηκαν οι Κώστας Καλημέρης και Ηρακλής Παπαλέξης

-Κώστας Χωρεάνθης, Χρονολόγιο Παναγή Λεκατσά (1911-1970)

-Συνομιλία του Ηρακλή Παπαλέξη και Κώστα Καλημέρη με την ανιψιά της Εύας Βλάμη,(συζύγου του Λεκατσά) Κατερίνα Ιακωβίδου, «…Αν ποτέ βρεθεί εκδότης για τον ταπεινό μου μόχθο…»

- Βασίλης Περσίδης, Λίγα λόγια, σα μνημόσυνο στη μνήμη του Παναγή Λεκατσά

- Η επιστολή του Ανδρέα Λεντάκη στον Παναγή Λεκατσά

- Τάσος Βουρνάς, Ο Λεκατσάς επιφυλλιδογράφος

- Σημείωμα για τις δίκες γύρω από τα δικαιώματα στα έργα του Παναγή Λεκατσά

- Χρίστος Αλεξίου, «Η ΨΥΧΗ» Ένα μνημειώδες έργο συγκριτικής εθνολογίας και θρησκειολογίας

- Γιάγκος Ανδρεάδης, Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ του Λεκατσά. Πρώτη προσπάθεια κριτικής παρουσίασης

- Στέλλα Γεωργούδη, Η διαιώνιση του «μητριαρχικού μύθου» στο έργο του Παναγή Λεκατσά

- Χρήστος Μπουλιώτης, Ο Λαβύρινθος. Από το δημοτικό τραγούδι στις πανάρχαιες ιερουργίες

- Κώστας Χωρεάνθης, Βιβλιογραφία Παναγή Λεκατσά (αυτοτελείς εκδόσεις)

* στο αφιερωματικό αυτό τεύχος, υπάρχει και το μονοσέλιδο κείμενο, μνήμη Gerard HendriK Blaken της Ανδριέττας Στάθη-Schpprel  

     Οφείλουμε να τονίσουμε την έμπρακτη αγάπη του πολιτικού, αληθινού αντιστασιακού της περίοδο εκείνη, πολιτικού άντρα με ήθος, μελετητή και ποιητή, συγγραφέα Ανδρέα Λεντάκη για τον δάσκαλό του Παναγή Λεκατσά, όπως αυτή εκδηλώνεται όχι μόνο με συνεχή μνεία στο έργο του, τις επιστολές του, αλλά και με την πρώτη Βιβλιογραφία που συντάσσει και μας παρουσιάζει πρώτος αυτός, στο αφιερωματικό τεύχος της ΟΥΤΟΠΙΑΣ, σελίδες177 έως 200

Από την πολύτιμη για τον Παναγή Λεκατσά αυτή εργασία που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Άνθρωπος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος, τόμος 3, τεύχος 1, Γενάρης 1976, παραθέτω τους τίτλους κεφαλαίων:

Α. Τα Έργα του

Β. Συνεργασίες σε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά.

α) Λήμματα στο Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών. Εκδότης Θεμιστοκλής Κ. Παπαϊωάννου

β) Λήμματα στη Νεοελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Εκδότης Χάρης Πάτσης(Αθήνα 1966)

γ) Λήμματα στη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος-Λαρούς». Εκδοτικός οίκος Πάπυρος (Αθήνα 1963)

Γ. Άρθρα και μελέτες σε περιοδικά

-Νέα Εστία

-Νέον Κράτος

-Νεοελληνικά Γράμματα

-Ελεύθερα Γράμματα

-Ανταίος

-Φιλολογικά Χρονικά

-Φιλολογική Πρωτοχρονιά

-Καινούργια Εποχή

-Επιθεώρηση Τέχνης

-Ηώς

-Θέατρο

-Πανσπουδαστική

Δ. Άρθρα σε εφημερίδες

-Ελεύθερη Ελλάδα

-Ο Ρίζος της Δευτέρας

-Μάχη

-Η Καθημερινή

-Το Βήμα

-Ελευθερία

Ε. Διαλέξεις

Στ. Επιστημονικές θεωρήσεις

Ζ. Μεταφράσεις ξενόγλωσσων βιβλίων

Η. Ανέκδοτα

Θ. Αφιερώματα στον Λεκατσά

Βιογραφία Παναγή Λεκατσά σε εγκυκλοπαίδειες

Άρθρα για τον Λεκατσά

Ομιλίες και τηλεοπτικές εκπομπές για τον Λεκατσά

     Όπως μας έδειξε και φώτισε με την καταγραφή του ο Ανδρέας Λεντάκης, ο Θιακός Θρησκειολόγος και εισηγητής της Εθνολογίας στην Ελλάδα, υπήρξε ένας πολυγραφότατος συγγραφέας δάσκαλος και ερευνητής. Μέχρι το τέλος της ζωής του εργάζονταν με συνέπεια και ατομική θυσία πάνω στους τομείς των θρησκειολογικών του ενδιαφερόντων. Άοκνος εργάτης της ελληνικής γραμματείας, ακούραστος και ευσυνείδητος επιστήμονας, λάτρης της αρχαίας εθνολογίας, σταθερός μελετητής της αρχαίας ελληνικής θρησκείας και φιλοσοφίας, μεταφραστής πολλών αρχαίων ποιητών με εκπληκτικές εισαγωγές, Πίνδαρος, Σαπφώ, Ησίοδος, Αλκαίος, Αισχύλος, Ευριπίδης, Σπάρτακος, Φαιακία, Αριστοτέλης κλπ, μας άφησε κληρονομιά το ήθος της γραφής του και των εργασιών του που αντικατοπτρίζουν επάξια και το ήθος της ζωής του.

     Η σύντροφος της ζωής του, σημαντική πεζογράφος Εύα Βλάμη(που γεννήθηκε στον Πειραιά) μετά τον θάνατό του, φρόντισε, διαφύλαξε και αγωνίστηκε να εκδοθεί το ανέκδοτο έργο του ή να επανεκδοθούν ορισμένες από τις σπουδαιότερες μελέτες του. Ο Σύνολος κύκλος των μελετών και μεταφράσεών του ξεπερνά τους 70 τόμους.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, ξαναδιαβάζοντας τον «Λαβύρινθο. Καταγωγή και εξέλιξη ενός τύπου ποιητικής μυθοπλασίας». Περιμένοντας η τρίτη ανάγνωση του «Διονύσου».

Πειραιάς, 16/7/2017

ΥΓ. Στις ειδήσεις ανακοινώθηκε ο θάνατος του Πειραιώτη συγγραφέα Κώστα Μουρσελά. Θυμάμαι τις συζητήσεις μας, διάβασα τα βιβλία του, παρακολούθησα τα θεατρικά του έργα, έγραψα για έργο του, και είχα την τύχη, σε φροντιστήριο ξένων γλωσσών στον Πειραιά, να γνωρίσω και να συνομιλήσω με τον αληθινό ήρωα, το άτομο από την αγία σοφία, που διηγήθηκε την ιστορία του και την έκανε μυθιστόρημα ο Κώστας Μουρσελάς, στο επιτυχημένο μυθιστόρημά του «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά».