2Χ7 Ε

                        ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

«‘Όλα γίνονται στις μέρες μας πιο τέλεια και πιο άσχημα»

2Χ7

Ε

Εκδόσεις Ίκαρος 1996

Σελίδες 64, διαστάσεις 12Χ19, δραχμές 2080

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ 2Χ7 ε ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΟΥΛΙΤΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΤΟ ΑΝΑΓΡΑΜΜΑ Ν.& Γ. ΜΠΑΛΗ ΑΕ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΧΙΛΙΑ ΕΝΙΑΚΟΣΑ ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΕΞΙ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΙΚΑΡΟΣ ΜΕ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Η. ΧΑΡΗ

     Τα στοιχεία αυτά αναφέρονται στο καλαίσθητο και τυπογραφικά κομψό μικρό βιβλίο με κείμενα του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Και πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, μια και συνεργάζονται δημιουργικά μία ποιήτρια, ένας έμπειρος φιλόλογος και ένας παραδοσιακός εκδοτικός οίκος που δεν μας έχει προσφέρει μόνο τα έργα των δύο ελληνικών μας νόμπελ, αλλά σημαντικούς ποιητές καταξιωμένους στις συνειδήσεις των ελλήνων. Το βιβλίο κυκλοφόρησε έξι χρόνια μετά την έκδοση ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ του ποιητή. Και τα δύο μικρού μεγέθους αυτά τομίδια, έρχονται να προστεθούν στον κυρίως δοκιμιακό λόγο του ποιητή, τα ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ που εκδόθηκε το 1974-πριν βραβευτεί με το νόμπελ-από τις εκδόσεις ΑΣΤΕΡΙΑΣ. Εμπλουτίζοντας τις γνώσεις μας, για τις απόψεις και τις θέσεις του πάνω σε ζητήματα της ελληνικής και ξένης γραμματείας και καλλιτεχνίας καθώς τέσσερα χρόνια νωρίτερα, 1992, εκδόθηκε και πάλι από τις εκδόσεις Ίκαρος ο τόμος ΕΝ ΛΕΥΚΩ. Εκδόσεις των έργων του Οδυσσέα Ελύτη που μαζί με τα άλλα δύο βιβλία του που κυκλοφόρησαν κατόπιν, το ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ σε λόγο προφορικό, εκδόσεις Ύψιλον 2000 και το ΣΥΝ ΤΟΙΣ ΑΛΛΟΙΣ-37 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ πάλι από τις ίδιες; εκδόσεις 2011, μας δίνουν μια επαρκή και καθαρή εικόνα των σκέψεων, των ενδιαφερόντων, των αναζητήσεων, των προβληματισμών, των αισθητικών θεωριών, των ιδεών, των θέσεων, των καλλιτεχνικών του αναφορών, των πνευματικών του ανιχνεύσεων, των διαβασμάτων του, των μουσικών του ακουσμάτων, των εικαστικών του προτιμήσεων, των συνομιλιών του με καλλιτέχνες της εποχής του, των προτιμήσεών του, με δυό λόγια, του πνευματικού και καλλιτεχνικού σύμπαντος του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, παράλληλα με το ποιητικό του. Και φυσικά, οφείλουμε να μην λησμονήσουμε τις αυτόνομες εκδοθείσες μελέτες του για τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο και τον διηγηματογράφο μας κυρ Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη που έχουν επανεκδοθεί κατά καιρούς. Πεζά κείμενα και σκέψεις, κρίσεις και αναλύσεις του, θεωρητικές του απόψεις, οικίες προσεγγίσεις και διαρκείς συνομιλίες με έλληνες και ξένους δημιουργούς και καλλιτέχνες και το έργο τους, που μαζί με τις μεταφράσεις του ξένων ποιητών και αρχαίων ελλήνων λυρικών ποιητών και της Αποκάλυψης του Ιωάννου μας αποκαλύπτουν το ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη.

Ο συστηματικός αναγνώστης του έργου του Οδυσσέα Ελύτη, θα αναγνωρίσει μάλλον την κοινή πορεία ενδιαφερόντων μεταξύ του ποιητή Γιώργου Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη. Κοινοί προβληματισμοί σε ζητήματα και αδιέξοδα της ελληνικής παράδοσης, κοινά βήματα πάνω σε ίχνη του ελληνικού πολιτισμού, παραπλήσιες θέσεις που αφορούν το γλωσσικό ζήτημα και την χρήση και χρησιμοποίηση της ελληνικής γλώσσας μέσα στο έργο τους και την ζωή των ανθρώπων, μεταφραστικές συνομιλίες με ξένους ομοτέχνους τους, κοινές αναφορές και ερωτήματα ποιότητας και αληθειών ζωής. Ερωτήματα κοινά για τον ρόλο της ποίησης στην ζωή των ανθρώπων, τον ουσιαστικό ρόλο της τέχνης στις ζωές των ανθρώπων, κοινές αποδοχές και ίσως και απορρίψεις, για την ουσία και την αξία της παράδοσης και των δημιουργικών της στοιχείων, επαναπροσδιορισμού της ελληνικότητας, της ελληνικής αυτοσυνειδησίας, του λαϊκού πολιτισμού. Το αενάως αναζητούμενο μέσα στην ιστορική μας πορεία χαμένο κέντρο. Ίσως, από τον πρώτο μας νομπελίστα ποιητή απουσιάζει αυτό το αισιόδοξο κοίταγμα το χαροποιό βλέμμα των πραγμάτων και της φύσης που συναντάμε στον δεύτερο. Το βλέμμα του Σεφέρη, είναι περισσότερο απαισιόδοξο, περισσότερο στοχαστικό, λιγότερο ανέμελο, κρύβει μέσα του την πανάρχαια σκοτεινή μοίρα του έλληνα ανθρώπου στην περιπέτειά του από τον μύθο στην ιστορία, την δοξαστικά αιματοβαμμένη πορεία της ελληνικής φυλής. Σαν ξεριζωμένος μικρασιάτης έλληνας και διπλωμάτης στον επαγγελματικό του βίο ο Γιώργος Σεφέρης, βλέπει τα πράγματα με περισσότερο σκεπτικισμό, μεγαλύτερη σκοτεινότητα, τα ερμηνεύει δίνοντας βάρος στην πανάρχαια μοίρα του ανθρώπου όπως μας δίδαξαν οι αρχαίοι συγγραφείς και ιδιαίτερα ο Αισχύλος. Απουσιάζει από τις σκέψεις του αυτό το δροσερό αεράκι ελπίδας, αυτό το μελτεμάκι το ερωτικό που αποπνέει το έργο του Ελύτη. Ο Γιώργος Σεφέρης διαισθάνεται την σκοτεινή παγίδα της μοίρας στις ζωές των ανθρώπων, ο Οδυσσέας Ελύτης την ερωτική και ανέμελη διάθεση να συναντηθούν μέσα στις ζωές των ανθρώπων, να συνταξιδέψουν μαζί τους να γευτούν τις χαρές και τις λύπες τους. Ο καθαρά υλιστικός μεταφυσικός κόσμος του Ελύτη, έχει επίσης κοινά σημεία με τον κόσμο των Δημοτικών μας Τραγουδιών, όχι στο επίπεδο της ποιητικής φόρμας, όχι στην λεκτική τυπολογία, όχι στο γλωσσικό πεδίο, αλλά στην φιλοσοφία ζωής των ανώνυμων απλών ανθρώπων που γέννησαν αυτά τα εκπληκτικής ομορφιάς δημοτικά άσματα. Άσματα του πάνω κόσμου, της χαράς, του κεφιού, του γλεντιού, της απόλαυσης των χαρούμενων στιγμών της ζωής, της αισιοδοξίας, του πάθους για ζωή που συναντάμε στην ελληνική Λυρική και Δημοτική Ποίηση. Και αυτονόητα αν εξαιρέσουμε τα Μοιρολόγια που και αυτά εμπεριέχουν την αγάπη για την ζωή, τον έρωτα, την ομορφιά της Φύσης, την ομορφιά του Κόσμου, που μας θυμίζει την Ομηρική Νέκυα που ο μέγιστος των ελλήνων ηρώων προτιμούσε να είναι ένας απλός βοσκός στον Πάνω Κόσμο παρά ένας δοξασμένος ήρωας στον Κάτω.

     Τα σκόρπια, δημοσιευμένα πλέον σε βιβλία κείμενά του και οι συνεντεύξεις του, είναι σηματωροί της ανάγνωσης του ποιητικού του corpus και οικοδομήματος, του ποιητικού του ναού. Οι καλλιτέχνες και οι δημιουργοί που γνώρισε στο διάβα της ζωής του, τα πρόσωπα που συναναστράφηκε, τα βιβλία που διάβασε και αυτά που ο ίδιος μετέφρασε, οι εικαστικές εκθέσεις που επισκέπτονταν, οι ευρωπαίοι μουσικοί συνθέτες που αγάπησε, τα καλλιτεχνικά και πνευματικά συμβάντα μιας ολόκληρης εποχής, ιστορικά δύστοκης και πολιτικά ταραγμένης, αλλά και με πολλά γονιμοποιά για την εξέλιξη του μέλλοντος γονιμοποιά στοιχεία, εικονίζονται μέσα στα βιβλία αυτά, με ευλάβεια, σεβασμό, προσοχή, ενδιαφέρον, εύστοχες παρατηρήσεις και ακριβείς κρίσεις του ποιητή. Ο ποιητής, επαναμαγεύει τον κόσμο πλησιάζοντάς τον ξανά με αθώο βλέμμα και καθαρή ψυχή. Ο Οδυσσέας Ελύτης κράτησε ανοιχτούς τους δίαυλους επικοινωνίας με τα πρόσωπα αυτά και το έργο τους σε όλη την διάρκεια του βίου του. Η οικονομική του ίσως άνεση, του παρείχε την δυνατότητα να ξοδέψει, να διαχειριστεί δημιουργικά τον χρόνο της επίγειας παρουσίας του, και την άνεση να ασχοληθεί με πράγματα που τον ενδιέφεραν και αγάπησε. Κάτι που δεν είναι ήταν εύκολο για άλλους ποιητές και έλληνες δημιουργούς που χρειάστηκε να εργαστούν για να ζήσουν αυτοί και οι οικογένειές τους. Παραδείγματος χάριν ο αλεξανδρινός Κωνσταντίνος Καβάφης εργάζονταν μέχρι το τέλος του βίου του σε αγγλική εταιρεία της Αιγύπτου. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος ταλαιπωρήθηκε συνεχώς από τις διάφορες εξορίες και φυλακίσεις στην διάρκεια της ζωής του, από αρρώστιες, που απορείς πως κατόρθωσε να αφήσει πίσω του ένα τόσο ογκώδες ποιητικό έργο και να συμμετέχει σε όλους τους αγωνιστικούς και κοινωνικούς αγώνες της εποχής του. Ο Γιώργος Σεφέρης εργάστηκε επαγγελματικά ως διπλωμάτης και διαρκώς ταξίδευε και ισορροπούσε μεταξύ της τέχνης και της πολιτικής. Ο Κωστής Παλαμάς εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, καθηγητής στο Πολυτεχνείο διετέλεσε και ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος. Ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιώργος Κοτζιούλας, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Κώστας Κρυστάλλης έπρεπε να εργαστούν στον ιδιωτικό τους βίο. Όλοι και όλες οι έλληνες δημιουργοί υπηρέτησαν τον ποιητικό λόγο παράλληλα με την ατομική τους εργασία και προσωπικά οικογενειακά τους αδιέξοδα. Αν δεν λαθεύω, δυνατότητα εκμετάλλευσης του προσωπικού τους χρόνου, είχαν ο γενάρχης της ελληνικής ποίησης Διονύσιος Σολωμός, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ίσως ελάχιστοι άλλοι. Την δυνατότητα όμως αυτή που του δόθηκε από την προσωπική του οικογενειακή οικονομική κατάσταση, ο Οδυσσέας Ελύτης, δεν την ξόδεψε άδοξα, δεν σπατάλησε την ζωή του σε ενέργειες μη εποικοδομητικές για τον ίδιο και τον ελληνικό πολιτισμό. Αφιέρωσε την ζωή του στο έργο του, στην ποίηση, την τέχνη, στην ανεύρεση των ουσιαστικών στοιχείων της ζωής του ανθρώπου, σε θέματα προσδιορισμού της ελληνικής ταυτότητας, στον εντοπισμό των καίριων παραγόντων ζωής, της ελληνικής παράδοσης, στην αποκάλυψη των πανάρχαιων εύχυμων ριζών του ελληνικού πολιτισμού που άρδεψαν το ελληνικό δέντρο της φυλής μας και διέπλασαν την ελληνική ιδιοπροσωπεία στο διάβα των ιστορικών αιώνων. Δεν είναι τυχαία τα πρόσωπα με τα οποία ασχολήθηκε στην ζωή του, ούτε τα έργα για τα οποία μας μιλά και επανέρχονται μέσα στην πλούσια και αειθαλή δημιουργία του. Ο ποιητής στα πεζά του ξεδιπλώνει τις σκέψεις και τις αγωνίες του παράλληλα με τις ποιητικές του συνθέσεις. Μας γνωρίζει πρόσωπα και έργα και ταυτόχρονα μας αποκαλύπτεται. Συνομιλεί μαζί τους ενώ συγχρόνως μας εξομολογείται τις σταθερές αξίες της ζωής του, τις αισθητικές του θεωρίες και καταβολές, τους έρωτές του, τις βιωμένες εμπειρίες του που αληθεύουν ποιότητα ζωής και αρχοντικό βλέμμα, ενός έλληνα με σοφία και ωριμότητα.

     Οι σκέψεις του είναι καθαρές όπως και το ύφος του, ελάχιστα τα σκοτεινά σημεία της γραφής του, ο λόγος του κυλά σαν γάργαρο νερό που μας δροσίζει, μας ευφραίνουν τα λόγια του, μας υπενθυμίζουν τον κήπο της δικής μας λησμονημένης ευαισθησίας, τον λειμώνα των δικών μας προσωπικών ονείρων ποιότητας ζωής μέσα στν μικρή προϊστορία του καθενός μας. Η γραφή του μας περπατά στο λυρικό περιβόλι του κόσμου της τέχνης και των θαυμάτων της, ανθρώπων που έχουμε λησμονήσει, που στέκουν δίπλα μας και τους αγνοούμε, μας εισαγάγει στην εξερεύνηση των μυστικών μονοπατιών της φύσης, των αφανέρωτων δυνάμεων του ουράνιου θόλου. Έχει πολύ ξαστεριά το έργο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. Εμπεριέχει ελπιδοφόρες αλήθειες ζωής που δεν τις είχαμε φανταστεί, όχι μόνο για όσους είναι ποιητές ή γράφουν ποιήματα. Μεταφέρει μέσα του γλωσσικούς θησαυρούς και μηνύματα πανάρχαια, κληροδοτήματα γνώσεων του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, της βυζαντινής παράδοσης. Ερωτήματα επαναλαμβανόμενα του έλληνα ανθρώπου για την φύση, τον άνθρωπο, την ουσία της ζωής, το θαύμα του έρωτα, τον θάνατο, την παραμυθία, την τέχνη, την αισθητική, την ποίηση, το ανθρώπινο βλέμμα, τον τρόπο που οφείλουμε να πλησιάζουμε και να διαβάζουμε τα κείμενα των προγόνων μας και αυτά των συγχρόνων μας. Κείμενα και καλλιτεχνήματα που μπόλιασαν την ελληνική γραμματεία και την ξένη και άφησαν βαθειά χαραγμένα τα ίχνη τους στις συνειδήσεις των παλαιότερων ελλήνων, αλλά και του ευρωπαίου ανθρώπου. Ελλήνων κατοίκων αυτής της πέτρινης και ηλιόλουστης χώρας, φτωχών ανθρώπων της υπαίθρου και των νησιωτικών περιοχών με έμπρακτη φιλοσοφία βίου, που δεν είχαν στο νου, πάρεξ πατρίδα και γλώσσα, εστία και πίστη, θυσία και μέθεξη. Το Χρέος το Σολωμικό και την Πίστη την Σεφερική και ας μην γνώριζαν γράμματα, ας μην είχαν βιβλιοθήκες στα χαμόσπιτά τους. Πρόσωπα που έκρυβαν μέσα στις συνειδήσεις τους το ανέσπερο φως των ελλήνων προγόνων τους, που διατήρησαν μέσα στα φτωχά καλύβια τους, νησιώτες με αρχοντιά, ψαράδες αριστοκράτες και οι ορεσίβιοι, που θεωρούσαν υποχρέωσή τους να εξαγνίζουν με ασβέστη τους χώρους που κατοικούσαν και μεγάλωναν, που λιβάνιζαν την περιοχή τους για να κρατήσουν μακριά τους την κακιά μοίρα, που ύφαιναν τα όνειρά τους σε υφαντά που στόλιζαν τα δωμάτια των σπιτιών τους, που έλεγαν παραμύθια για πρίγκιπες και ξωτικά στα παιδιά τους που τα νανούριζαν με αυτοσχέδια άσματα. Ελληνικές οικογένειες που πάνω από την νυφική τους παστάδα κρέμαγαν τα στεφάνια του γάμου τους και άναβαν το καντήλι στα εικονίσματα της πίστης τους, για να μετέχει και το Θείο σε κάθε ανομολόγητη ερωτική τους εξομολόγηση, σε κάθε σωματική τους περιπέτεια με τους συντρόφους τους. Το Θείο έβλεπε και ευλογούσε χωρίς να κρίνει, δίχως να σχολιάζει, χωρίς να παρεμβαίνει με ηθικούς φραγμούς και απαγορεύσεις. Ζύμωναν το ψωμί τους με την ίδια αγωνία και χαρά που ζυμωνόταν η ζωή τους από τις καθημερινές τους ασχολίες και τα βάσανα. Πράξεις και πρακτικές ζωής που πρόσφεραν ελπίδα σον καθένα ξεχωριστά και ταυτόχρονα στην χώρα και την περιοχή από όπου κατάγονταν. Οι αρχαίοι κληρονόμοι τους και οι μετέπειτα συνεχιστές τους ήσαν μέσα τους με τις αρετές και τα λάθη τους, τις ανδρείες και τις παθογένειές τους, τους έρωτες και τις φοβίες τους, τις ανδρείες και τις δειλίες τους. Η Ελλάδα και ο πολιτισμός της, το Διονυσιακό πάθος ζωής και η Απολλώνια καθαρότητα δεν είναι ένα από τα πολλά ποιητικά μοτίβα της ενασχόλησης του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, αλλά το καθόλου της ποιητικής του σύλληψης μέσα στην ιστορία και τον κόσμο. Εμπεριέχεται σε κάθε λόγο και γράμμα του, σε κάθε αχτίνα του βλέμματός του, σε κάθε ψαύση της ζωής και των σωμάτων. Παρά τις ευρωπαϊκές του αναζητήσεις, παρά τα ευρωπαϊκά μονοπάτια που ακολούθησε, η Ελλάδα και η φιλοσοφία ζωής, η οντολογία της, παρέμεινε ο κύριος και μοναδικός φακός με τον οποίον εξέταζε και πλησίαζε τα πράγματα γύρω του. Το σύμπαν του Ελύτη είναι ένα αυτάρκες σύμπαν ζωής, αυτοκίνητο, περιέχει τις ηδονές του πολιτισμού και τα θαύματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Τίποτα δεν είναι άχρηστο μέσα στο έργο του, τίποτα δεν είναι περιττό, τα πάντα έχουν την σημασία και την αξία τους. Το σεντούκι της γραφής του είναι πλήρες και χωρίς κλειδαριά, περιέχει πολιτιστικά καλούδια της τέχνης μαλάματα, εμπειρίες ζωής, όνειρα βίου, οράματα ανθρώπων, κουβέντες σοφές και φιλοσοφία ζωής απλών ανθρώπων, διπλανών μας προγόνων, και δασκάλων, ερωτική σαγήνη και μαγεία, σεξουαλικό οίστρο, άσπιλο βλέμμα. Αθωότητα παιδιού και υπευθυνότητα σοφού δασκάλου. Σε καμιά σελίδα των πεζών γραπτών και της ποίησής του το γυναικείο σώμα δεν χάνει κάτι από την ιερότητά του, από την καθαρή ομορφιά του, από την αισθησιακή του σαγήνη. Η γυναίκα είναι η Φύση που το αντρικό βλέμμα διαρκώς εξερευνά και ποθεί, αναζητά να χαθεί μέσα στο δάσος των πόθων του για αυτήν. Ευωδιάζει πολλά ηδονικά μυρωδικά ο λόγος του. Μια συνεχής εξερεύνηση της αθωότητας και της άσπιλης ομορφιάς του κόσμου μέσω της ποίησης και του παιχνιδιού των λέξεων. Ο Οδυσσέας Ελύτης δεν ήταν ποιητής επειδή έγραφε ποιήματα, αλλά επειδή έζησε ποιητικά τον βίο του, ανέπνεε σαν ποιητής, βίωνε τον κόσμο ποιητικά, ήταν χρησμένος ίσως από την μοίρα να ζήσει σαν απόστολος της ποίησης. Δημιούργησε ένα ποιητικό σύμπαν χωρίς κόλαση και καθαρτήριο, μόνο με επίγειο παράδεισο. Μετέτρεψε την σκληρότητα της ζωής σε όνειρο με το υπερβατικό και μυστικό στοιχείο του κόσμου, όχι αίολα όχι χωρίς σκοπό, αλλά με σχέδιο, με αίσθηση και συναίσθηση της αποστολής του, σαν ένας σύγχρονός μας ευαγγελιστής που μέσα στο κελί του, γράφει και εκθέτει για εμάς τους αμύητους τα μυστικά οράματα των αιώνων, τις αστραπές της αθωότητας των ουρανών σε εμπειρία βίου καθημερινού. Τα μυστικά αγαθά της φύσης που γνώρισε και έγινε κάτοχος δεν τα κράτησε φυλαγμένα για τον εαυτό του, δεν τα σκέπασε με ιδέες για να μην τα ανακαλύψουμε, τα σκόρπισε και τα διέθεσε σε όλους μας. Μας έκανε μέτοχους της αθωότητας με την οποία παρατηρούσε τον κόσμο. Όπως αντίστοιχα ο Γιάννης Ρίτσος προσφέρει τα δικά του αγωνιστικά ποιητικά αγαθά σε όλους μας. Για αλλαγή της κοινωνίας και καλυτέρευσής της ανθρωπότητας.

