Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ

Ο ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ…

Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες

«ΤΟ ΒΗΜΑ», “THE GUARDIAN” 27/8/1973

     ΛΟΝΔΙΝΟ, Αύγουστος

     Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες μπορεί να αποτελούν περίβλεπτο θέμα στο διεθνή Τύπο και να κινούν το ζωηρό ενδιαφέρον λαών και κυβερνήσεων, αλλά είναι πολύ αμφίβολο αν κανένας σοβαρός ιστορικός του καιρού μας θα σκεπτόταν ή θα αποφάσιζε να ασχοληθή μαζί τους. Στην αρχαιότητα όμως, τα πράγματα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν και σε αυτό το σημείο διαφορετικά όπως και σε τόσα άλλα. Περιφανής απόδειξη, η συχνή μνεία του πανάρχαιου θεσμού στο έργο του Ηροδότου. Στις «Ιστορίες» του επανειλημμένα βρίσκει την ευκαιρία να αναφερθή στους Ολυμπιακούς Αγώνες, πράγμα που δείχνει το κύρος που είχαν για την συνείδηση του αρχαίου ιστορικού, αλλά και για τον κόσμο που τον περιέβαλλε. Παραθέτουμε κατωτέρω τα χαρακτηριστικά αυτά σημεία από το έργο του Πατρός της Ιστορίας.

     Όταν ο Ψάμμης… ήταν βασιλιάς της Αιγύπτου, έφτασαν αποσταλμένοι των Ηλείων, που καυχιόνταν ότι οργάνωναν καλύτερα και πιο ακριβοδίκαια από οποιουδήποτε άλλους ανθρώπους τους αγώνες στην Ολυμπία κι έλεγαν ότι ούτε οι Αιγύπτιοι, οι πιο ικανοί από τους ανθρώπους, δεν θα μπορούσαν να τους κάνουν καλύτερα. Όταν, λοιπόν, έφτασαν στην Αίγυπτο οι Ηλείοι κι εξήγησαν τους λόγους για τους οποίους είχαν έρθει στην Αίγυπτο, τότε ο Ψάμμης συγκάλεσε τους πιο σοφούς Αιγυπτίους. Όταν συγκεντρώθηκαν άκουσαν τους Ηλείους να λένε όσα είχαν να πουν, για το πώς οργάνωναν τους αγώνες τους. Οι Ηλείοι τους τα είπαν όλα και πρόσθεσαν ότι είχαν έρθει για να μάθουν αν οι Αιγύπτιοι είχαν κανένα καλύτερο και πιο ακριβοδίκαιο τρόπο να τους προτείνουν. Οι Αιγύπτιοι σκέφτηκαν τα πράγματα και ρώτησαν αν οι πολίτες της πολιτείας τους μπορούσαν να αγωνιστούν. Οι Ηλείοι αποκρίθηκαν ότι και οι δικοί τους πολίτες και οι άλλοι Έλληνες μπορούν, αν θέλουν, ν’ αγωνιστούν. Τότε οι Αιγύπτιοι είπαν ότι με τον κανόνα αυτόν οι αγώνες δεν ήσαν διόλου δίκαιοι, γιατί όταν παίρνη μέρος στους αγώνες ένας πολίτης της πολιτείας όπου γίνονται οι αγώνες ένας πολίτης της πολιτείας όπου γίνονται οι αγώνες, είναι απολύτως αδύνατο να μην ευνοηθή αυτός, αδικώντας τους ξένους. Αν, λοιπόν, ήθελαν να οργανώνουν ακριβοδίκαια τους αγώνες και γι’ αυτό είχαν έρθει στην Αίγυπτο, τους συμβούλεψαν να αθλοθετούν τα αγωνίσματα για ξένους μόνο και να μην επιτρέπουν σε κανένα Ηλείο να αγωνίζεται.

      Ότι είναι Έλληνες όσοι κατάγονται από τον Περδίκκα, όπως λένε και οι ίδιοι, το ξέρω κι εγώ καλά… Αλλά και οι οργανωτές των Ολυμπιακών αγώνων το ήξεραν ότι έτσι είναι. Όταν ο Αλέξανδρος θέλησε να πάρη μέρος στους αγώνες και κατέβηκε στην Ολυμπία ειδικά γι’ αυτό, οι Έλληνες αντίπαλοί του έκαναν ένσταση λέγοντας ότι δεν μπορούσαν να αγωνιστούν βάρβαροι στους Ολυμπιακούς αγώνες, αλλά μόνο Έλληνες. Τότε ο Αλέξανδρος απέδειξε ότι είναι Αργείος την καταγωγή και κρίθηκε Έλληνας. Αγωνίστηκε στον δρόμο του ενός σταδίου και άγγιξε το τέρμα ταυτόχρονα με τον πρώτο.

     Τον Δωριέα ακολούθησε και σκοτώθηκε μαζί του ο Κροτωνιάτης Φίλιππος του Βουτακίδη, που είχε δώσει λόγο στην κόρη του Συβαρίτη Τήλυος και είχε εξορισθή από τον Κρότωνα, αλλά τον γέλασαν και δεν έγινε γάμος. Έφυγε με καράβι στην Κυρήνη. Από εκεί ακολούθησε τον Δωριέα με δικό του καράβι και με πλήρωμα που πλήρωνε ο ίδιος. Ήταν Ολυμπιονίκης και ο πιο όμορφος Έλληνας της εποχής του. Για την ομορφιά του οι Εγεσταίοι του έκαναν τιμές όσο σε κανέναν άλλο. Έχτισαν στον τάφο του ηρώο και του προσφέρουν θυσίες.

     Ο Δημάρατος… ετοίμασε εφόδια για ταξίδι και  έφυγε για την Ήλιδα, λέγοντας ότι πάει στους Δελφούς να ζητήση χρησμό. Οι Λακεδαιμόνιοι υποπτεύτηκαν ότι ήθελε να δραπετεύση από την χώρα και τον κατεδίωξαν. Από την Ήλιδα ο Δημάρατος τους ξέφυγε και πέρασε στην Ζάκυνθο. Τον ακολούθησαν οι Λακεδαιμόνιοι για να τον πιάσουν και του πήραν την ακολουθία του. Μετά οι Ζακύνθιοι δεν θέλησαν να τον παραδώσουν και ο Δημάρατος πέρασε στην Ασία και πήγε στον βασιλιά Δαρείο, που τον υποδέχτηκε μεγαλόπρεπα και του έδωσε εκτάσεις και πολιτείες. Έτσι έφτασε ο Δημάρατος στην Ασία και με τέτοιες περιπέτειες, αφού με τις πράξεις του και τις συμβουλές του λάμπρυνε την πατρίδα του. Είχε νικήσει στους Ολυμπιακούς με τέθριππο άρμα, ο μόνος από όλους τους βασιλιάδες της Σπάρτης.

     Οι Αθηναίοι έστειλαν κι αυτοί στρατό στο Μαραθώνα. Αρχηγοί του στρατού ήσαν δέκα στρατηγοί. Ο δέκατος ήταν ο Μιλτιάδης, γιός του Κίμωνος του Στησαγόρα, που αναγκάστηκε να φύγη από την Αθήνα για να σωθή από τον Πεισίστρατο του Ιπποκράτη. Κι ενώ ο Κίμων ήταν εξόριστος, συνέβηκε να νικήση στους Ολυμπιακούς στο τέθριππο. Την ίδια νίκη είχε επιτύχει και ο ομομήτριος αδελφός του Μιλτιάδης. Στην επόμενη Ολυμπιάδα είχε πάλει νικήσει με τα ίδια άλογα, αλλά δέχτηκε ν’ ανακηρυχθή νικητής ο Πεισίστρατος, και χαρίζοντάς του τη νίκη μπόρεσε να γυρίση στην Αθήνα με εγγύηση για τη ζωή του. Αφού νίκησε και άλλη φορά στην επόμενη Ολυμπιάδα με τα ίδια άλογα, τον σκότωσαν οι γιοί του Πεισίστρατου, όταν ο Πεισίστρατος δεν υπήρχε πιά. Έβαλαν ανθρώπους τους και τον παραφύλαξαν την νύχτα κοντά στο πρυτανείο. Ο τάφος του Κίμωνος βρίσκεται μπροστά στην πόλη, πέρα από την οδό που περνάει από το προάστιο που ονομάζεται Κοίλη. Τα άλογα που του έδωσαν τρείς Ολυμπιακές νίκες τα έθαψαν απέναντί του. Και τα άλογα του Ευαγόρα του Λακεδαιμόνιου νίκησαν τρείς φορές, αλλά περισσότερες νίκες δεν ενίκησαν άλλα άλογα.

      Ο Ξέρξης με τον στρατό προχώρησαν δια ξηράς. Τότες ήρθαν σ’ αυτούς και μερικοί αυτόμολοι από την Αρκαδία, που βρίσκονταν σε άθλια φτώχεια και ήθελαν να βρουν δουλειά. Οδηγώντας τους προς τον βασιλιά, οι Πέρσες πληροφορήθηκαν τι έκαναν οι Έλληνες. Προπάντων ένας από τους Πέρσες τους ρωτούσε μπροστά στους άλλους. Και εκείνοι είπαν πως οι Έλληνες είχαν Ολυμπιακούς αγώνες και παρακολουθούσαν αγώνες γυμνικούς και ιππικούς. Αυτός που μιλούσε τους ρώτησε τι ήταν υο βραβείο για το οποίο αγωνίζονταν και εκείνοι αποκρίθηκαν πως ήταν ένα στεφάνι από ελιά. Τότε ο Τριτανταίχμης του Αρταβάνου είπε κάτι πολύ ωραίο, για το οποίο ο Ξέρξης τον αποκάλεσε δειλό. Όταν πληροφορήθηκε ότι το βραβείο ήταν στεφάνι και όχι χρήματα, δεν μπόρεσε να μην πη σε όλους τα ακόλουθα: «Δυστυχία, Μαρδόνιε, εναντίον ποιών ανθρώπων μας έφερες εμάς να πολεμήσωμε. Αυτοί δεν αγωνίζονται για χρήματα αλλά για την αρετή».

     (Σημείωση: «Βήματος»: η μετάφραση των αποσπασμάτων από τον Ηρόδοτο είναι του Άγγελου Βλάχου).

«ΤΟ ΒΗΜΑ»- “THE GUARDIAN” 27 Αυγούστου 1973

--

ΜΠΟΡΙΣ ΑΛΕΞ. ΡΙΜΠΑΚΩΦ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΣΤΗ ΣΚΥΘΙΑ

Περιοδικό Νέα Εστία τχ.1219/15-4-1978

     Μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας, ο Πέρσης Μονάρχης «Δαρείος ο 1^ος ο Υστάσπεος» αποφάσισε να πραγματοποιήσει τη φιλοδοξία του και να γίνει κύριος και των ελληνικών εδαφών. Προηγουμένως όμως, για να έχει εξασφαλισμένα τα νώτα του, έπρεπε να υποτάξει τους Θράκες και τους Σκύθες. Το 514 π. Χ. άρχισε η μεγαλειώδης αυτή εκστρατεία, κατά την οποία τα στρατεύματα του Δαρείου πέρασαν από το Βυζάντιο στο Δόν, διασχίζοντας 600χλμ. Θρακικού εδάφους και σχεδόν άλλα τόσα σκυθικού.

     Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό, 60-70 χρόνια μετά τα γεγονότα αυτά, έγραψε την ιστορία των ελληνοπερσικών πολέμων. Ο Ηρόδοτος δεν είχε βέβαια την δυνατότητα, όπως οι μετέπειτα ιστορικοί, να ερευνήσει αρχεία και να βρει ντοκουμέντα, αφού αρχεία, τότε, δεν υπήρχαν. Πλούσιος όμως, καθώς προφανώς, θα ήταν, αποφάσισε να αναλάβει στα σοβαρά ένα ταξίδι σε στεριές και θάλασσες, εκεί που είχαν γίνει οι πολυπληθείς μάχες-με λίγα λόγια, αποφάσισε να ακολουθήσει τα ίχνη των στρατηλατών.

     Προφανώς, ο ιστορικός επήγε και στη Θράκη και στη Σκυθία,-αφού αφιέρωσε ένα ευρύ τμήμα της «Ιστορίας του σε βίβλους 9 επιγραφόμενες Μούσες» στην εκστρατεία του Δαρείου εναντίον των Σκυθών, όπου περιλαμβάνονται πλήθος πολυτίμων και λεπτομερειακών πληροφοριών.

     Οι σύγχρονοί μας ιστορικοί δεν θεώρησαν απαραίτητο να εξακριβώσουν καταλεπτώς το δρομολόγιο του Ηροδότου, αρκούμενοι εις το να κάμουν μνεία μόνο για την Ολβία, όπου η παραμονή του σοφού Έλληνα είναι πέρα πάσης αμφιβολίας. Όμως η αδιάκοπα έντονη «αίσθηση παρουσίας» στην εξιστόρηση του Ηροδότου, μας επιτρέπει να χαράξουμε τη διαδρομή που ακολούθησε κατά τρόπο αναλυτικώτερο.

     Ο Ηρόδοτος προφανώς, επήγε στη νοτιοανατολική Θράκη και από διηγήσεις των ντόπιων αποκόμισε την εντύπωση ότι ο Δαρείος κατασκήνωσε στην περιοχή των 38 ιαματικών πηγών της κοιλάδας του Τέαρου (Ηρόδ. ΙV-90). Ο ιστορικός επισκέφτηκε το Δέλτα του Δούναβη, όπου, το 514 π. Χ., ο αρχιτέκτων «Μανδροκλέης ο Σάμιος» έχτισε μια γέφυρα για τα περσικά στρατεύματα, κι’ ακόμη επήγε στην Ολβία και τα περίχωρά της. Ο ακριβέστατος προσδιορισμός από τον ιστορικό της έκτασης της ακτής του Ταύρου στην Κριμαία (που την αντιπαραβάλλει με την ακτή του κόλπου του Τάραντα στην Ιταλία, όπου έζησε ο ίδιος), ενισχύει την άποψη ότι ο ιστορικός έπλευσε κατά μήκος της ακτής της Κριμαίας και την καταμέτρησε σωστά (Ηρόδ. ΙV- 85, 86). Ως τελικό σημείο του ταξιδιού του Ηροδότου πρέπει να θεωρήσουμε τα ερείπια των οχυρών του Δαρείου στην Αζοφική θάλασσα («επί ποταμώ Οάρω», Ηροδ. IV-124),  που προσδιορίζονται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο περίπου κοντά στον σημερινό ποταμό Κορσάκ, δυτικώτερα του Μπερντγιάνσκ. Ο  παρατηρητικός ιστορικός προσδιόρισε με το μάτι τις διαστάσεις 8 μεγαλειωδών φρουρίων- «σταδίους ως εξήκοντα μάλιστα» (Ηροδ. IV- 124). Αυτή η προσωρινή στρατοπέδευση στον ποταμό Μαιήτη, αποτελούσε το ακραίο σημείο της εκστρατείας του Πέρση μονάρχη. Από δώ, εγκαταλείποντας τους τραυματίες και τους ασθενείς, επέστρεψε εσπευσμένα στο Δούναβη. Ο Ηρόδοτος, όπως είναι φανερό, επισκέφτηκε τα βασικώτερα και κυριώτερα σημεία της εκστρατείας του 514 π. Χ.

     Η εξακρίβωση της διαδρομής του Ηροδότου αποκτά ιδιαίτερη σημασία όχι μόνο αυτή καθ’ εαυτήν, σαν πιστοποίηση της ευσυνειδησίας του «Πατέρα της Ιστορίας», αλλά και για τον καθορισμό του χαρακτήρα των αφηγήσεων που  μας παραθέτει. Έτσι, μια προσεκτική αντιπαραβολή του κειμένου του Ηροδότου με το γεωγραφικό χάρτη, μας επιτρέπει να δεχτούμε βάσιμα ότι, στην περιγραφή της εκστρατείας του 514 π.Χ. ο ιστορικός ταξιδιώτης συνεδύασε δύο διαφορετικές πληροφορήσεις, που γράφηκαν σε ξεχωριστούς η κάθε μία τόπους. Οι Αγαθύρσοι του Δούναβη του ανέφεραν την μισομυθική τους εκδοχή, σύμφωνα με την οποία οι λαοί της Σκυθίας αναφέρονται όχι με τις δικές τους αυτόχθονες ονομασίες, αλλά με ελληνικά παρωνύμια. Η δεύτερη, η πιο λεπτομερειακή και πρόδηλα υπέρ των Σκυθών εκδοχή θα πρέπει να γράφηκε στην ίδια τη Σκυθία. Η συγχώνευση των δύο αυτών εκδοχών σε μία και μόνη, πιθανόν να έγινε κατά την μετέπειτα αντιγραφή των έργων του Ηροδότου.

     Ο Δαρείος, ευθύς ως διεκπεραιώθηκε στην σκυθική όχθη του Δούναβη, έδεσε σε ένα ιμάντα 60 κόμπους, οι οποίοι σκοπόν είχαν να χρησιμεύσουν σαν ημερολόγιο για την φρουρά της γέφυρας του Δούναβη- οι Πέρσες καθόριζαν έτσι, ώστε η επιστροφή τους από την εκστρατεία εναντίον των Σκυθών να συμπέσει με το λύσιμο και του τελευταίου κόμπου (Ηροδ. ΙV- 98).

     Μια συνοπτική θεώρηση του κειμένου του Ηροδότου έβαλε τους ερευνητές μπροστά σε μια μεγάλη απορία. Σε χρονικό διάστημα δύο μόλις μηνών, τα εκστρατευτικά σώματα του Δαρείου να διανύουν πάνω από 5.000 χιλιόμετρα- αυτό είναι αδιανόητο. Αν όμως κάνουμε τους υπολογισμούς μας σύμφωνα με την πιο αξιόπιστη εκδοχή, την σκυθική, τότε αποδεικνύεται, πώς ο Δαρείος κινήθηκε με την συνήθη για τα τότε στρατεύματα ταχύτητα- σχεδόν 30 χλμ. Το 24ωρο («Ξενοφώντος Ανάβασις») και έφτασε σε βάθος 600 χλμ. (συνυπολογιζομένων και των εφίππων επιδρομών), οπότε ευθυγραμμιζόμαστε πλήρως με τα χρονικά όρια που υπέδειξε ο Ηρόδοτος. Είναι φανερό, ότι η ανάλυση της διαδρομής του Ηροδότου μας παρέχει απτά οφέλη.

      Οι πληροφορίες του Ηροδότου οι σχετικές με τους λαούς της Σκυθίας και των γύρω περιοχών μας είναι πολύτιμες, αλλά μεταξύ των επιστημόνων δεν υπάρχει ομοφωνία στο θέμα της ακριβούς τοποθετήσεως των λαών αυτών πάνω στο γεωγραφικό χάρτη. Άς πάρουμε σαν παράδειγμα τον λαό των Βουδίνων: Αυτούς τους τοποθετούσαν πότε στην Πρωσία, κοντά στη Βαλτική, πότε πάλι κοντά στο Δνείπερο, κι’ άλλοτε τους μετέθεταν στην περιοχή του Ουράλ, στον Άνω Κάμα, για να τους επαναφέρουν αργότερα στο Βορονέζε ή στο Σαράτωφ, κι’ άλλοτε πάλι τους έριχναν στις άνυδρες άμμους της Κασπίας, παραβλέποντας εντελώς ότι ο Ηρόδοτος δύο φορές ανέφερε σαφώς ότι η χώρα των Βουδινών ήταν καθ’ ολοκληρία δασώδης (Ηροδ. ΙV- 22,109).

     Για να εννοήσουμε ορθά τον Ηρόδοτο πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας την περσική εκστρατεία σαν ένα ενιαίο σύνολο και να μελετήσουμε στα πλαίσια ενός ακεραίου συστήματος τόσο τις αφηγήσεις του, που γράφηκαν στους διαφόρους τόπους, τα φυσικά δεδομένα (ποτάμια, τοπία, ζώνες), τις περιγραφές του τις σχετικές με τους τρόπους ζωής και οικονομίας, και τις αποστάσεις που υποδεικνύονται στα κείμενά του, όσο και, τέλος, τα νεώτερα αρχαιολογικά δεδομένα, μιάς και οι αρχαιολόγοι, όπως και ο ίδιος ο Ηρόδοτος, κάνουν κι’ αυτοί γεωγραφικές αποστολές στη Σκυθία του 5^ου αιώνα μέχρι και σήμερα, και ξέρουν που έζησαν οι νομάδες και που οι καλλιεργητές της γης.

     Ας πάρουμε δύο παραδείγματα συνολικής ανάλυσης των δεδομένων του Ηροδότου. Πού λοιπόν έζησαν οι μυστηριώδεις Βουδίνοι και που ήσαν εγκατεστημένες οι αγροτικές εκείνες φυλές, τις οποίες οι Έλληνες της περιοχής πότε τις συγκατέλεγαν στους Σκύθες, και πότε πάλι, στην περιοχή του Δνείπερου, τους αποκαλούσαν «Βορυσθενέϊτας», και που οι ίδιοι αυτοαποκαλούντο «Σκολότες»;

     Η ασάφεια αυτή που αναφέραμε στο θέμα των Βουδίνων προκύπτει από παράβαση των καθιερωμένων όρων της έρευνας..Ας επιχειρήσουμε λοιπόν πριν από οτιδήποτε άλλο να αποκαταστήσουμε ένα συμβατικό μοντέλο της χώρας των Βουδίνων, σύμφωνα με τους «όρους δράσης» που περιέχονται στο κείμενο του Ηροδότου. Διά της μεταφοράς του συμβατικού αυτού μοντέλου στον πραγματικό αρχαιολογικό χάρτη του 6^ου-4^ου π.Χ., αιώνα, μέχρι σήμερα, προσδιορίζονται εκείνοι οι αρχαιολογικοί πολιτισμοί, που μπορούμε να συσχετίσουμε με τους Βουδίνους, τους Νευρούς και τους Γελωνούς του Ηροδότου.  Μερικοί ερευνητές, παρά την λογική, απορρίπτουν τον συλλογισμό αυτό, αλλά τους αποκρούει εκ των προτέρων ο ίδιος ο Ηρόδοτος,, που μας υποδεικνύει πως οι Έλληνες τύχαινε συχνά να συγχέουν δύο λαούς, γειτονικούς μέν, αλλά διαφόρους ως προς την γλώσσα και τον τρόπο ζωής, εν προκειμένω δε, τους Βουδίνους και τους Γελωνούς (Ηροδ. ΙV-109).

     Η Αρχαιολογία συντελεί στη διασαφήνιση και του δευτέρου συμπλέγματος πληροφοριών του Ηροδότου, του συνδεδεμένου με τις αγροτικές φυλές της δασοστέππας. Μιλώντας κατ’ ουσία για Σκύθες, ο Ηρόδοτος έχει υπ’ όψιν του τις κτηνοτροφικές φυλές της στέππας με τον ασταθή τρόπο διαβίωσης, την έλλειψη καλλιεργημένης γης και πόλεων. Αλλά βορεινότερα από τους νομάδες, και ακριβέστερα στη δασοστέππα, ο ιστορικός αναφέρει σειρά φυλών, για τις οποίες χρησιμοποιεί αδιάκοπα επιπρόσθετους προσδιορισμούς μιας ασυνήθους για τους Σκύθες οικονομίας- «γεωργοί», «καλλιεργηταί», «γης εργάται»,- αλλά, παρά το γεγονός αυτό, τους συγκαταλέγει στους Σκύθες, ίσως εξυπονοώντας με αυτό την πολιτική τους εξάρτηση από το Σκυθικό Κράτος (ή τη Σκυθική Ομοσπονδία). (Ηροδ. ΙV-102 έως 110).

     Το αρχαιολογικό υλικό, άρτια συστηματοποιημένο πρόσφατα από τους Ουκρανούς αρχαιολόγους, μας παρέχει πράγματι ενδείξεις για την ύπαρξη, τότε, στη δασοστέππα, συγγενικών αγροτικών πολιτισμών, έντονα χρωματισμένων με μια ισχυρή σκυθική επιρροή. Πρόκειται για «καλλιεργητές», αλλά και για «Σκύθες» ταυτόχρονα. Ο κύριος όγκος των αγροτών ήταν εγκατεστημένος στην περιοχή του Δνείπερου και του Βορυσθένη. Αυτοί οι «Σκύθες-αγρότες» διεξήγαγαν σε τέτοιο βαθμό ένα δραστήριο εμπόριο με τους Έλληνες, ώστε ακόμη και η ελληνική πόλη Ολβία έφερε την εποχή εκείνη και δεύτερο όνομα- «Βορυσθενεϊτέων εμπόριον» (Ηροδ. ΙV-17), αν και η πόλη δεν ήταν κτισμένη στον Βορυσθένη. Ο χάρτης των αρχαίων εξαγωγών δείχνει καθαρά, πως το επίκεντρο του εμπορίου με τους Έλληνες ήταν αρχαιολογικά συμπλέγματα Κιέβου- Τιγιασμίνσκ, που εκτεινόταν κατά μήκος του Δνείπερου, σε  μια έκταση 400 χλμ.

     Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η χώρα των «Σκυθών-καλλιεργητών» ή «Βορυσθενεϊτέων» εκτίνεται από τον ποταμό Παντικάπη (με τον οποίο πρέπει να υπονοήσουμε τον σημερινό Βόσκλ), προς βορράν, πάνω από το ρεύμα του Βορυσθένη, επί έντεκα ημέρες. Πάνω από αυτούς, (τους Βορυσθενεϊτες), εκτείνεται μια εκτεταμένη έρημος (Ηρόδοτος IV -18). Οι αρχαιολογικές ομάδες το Κιέβου και του Τιγιασμίνσκ με εκπληκτική ακρίβεια αναπαρέστησαν την περιγραφή του Ηροδότου: 11 ημερών πλους αποτελεί σχεδόν 400 χλμ., και βορεινότερα του Κιέβου, εκτείνεται πράγματι μια έρημη, αραιοκατοικημένη, ελώδης έκταση.

     Καμιά άλλη αρχαιολογική κουλτούρα δεν ταυτίζεται με τους αγρότες του Δνείπερου του Ηροδότου,-ενώ το σύμπλεγμα των σκυθικών μνημείων του Κιέβου πληροί όλες τις προϋποθέσεις, και με τη θέση του στον Βρυσθένη και με την έκτασή του, και με την αγροτική του οικονομία, και με τους ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς του με την Ολβία.

     Τα προαναφερθέντα δύο παραδείγματα αποδεικνύουν ότι μια νέα «ανάγνωση» του Ηροδότου μπορεί να μας οδηγήσει σε νέες, βάσιμες αναθεωρήσεις των ιστορικών δεδομένων.

     Η αντιπαραβολή των σημειώσεων του Ηροδότου με την αρχαιολογική γεωγραφία, μας πείθει ακόμη μια φορά για την ευσυνειδησία του «Πατέρα της Ιστορίας». Άδικα ο Πλούταρχος επιτίθεται στον Ηρόδοτο και του αμφισβητεί την έρευνα της αλήθειας. Όλα όσα αφορούν στην εκστρατεία του Δαρείου στη Σκυθία και την περιγραφή των λαών της χώρας αυτής, αποδεικνύονται πέρα ως πέρα ακριβή.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αναφερόμενοι από τον Ηρόδοτο δύο μύθοι σχετικά με την καταγωγή των δύο διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού της Σκυθίας. Οι Έλληνες που ζούσαν στις όχθες της Μαύρης Θάλασσας και συνεπώς συνόρευαν με το μισό, το νομαδικό-κτηνοτροφικό πληθυσμό της Σκυθίας, ανέφεραν στον Ηρόδοτο ότι οι Αγαθύρσοι, οι Γελωνοί και οι Σκύθες προέρχονταν, σύμφωνα με το θρύλο, από τους τρείς γιούς του Ηρακλή και της Έχιδνας. Η συνάντηση αυτή του Ηρακλή με τη θεά με τα πόδια φιδιού, είχε πραγματοποιηθεί στην εκβολή του Δνείπερου. Οι γιοί του Ηρακλή,  για να δώσουν τέρμα στις διαφωνίες τους, παραβγήκαν ποιος θα τεντώσει το τόξο του πατέρα-ήρωα ΄ όποιος κατάφερνε να πετύχει, θα έπαιρνε την πατρική γη, στο κάτω τμήμα του Δνείπερου. Το τόξο κατάφερε να τεντώσει μόνο ο Σκύθης, ο νεώτερος γιός. «Τον δε νεώτατον αυτών Σκύθην επιτελέσαντα καταμείναι εν τη χώρη» (Ηρόδοτος ΙV -10). Τότε τα αδέλφια του εκπατρίστηκαν,-ο Αγάθυρσος δυτικά προς τα Καρπάθια, και ο Γελωνός στη χώρα των Βουδινών. Αυτός ο γενεαλογικός μύθος γεννήθηκε, ασφαλώς, ανάμεσα στους «βασιληϊους» Σκύθες-νομάδες, που κατείχαν την περιοχή στις όχθες του κάτω Δνείπερου, από το πετρώδες τμήμα (όπου βρίσκονται οι τάφοι των προγόνων), μέχρι τη θάλασσα.

     Ο άλλος μύθος που αναφέρει ο Ηρόδοτος, είναι, προφανώς, έκδοση των Σκυθών-Βορυσθενεϊτέων και εκπροσωπεί τις αγροτικές φυλές της Μέσης Παραδνειπέρειας περιοχής. Στο μύθο αυτό γίνεται λόγος για τρία αδέλφια, γιούς του Ταργίταου. Αντικείμενο του αγώνα αυτών αδελφών δεν είναι πιά το σκυθικό τόξο, αλλά τα ιερά, χρυσά, γεωργικά εργαλεία, «άροτρόν τε και ζυγός και σάγαρις και φιάλη» (Ηροδ. ΙV-5).Στον αγώνα νίκησε ο νεώτερος γιός Κολάξαϊς.

     Όλοι γενικά οι λάτρεις των αγροτικών συμβόλων έφεραν το όνομα «Σκολότες», αλλά οι Έλληνες, παρατηρεί ο Ηρόδοτος, τους ονόμαζαν «Σκύθες» (Ηροδ. ΙV-6).

     Είναι ενδεχόμενο οι γεωργοί, κάτοικοι της δασοστέππας Σκολότες, που ζούσαν στο νότο του Κιέβου και είχαν δημιουργήσει το δικό τους, ξεχωριστό από τους Σκύθους, γενεαλογικό μύθο, να έχουν σχέση με τις προσλαβικές φυλές, που είχαν εγκατασταθεί σ’ αυτή τη δασοστέππα πολύ πρίν ζήσει ο Ηρόδοτος. Αυτό θα μπορούσε, ενδεχομένως, να δώσει μια ερμηνεία στο φαινόμενο των άφθονων δανεισμών από τη σκυθική γλώσσα, που έχουν εντοπισθεί στις γλώσσες των ανατολικών Σλάβων.

     Το ταξίδι του Ηροδότου στη Σκυθία επλούτισε την Επιστήμη όχι απλά και μόνο με λεπτομέρειες σχετικές με την περσική εκστρατεία του 514 π. Χ., αλλά και με σημαντικές ιστορικές πληροφορίες σχετικά με τις φυλές και τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης κατά τους 6^ο και 5^ο π. Χ. αιώνα μέχρι σήμερα.

          Μετάφραση από τα ρωσικά

ΒΙΒΕΤ ΤΣΑΡΛΑΜΠΑ-ΚΑΚΛΑΜΑΝΗ

ΜΠΟΡΙΣ ΑΛΕΞ. ΡΙΜΠΑΚΩΦ, περιοδικό Νέα Εστία τχ. 1219/15-4-1978, σ.521-524, Το ταξίδι του Ηροδότου στη Σκυθία.

*Ο Μπ. Ριμπακώφ είναι εξέχων σοβιετικός επιστήμων, αρχαιολόγος και ιστορικός, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Ε.Σ.Σ.Δ. και διευθυντής του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας της Ακαδημίας. Έχει γράψει θεμελιώδους σημασίας επιστημονικές εργασίες για την κοινωνικο-οικονομική και πολιτική ιστορία των ανατολικών Σλάβων και της Αρχαίας Ρωσίας, για την ιστορία των αρχαίων ρωσικών πολιτισμών, της τέχνης, των επαγγελμάτων. Ο Ριμπακώφ είναι ακόμη μέλος της Τσεχοσλοβακικής και της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών και επίτιμος δόκτωρ του Πανεπιστημίου του Κράκοβο (Πολωνία), μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς Ενώσεως Προϊστορικών Επιστημών, καθώς και μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Σλαβολόγων. Ο Μπορίς Ριμπακώφ θεωρείται αυθεντία στον τομέα του και τα άρθρα και οι έρευνές του συχνά αποτελούν επιστημονικό γεγονός παγκόσμιας αναγνώρισης.- Β. ΤΣ. ΚΑΚΛ.

--

Σημειώσεις:

     Ηροδότου Θουρίου ιστορίης απόδεξις ήδε, ως μήτε τα γενόμενα εξ ανθρώπων τω χρόνω εξίτηλα γένηται, μήτε έργα μεγάλα τε και θωμαστά, τα μεν Έλλησι, τα δε βαρβάροισι αποδεχθέντα, ακλέα γένηται, τα τε άλλα και δι’ ήν αιτίην επολέμησαν αλλήλοισι.

       Την Κυριακή των εκλογών, 7 Ιουλίου, η έγκριτη παραδοσιακή κυριακάτικη εφημερίδα «Το  Βήμα» όπως κάνει εδώ και αρκετό διάστημα (δες την πολύτομη σειρά φιλοσοφίας, αρχαίας και ρωμαϊκής ιστορίας του ιταλού συγγραφέα Ουμπέρτο Έκο) άρχισε να προσφέρει στους αναγνώστες της, τόμους των Ιστοριών του πατέρα της Ιστορίας Ηροδότου. Στην σειρά «ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ». Τόμος πρώτος, η «ΚΛΕΙΩ», η πρώτη των ιστοριών Ηροδότου του Αλικαρνασέως, σε εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Γαβριήλ Ν. Συντομόρου. Την ειδική αυτή έκδοση της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ», την γενική επιμέλεια της σειράς την έχουν οι: Δημήτρης Λυπουρλής, Θ. Μαυρόπουλος, Κωνσταντίνος Ζήτρος. Την στοιχειοθεσία ο Κώστας Κορδαλής και τον σχεδιασμό εξωφύλλου ο Τάσος Φαρμάκης. Όπως αναφέρεται στις μέσα σελίδες του βιβλίου: «Η παρούσα έκδοση είναι πιστή αναπαραγωγή των σελίδων 1-431 του βιβλίου «Ηρόδοτος, Κλειώ», Εκδόσεις Ζήτρος, 2009. Ο τόμος περιλαμβάνει μια πολυσέλιδη και επαρκέστατη Εισαγωγή σελίδες 9-191 και το Αρχαίο κείμενο-μετάφραση σελίδες 193-431.

Η Εισαγωγή έχει  τις εξής ενότητες:

Α. Το δώρο της Ήρας, σ.9-10

Β. Ο Ηρόδοτος εν μέσω ομοτέχνων και μελετητών του, σ.10-43

Γ. Η Ηροδότεια «Κλειώ», σ.43-44

Γ1. Κριτική διείσδυση στο περιεχόμενο του Α΄ Ηροδότειου βιβλίου, σ.44-151

Γ2. Η τεκτονική δόμηση της Ηροδότειας Κλειούς, σ.151-171

1.Το προοίμιο, σ.151-160

2. Η άνοδος και η πτώση της Λυδικής Αυτοκρατορίας, σ.160-171, (ΙΙα. Η προλογική ενότητα του λυδικού λόγου. ΙΙβ. Ο κεντρικός κορμός του Λυδικού λόγου. ΙΙγ. Η κατακλείδα του Λυδικού λόγου)

3. Ο Κύρος και οι Πέρσες του, σ.172-191,  (ΙΙΙα. Η δεύτερη άλωση της Ιωνίας, σ.178-180. ΙΙΙβ. Η ύστερη ιστορία του Κύρου,σ.180-185, ΙΙΙγ. Ο θάνατος του Κύρου), σ.185-191.

