Το πρώτο Ελληνικό Νόμπελ Λογοτεχνίας

   Το πρώτο Ελληνικό Νόμπελ Λογοτεχνίας

Οκτώβρης μήνας, ο μήνας της ελιάς, των σταφυλιών και του παλαιού σοβιετικού σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν με την περιβόητη ταινία του, που απολαύσαμε οι παλαιότεροι αρκετές φορές στην κινηματογραφική αίθουσα της Αλκυονίδας στην οδό Ιουλιανού, και τα προγράμματα με τις αναλύσεις των ταινιών του φοβερού και τρομερού παιδιού Βασίλη Ραφαηλίδη, που δίδαξε όχι θέλω να πιστεύω μόνο στην δική μου γενιά, αλλά και τις μεταγενέστερες, τι σημαίνει καλός και ποιοτικός κινηματογράφος, τι πολιτικός και επαναστατικός. Ο μήνας που το 1970, αναλαμβάνει την κυβερνητική εξουσία στην χώρα του, την μακρινή Χιλή, ο πρώτος Σοσιαλιστής ηγέτης της περιόδου εκείνης, ο Σαλβαντόρ Αλλιέντε. Ο πολιτικός ηγέτης θρύλος, που μπορεί το πρόσωπό του να μην έγινε κονκάρδα στα πέτα των νεολαίων όπως αυτό του Τσε, έμεινε όμως η πολιτική του μνήμη ζωντανή στις συνειδήσεις των δημοκρατικών πολιτών. Ο τελευταίος αυθεντικός σοσιαλομαρξιστής ηγέτης της εποχής μας, με δημοκρατικές αρχές και πεποιθήσεις που είχε τραγικό τέλος, τόσο ο ίδιος, όσο και το δημοκρατικό κυβερνητικό πρόγραμμά του στην μακρινή χώρα του την Χιλή, του ποιητή Πάμπλο Νερούδα και του νεαρού τραγουδοποιού Ο’ Χάρα.

     Αν γυρίσουμε μερικά χρόνια πίσω, το 1963, θα δούμε την χώρα μας να ζει χαρούμενες στιγμές στον χώρο του πνεύματος. Ο δικός μας ποιητής, ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης, βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας την χρονιά αυτή. Έναν χρόνο μετά την βράβευση του αμερικανού συγγραφέα Τζων Στάινμπεκ, και ένα χρόνο πριν, ο σοβιετικός-τότε-συγγραφέας Μιχαήλ Σόλοχοφ βραβευτεί και αυτός.

     Η Ελλάδα για πρώτη φορά τιμάται από τον παγκοσμίως αναγνωρισμένο αυτόν θεσμό της Σουηδικής Ακαδημίας, όταν για πρώτη φορά θεσπίζεται το βραβείο και βραβεύεται ο Ρενέ Σιλί από την Γαλλία το 1901, αρχές του εικοστού αιώνα. Δεκαετίας αργότερα μετά την θέσπιση του θεσμού, το 1979, πάλι η μικρή μας χώρα, θα κερδίσει επάξια το δεύτερο Νόμπελ της στο πρόσωπο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Δύο Ελληνικά Νόμπελ σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα για μια μικρή κακοτράχαλη χώρα σαν την δική μας, παρά τον πανάρχαιο ιστορικό και πολιτιστικό της πλούτο, είναι μεγάλη τιμή και αναγνώριση. Το διεθνές αυτό βραβείο καταξίωσης του συνολικού έργου πνευματικών δημιουργών, το έχασαν έλληνες παλαιότεροι σημαντικοί ποιητές και πεζογράφοι, από πολιτικές ή μη σκοπιμότητες, από διάφορες πνευματικές κλίκες της εποχής εκείνης, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Κωστής Παλαμάς και ίσως ορισμένοι άλλοι.

     Στο παρόν σημείωμα, μεταφέρω την ομιλία του βραβευμένου μας ποιητή και διπλωμάτη Γιώργου Σεφέρη στην Σουηδική Ακαδημία που πραγματοποιήθηκε μετά την βράβευσή του όπως συνηθίζεται. Την μεστή και γεμάτη ανθρωπιστικά μηνύματα ομιλία του φειδωλού πάντα ποιητή, μια ομιλία υμνητική για τον ποιητικό λόγο και την ανθρώπινη δικαιοσύνη, την ερανίζομαι από τον τόμο «ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΝΟΜΠΕΛ». ΟΙ ΟΜΙΛΙΕΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΠΟΥ ΤΙΜΗΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΕΛ ΣΤΟΝ 20^Ο ΑΙΩΝΑ. Εκδόσεις Καστανιώτη 1999, σε επιμέλεια και επίλογο του πάντα ακούραστου συγγραφέα και επιμελητή εκδόσεων Θανάση Θ. Νιάρχου, σελίδες 187-188.

                                1963

                       Γιώργος Σεφέρης

                           ΕΛΛΑΔΑ

     Ν’ ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

     ΤΟΥΤΗΝ ΤΗΝ ΩΡΑ ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΠΩΣ ΕΙΜΑΙ Ο ΙΔΙΟΣ ΜΙΑ ΑΝΤΙΦΑΣΗ. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πώς η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτήν την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να-εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα πρώτα από τον εαυτό μου.

     Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, πού δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φώς του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάρισμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά’ κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμη πρόκειται για φυσικά φαινόμενα. «Ήλιος ούχ υπερβήσεται μέτρα», λέει ο Ηράκλειτος, «Εί δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».

     Συλλογίζομαι πώς δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα, συγκινούμαι παρατηρώντας πώς η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχαίων του περασμένου αιώνα, γράφει: «… θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε…» Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος’ είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα, και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.

     Παρατήρησαν τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία’ παρατήρησαν πώς ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα κι ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δεν μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πάντα την ανάγκη ν’ ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτήν τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή, από στέρηση αγάπης, και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο’ απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. ‘Εχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτήν τη βιομηχανία. Χρωστάω την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα’ που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς’ πού έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός:

     να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής,

για να θυμηθώ τον Σέλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μάς λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.

     Σ’ αυτόν τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.

     Όταν στον δρόμο της Θήβας ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.

                           Γιώργος Σεφέρης

Άραγε σε μέρες τόσο αντιποιητικές όπως οι σημερινές στην πατρίδα μας, σε καιρούς που δεν υπάρχει δικαιοσύνη σε αυτήν την από παράδοση χώρα αναζήτησής της, που επικρατούν και επιβραβεύονται αμοραλιστές πολιτικοί και επικροτούνται αμοραλιστικές πολιτικές και κοινωνικές πρακτικές από εμάς τους Έλληνες με κάθε τρόπο και μέσο, έχει να πει κάτι ο λόγος του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη και η ποίησή του; Ή απλά είναι μία ακόμα επέτειος για να γεμίσουμε τα δελτία των ειδήσεων και τις σελίδες των εφημερίδων; Σε μας, τους αποχαυνωμένους από την ναρκισσιστική ηδυπάθεια των κινητών της ψυχής μας νεοέλληνες.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 24 Οκτωβρίου 2017