      Στην ποιητική παννυχίδα των μεγάλων αυτών ποιητών είμαστε όλοι προσκεκλημένοι. Ο άρτος ζωής της τέχνης τους μοιράζεται ισάξια σε όλους μας, χωρίς διακρίσεις, χωρίς απαγορεύσεις, δεν χρειάζεται να διαθέτουμε διαβατήρια για να συνταξιδέψουμε στο σύμπαν της ποιητικής τους ομορφιάς. Η αθωότητα και η καθαρότητα της ερωτικής του ματιάς αναδημιουργεί για εμάς την αρετή και την γαλήνη του παραδείσου. Μας αποκρυπτογραφεί τις υποστάσεις των πραγμάτων γύρω μας. Πλάθει ξανά τον ήλιο, την θάλασσα, τα φυτά, τα δέντρα, το αεράκι της αίσθησης του μυστηρίου της ζωής, την ουσιαστική της ελευθερία. Σμίγει αρμονικά το επίγειο με το ουράνιο, τον πηλό της ζωής με τον ουρανό της ελπίδας. Ο κόσμος της ποίησής του μεταφέρει μέσα στα σπλάχνα του την θρυμματισμένη καθαρότητα του Διονυσίου Σολωμού, την καθαρτήριο αρετή του Ανδρέα Κάλβου, το αθώο βλέμμα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, την ιερή λαϊκότητα του ήθους του ζωγράφου Θεόφιλου. Το ποθήω και μάομαι της Σαπφώς. Ο Ελύτης ασκείται συνεχώς στην αγνότητα, στο πρώτο πλησίασμα της ομορφιάς, στην χαρά της αίσθησης, στο παιχνίδι της παρθενικής ηλιαχτίδας της ζωής. Μεθυσμένος με το ανέκφραστο κατανοεί την ζωή και ερμηνεύει τα όνειρα. Οι ευωδίες και οι ήχοι της φύσης, τα ακούσματα και τα υφαντά της, η θνητότητά και η ανάστασή της, τα παιχνιδίσματά και η ανερμήνευτη για εμάς τελειότητά της συναντώνται μέσα στο έργο του. Το ελληνικό φως και οι αναλογίες του όπως διαθλώνται πάνω στον πέτρινο χώρο με τις σκιές και τις γραμμές που χαράσσει, η κανονικότητα της πραγματικότητας που οικοδομεί, το παιχνίδι του λευκού με το γαλάζιο που οριοθετεί τις ζυμώσεις της ελληνικής παράδοσης,-όπως τα ψηλάφισε και ο Περικλής Γιαννόπουλος-δημιουργούν την ωριμότητα του παιχνιδιού της τέχνης του. Οι αισθήσεις του είναι διαρκώς σε υπερδιέγερση όπως οι αντένες ανίχνευσης των ζωυφίων. Τα ανθρώπινα ανδραγαθήματα και χτιστά επιτεύγματα φέρουν μέσα τους θεία πνοή δημιουργίας, πραγματώνονται από μια ιερότητα των αισθήσεων του ποιητή. Το θείο και το ανθρώπινο μαζί αναδημιουργούν τις ομορφιές του κόσμου για εμάς, ενώνουν τους σκοπούς τους. Παρελθόν και μέλλον εκφράζουν τον ίδιο οραματισμό. Ιστορία και μύθος χειμάζουν στο ίδιο της αποκάλυψης σπήλαιο. Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης πριν μας κομίσει την καινούργια αίσθηση στην τέχνη της ποίησης, μας κομίζει ένα καινούργιο σύμπαν και τα μυστικά του, έναν νέο κόσμο που ακόμα ίσως να μην έχουμε ανακαλύψει. Έναν κόσμο που φωτίζεται από το ανέσπερο φως του ήλιου της δικαιοσύνης, από το μυστήριο του φωτός της σελήνης που ασημίζει τις θάλασσες και τα βουνά, από την μεσογειακή λαύρα του μεσημεριού που διεγείρει ερωτικά τα ανθρώπινα βλέμματα. Η ποιητική τεχνουργία του Ελύτη είναι μια τεχνουργία διαλεκτική, ένα διαρκές πλέξιμο του παρελθόντος με το παρόν, του χρόνου με την αιωνιότητα, του μυστηρίου με την αποκάλυψη, της αλήθειας με την ιερότητα. Ο Ελύτης διατήρησε μέχρι τέλους την βιωματική του αυτή σχέση με την φύση και τα πράγματα γύρω του. Τίποτα το ψευδές δεν υπάρχει στα λεγόμενά του, τίποτα το κάλπικο στην σκέψη του, τίποτα το ανευλαβές στα γραπτά του. Όλα κρυσταλλώνονται μέσα στην αθωότητα της ματιάς του. Οι ξένες δάνειες λυρικές φωνές που αγάπησε ενσωματώνονται αρμονικά μέσα στις συνθέσεις του. Ο Χέλντερλιν και ο Υπερίωνάς του, ο Νοβάλις και η μαγεία των μυστηρίων των νυχτών του, ο ερωτικός λυρισμός του Πωλ Ελυάρ και ο μεσόγειος ερωτικός αισθησιασμός του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα ακούγονται μέσα στον ναό της ποίησής του αρμονικά και ισότιμα. «Έρωτα, έρωτα, πού ‘ναι ο Φεντερίκο Γκαρθίας» Χωρίς παραφωνίες και καοηχίες. Ποιητικές φωνές που τρυγούν μαζί τα μεθυστικά σταφύλια των αισθήσεων της ζωής και των μυστηρίων της φύσης. Σε κάποιο δοκίμιο του ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης μας έλεγε ότι ο ποιητής φτάνει σε ένα όριο προσωπικής ωριμότητας που του δίνεται η δυνατότητα να πει γεννηθήτω φως και να γεννηθεί φως, όπως θα έλεγε και ο παλαιός των ημερών. (η παράθεση από μνήμης). Είναι η ευτυχισμένη στιγμή του δημιουργού που στο έργο του ενώνεται το σημαίνον με το σημαινόμενο, το όνειρο με την ζωή, η τέχνη με την φύση, οι λέξεις με την αναπνοή της φύσης. Οι εκβολές της εμπειρίας με την πρωταρχική πηγή των αισθήσεων. Υπάρχει αν δεν λαθεύω, μια διαρκής προσωποποίηση των στοιχείων της φύσης