     Η δική μου γενιά, γενιά του 1980, πρωτοδιάβασε το έργο του Πατέρα της Ιστορίας ( Pater Historiae) όπως τον απεκάλεσαι ο ρωμαίος ρήτορας Κικέρων (Cicero) από τις παλαιές-μετά την μεταπολίτευση αριθμημένες εκδόσεις «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ» Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ. Αυτά του μικρού μεγέθους πολυσέλιδα βιβλία «τσέπης» των εκδόσεων Ε. & Μ. Ζαχαροπούλου  Ε.Π.Ε. κεντρική διάθεση Αρσάκη 6 Αθήνα, που κόστιζαν τότε 150/200 παλαιές δραχμές. Με εξώφυλλο του γ. βαλαβανίδη. Οι πολύτομες αριθμημένες σειρές περιλαμβάνουν το έργο (ή μέρος) των αρχαίων ελλήνων ιστορικών, των ρητόρων, των φιλοσόφων, των δραματουργών, των ποιητών και άλλων ελλήνων συγγραφέων. Περιμέναμε με λαχτάρα και αγωνία, νομίζω κάθε εβδομάδα, κάθε δεκαπέντε ημέρες; δεν θυμάμαι ακριβώς, μετά την παρέλευση τόσων δεκαετιών, να αγοράσουμε από τα περίπτερα ή τα πρακτορεία τύπου, τα χρήσιμα αυτά βιβλία, που ήταν η πρώτη μας ουσιαστική επαφή (αρχαίο κείμενο και μετάφραση) με το ολοκληρωμένο έργο των αρχαίων συγγραφέων. Μεγάλη η εκδοτική αυτή προσφορά των εκδόσεων Ζαχαρόπουλος. Όπως και της άλλης του σειράς, Βασική Βιβλιοθήκη. Πασίγνωστες ήταν τότε μόνο (;) οι δύο εκδόσεις της Ακαδημίας Αθηνών, με το έργο «Συμπόσιο» του Πλάτωνος με την εισαγωγή του κλασικού φιλόλογου Ιωάννη Συκουτρή και το έτερο «Περί Ποιητικής» του Αριστοτέλους σε μετάφραση Σίμου Μενάρδου και εισαγωγή, κείμενο και σχόλια του Ιωάννη Συκουτρή που κυκλοφορούσε από το Βιβλιοπωλείο και τις εκδόσεις Εστίας στην Σόλωνος στην Αθήνα. Σποραδικά, συναντούσαμε στο εμπόριο ή σε παλαιοπωλεία της εποχής, βιβλία με έργα ελλήνων αρχαίων συγγραφέων από τις εκδόσεις «Πάπυρος» ή και ορισμένα λιλιπούτεια μικρά καφέ χρώματος βιβλιαράκια που περιείχαν μόνο την μετάφραση του αρχαίου κειμένου από γνωστούς έλληνες ποιητές και συγγραφείς, βλέπε Κώστας Βάρναλης, Νίκος Καζαντζάκης κλπ., από τις προδικτατορικές εκδόσεις του Γεωργίου Φέξη.                
         Στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, το λύκειο, διδασκόμασταν συγκεκριμένα αποσπάσματα, παραδειγματικής και ηθικοπλαστικής φύσεως και αγωγής κείμενα αρχαίων συγγραφέων. Μικρά ενδεικτικά κείμενα στην αρχαία γλώσσα, σε καθαρευουσιάνικη μετάφραση και σχολιασμό. Στην δε περίοδο των πολλαπλών και συνεχών σχολικών εξετάσεων, χρησιμοποιούσαμε τα περιβόητα «λυσάρια», που έκρυβε κάθε μαθητής στην τσάντα του ή τα δανειζόμασταν ο ένας από τον άλλον. Κυκλοφορούσαν τότε, και ορισμένα ορθογραφικά λεξικά της καθαρεύουσας. Φημισμένο ήταν το Λεξικό της Δημοτικής Γλώσσας του Δημητράκου ένα πολύτομο Λεξικό, το οποίο δίδονταν μαζί με την Εγκυκλοπαίδεια Δομή. Νομίζω αρκετές δεκαετίες μετά, κυκλοφορούσε στο εμπόριο ξεχωριστά από την εγκυκλοπαίδεια, κόστιζε φυσικά, για τα πενιχρά τότε χαρτζιλίκια μας Αν επίσης η μνήμη δεν με απατά, κυκλοφορούσε και ένα μονότομο αρκετά ογκώδες λεξικό του Δημητράκου, όπως και ένα των εκδόσεων Πάπυρος. Οι τυχεροί και οικονομικά περισσότερο εύρωστοι της γενιάς μου, είχαν στην κατοχή τους το σημαντικό ακόμα και σήμερα, «ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ» των Henry G. Liddell- Robert Scott, που κυκλοφορούσε από τις εκδόσεις του Ιωάννου Σιδέρη. Και αγοράζαμε σε τεύχη την γνωστή παλαιά εγκυκλοπαίδεια του «Ηλίου».                                                            
Να υπενθυμίσουμε κάτι γνωστό, ότι η δική μας γενιά τουλάχιστον, (δεν μπορώ να μιλήσω για την γενιά του 1970), είμασταν μπερδεμένοι γλωσσικά. Επικρατούσε στην δημόσια εκπαίδευση ένας «αχταρμάς προφορικού και γραπτού λόγου», και εκπαιδευτικά αναγνωστικού. Στις μεταξύ μας συνομιλίες και στα σπίτια μας, μιλούσαμε την Δημοτική σε όλες της τις γλωσσικές και λεκτικές εκδοχές, στην δημόσια εκπαίδευση και αγωγή είχαμε την διδασκαλία της Καθαρεύουσας, που ήταν ένα παράξενο μάλλον κράμα γλωσσικής αποτύπωσης και προφορικής εκφοράς, που διδασκόμασταν από τα μικρά τα μας και παράλληλα, μαθαίναμε το συντακτικό και την γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής του Αχ! Τζάρτζανου, όπως λέγαμε μεταξύ μας χαριτολογώντας, των εκδόσεων ΟΕΔΒ. (Όποιος Διαβάζει Είναι Βλάκας, και, Όταν Έχω Διάβασμα Βαριέμαι), έτσι ερμηνεύαμε το ΟΕΔΒ με το χαρτόσημο με την Κουκουβάγια που είχαν οι τελευταίες μέσα σελίδες των δημόσιων εκπαιδευτικών βιβλίων. Οι γραμματικές καταλήξεις άλλαζαν κατά την επιθυμία των δασκάλων ή των καθηγητών όπως και το λεξιλόγιο. Επικρατούσε ένα μπέρδεμα στο μικρό μυαλουδάκι μας γλωσσικής καθαρευουσιάνικης εθνικής υπερηφάνειας, αλλά ακαταλαβίστικων γλωσσικών εκφορών και τύπων. Γιαυτό, όσα αρνητικά και να έγραψαν εναντίον του, όσα και αν του «έσουραν» πολιτικά, οι ιθύνοντες της εποχής, οφείλουμε ευγνωμοσύνη στον κυρό πρωθυπουργό Γεώργιο Ι. Ράλλη της Νέας Δημοκρατίας, που με τις ορθές, χρήσιμες και χρηστικές συμβουλές και προτροπές καθηγητών και επιστημόνων όπως ο Ιωάννης Κακριδής, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, και ένα ανθρώπινο επίσης επιτελείο σημαντικών επιστημόνων και καθηγητών, γλωσσολόγων που προέρχονταν αν δεν λαθεύω, από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, νομοθετήθηκε επιτέλους η καθιέρωση της Δημοτικής Γλώσσας στο Δημόσιο. Πρότεινε δηλαδή, οι καθηγητές και οι επιστήμονες στην τότε πολιτική ηγεσία, την εφαρμογή της γλωσσικής μεταρρύθμισης, και η κυβέρνηση του Γεωργίου Ι. Ράλλη αποδεχόμενη, προέβει με τον Νόμο309/1976 στην Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση. Καθιερώθηκε στο Δημόσιο η Δημοτική Γλώσσα, στηριζόμενη στους κανόνες και τις αρχές της Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανώλη Τριανταφυλλίδη. Η αναβάθμιση αυτή της ελληνικής δημόσιας παιδείας, είχε τις καταβολές της στην γνωστή ιστορικά προδικτατορική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του πειραιώτη παιδαγωγού Ευάγγελου Παπανούτσου, επί κυβερνήσεως Ενώσεως Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου που δεν ολοκληρώθηκε λόγω των Ιουλιανών. Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1976, τερμάτισε ένα διαχρονικό πρόβλημα στην πατρίδα μας, αυτό του γλωσσικού μας ζητήματος, που από τις αρχές της μεσοπολεμικής περιόδου στην χώρα μας μέχρι το 1976, ταλάνιζε τον δημόσιο λόγο και την πολιτική, και δημιούργησε πάμπολλες διχογνωμίες και διχαστικές αναστατώσεις τόσο σε πολιτικό όσο και σε εκπαιδευτικό επίπεδο, αλλά και μέσα στους χώρους των λογοτεχνών. Από τα γνωστά Ευαγγελικά, το περιοδικό «Νουμάς» όργανο των Δημοτικιστών, τις μη ομιλούμενες γλωσσικές θέσεις του δημοτικιστή συγγραφέα Γιάννη Ψυχάρη, ή τις αμίλητες γλωσσικές θέσεις του πειραιώτη ποιητή Αλέξανδρου Πάλλη, την Φωνητική γραφή άλλων, ακραίων δημοτικιστών, ένα μεγάλο ποτάμι αντίδρασης, κοινωνικών αναταραχών, διαδηλώσεων, πολιτικών υστερικών φωνών, διώξεων και απαγορεύσεων, έρρεε στην χώρα και εμπόδιζε κάθε αλλαγή και πρόοδο στην εκπαίδευση και στην κοινωνία. Από τους γνωστότερους αρχαιόπληκτους των αρχών του προηγούμενου αιώνα ήταν ο καθηγητής Μιστριώτης. Η εκπαιδευτική και γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976 ήταν ένας επιβεβλημένος κομβικός σταθμός αλλαγής, απαραίτητος τόσο ιστορικά όσο και κοινωνικά. Ακόμα και σοβαροί νεότεροι επιστήμονες και ιστορικοί, όπως ο δάσκαλος και συγγραφέας Σαράντος Καργάκος, μίλησαν θετικά για την Εκπαιδευτική και Γλωσσική Μεταρρύθμιση που συντελέστηκε στην πατρίδα μας το 1976. Κάτι που μας φανερώνει, ότι αν υπάρχει πολιτική βούληση, αν υπάρχουν «φωτισμένα μυαλά» και δεν επικρατούν εθνικιστικές πολιτικές και κοινωνικές αγκυλώσεις, και ηγούνται άτομα με ανοιχτή σκέψη και λειτουργική χρηστικότητα των δημόσιων παρεμβάσεων, στις διάφορες θέσεις της Δημόσιας Διοίκησης, τα «θαύματα» γίνονται. Έστω και ασθμαίνοντας. Παρενθετικά, ακόμα να θυμίσουμε, ότι γράφονταν και σχολιάζονταν στον δημοσιογραφικό τύπο της εποχής, ότι τα εκδοτικά συγκροτήματα και οι εφημερίδες επέβαλλαν και το μονοτονικό στην Κυβέρνηση, για να γλυτώσουν χρήματα στην εκτύπωση των δημοσιογραφικών τους εκδόσεων. Το 1986 η εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» κυκλοφόρησε ένα μικρό 16σελιδο ανάτυπο από την εφημερίδα, το Γεωργίου Ι. Ράλλη, Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1976. Κυκλοφόρησαν κατόπιν εκατοντάδες μελέτες και βιβλία γράφτηκαν δεκάδες άρθρα που αναφέρονται στο γλωσσικό μας ζήτημα. Η καθιέρωση πάντως της Δημοτικής, βοήθησε τις επόμενες γενιές να μιλήσουν και να γράψουν καλύτερα, παρά τις αντιδράσεις για την υποτίμηση ή παραμερισμό της αρχαίας ελληνικής. Εξάλλου, σήμερα μιλάμε και γράφουμε μια μεικτή γλώσσα. Μην παραγνωρίζοντας ότι και το λεξιλόγιο της Δημοτικής Γλώσσας είναι τεράστιο. Βλέπε το Έπος του Ερωτόκριτου, τα Δημοτικά και Ακριτικά Τραγούδια, τα Ληστρικά Μυθιστορήματα, την Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη και άλλα έργα της δημώδους και λόγιας ελληνικής γραμματείας. Βλέπε επίσης, το πολύτομο Λεξικό της Μεσαιωνικής Γλώσσας του Εμμανουήλ Κριαρά, που μας υπενθυμίζει τον πλούτο, το εύρος, την ποικιλία την πολυχρωμία, της Δημοτικής και τους θησαυρούς που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτήν. Την γλώσσα του Λαού. Και όχι των γραμματιζούμενων. Υπάρχουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, εννοώ ότι ορισμένα δημοσιογραφικά έντυπα του κομμουνιστικού χώρου, χρησιμοποιούν μια δημοτική ακραία, πχ. του Γιούνη, μια δημοτική, που ξεπερνά τα όρια της πρωτογενούς πηγής της και αναφορών της. Είναι μια δημοτική που επίσης δεν μιλιέται, απλά ιδεολογικοποιείται ως γλώσσα για αλλότριες επιδιώξεις. Ένα επίσης, στρωτό και αποδεκτό γλωσσικό παράδειγμα κοινής χρήσης μέσα στην λογοτεχνία, της παράλληλης χρήσης καθαρεύουσας και δημοτικής είναι το μυθιστορηματικό έργο του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ενώ η ποιητική γλώσσα του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, ενώ θαυμάζεται και ακούγεται ωραία, μάλλον δεν μιλιέται. Έμεινε μόνο στην ποιητική της εκφορά και αποτύπωση από τα χέρια ενός μεγάλου έλληνα ποιητή. Εύρος δημοτικού πλούτου έχει και ο ποιητικός λόγος του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, μεικτού λόγου συναντάμε στο ποιητικό έργο του νομπελίστα μας Οδυσσέα Ελύτη. Στρωτή, προσεγμένη διπλωματικά αποτυπωμένη έχουμε στο έργο του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Η Δημοτική γλώσσα και οι θησαυροί της αντλούνται από πολλές φανερές και υπόγειες πηγές. Τον λαϊκό λόγο των ανωνύμων ελλήνων, τον καλλιέργησαν και τον «συμπλήρωσαν» οι λογοτέχνες και οι ποιητές μας. Χωρίς να παραγνωρίζουν την πρωταρχική πηγή που είναι η αρχαία ελληνική. Οι εποχές όμως και οι συνθήκες άλλαξαν. Η ανθρώπινη Ιστορία και περιπέτεια, δεν σταματά σε παρελθόντα γλωσσικά περιβάλλοντα. Η αρχαία ελληνική γραμματεία και η λατινική, είναι ο Κόσμος του παρόντος παρελθόντος, η δημοτική είναι του παρόντος και του μέλλοντος.

     Επανερχόμενος στον πατέρα της ιστορίας ,τον Ηρόδοτο και τις «Ιστορίης απόδειξις» ( Οι Αλεξανδρινοί χώρισαν το έργο του σε 9 βιβλία, δίνοντάς τους το όνομα των Μουσών), οι εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλος, κυκλοφόρησαν σε 9 μικρούς τόμους το έργο του. Σε εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια Ευάγγελου Πανέτσου.. Σαν επιμελητής έκδοσης αναφέρονταν το όνομα του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου και του Ευάγγελου Παπανούτσου. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στο ότι, πέρα από την μετάφραση του Ευάγγελου Πανέτσου, δημοσιεύονταν και μια δεύτερη μετάφραση καθαρά στην δημοτική γλώσσα. Είχαμε δηλαδή την δυνατότητα να διαβάσουμε το έργο σε δύο μεταφραστικές εκδοχές. Σημαντικό εκδοτικό επίτευγμα για την εποχή του, όχι μόνο γλωσσικό. Την επιμέλεια της δημοτικής μεταφραστικής δεύτερης αυτής εκδοχής των Ιστοριών του Ηροδότου είχε ο Βάσος Βασιλείου. Ένας αν δεν κάνω λάθος έμπειρος δημοσιογράφος της εφημερίδας «Η Βραδυνή», ο Βασ. Βασ.

