Η ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΤΡΟΥ Σ. ΣΠΑΝΔΩΝΙΔΗ

Η ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

                       δοκίμιο

εκδόσεις Ίκαρος, Ιούλιος 1955, διαστάσεις 15Χ22,  σ. 128, δραχμές 400. Τυπώθηκε στο τυπογραφείο Ελ. Ι. Ζομπολα- Λένορμαν 42^α΄, για λογαριασμό της εκδοτικής εταιρίας «ΙΚΑΡΟΣ».

Την έκδοση συνοδεύει 8σέλιδο ένθετο «ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ» ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ Σ. ΣΠΑΝΔΩΝΙΔΗ 1925-1955.

Με κρίσεις των: Τέλλος Άγρας, Βάσος Βαρίκας, Γιώργος Γεραλής, Κ. Δ. Γεωργούλης, Δημήτρης Γιάκος, Γιάννης Γρυπάρης, Γεώργιος Δέλιος, Μηνάς Δημάκης, Κωνσταντίνος Θ. Δημαράς, Τάκης Δόξας, Γιώργος Θέμελης, Γιώργος Θεοτοκάς, Άλκης Θρύλος, Νίκος Καζαντζάκης, Ζωή Καρέλλη, Γ. Δ. Καψάλης, Γιώργος Κότσιρας, ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Θεμ. Λαβασάς, Έλλη Λαμπρίδη, Τίμος Μαλάνος, Απόστολος Μελαχρινός, ΝΕΑ ΑΛΗΘΕΙΑ, Γρηγόρης Ξενόπουλος, Στέλιος Ξεφλούδας, Παύλος Παλαιολόγος, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Ευάγγελος Παπανούτσος, Κλέων Παράσχος, Φώτος Πολίτης, Σαράντος Παυλέας, Φ. Πρασίνης, L. Roussel, Απόστολος Σαχίνης, Τάκης Σινόπουλος, Γιάννης Σκαρίμπας, Δημήτρης Σιατόπουλος, Γιώργος Κ. Σταμπολής, Paolo Stomeo, Ιωάννης Συκουτρής, Πέτρος Χάρης, Γιάννης Χατζίνης, Κύπρος Χρυσάνθης.

              Cose e non parole

              FR. DE SANCTIS, Storia

     Το βιβλίο αυτό του Πέτρου Σ. Σπανδωνίδη δεν έχει περιεχόμενα ούτε ευρετήριο ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Χωρίζεται σε κεφάλαια αριθμημένα με λατινικούς αριθμούς Ι-XLVI, σελίδες 7-104. Ακολουθεί το κείμενο: ΑΠ’ ΑΦΟΡΜΗ, σελίδες 107-121. Και από τις σελίδες 123-125 δημοσιεύονται οι πληροφορίες: ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ Σ. ΣΠΑΝΔΩΝΙΔΗ (1925-1955).

Ως εκ τούτου, καθώς το διαβάζω για άλλη μία φορά, αποδελτιώνω τα ονόματα των ελλήνων και των ξένων ποιητών και άλλων δημιουργών, των λογοτεχνικών σχολών και ευρωπαϊκών ρευμάτων που αναφέρει ο ίδιος ο κριτικός. Ο Πέτρος Σ. Σπανδωνίδης δεν υιοθετεί την λύση των κεφαλαίων ή των ενοτήτων αλλά διαμερισματοποιεί την μελέτη του σε λογοτεχνικές περιόδους, ρεύματα και σχολές 
(Μοντέρνα Ποίηση, Συμβολισμός, Υπερρεαλισμός, Αισθητισμός κ.ά.) που πρωτοπαρουσιάστηκαν και καλλιεργήθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο, και, σε κεντρικές ποιητικές προσωπικότητες (βλέπε τον αμερικανό ποιητή Γουώλτ Ουίτμαν και Έντγκαρ Άλαν Πόε, τον ιρλανδό Όσκαρ Ουάιλντ, τον γάλλο Σαρλ Μπωντλαίρ, τον Αρθούρο Ρεμπώ, τον Σαρλ Μπωντλαίρ κ.ά) που επηρέασαν και επέδρασαν σε νεότερες ποιητικές τους γενιές παγκοσμίως, άφησαν τα ίχνη τους σε ποιητικές συνειδήσεις και διέπλασαν ποιητικά έργα. Αντί για κεντρικούς τίτλους ή υπότιτλους, χρησιμοποιεί την λύση των λατινικών αριθμών όπου αρχινά τις ενότητες των «κεφαλαίων» του.