μέσα στο έργο του, έτσι όπως την αναγνωρίζουμε σε παλαιά της παράδοσης ιερά κείμενα. Μια προσωποποίηση που γεννά επαναλαμβανόμενες ερωτικές εκφράσεις αφήγησης, ιδιαίτερες διαθέσεις συναισθημάτων μέσα στον χώρο της ιερής αρμονίας των πάντων. Ένας ψυχικός λυρισμός πλημμυρίζει το έργο του, ένας σωματικός λυρισμός που τον συναντάμε στο έργο του Αρθούρου Ρεμπώ. Μόνο που το ατίθασο τρελόπαιδο της γαλλικής ποίησης κρατά μια απόσταση από το αντικείμενο των πόθων του, γιαυτό και θα μας πει, “je est un autre”, αντίθετα το «σοκολατόπαιδο» της ελληνικής ποίησης βουτά με όλες του τις αισθήσεις και γεύεται τις σωματικές χάρες των μικρών δελφινοκόριτσων του αιγαίου. Δεν διχάζεται ούτε σαν άνθρωπος ούτε σαν ποιητής, δεν διασπάται σε πολλά εγώ, παραμένει συνειδητά αθώος στα ερωτικά του πλησιάσματα όπως το διδάχτηκε από την πρόγονή του, αυτό το ποιητικό μαυροτσούκαλο την Σαπφώ. Η ατομική του ταυτότητα με την ποιητική είναι μια και η αυτή. Η φύση η ανθρώπινη και αυτή του ποιητή ενώνονται όπως η θεϊκή με την ανθρώπινη των ιερών κειμένων της παράδοσης. Η σκέψη και ο λόγος του Ελύτη βαδίζει από έκπληξη σε έκπληξη, από θαύμα σε θαύμα. Δεν συναντάμε σημασιολογικές παρεκκλίσεις στο έργο του, συμβολικές συνδηλώσεις που δεν αντικατοπτρίζονται μέσα στην μαγεία του φυσικού σύμπαντος, αποδιοργανωτικούς γλωσσικούς συνδυασμούς της ποιητικής φόρμας όπως βλέπουμε σε αρκετά έργα των ξένων υπερρεαλιστών δημιουργών. Στον Ελύτη επικρατεί μια ισορροπία νοηματική και συμβολική, μια λειτουργικότητα γλωσσική που συνδυάζει εικόνες και λέξεις που ταυτίζονται, δημιουργώντας μια συμμετρική ποιητική αρμονία, εδραιώνοντας μια ποιητική δομή που αφομοιώνει τις δάνειες ξένες ίσως αντιφάσεις προβολής μέσα στο σώμα της ποίησής του. Ένα ποιητικό σώμα καθαρά ελληνοκεντρικό αλλά ταυτοχρόνως και παγκόσμιο. Σε ελάχιστους έλληνες ποιητές ανακαλύπτουμε αυτούς τους υπέροχους οπτικούς και ακουστικούς συνδυασμούς που έχουμε στο έργο του Ελύτη. Αυτήν την πληθώρα των ενθουσιαστικών ήχων, την επαναλαμβανόμενη ευωχία των αισθήσεων που δημιουργεί η εικονοποιία του. Αυτές τις άπειρες ευωδίες της ελληνικής φύσης. Αναγνωρίζουμε μια συμφιλιωτική διάθεση στο έργο του, μια δοξαστική ατμόσφαιρα που ενώνει την θεουργό αναφορά της δημιουργίας του κόσμου με αυτήν της τέχνης. Ο κόσμος επαναβιώνεται μέσω της ποιητικής τέχνης και δημιουργίας. Η τέχνη επανασυνδέει την ύλη με το πνεύμα, την σάρκα με την ψυχή, την φαντασία με την πραγματικότητα, σε ένα πολύχρωμο υφαντό αισθητικών απολαύσεων και αισθήσεων. Έναν εξαγιασμό της ύλης και του φθαρτού στοιχείου της φύσης όχι μέσω μιας θεσμικής πίστης και κανονικότητας ηθών, αλλά, μέσω του έρωτα όπως το συναντάμε αυτό στους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους και στοχαστές, τους ποιητές που διασώθηκαν από αλλόπιστους προγόνους.. Ο έρωτας είναι αυτοκίνητος και ιερός χωρίς να χρειάζεται να μπει σε καλούπια μεταφυσικών επιταγών. Η πανάρχαια ελληνική διονυσιακή μέθη έρχεται και δηλώνει την νέα σύγχρονή της παρουσία μέσα στο έργο του ποιητή ιεροφάντη. Ο Οδυσσέας Ελύτης καθαγιάζει την ηδονή με την ηδονή, όπως κάνει ο Αλεξανδρινός, όταν μας μιλά για τα μαβιά σαπφείρινα εφηβικά μάτια, όπως πράττει ο Διονύσιος Σολωμός για τις δικές του κορασίδες. Υπάρχει μια φράση στο έργο του Ανοιχτά Χαρτιά που μας δηλώνει αυτήν την γέφυρα που έστησε ο ποιητής μέσα στο έργο του μεταξύ του παλαιού κόσμου των Εθνικών και του νέου κόσμου των Βυζαντινών χριστιανών, γράφει: «Στην αγκαλιά της Παναγιάς έβαλα λουλούδια και στων Αγίων κοπέλες και πουλιά», μια σύζευξη του παλαιού με τον νέο κόσμο που βλέπουμε και στα κολάζ του. Ένα συμπαγές κληροδότημα αισθήσεων ζωής και γήινων απολαύσεων ενός κερδισμένου παραδείσου εδώ και τώρα, και όχι πέρα και αύριο. Επίγειος ο παράδεισος κόσμος του ποιητή γιαυτό και θαυματουργός. Με ρίζες ελληνικές και πανάρχαιες, μυστηριακές και ταυτόχρονα ρεαλιστικές. Ο Ελύτης γεμίζει τις άδειες Σεφερικές στέρνες της παράδοσης με το ερωτικό στοιχείο. Γέμισαν έρωτα οι μεγάλες γούρνες γράφει στο Άξιον Εστί. Και αυτές αντανακλούν την ομορφιά της φύσης και του ανθρώπου. Μια ειλικρίνεια που σε μαγεύει, μια αίσθηση του κόσμου και της ανθρώπινης σάρκας (στην περίπτωση του ποιητή της γυναικείας σάρκας) που σε πάει κατευθείαν στην ψαλμική φράση Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε. Φύση υφαντουργό και κομμώτρια των αισθήσεών μας.