Οι τόμοι είναι οι εξής:

ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΤΟΥ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΩΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΒΙΒΛΟΙ Θ (ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΑΙ ΜΟΥΣΑΙ)

Ηρόδοτος μούσαι,

Τόμος Α, αρ. 49. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Ευάγγελος Πανέτσος, μτφ. στη δημοτική Ευ. Καλαμαρά- Φιλιπουπολίτη, Επιμέλεια μεταφράσεων στην δημοτική Βάσου Βασιλείου. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΚΛΕΙΩ (Κεφ. 1-94). Επιμέλεια Έκδοσης Γιάννης Κορδάτος, Δρχ. 150

Προοίμιον

ΜΥΘΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΒΑΡΒΑΡΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΛΥΔΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΟΙΣΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΗΔΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΣΩΝ.- ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΩΝ ΜΗΔΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ

ΠΕΡΣΙΚΑ ΕΘΙΜΑ-ΟΙ ΙΩΝΕΣ, ΑΙΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΔΩΡΙΕΙΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΑΣΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΑΒΥΛΩΝΟΣ

ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΒΑΒΥΛΩΝΩΝ

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΜΑΣΣΑΓΕΤΩΝ

Tόμος  Β, αρ. 65. Εισ., μτφ., σχόλ., Ευάγγελος Πανέτσος, μτφ.. στη δημοτική Νίκη Καλαμαρά- Φιλιππουπολίτη. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΕΥΤΕΡΠΗ (κεφάλαια 1-98). Επιμέλεια μεταφράσεων στη δημοτική Βάσου Βασιλείου, Επιμέλεια Έκδοσης Γιάννης Κορδάτος Δρχ.150

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Η ΦΥΣΙΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ της 26^ης (ΣΑΪΤΙΚΗΣ) ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ

Τόμος Γ, αρ. 71. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΕΥΤΕΡΠΗ, (Κεφάλαια 99-182). Εισαγ. μτφ. σχολ. Ευάγγελος Πανέτσος,  μτφ. στη δημοτική Νίκη Καλαμαρά- Φιλιππουπολίτη. Επιμ. Μτφ. στη δημοτική Βάσος Βασιλείου, Επιμέλεια Έκδ. Γιάννης Κορδάτος, Δρχ. 150

Τόμος Δ, αρ. 79. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΤΡΙΤΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΘΑΛΕΙΑ,  Εισαγ. μτφ. σχολ. Ευάγγελος Πανέτσος, μτφ. στη δημοτική Ευ. Καλαμαρά-Φιλιπουπολίτη. Επιμ. Στη δημ. Βάσος Βασιλείου,  Επιμ. Εκδ. Γιάννης Κορδάτος Δρχ. 150

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΜΒΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΜΒΥΣΗ ΠΡΟΣ Ν. ΚΑΙ Δ.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝ ΜΑΓΩΝ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΒΑΒΥΛΩΝΟΣ

Τόμος Ε, αρ. 94. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ (Κεφάλαια 1-205),  Εισαγ. μτφ., σχολ. Ευάγγελος Πανέτσος, μτφ. Νίκη Καλαμαρά- Φιλιππουπολίτη. Επιμέλεια μεταφράσεων στη δημοτική Βάσου Βασιλείου. Επιμέλεια Εκδόσεως ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ. Δρχ. 150

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΚΥΘΙΑΣ

Ο ΔΑΡΕΙΟΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΕΙ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΚΥΘΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΙΒΥΗΣ

Τόμος ΣΤ΄, αρ. 99. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΠΕΜΠΤΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ.  Εισαγ. μτφ. σχολ. Ευάγγελος Πανέτσος, μτφ. στη δημοτική Νίκη Καλαμαρά- Φιλιππουπολίτη, Επιμέλεια μεταφράσεων στη δημοτική Βάσου Βασιλείου, επιμέλεια εκδόσεως Ευάγγελος Παπανούτσος, Δρχ. 150

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝ ΙΩΝΩΝ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΟΥ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΥ

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

Τόμος Ζ΄, αρ. 100.  ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΕΚΤΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΕΡΑΤΩ. Εισαγ. μτφ. σχολ. Ευάγγελος Πανέτσος, μτφ. στη δημοτική Νίκη Καλαμαρά-Φιλιππουπολίτη. Επιμέλεια μεταφράσεων στη δημοτική Βάσος Βασιλείου. Επιμέλεια Εκδ. Ε. Παπανούτσος, Δρχ. 150

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΔΟΝΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Τόμος Η΄, αρ. 107. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΕΒΔΟΜΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΠΟΛΥΜΝΙΑ (Κεφάλαια 1-72),  Εισαγ. μτφ. σχολ. Ε. Πανέτσος. Μτφ. στη δημοτική Ν. Κ. Φιλιππουπολίτη, Επιμέλεια Β. Βασιλείου. Επιμ. Εκδ. Ε. Παπανούτσος, δρχ. 200

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΠΟΛΕΜΙΚΑΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝ ΑΝΑΜΟΝΙ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΣ

ΑΙ ΜΑΧΑΙ ΕΙΣ ΘΕΡΜΟΠΥΛΑΣ ΚΑΙ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΝ

Τόμος Θ΄, αρ. 108. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΟΓΔΟΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΟΥΡΑΝΙΑ. Εισαγ. μτφ. σχολ. Ε. Πανέτσος, μτφ. στη δημοτική Ν. Κ. Φιλιππουπολίτη, Επιμελ. Β. Βασιλείου, Επιμ. Έκδ. Ε. Παπανούτσος. Δρχ. 200

Ο ΞΕΡΞΗΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΘΗΝΑΣ. Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΟΣ

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΠΛΑΤΑΙΩΝ.

Τόμος Ι΄, αρ. 109. ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΕΝΑΤΗ ΕΠΙΓΡΑΦΟΜΕΝΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ. ΠΙΝΑΞ ΟΝΟΜΑΤΩΝ. Εισαγωγή, Μετάφραση, Σχόλια Ευάγγελος Πανέτσος, μετάφραση στη δημοτική Νίκη Καλαμαρά- Φιλιππουπολίτη, Επιμέλεια μεταφράσεων στη δημοτική Βάσου Βασιλείου, Επιμέλεια Έκδοσης Ευάγγελος Παπανούτσος, Δρχ.200

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΥΚΑΛΗΣ.

     Μετέφερα τα κεφάλαια των τίτλων του έργου των Ιστοριών του Ηροδότου όπως αναγράφονται στους τόμους των εκδόσεων Ι. Ζαχαρόπουλου.            

Σχεδιάγραμμα Βιβλίων-Δομή του Ηροδότειου έργου

Βιβλίο 1 Λυδία, Μήδοι, Περσία, Κύρος. Χρήσιμα Ονόματα και Ημερομηνίες (Ασία)

Λυδία 560-546: Κροίσος, περίοδος βασιλείας στη Λυδία.

Η Λυδία (με βασιλιά τον Κροίσο) πέφτει τελικά στα χέρια των Περσών (με βασιλιά τον Κύρο IΙ).

Περσία Δυναστεία Αχαιμενιδών (550-330, οπότε κατακτήθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο)

Kύρος ΙΙ ή Μέγας, 550-530 (ένωσε τους Μήδους και τους Πέρσες και επέκτεινε την Περσική αυτοκρατορία.

Το 530 ηττήθηκε και σκοτώθηκε από τους Μασσαγέτες) => Καμβύσης ΙΙ (530-522) => Δαρείος Ι (522-486) => Ξέρξης Ι (486-465) => Αρταξέρξης I (465-424)

Ελληνο-Περσικοί πόλεμοι και κατοπινές εξελίξεις

1η Περσική εισβολή στην Ελλάδα => 490: Μάχη Μαραθώνα (Δαρείος Ι)

2η Περσική εισβολή στην Ελλάδα => 480: Mάχη Θερμοπυλών και Σαλαμίνας (Ξέρξης Ι) 479: Μάχη Πλαταιών (Ξέρξης Ι) 454:

Το ταμείο της Δηλιακής Συμμαχίας μεταφέρεται από τη Δήλο στην Αθήνα 450-460:

Ο Ηρόδοτος συγγράφει μεγάλο μέρος των ιστοριών του το 443-429: Περικλής 431-404: Πελοποννησιακός πόλεμος Μυθικές απαρχές διαμάχης Ελλάδας και Ασίας (αρπαγές γυναικών και από τις δύο πλευρές). Κροίσος, βασιλιάς της Λυδίας στο απόγειο της ακμής της (560-546), ο πρώτος που υποδούλωσε Έλληνες της Μικράς Ασίας.

Ο προκάτοχός του, Κανδαύλης, επιδεικνύει τη γυμνή γυναίκα του στον Γύγη, ο οποίος σκοτώνει τον Κανδαύλη κατόπιν παρότρυνσης της γυναίκας του δεύτερου.

Η Δελφική Πυθία προλέγει εκδίκηση στην 5η γενιά των απογόνων του Γύγη.

Ιστορία Αρίωνα και δελφινιού. Επίσκεψη του Σόλωνα του Αθηναίου στις Σάρδεις.

Δίδαγμα Σόλωνα που αψηφάτε από τον Κροίσο.

Ο γιος του Κροίσου, Άτυς, σκοτώνεται από τον Άδραστο στο κυνήγι του κάπρου και έτσι εκπληρώνει το όνειρο του πατέρα του.

Ο Κροίσος ζητεί χρησμό για το αν πρέπει να επιτεθεί στην Περσία.

Αμφίσημη απάντηση Πυθίας. Ο Κροίσος ρωτά το μαντείο ποια πόλη στην Ελλάδα είναι πιο ισχυρή.

Παρέκβαση περί Αθηναϊκής ιστορίας (Πεισίστρατος) και Λακεδαιμονίων.

Ο Κροίσος αγνοεί την προειδοποίηση του Σάνδανη και εισβάλλει στη Συριακή Καππαδοκία. Αιχμαλωτίζεται από τον Κύρο.

Ιστορία για τους Σκύθες που τρώνε τον γιο του Κυαξάρη και φεύγουν στη Λυδία.

Οι Σάρδεις καταλαμβάνονται, ενώ ο μουγγός γιος του Κροίσου μιλά για πρώτη φορά στην προσπάθειά του να σώσει τον πατέρα του (σύνδεση με χρησμό που αποκαλύπτετα αργότερα).

Ο Κύρος χαρίζει τη ζωή στον Κροίσο, αφού ο δεύτερος καλεί τον Σόλωνα ενώ βρίσκεται στην πυρά.

Ο Κροίσος αφηγείται την ιστορία της συνάντησής του με τον Σόλωνα, έχοντας πλέον συνειδητοποιήσει την αξία του διδάγματος του δεύτερου.

Ο Κροίσος συμβουλεύει τον Κύρο.

Η Πυθία ξεκαθαρίζει τους χρησμούς.

Λυδικά έθιμα. Ασσυριακή / Μηδική / Περσική ιστορία.

Οι Ασσύριοι βασίλευαν από το 1229 ως το 709.

Οι Μήδοι επαναστατούν και ενώνονται υπό τη βασιλεία του Δειόκη (704-647).

Φραόρτης (647-625).

Κυαξάρης (625-585).

Οι Σκύθες βασιλεύουν για 28 έτη (634-606).

Ο Αστυάγης ο Μήδος (585-529) παντρεύει την κόρη του με τον Πέρση Καμβύση, επειδή φοβάται ένα όνειρο.

Διατάσσει να σφαχτεί ο γιος του, Κύρος, από τον Άρπαγο, ο οποίος όμως παραδίδει τον Κύρο σε έναν βοσκό. Ο νεαρός Κύρος φέρεται σαν βασιλιάς και οδηγείται στον Αστυάγη.

Όταν ο Αστυάγης μαθαίνει την απάτη, δίνει στον Άρπαγο τον γιο του ως γεύμα.

Ο Άρπαγος ενθαρρύνει τον Κύρο να επαναστατήσει κατά των Μήδων.

Περσικά έθιμα.

Περσικός επεκτατισμός.

Ο Κύρος απειλεί τις 12 Ιωνικές πόλεις του Πανιωνίου.

Η Ιωνία υποδουλώνεται το 545.

