Υπερρεαλιστικές απόψεις

     «Γράφω για κάτι που δεν καταλαβαίνω»

          Διαβάζοντας βιβλία ελλήνων σουρεαλιστών ποιητών, έπεσε μέσα από τις σελίδες ενός ποιητικού βιβλίου του Νάνου Βαλαωρίτη ένα δημοσίευμα που αφορούσε μια παλαιά εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε μεταξύ δύο στην ουσία ποιητών. Του γνωστού σε όλους μας ακραιφνώς υπερρεαλιστή ποιητή, μεταφραστή και εκδότη του περιοδικού «πάλι» Νάνου Βαλαωρίτη και του δοκιμιογράφου, συνεκδότη του περιοδικού «η λέξη», μεταφραστή και επιμελητή Θανάση Νιάρχου. Το κείμενο δημοσιεύεται  στην παλαιά εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 1997,-είκοσι χρόνια πριν-και υπογράφεται από τον φιλόλογο και ποιητή Βασίλη Κ. Καλαμαρά, παλαιό συνεργάτη της απογευματινής εφημερίδας. Ο ίδιος υπογράφει και τις άλλες σύντομες συμπληρωματικές πληροφορίες από την εκδήλωση, που δημοσιεύονται στην πλαϊνή δεξιά στήλη με τίτλο «… ΚΙ ΕΚΕΙΝΑ».

Πληροφορίες και απόψεις του Νάνου Βαλαωρίτη που θεωρώ, ότι παρουσιάζουν ακόμα και σήμερα ενδιαφέρον, για τους λάτρεις του ποιητικού λόγου και ιδιαίτερα τους θιασώτες του υπερρεαλιστικού, και των μεταγενέστερων μεταϋπερρεαλιστικών τρόπων γραφής. Αξίζει να μείνουμε και στην επισήμανση που κάνει ο Βασίλης Κ. Καλαμαράς ότι: «Πρέπει να συνυπολογίσετε και τη δυναμική του κοινού, που γνώριζε τι ρωτούσε». Πράγμα που μας υποδηλώνει σύμφωνα με τα γραφόμενα του συνεργάτη της εφημερίδας και ποιητή, ότι την χρονική εκείνη περίοδο όπως φαίνεται, οι λάτρες και οι υποστηρικτές του μεταμοντέρνου υπερρεαλιστικού λόγου στην χώρα μας, είναι όχι και λίγοι πληθυσμιακά και κατατοπισμένοι. Και ακόμα ότι, το πανευρωπαϊκό υπερρεαλιστικό κίνημα και των επιγόνων του, άφησε βαθιά τα ίχνη του στην ελληνική ποιητική, συγγραφική και αναγνωστική πραγματικότητα. Ένα ποιητικό πεδίο σκοτεινό για πολλούς ακόμα και σήμερα, πολλές φορές ανερμήνευτο, ακατανόητο, ονειρώδες, αντιλυρικό, με τους δικούς του περιφραγμένους γλωσσικούς κώδικες, την κάθετη ρήξη του από παραδοσιακές ποιητικές φόρμες πριν τον μεσοπόλεμο, την υιοθέτηση θεμάτων από επιστημονικούς χώρους όπως αυτός της ψυχανάλυσης, διεύρυνση των ορίων της φαντασίας των ανθρώπων, και συμπλήρωση των ποιητικών περιεχομένων του από όμορες τέχνες πέρα της ποίησης.  

Ο τίτλος του κειμένου που τίθεται μέσα σε εισαγωγικά είναι: «Γράφω για κάτι που δεν καταλαβαίνω».

Μας πληροφορεί για την εκδήλωση ο συνεργάτης της εφημερίδας Βασίλης Κ. Καλαμαράς:

Η συνάντηση με τον Νάνο Βαλαωρίτη

     Δεν ήταν από εκείνες τις λογοτεχνικές βραδιές, οι οποίες εξαντλούνται σε αλληλοεπαίνους. Ήταν μια βραδιά επί της ουσίας, με δύο ομιλητές, που αν κάτι τους χαρακτηρίζει, είναι η βαθιά και μακροχρόνια σχέση τους με την ελληνική γλώσσα. Ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης παρουσιάστηκε από τον Θανάση Νιάρχο , προχθές βράδυ στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης «104» και από αυτή τη συνάντηση ευνοήθηκε η λογοτεχνία. Πρέπει να συνυπολογίσετε και τη δυναμική του κοινού, πού γνώριζε τι ρωτούσε.

      Ο Νάνος Βαλαωρίτης εμφανίστηκε ακόμη μία φορά υπέρμαχος της γλωσσοκεντρικής ποίησης, πού είναι η πιο μοντέρνα τάση στην ποίηση, σε Ευρώπη και Αμερική (πέραν του Ατλαντικού έχει το χαρακτήρα της διαμαρτυρίας). Έχει ζήσει επί χρόνια σε μητροπολιτικά κέντρα της τέχνης και γνωρίζει τι  εστί να δημιουργείς σε «χώρες του περιθωρίου , μεταποικιακές, με προβλήματα οικονομικά και ταυτότητας», όπως είπε.

     Έτσι σ’ αυτό το πλαίσιο «έχουμε πολλή ποίηση, που σε αντίθεση με την πεζογραφία έχει ξεπεράσει τον τοπικισμό μας».

     Πάντως ως εκπρόσωπος του εν Ελλάδι μεταϋπερρεαλιστικού κινήματος (μαζί με τους Έκτωρ Κακναβάτο, Γιώργο Λίκο, Μίλτο Σαχτούρη)παρατήρησε, ότι το «πνεύμα του υπερρεαλισμού δεν έχει εκλείψει» και ότι η γενιά του σε αντίθεση με αυτή του 1930 (Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Εγγονόπουλος, Ανδρέας Εμπειρίκος κ. ά.) «δεν έχουν την ίδια εθνοκεντρική ιδεολογία, τα θέματά μας είναι περισσότερο απρόσωπα και αφηρημένα»

     Η ποίηση σε χρόνια όπου κυριαρχεί η διαφήμιση παραμένει «μια σκοτεινή λειτουργία». «Και εγώ γράφω για κάτι που δεν καταλαβαίνω. Το ποίημα είναι κάτι σκοτεινό και μυστηριώδες», παραδέχτηκε. Πόσο μάλλον στις μέρες μας: «Η ποίηση μας οδηγεί στο όνειρο». Ούτε είχε πρόβλημα να είναι καταφατικός απέναντι στη μεταφυσική: «Έχω μεγάλο σεβασμό στην μεταφυσική».

     Το μεταφυσικό στοιχείο μας έρχεται απ’ έξω, όπως και τα ποιήματα, και για να θυμηθούμε τον Ουίλιαμ Μπλέικ, καθ’ υπαγόρευσιν».

     Οι ποιητές ακουμπούν στην πραγματικότητα ή έχουν κλειστεί στο δικό τους σύμπαν;

«Οι ποιητές ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή των αγώνων, μην ξεχνάμε το Φεντερίκο Γκαρσία Λόρκα ή τον Μάντελσταμ»

     Και μιλώντας με… «πατριωτικό» τόνο, αποφάνθηκε: «Πάντα, είμαστε μέσα στη δημόσια ζωή».

                                      Β. Κ. Καλαμαράς

…ΚΙ ΕΚΕΙΝΑ

Αγοράκια…

Για συντηρητικούς στο θέμα της ομοφυλοφιλίας κατηγόρησε τους υπερρεαλιστές ο ποιητής ο Χριστόφορος Λιοντάκης. Ο Νάνος Βαλαωρίτης προχθές βράδυ στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης, σχολίασε ότι σύμφωνα με τα μέτρα της τότε βικτωριανής κοινωνίας ήταν προοδευτικοί. Μια και το ‘φερε η κουβέντα θυμήθηκε και τη σχέση του ποιητή Νικόλα Κάλας με τα αγοράκια. «Ο Αντρέ Μπρετόν του συνέστησε να σταματήσει να πηγαίνει με αγοράκια, πράγμα που ο Κάλας δεν έκανε…», είπε. Σόκαρε αλλά κανείς δεν αντέδρασε.

                                         Β. Κ. Κ.

Όχι και φασίστες!..

Στην ίδια βραδιά ερωτών από υο κοινό, επικαλέστηκε πρόσφατο δημοσίευμα, το οποίο χρέωνε στη γενιά του 1930, εθνικιστικό πνεύμα. «Έ, όχι και φασίστες ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Οδυσσέας Ελύτης», αναφώνησε ο Νάνος Βαλαωρίτης. Και το δίκιο ήταν με το μέρος του, διότι δεν υπήρξε αντίλογος. Μέχρι στα μέντιουμ έφτασε η συζήτηση, μια και συνδέονται άμεσα με τους υπερρεαλιστές. «Στην τηλεόραση χρησιμοποιούν την αυτόματη γραφή τα μέντιουμ» Με τη διαφορά, πού αυτή η σύμπτωση γραφής, δεν τους κάνει ποιητές…

                                        Β. Κ. Κ.