Αυτή η ενιαία ελληνική συνείδηση είναι που μας μαγεύει στο έργο του και μας κάνει να το θαυμάζουμε, να το αντιμετωπίζουμε σαν ιερό κειμήλιο, σαν τζιβαερικό που μας προσφέρθηκε από την πανάρχαια ελληνική θεϊκή μοίρα που σκέπει τις φθαρτές ζωές μας. Ένας ποιητικός λόγος δοξαστικός της ζωής, θριαμβικός και ερωτικός, καταφατικός των ανθρώπινων εμπειριών. Μια ακράδαντη εμπιστοσύνη στην καθαρότητα των ανθρωπίνων αισθήσεων, της φυσικής διαφάνειας, της αγιότητας που παράγει και προέρχεται από την ομορφιά. Αν δεν τον παρερμηνεύω δεν θα ήταν παράτολμο αν σημειώναμε ότι το ποιητικό έργο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη αρχιτεκτονεί ένα θεολογικό σύγχρονό μας σύμπαν, όπως το φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα οικοδομεί το δικό του θεολογικό στην εποχή του. Ένα σύμπαν που δεν αναιρεί το χριστιανικό αλλά το συμπληρώνει. Γνωρίζουμε πλέον ιστορικά ότι η υπέρτερη πραγματικότητα του ποιητικού λόγου είναι μάλλον ισχυρότερη της ηλιακής μονοθεϊστικής μεταφυσικής. Ο ποιητής-μύστης υπερίσχυσε του εθνικού ήρωα και του αγίου. Η Κιβωτός της σωτηρίας μας έχει κατασκευασθεί με ποιητικά υλικά και όχι με δογματικά και ηθικές επιταγές. Και αυτό δεν είναι ύβρις αλλά κάθαρση της ανθρώπινης ελπιδοφορίας. Ο κόσμος κατανοείται ποιητικά και ερμηνεύεται μετουσιωμένος γλωσσικά σε μια διαρκή ερωτική πανδαισία. Τίποτα το ασελγές στην ποιητική πλάση του Οδυσσέα Ελύτη, τίποτα το ανίερο, ότι συμβαίνει και εικονίζεται μέσα της πηγάζει από μια κατακλυσμιαία ερωτική αίσθηση που πλημμυρίζει το σύμπαν. Ο μικρός ναυτίλος του έρωτα ασκητεύει μέσα στα αποκαλυπτικά θαύματα της φύσης και μας προσφέρει τα ποιητικά του ρόδα.