Κάρες, Καύνιοι, Λύκιοι. Ο Κύρος επιτίθεται στην Ασσυρία και τη Βαβυλώνα (καταλαμβάνεται το 538). Βασίλισσες Βαβυλώνας: Σεμίραμις, Νίτωκρις. Έθιμα Βαβυλωνίων. O Kύρος επιτίθεται στους Μασσαγέτες. Η βασίλισσα των Μασσαγετών, Τομύρις, προειδοποιεί τον Κύρο, όμως αυτός την αγνοεί και σκοτώνεται (529).

Bιβλίο 2 Αιγυπτιακή και Αφρικανική Ιστορία, Έθιμα, Γεωγραφία. Επίθεση Πέρση βασιλιά Καμβύση (γιου του Κύρου) στην Αίγυπτο. Θρησκευτικές πεποιθήσεις Αιγυπτίων. Νείλος και δέλτα. Παράξενα Αφρικανικά έθιμα. Θεοί (Ίσις, σχέση Ελληνικών και Αιγυπτιακών θεών, τελετουργικά Πελασγών, αναφορά Ομήρου και Ησιόδου που λέγεται ότι έζησαν 400 χρόνια πριν). Τοπικές εορτές (για τον Βούσιρι κ.ά.). Τοπικά ζώα (ιπποπόταμοι, φτερωτά φίδια κ.ά.). Αστρολογία και ταφικά έθιμα.Αρχαία ιστορία. Η περιτομή ήρθε από την Αίγυπτο. Η Ελένη βρισκόταν στην Αίγυπτο με τον Πρωτέα σύμφωνα με τους Αιγυπτίους (αντίθετα με την αφήγηση του Ομήρου). Αθανασία της ψυχής (3.000 χρόνια). Πυραμίδες του Χέωπα. Εισβολή Αιθιόπων. Ψαμμήτιχος, Νεκώς, Ψάμμις, Απρίης. Ο Άμασις αγαπούσε τους Έλληνες και τους χάρισε την πόλη Ναύκρατη.

Βιβλίο 3 O Καμβύσης κατακτά την Αίγυπτο. Δαρείος. Θάνατος του Καμβύση. Σμέρδις. Διαφωνία των Περσών σχετικά με το καλύτερο πολίτευμα. Τελικά επιλέγουν ως βασιλιά τον Δαρείο. Δαρείος και 20 Περσικές σατραπείες.

Βιβλίο 4 Σκύθες και εκστρατείες Δαρείου. Ευρωπαίοι. Ο Δαρείος αποτυγχάνει να κυριεύσει τη Σκυθία. Χαρακτηριστικά Σκυθών (νομάδες). Ελληνικές αποικίες στη Λιβύη. Οι Πέρσες εισβάλλουν στη Λιβύη.

Βιβλίο 5 Ιωνική επανάσταση (Αρισταγόρας από τη Μίλητο). Η Περσία κυριεύει τη Θράκη και τους Παίονες. Ιωνική επανάσταση (Αρισταγόρας από τη Μίλητο). Σπαρτιατική ιστορία. Ιστορία Πεισιστρατιδών στην Αθήνα. Προηγούμενες διαμάχες μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Αθηναίοι τύραννοι και δημοκρατία. Ξεκινά η διαμάχη μεταξύ Δαρείου και Αθήνας.

Βιβλίο 6 Καταστολή Ιωνικής επανάστασης. Μάχη Μαραθώνα (490). Η Μίλητος κυριεύεται και η Ιωνική επανάσταση καταστέλλεται. Πτώση Θράκης, Άθω, Μακεδονίας. Αντιπαλότητα μεταξύ των Σπαρτιατών Κλεομένη και Δημάρατου. Διαμάχη Αθήνας-Αίγινας. Οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς νικούν τους Πέρσες στον Μαραθώνα (Μιλτιάδης).

Βιβλίο 7 Ξέρξης. Μάχη Θερμοπυλών (480). Θάνατος Δαρείου. Βασιλεία Ξέρξη. Εισβολή στη Θράκη και τη Θεσσαλία. Η Αθήνα και η Σπάρτη ενώνουν τις δυνάμεις τους. Ναυάγια Περσών εξαιτίας καταιγίδας στη Μαγνησία. Ήττα Λεωνίδα στις Θερμοπύλες.

Βιβλίο 8 Ναυμαχία Σαλαμίνας (480). Μάχη στο Αρτεμίσιο. Επιθέσεις στη Φωκίδα, τη Βοιωτία, τους Δελφούς, τις Πλαταιές και την Αθήνα. Νίκη Ελλήνων στη Σαλαμίνα.

Βιβλίο 9 Μάχη Πλαταιών (479). Ελληνική νίκη στις Πλαταιές (Μαρδόνιος, 479). Ελληνική επίθεση στη Θήβα. Ελληνική νίκη στη Μυκάλη και πολιορκία Σηστού. Υπενθύμιση προειδοποίησης Κύρου σχετικά με τον αυτοκρατορικό επεκτατισμό.

--

Δομικά Στοιχεία του Ηροδότειου έργου

• Εύθραυστη και ρευστή κατάσταση ανθρώπινης τύχης. Κυκλική αντίληψη ιστορίας.

• Θεϊκός φθόνος (Νέμεσις).

• Μοίρα-πεπρωμένο (χρησμοί, ‘τέρατα’, όνειρα).

• Σοφοί συμβουλάτορες (Σόλων, Κροίσος κ.ά.).

• Νόμοι (< νομίζω) = έθιμα, παραδόσεις, ανθρώπινες συμβάσεις. Δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής και της εθνικής ταυτότητας. Οι νόμοι διαμορφώνουν τον εθνικό χαρακτήρα και είναι την ίδια στιγμή ρευστοί, μπορούν δηλαδή να αλλάξουν (είτε από συνειδητή επιλογή είτε κατόπιν εξαναγκασμού), ενώ σε κάποιο βαθμό μπορεί να συνδέονται και με το φυσικό-γεωγραφικό περιβάλλον. Ερμηνευτική αξία στο έργο του Ηροδότου.

• Ρόλος φυσικού περιβάλλοντος (ιατρικά συγγράμματα 5ου αι. π. Χ.).

• Σχέση και αλληλεπίδραση Ελλήνων και βαρβάρων.

• Σχέση και αντιπαλότητες Ελληνικών πόλεων.

      Η Ηροδότεια βιβλιογραφία είναι αρκετά μεγάλη και σημαντική. Ιδιαίτερα η ξενόγλωσση, στην οποία στηρίχτηκαν και ορισμένοι έλληνες ερευνητές και μελετητές του έργου του. Ο Ηρόδοτος, μπορεί να μην χαίρει ίσως του σεβασμού που χαίρει ο Θουκυδίδης, να γράφονται πολλά και ορισμένες φορές αρνητικά για την ιστορική εγκυρότητα των πηγών του, για το αν πολλές του παρεκβατικές ιστορίες και αφηγήσεις είναι αληθινές ή είναι προϊόν μυθοπλασίας, στο κατά πόσο υπερβάλει στην περιγραφή των διηγήσεών του, αν υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων που μας περιγράφει, αν αντέγραψε από παλαιότερες ιστορικές πηγές που δεν μας έχουν διασωθεί, δεν γνωρίζουμε ξεκάθαρα τις πρώτες πηγές που στηρίχτηκε, κλπ., θέματα και ζητήματα που αφορούν ίσως περισσότερο τους ερευνητές του έργου του, τους επιστήμονες και τους ειδικούς όχι μάλλον τους απλούς αναγνώστες των Ιστοριών του, που απολαμβάνουν το έργο και τη γραφή του. Όμως, δεν μπορεί να του αμφισβητήσει κανείς ότι οι Ιστορίες του, είναι μια μεγάλη και πλούσια δεξαμενή πληροφοριών και ιστορικών στοιχείων, εθνογραφικών και λαογραφικών πληροφοριών ξένων, μη ελληνικών λαών της εποχής του, της Μικράς Ασίας, που αν δεν υπήρχε το έργο του, θα είχαν χαθεί ανεπιστρεπτί. Δεν είναι μόνο οι Περσικοί Πόλεμοι, είναι οι αμέτρητες πληροφορίες που μας παράσχει για την κοινωνία των απλών κατοίκων, των πολιτών, των διαφόρων λαών και εθνοτήτων, των νομάδων, ο έλληνας περιηγητής, ο πατέρας της ιστορίας. Των εθίμων και των ηθών τους, των θρησκευτικών τους πιστεύω, των τελετουργιών, των μυήσεων στα μυστήρια, των προλήψεων και δεισιδαιμονιών τους, τις δεκάδες υπερβατικές τους δοξασίες. Τα κοινωνικά τους ήθη και έθιμα, τις κοινωνικές και στρατιωτικές τους συνήθειες, τις ατομικές τους συμπεριφορές, στο πως σκέφτονταν και ερμήνευαν τον Κόσμο και την Ιστορία, της εποχής τους. Μας δίνει στοιχεία και πληροφορίες για τους τόπους που εγκαταστάθηκαν οι διάφορες φυλές. Τους εποικισμούς τους. Έχουμε πληροφορίες για την θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία και την οικογένεια, την ανατροφή των παιδιών, τον ρόλο του άντρα. Τον εξελληνισμό των λαών της Μικράς Ασίας, τις γλώσσες τους, (Περσική) τις τοπικές διαλέκτους, τις γλωσσικές προσμείξεις. Μαθαίνουμε για την πολιτική κουλτούρα των Βασιλέων της Ανατολής, τους Κυβερνήτες και τους κατά τόπους κυβερνήτες των περιοχών. Γνωρίζουμε με ιστορική ακρίβεια για τις Περσικές δυναστείες, τα γενεαλογικά τους κληρονομικά δέντρα, τους μάγους της ανατολής, τους ιερείς και τα ιερατεία, τους Πυθικούς χρησμούς, τους λαϊκούς φιλοσόφους. Διαβάζουμε για την οικονομία των πόλεων, των περιοχών, το κάθε μορφής εμπόριο. Τις εμπορικές συναλλαγές και ανταλλαγές μεταξύ των χαμένων σήμερα λαών της εποχής του. Διαβάζουμε πληροφορίες για τους αρχαίους ελληνικούς Θεούς και τα ιερά τους, τα μαντεία τους Δελφοί, και για τους Λωτοφάγους. Θράκες και Ίωνες, Πελασγοί και Θεσσαλοί, Αιγύπτιοι και Ασσύριοι, Σκύθες και άγνωστοί μας Ασιάτες, Αιγινήτες και Βοιωτοί, Θηβαίοι και Καύνιοι, Καρχηδόνιοι και Κορίνθιοι, Κιμμέριοι και Μασσαγέται, Μακεδόνες και Νάξιοι, Πάριοι και Πελοποννήσιοι, Βαβυλώνιοι και Σάμιοι και Φοίνικες, Φωκείς και Χαλκιδείς, Τροιζήνιοι. Και για ποιους λαούς και τόπους δεν μας μιλά η γραφίδα του Ηροδότου. Ο Ηρόδοτος ταξίδεψε στην Μικρά Ασία, στην Αίγυπτο, την Φοινίκη, την Σκυθία, την Μεσοποταμία, την περιοχή του Εύξεινου Πόντου, την Μικρά Ασία, την Ελλάδα, την Περσία, την Λυδία, την Λιβύη. Καταγράφει ονόματα φυλών και λαών, περιγράφει τις αλληλεπιδράσεις των συνηθειών τους. Αποτυπώνει επιτεύγματα ομάδων και ατόμων. Μιλά για τις αιτίες που τους ανάγκασαν να πολεμήσουν ο ένας λαός τον άλλον. Την επιθυμία τους να κυριαρχήσουν, γεωπολιτικά, πολιτικά, στρατιωτικά, οικονομικά στις γύρω περιοχές. Αντλούμε πληροφορίες για τους ΄Ελληνες, τους Έλληνες στρατηγούς που πολέμησαν στους Περσικούς Πολέμους. Βλέπουμε τους στρατηγικούς τους σχεδιασμούς, τις πολιτικές δολοπλοκίες, τις προδοσίες κλπ. Διαβάζουμε για τον Σμέρδι τον μάγο αλλά και τον Όμηρο, τους Πεισιστρατίδες και τα Πυθαγόρια όργια. Τους Πλαταιείς και τον Οτάνη, πενθερό του Ξέρξη, τους Μυσούς και τους Μήδους. Τον Μαρδόνιο και τον Κροίσο, τον Κύρο βασιλέα των Περσών και τον πειραιώτη Θεμιστοκλή, τους Ινδούς και τον ήρωα Ηρακλή, τις Ηράκλειες στήλες, την Έφεσο…..  Ο Ηρόδοτος δεν παύει να μας υπενθυμίζει την πίστη του στους αρχαίους Θεούς:

«Ξείνε, ότι δει γενέσθαι εκ του θεού, αμήχανον αποτρέψαι ανθρώπω΄ ουδέ γαρ πιστευτά λέγουσι εθέλει πείθεσθαι ουδείς» και αλλού, «Δήλα δή πολλοίσι τεκμηρίοισί εστί τα θεία των πρηγμάτων…»

     Ο Ηρόδοτος, είναι η αρχαία των ελλήνων παγκόσμια εγκυκλοπαίδεια για ανθρώπους, τόπους και τοποθεσίες, την φύση, το ζωικό βασίλειο. Είναι ο ιστορικός-ιστοριογράφος και ταυτόχρονα ο παραμυθάς της εποχής του. Είναι πριν από το έργο «χίλιες και μία νύχτες» ίσως. Συγκεφαλαιώνει τον πολιτισμό ενός κόσμου και μιας εποχής, διασώζοντας πράγματα και γεγονότα, ονόματα και συνήθειες, συμπεριφορές ανθρώπων και στιγμιότυπα καθημερινής ζωής, πολεμικά γεγονότα και διπλωματικές ίντριγκες και συμπεριφορές ηγετών και στρατιωτών, έθιμα λαών που σβήνουν μέσα στον χρόνο και που, χωρίς την δική του διάθεση για διάσωση όλου αυτού του πολύστικτου αφηγηματικού υλικού, η επιστήμη της αρχαίας ιστορίας θα ήταν όχι μόνο φτωχότερη αλλά, και λειψή. Η ελληνική αρχαία ιστορία χωρίς τον Ηρόδοτο, αυτόν τον ιστορικό παραμυθά, θα ήταν χωρίς τους απαραίτητους κρίκους της συνέχειάς της. Μπορεί ίσως την ιστορική δόξα να την τράβηξε πάνω του ο επιστημονικότερος και οξυδερκέστερος στις εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις των ανθρώπων, στην ερμηνεία των ιστορικών και πολεμικών συμβάντων, ο Θουκυδίδης, αλλά ο Ηρόδοτος, είναι το πολύχρωμο ποτάμι που μεταφέρει μέσα του πάμπολλα μεταλλεύματα, ιστορικά, εθνογραφικά, λαογραφικά, κοινωνικά, πολεμικά κλπ. που είναι απαραίτητα στην άντληση και ερμηνεία, κατανόηση και σπουδή του αρχαίου κόσμου της εποχής τους. Λαών και εθνοτήτων, πληθυσμιακών ομάδων και νομάδων, συνηθειών και συμπεριφορών ανθρώπων, που χάθηκαν από τον παγκόσμιο χάρτη της ιστορίας και έμειναν μόνο στις σελίδες των Ιστοριών του. Ο Ηρόδοτος, έγινε η φωνή τους, τα βιβλία του είναι τα ηχεία που μεταφέρουν μέχρι εμάς, σήμερα την δική τους ζωή και τα ανδραγαθήματα, την φιλοσοφία και τους οραματισμούς της εποχής τους. Είναι ένας λαϊκός εγκυκλοπαιδιστής πριν από τους γάλλους εγκυκλοπαιδιστές. Και μάλιστα, χωρίς την λόγια επικάλυψη εκείνων. Τίποτα μάλλον δεν είναι πεποιημένο στον Ηρόδοτο. Η ματιά του αγκαλιάζει κάθε τι που η ακτίνα της όρασής του αντιλαμβάνεται ή διαβάζει από τις πηγές που έχει μπροστά του. Δεν αναθεωρεί γεγονότα, δεν παραποιεί, παρατηρεί και περιγράφει,αφηγείται τον κόσμο σαν ένας έλληνας ταξιδευτής που δεν κλείνει τα αυτιά του στις σειρήνες κάθε είδους πληροφοριών ή προγενέστερων διηγήσεων. Οι διηγήσεις του Ηροδότου, είναι το «πρώτο σχολείο» εκπαίδευσης γνωριμίας μας με τον κόσμο της ανατολής και της Μικράς Ασίας. Δεν είναι ο Παυσανίας ο αρχαιολόγος, είναι ο λαϊκός περιηγητής που δεν αρνείται τίποτα και ίσως, δεν πετά τίποτα από τις πληροφορίες που συνάζει και καταγράφει, ακούει και βλέπει, οσμίζεται. Κάτι παρόμοιο στις μέρες μας, συναντάμε σε μεγαλύτερη και ευρύτερη γεωγραφική και ταξιδιωτική κλίμακα με το πολύτομο έργο Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα του Κυριάκου Σιμόπουλου. Η φωνή του Ηροδότου είναι σύγχρονη και επίκαιρη καιν συναντά την γυναικεία φωνή των ταξιδιωτικών περιγραφών της Μαριάννας Κορομηλά. Μιλώ για τις εκπομπές της στο ραδιόφωνο.

     Ο Ηρόδοτος, είναι ίσως για το ευρύ ελληνικό αναγνωστικό κοινό ο μεγάλος δικός μας αγνοημένος. Αυτός που τον σκέπασε η Θουκυδίδεια δόξα. Όμως πριν τον Θουκυδίδη, ο Ηρόδοτος, φώτισε την κοινωνία και την ιστορία της εποχής του με μεράκι και ταξιδιωτική περιέργεια. Με το πάθος της αφήγησης που διαθέτει ένας σύγχρονος εθνολόγος, ένας λαϊκός περιηγητής, που μας αφηγείται, ότι  η συγγραφική του γλώσσα αντέχει και η μνήμη συγκρατεί.

      Ενδεικτικά Χρήσιμα βιβλία και μελέτες για το έργο του Ηροδότου είναι και τα εξής:

Α) ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΟΚΤΩ ΝΟΥΒΕΛΕΣ ΚΑΙ ΤΕΣΣΕΡΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ. Εισαγωγή, μετάφραση και πέντε δοκίμια Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, εκδόσεις Άγρα 2009, σελίδες 265, 18,57 Ευρώ.

Β) Δημήτρης Κουφοβασίλης, ΗΡΟΔΟΤΟΣ Ο πατέρας της Ιστορίας, εκδόσεις Σαββάλας 6/2004, σ. 240, 9,70 Ευρώ

Γ) Reinhold Bichler- Robert Rollinger, ΗΡΟΔΟΤΟΣ Εισαγωγή στο έργο του. Μετάφραση: Μαρία Καίσαρ. Επιμέλεια: Δανιήλ Ι. Ιακώβ, εκδόσεις Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα-Αθήνα 2006, σελ.308, 21,20 Ευρώ

Δ) James Romm, ΗΡΟΔΟΤΟΣ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ. Μετάφραση: Πολύκαρπος Πολυκάρπου. Πρόλογος- Επιμέλεια Έκδοσης: Ανδρέας Μαρκαντωνάτος, εκδόσεις Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός-Αθήνα 2004, σελ.234, 16,90 Ευρώ.

Ε) περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ, εφημερίδα Ελευθεροτυπία αρ.53. 19 Οκτωβρίου 2000. Οι πατέρες της Ιστορίας. Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, ΗΡΟΔΟΤΟΣ Ο ΓΕΝΑΡΧΗΣ, σελ. 6-9.

ΣΤ) περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΚΑ, εφημερίδα Ελευθεροτυπία αρ. 301. 1 Σεπτεμβρίου 2005 
ΗΡΟΔΟΤΟΣ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.

-Βαγγέλης Παναγόπουλος, «ΠΑΤΕΡΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ», ΟΝΟΜΑΣΕ, σ.3

-Φαίδων Μαλιγκούδης, Από την προϊστορία του σλαβικού κόσμου: οι Νευροί του Ηρόδοτου, σ.4

-Νίκος Βαρδιάμπασης, Αντί προλόγου, σ.5

-Ανδρέας Μαρκαντωνάτος, Η σύγχρονη μελέτη του Ηροδότου, σ.6-14

-Χρονολόγιο (Ηροδότου), σ.15

-Ανδρέας Παναγόπουλος, Ο Οτζαλάν της αρχαιότητας στον Ηρόδοτο, σ. 16-19

-Δημήτρη Μαρκαντωνάτου, Μύθος και πραγματικότητα στις «Ιστορίες», σ.21-27

-Ανδρέα Μαρκαντωνάτου, Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, σ. 28-33

-Πρόσωπα, Ηρόδοτος(480-420 π. Χ.). Κύρος (590-529 π. Χ.). Δαρείος (550-486 π.Χ.). Κροίσος (6^ος αι. π. Χ.). Περίανδρος (668-585 π. Χ.). Κλεομένης Α΄ (6^ος -5^ος π.Χ.), σ.34-35.

-Ανδρέας Παναγόπουλος, Ο Ηρόδοτος και οι Σκύθες, σ.36-43.

-Paul  CARTLEDGE, Οι Σπαρτιάτες στον Ηρόδοτο, σ.44-49

-Βιβλιογραφία (Ξενόγλωσση), σ.50.

Αντέγραψα δύο διαφορετικά κείμενα που είχα διαφυλάξει μέσα στις σελίδες των βιβλίων του Ηροδότου καθώς άρχισα να τον διαβάζω ξανά και να χαίρομαι και να απολαμβάνω τις περιπέτειες του. Το προσωπικό του ταξίδι μέσα στον χρόνο και τις εποχές. Είναι ο «δικός μας Μάρκο Πόλο» που μας περιμένει.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 11 Ιουλίου 2019