Ο Πέτρος Σ. Σπανδωνίδης πολύ εύστοχα και χρηστικά, σαν πεπειραμένος φιλόλογος και εκπαιδευτικός, έμπειρος κριτικός και αναγνώστης, με ευθύβολη ερμηνευτική ματιά, ευδιάκριτο και σταθερό πνεύμα έντονου ιδεαλισμού και διάθεση προσωπικού στοχασμού, εντάσσει τις λογοτεχνικές αναλύσεις του, τις με θετικό ή αρνητικό πρόσημο θέσεις και σκέψεις του, για τους έλληνες ποιητές και τα έργα τους, και ακροθιγώς για έλληνες πεζογράφους-βλέπε παραδείγματος χάριν την αρνητική του άποψη για τον Σκιαθίτη Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη-, «Η νεότερη Ελλάδα δεν έχει να δείξει δυό λογοτεχνικές πρωτότυπες μορφές διεθνούς κύρους. Έχουμε βέβαια έναν Παπαδιαμάντη είναι εξαίσιος αλλά δεν είναι μεγάλος». Ενώ αρνητική είναι και η κρίση του για τον κρητικό πεζογράφο Νίκο Καζαντζάκη: «Ο Καζαντζάκης, εφήμερη φωνή», σελίδα 9. Και ακόμα, οι κρίσεις που διατυπώνει για τον πολιτογραφημένο Πειραιώτη ποιητή και μυθιστοριογράφο Νίκο Καββαδία στον κύριο κορμό του έργου, είναι αρνητικές. (μέσα στα ευρωπαϊκά ποιητικά πλαίσια και σύγχρονα ρεύματα) Επαμφοτερίζουσες είναι οι κρίσεις του για τον αλεξανδρινό ποιητή Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Όσο για τις σελίδες που αφιερώνει στον Διονύσιο Σολωμό μάλλον προσομοιάζουν με τις θέσεις του Γιάννη Αποστολάκη. Για τον Οδυσσέα Ελύτη διαθέτει λιγότερο χώρο από ότι στον Κώστα Ουράνη. Απουσιάζουν από τη μελέτη, ποιητικές φωνές από τα Επτάννησα, του Ανδρέα Κάλβου και άλλων. Απουσιάζει η φωνή του μοντέρνου Δημήτρη Παπαδίτσα, του υπερρεαλιστή Νικόλαου Κάλλας. Αφιερώνει, όμως, αρκετές σελίδες του δοκιμίου του, στις ξένες ποιητικές σχολές, τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα, σε ιδιαίτερες, σημαντικές και αναγνωρισμένες ποιητικές φωνές ευρωπαίων δημιουργών ή ευρωπαίων κριτικών της ποίησης, που βρίσκονταν στο δυτικοευρωπαϊκό λογοτεχνικό στερέωμα τους δύο προηγούμενους αιώνες και άσκησαν καθοδηγητικές και άλλες επιδράσεις στους κατοπινούς μοντέρνους και σύγχρονους ποιητές και καλλιτέχνες. Βλέπε περιπτώσεις των ποιητών: Πωλ Βαλερύ, του ρομαντικού Νοβάλις, του αμερικανού Έζρα Πάουντ, του νομπελίστα Τόμας Στερν Έλιοτ και άλλων. Κάνει λόγο για φιλοσοφικά ρεύματα όπως του Φίχτε, του Μπερξόν κ. ά. Αναφέρεται στον Σίγκμουντ Φρόυντ. Οι σελίδες του βιβλίου του είναι διάσπαρτες από ιταλικές, γερμανικές και άλλων γλωσσών μικρές ρήσεις και ποιητικούς ορισμούς. Διαχωρίζει τον αγγλικό από τον γερμανικό ποιητικό μυστικισμό, την μεταφυσική ποίηση, το μεγάλο ποιητικό ρεύμα και φιλοσοφία ζωής του Μπωντλαιρισμού, την επίδραση του Πόε κλπ. Μας μιλά για τον Γουώλτ Ουίτμαν. 
Με την συσχετιστική αυτή μέθοδο-προσέγγιση του έχοντος πρωτεύουσα θέση στην Σχολή της Θεσσαλονίκης Πέτρου Σ. Σπανδωνίδη, οι έλληνες ποιητές και το έργο τους-όταν πρωτοφανερώνεται χρονικά, δεν λειτουργούν αυτόνομα, αυθαίρετα, ανεξάρτητα από τις δεκάδες δημιουργίες και ποιητικές φανερώσεις των ευρωπαίων και της δύσης ποιητών. Δεν μένουν οι έλληνες ποιητές μέσα σε ένα ελλαδικό ή του βαλκανικού χώρου μόνο πεδίο αναγνώρισης και καταξίωσης αλλά, εντάσσεται η ελληνική ποιητική παρουσία τους αρμονικά, ισορροπημένα, μέσα στο ευρύτερο σύμπαν παρουσίασης και πνευματικών ζυμώσεων