            Αυτός ο Ερμησίπτερος.

--

ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

     ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΗΣ ΕΙΣΑΙ είτε όταν κληρονομείς αυτομάτως κάποιον πρόγονο είτε αν κατακτάς με το σπαθί σου τις ιδιότητες που συνεπάγεται-θέλω να πω, ειδικότητες «αποκτηθείσες» εν τω στρατεύματι», όπως λέγαμε την εποχή της μόδας των πολέμων.

      Τέτοιος ήταν ο Ίων Δραγούμης, ο γλυκοαίματος και θανάσιμα μισητός, ο άνθρωπος των σαλονιών και των κομιτάτων, ο δημοτικιστής και γόνος καθαρολόγων, ο σεμνός κι ο ερωτιάρης, ο εχθρός της μικρής και εντίμου Ελλάδος αλλ’ αδελφικός φίλος του βασιλέως, ο μακράν θανάτου από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και οραματιστής κοινός μιάς άλλου είδους μεγάλης Ελλάδας.

Αυτές όλες οι πέρλες, άλλοτε φωτερές κι άλλοτε αλαμπείς, δεν συνθέτουν μόνον ένα μυστηριώδες όνομα παρά γεννούν μια προσωπική μυθολογία, που με γέμισε γοητεία σ’ όλη την πρώτη μου νεότητα. Σχεδίαζα μεγάλα δοκίμια περί μελλοντικών ονείρων του ελληνισμού, πού δεν ήξερα, όπως δυστυχώς δεν ξέρω ίσαμε σήμερα, πώς να τα γεμίσω. Είναι οι σφαίρες που αφανίζουν μυστικά, ή στη θέση των μυστικών δεν υπάρχουν παρά ευγενείς ιδεολογίες;

     Τα πατριωτικά του βιβλία (μα είναι;) έπαψα να τα διαβάζω από τη μέρα που, με μια κλοτσιά του, κάποιος τερματοφύλακας αθλιοτήτων έθεσε τέρμα σ’ ένα κεφάλαιο ανοιχτό της ιστορίας. Στη Σαμοθράκη του όμως εξακολουθώ να βρίσκω ίσαμε σήμερα τον λεπτοφυή συγγραφέα και πατριώτη από πηγή.