       Αυτές τις σύντομες πληροφορίες μας δίνει ο ποιητής και συνεργάτης της δημοκρατικής εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» που παρακολούθησε την συζήτηση, είκοσι χρόνια πριν. Ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης είναι μια εμβληματική μορφή στον χώρο των ελληνικών γραμμάτων. Το έργο του είναι αρκετά εκτενές και στρέφεται κατά κύριο λόγο γύρω από θέματα και προβλήματα που αφορούν το διεθνή και ελληνικό υπερρεαλιστικό κίνημα. Οι κρίσεις του για πρόσωπα που συνάντησε στο διάβα της ποιητικής του διαδρομής και θέματα που καταπιάστηκε, είναι εύστοχες και καίριες. Ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης δεν κατέβηκε ποτέ από το ποιητικό υπερρεαλιστικό τρένο που από νωρίς ταξίδεψε, και δοκίμασε τις δυνάμεις του σε άλλες ποιητικές σχολές και τεχνοτροπίες. Οι πειραματισμοί του στρέφονται πάντα γύρω από το συγκεκριμένο κίνημα και τις προσθαφαιρέσεις των επιγόνων του. Είναι ίσως ο κυριότερος εν ζωή εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού στην χώρα μας. Παρότι δεν έτυχε μάλλον της διαφήμισης που είχαν ο Αντρέας Εμπειρίκος κυρίως, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Νικήτας Ράντος, ο Νίκος Γκάτσος της «Αμοργού», ο Οδυσσέας Ελύτης της πρώτης του περιόδου, και ορισμένοι άλλοι σύγχρονοί μας ποιητές, ο Νάνος Βαλαωρίτης καταξιώθηκε στην συνείδηση των νεότερων χρονικά αναγνωστών ως μια σημαντική παρουσία των ελληνικών γραμμάτων. Υπήρξε καταξιωμένος τόσο στην Αμερική που δίδαξε όσο και στα καθ’ ημάς. Ο προσεκτικός συσχετισμός της ποίησής του και των κλιμακωτών αναβαθμών της και βηματισμών της με το έργο άλλων σουρεαλιστών δημιουργών, μας φανερώνει το ιδιαίτερό του ποιητικό στίγμα, τους εσωτερικούς πειραματισμούς της γλώσσας του, το εν επεξεργασία ύφος του, τον εμπλουτισμό των περιεχομένων του με πολύ μοντέρνα και μεταμοντέρνα ποιητικά σχήματα και την προσέγγισή του σε χώρους που, άπτονται ορισμένων παλαιών δοξασιών για τον ρόλο του ποιητή-προφήτη, για να θυμηθούμε και τον Καρλάι. Οι θέσεις του για τον ρόλο του ποιητή μέσα στην διάρκεια της Ιστορίας έχουν δημοσιευτεί σε παλαιά λογοτεχνικά περιοδικά και το βιβλίο του έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά. Ορισμένοι από τον κύκλο των σουρεαλιστών ποιητών, θεωρούσαν τον ποιητή κάτι σαν τους αρχαίους Μάντεις, όπως ο Κάλχας παραδείγματος χάρη.

Αν και φοβάμαι, ότι ο ποιητικός λόγος, τα οράματα και τα όνειρα των σουρεαλιστών, δεν ακυρώθηκαν από τον χρόνο στην διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά από την τεχνολογία και τα σύγχρονα επιτεύγματά της. Κάτι που επιβεβαιώνεται περίτρανα στις μέρες μας. Γιαυτό ίσως οι Φουτουριστές κατέστρεφαν με τόσο μένος τις μηχανές και υποστήριζαν την βία μόνο των πολεμικών μηχανών. Ίσως!

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 1 Οκτώβρη 2017

ΥΓ. Δεν ξέρω πιά θα ήταν η θέση του ισπανού μαχητή ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα για αυτά τα πολιτικά γεγονότα που συμβαίνουν στην Ιβηρική χερσόνησο, αλλά μάλλον τόσες αποσχιστικές και αυτονομιστικές κινήσεις σε διάφορες περιοχές της γηραιάς ηπείρου, το ξηλώνουν το ευρωπαικό πουλόβερ της κοινής μας προσπάθειας. Διαίρει και βασίλευε. Η Ευρώπη υποχωρεί από τα μέσα. Όσο για το κοινό μας όνειρο; Κατάντησε εφιάλτης.

Σκοτεινή Ήπειρος, ή Ελπίς μετ’ εμποδίων;