της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής σκηνής. Δεν μεταφέρεται μόνο το κλίμα και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα των όσων συμβαίνουν ή συνέβησαν στο δυτικό στερέωμα αλλά διοχετεύονται οι πνευματικές δοκιμασίες και προπολεμικοί ποιητικοί ανασχηματισμοί και ρήξεις, το εκφραστικό πάθος και η επαναστατική φόρμα των νεότερων ευρωπαϊκών και δυτικών ποιητικών φωνών, τα ιδιαίτερα της τέχνης τους γνωρίσματα, η ποιητική τους ιδιοπροσωπεία, οι γλωσσικές τους ανατροπές, ο ηφαιστειώδης χαρακτήρας πολλών ποιητών, βλέπε Αρθούρο Ρεμπώ, Αντρέ Μπρετόν, της καλλιτεχνικής ομάδας των Υπερρεαλιστών, των οπαδών του Ντανταϊσμού, του Μαρινέτι και του Φουτουριστικού κινήματος. Του κεντρικού  ποταμού των Λυρικών φωνών, των δεξαμενών και πολλών ρυακιών του Συμβολισμού, των Παρνασσιστών με την αρχαιότροπη αρχιτεκτονική και θεματολογία τους, του δραστικού κινήματος του Αισθητισμού. Όλων εντέλει των πνευματικών ζυμώσεων πολιτικής και κοινωνικής ελευθερίας, αντιπολεμικής διάθεσης, ειρηνόφιλων προθέσεων των σύγχρονων ποιητικών μετασχηματισμών των ευρωπαίων καλλιτεχνών και διανοούμενων, που δεν εξέφραζε πλέον η παλαιά παραδοσιακή ποίηση, η ακαδημαική, και οι εκπρόσωποί της. Ο λυρικός λόγος των παραλίμνιων και παραθαλάσσιων ποιητών, των αταξίδευτων εργατών της ποίησης, των κατοικούντων μέσα σε ομιχλώδη ποιητικά τοπία. Μέσα σε αυτό το ευρύτερο κλίμα εντάσσονται και οι έλληνες ποιητές. Η αισθητική και η τεχνική της ποίησης, η θεματολογία και η εικονοποιία του ποιητικού λόγου-στον ευρωπαϊκό χώρο- άλλαζε σύμφωνα με τις καινούργιες κοινωνικές και πολιτικές ανάγκες των ευρωπαίων κατοίκων. Προσαρμοζόταν στο καινούργιο ιστορικό των ανθρώπων περιβάλλον, τις ψυχολογικές και υπαρξιακές τους ανάγκες. Ο τεχνοκριτικός Πάτερ αλλά και ο υπαρξιστής Μπερξόν έφεραν αλλαγές στις συνειδήσεις των νέων ποιητών. Η Μοντέρνα Ποίηση σήκωνε πλέον το βάρος των νέων ατομικών αδιεξόδων των δημιουργών και αντικατόπτριζε τα προβλήματά τους και τις ανησυχίες τους. Τους οραματισμούς τους. Οι τολμηρότητες και οι παραφορές, οι εκφραστικές αθλήσεις και πειραματικές συλλήψεις, οι εσωτερικές ευφορίες και τα κοσμοπολίτικα περιβάλλοντα των δυτικοευρωπαίων δημιουργών του μοντέρνου ποιητικού λόγου, η ταξιδιωτική διάθεση, η λάμψη-πρόσκαιρη ή μη της μοντέρνας ποιητικής και εν γένει καλλιτεχνικής ευδαιμονίας, «διοχετεύονταν» ισορροπημένα ή και ορισμένες φορές κακοχωνεμένα, στην ελληνική ποιητική επικράτεια των παράλληλων ποιητικών χρόνων στην χώρα μας. Με την άλλες φορές εν τάχει και άλλες ευρύτερη συσχέτιση και ερμηνεία του έργου, των ποιητικών μονάδων, των ποιητικών οραμάτων των ελληνικών σύγχρονων φωνών, η ελληνική ποίηση-μάλλον στην συνολική της αποτύπωση-αποκτά άλλες «διαστάσεις». Φανερώνονται οι ξένες προσμίξεις οι επιρροές, οι φανερές ή υπόγειες καλλιέργειες του σύγχρονου ποιητικού ελληνικού λόγου. Επισημαίνονται συγκλίσεις, εσωτερικές συνομιλίες, επιδράσεις, εκλεκτικές συγγένειες, ποιητικές συνομιλίες. Τα συναισθήματα του έλληνα ανθρώπου της περιόδου του μεσοπολέμου, το άγχος και η απελπισία αλλά και η ελπιδοφορία και επαναστατικότητα, ο ειρηνοποιός και αγωνιστικός οίστρος πολλών ελλήνων ποιητών, η ερωτοτροπία τους με τον θάνατο άλλων, το