     Πού, όπως σ’ ένα ακρογιάλι έρημο της Θράκης περπάτησε μές στην καθαροσύνη του μεσημεριού, έτσι ανυπόδητος πέρασε πάνω απ’ τις αιχμές και τις πανουργίες της τρέχουσας πολιτικής. Στο βάθος το ήξερε καλά κι ο ίδιος όταν έλεγε:

      «Να μεγαλώνω σα φυτό στη Ρωμιοσύνη μέσα. Σκοπό να μην έχω, παρά να είμαι εγώ σκοπός μου. Να περνώ στη Ρωμιοσύνη μέσα σαν άστρο που λάμπει στο σκοτάδι. Η μορφή μου, περνώντας, να ξυπνά τους άλλους και να θέλουν να τη μιμούνται….»

      Απομένει να μάθουμε κάποτε πόσοι και ποιοι, αν υπάρξουν, θα είναι οι πολλοί Έλληνες του ενός Δραγούμη.

--

Ο ΠΟΣΙΜΟΣ ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ P. B. SHELLEY

     ΟΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΠΟΙηση, εκεί κι ο Θεός. Την ομορφιά εστιάζει. Επιτυγχάνει να συμβιούν η αγαλλίαση κι ο τρόμος, η θλίψη και η ηδονή, η αδιάκοπη μεταβολή και η αιωνιότητα.

     Η ποίηση αφαιρεί απ’ τα πράγματα το πέπλο της συνήθειας’ καθιστά ορατή την αθέατη όψη του κόσμου’ χάρη στην επικράτειά της συνενώνονται όλα τ’ ασυμβίβαστα.

     Καθετί που μέσα στο φώς της κινείται, ενσαρκώνει το πνεύμα που η ίδια εμπνέει.

Μ’ ένα είδος αλχημείας, μετατρέπει σε πόσιμο χρυσό τα δηλητηριώδη νερά που ρέουν από τον θάνατο στη ζωή. Γιατί σκοπός της είναι η κρυμμένη ομορφιά, μ’ άλλα λόγια η απώτερη ουσία του κόσμου.

      Τα πάντα υπάρχουν έτσι όπως συλλαμβάνονται, ή τουλάχιστον σε σχέση με όποιον τα συλλαμβάνει. Ο νούς βρίσκεται μέσα σ’ έναν δικό του χώρο. Μπορεί να φτιάξει έναν «Παράδεισο από κόλαση ή μια κόλαση από Παράδεισο».

      Η ποίηση μας απαλλάσσει απ’ το να είμαστε δέσμιοι των τυχαίων γεγονότων. Δημιουργεί μιάν άλλη ύπαρξη μέσα στην ύπαρξή μας. Μας αναγκάζει να αισθανόμαστε αυτό πού με το λογικό μας γνωρίζουμε, και να φανταζόμαστε αλλιώς αυτό που η γνώση μας έχει αποστηθίσει’ που σημαίνει, δημιουργεί απ’ αρχής τον κόσμο.

--

Ο ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ NOVALIS

     ΕΡΕΥΝΟΥΜΕ ΠΑΝΤΟΥ για το αληθές και δεν βρίσκουμε παρά το υλικώς υπαρκτόν. Να εκφράζεσαι με γραμμές ή με ήχους δεν οδηγεί κατά κανόνα παρά σε μιάν αξιοθαύμαστη αφαίρεση. Για μένα, τέσσερα γράμματα σημαίνουν Θεός, μερικές γραμμές ένα εκατομμύριο πράγματα.

     Πώς το σύμπαν γίνεται μια ύλη εύπλαστη στα χέρια σου, και τι εκκωφαντική μοιάζει να είναι η λάμψη που ακτινοβολεί συμπυκνωμένη η δύναμη του πνεύματος. Πού αλλού πουθενά δεν πραγματώνεται καλύτερα παρά στο φαινόμενο της γλώσσας.

     Μια διαταγή αρκεί για να κινητοποιήσει ολόκληρες στρατιές. Η λέξη «ελευθερία» συγκλονίζει τα έθνη. Η ομορφιά και η κοινωνική συνύπαρξη πραγματοποιούν μέσα στον κόσμο την Παγκόσμια Τάξη. Η φαντασία πλάθει ένα δικό της κόσμο, πού τοποθετείται άλλοτε πάνω κι άλλοτε κάτω από μας, ή και ανάμεσα σ’ έναν συνεχή κύκλο ψυχών.

     Ονειρευόμαστε διαπλανητικά ταξίδια. Αλλά ούτε το σύμπαν είναι ένα κάποιο σημείο μέσα μας, ούτε ποτέ θα μάθουμε το βάθος του πνεύματός μας. Μέσα μας μόνον οδηγεί ο μυστηριώδης δρόμος, όπου ποτέ ουδαμού βρίσκεται η αιωνιότητα με τους δικούς της κόσμους, παρελθόν, και μέλλον.

--

     Δεν είναι το πρακτικό μέρος των πραγμάτων που πρωτεύει στη ζωή μας. Τα τρία τέταρτα της ανθρωπότητας, διαβιούν κατά λάθος. Διαγράφουν το περιττόν, και άς είναι ωραίον, κερδίζοντας μερικά εικοσιτετράωρα πλήξης. Αλλού, μακριά τους στάζει ο χυμός, έστω και ως ήχος στα χείλη μιάς θυγατρός του Ομήρου.

      Αυτά μας λέει ο «τοκογλύφος» ποιητής της ομορφιάς και της αθωότητας, ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Με δικά του κείμενα θέλησα να τιμήσω την ημέρα της Ποίησης και την επέτειο της εθνικής μας εθνεγερσίας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 23 Μαρτίου 2018