ψυχικό και συνειδησιακό χάος που δημιούργησαν στις συνειδήσεις των καλλιτεχνών οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, οι απηχήσεις των αντιστασιακών και αγωνιστικών δράσεων και ιδεών, αποκτούσαν εντασσόμενα μέσα στο μοντέρνο ευρωπαϊκό ποιητικό πλαίσιο τις ανάλογες διαστάσεις που τους άξιζαν και στέκονταν ιστορικά δημιουργικά και προοπτικά σιμά σε ευρωπαίους δημιουργούς και τα έργα τους. Οι αρμοί των γεφυριών που ενώνουν την ευρωπαϊκή ποίηση με την ελληνική, δίνεται με τις ενδιάμεσες παρεμβάσεις του Σπανδωνίδη πού, πριν σχολιάσει ή ερμηνεύσει ποιήματα ελλήνων δημιουργών, αναλύει και μας μιλά για δυτικούς σημαντικούς ποιητές, «σημαδούρες» της παγκόσμιας ποίησης. Και οι απηχήσεις των μοντέρνων φωνών τους απλώνονται πλέον καθοριστικά και ίσως και «δογματικά» σαν οι νέοι ποιητικοί κανόνες των ημερών μας. Να σημειώσουμε ότι στον χώρο της Ποίησης, δεν υπήρξε ένας Ιωάννης Βίνκελμαν, δηλαδή δεν εμφανίστηκε ένας καλλιτέχνης ο οποίος θεμελίωσε το κέντρο αναφοράς των εικαστικών τεχνών. Στον χώρο των εικαστικών μορφών έχουμε το κέντρο αναφοράς που είναι ο αρχαιολάτρης Βίνκελμαν, αντίθετα στο ευρωπαϊκό ποιητικό πεδίο, οι αρχές είναι πολυεστιακές. Τα κέντρα αναφοράς διαφοροποιούνται από ευρωπαϊκή περιοχή και ευρωπαϊκό κράτος. Οι αρχές της μοντέρνας δυτικής ποίησης είναι πολυκεντρικές, όπως και αυτή των παλαιότερων χρόνων, η παραδοσιακή. Το ίδιο συμβαίνει και στην ελληνική επικράτεια. Διονύσιος Σολωμός και Επταννήσιοι. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και Ιάκωβος Πολυλάς. Δημοτικό Τραγούδι και Ερωτόκριτος. Ακριτικά Έπη. Κωνσταντίνος Κρυστάλλης. Κωστής Παλαμάς και Άγγελος Σικελιανός. Γεώργιος Δροσίνης και Γεώργιος Σουρής. Γιάννης Ρίτσος. Μυρτιώτισσα και Ρίτα Μπούμη- Παππά. Μαρία Πολυδούρη και Τίλλα Μπαλή. Γιώργος Σεφέρης και Νίκος Καζαντζάκης. Κώστας Καρυωτάκης και Κώστας Βάρναλης. Τάκης Παπατσώνης και Οδυσσέας Ελύτης. Ανδρέας Εμπειρίκος και Νίκος Εγγονόπουλος. Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Νικόλαος Κάλλας, και μια πλειάδα άλλων αυτόνομων ελληνικών φωνών. Οι αξιόλογες ανθηρές και δημιουργικές ποιητικές φωνές του Κυπριακού Ελληνισμού, επίσης. Πολλά τα ποιητικά κέντρα. Ένα το χαμένο κέντρο εθνικής ιστορικής συνείδησης. 
Όπως είναι ευδιάκριτος και έντονος ο ιδεαλισμός της σκέψης του Πέτρου Σ. Σπανδωνίδη, και κατ’ επέκταση και οι ερμηνευτικές του προσεγγίσεις, θα τολμούσαμε, όχι μάλλον αδίκως να γράψουμε-μια και δεν έχουμε διαβάσει πέρα από το βιβλίο του «Η Ελληνικότητα» και το συλλογικό αφιέρωμα εις μνήμη του «Η κριτική παρουσία του Πέτρου Σ. Σπανδωνίδη» των εκδόσεων 
«Αστρολάβος-Ευθύνη» και φυσικά, το εξαιρετικό μελέτημά του «Η Νεώτερη Ποίηση στην Ελλάδα» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ίκαρος» το 1955, τις κρίσεις και ιδέες του ίσως και την σκέψη του, διακρίνει ένας συντηρητισμός. Και δεν αναφέρομαι σε πολιτικό επίπεδο. Με τον όρο συντηρητική σκέψη, δεν εννοώ κατ’ ανάγκη μη δίκαιη ή έλλειψη εκ μέρους του αξιολογικών «αντικειμενικών» κριτηρίων αλλά, εννοώ ότι είναι εμφανή μια στενότητα στις κρίσεις του-την χρονική περίοδο που τις εκθέτει-στον τρόπο που αντιλαμβάνεται και τοποθετεί τις ποιητικές συλλογές ή αυτόνομες κυρίως ποιητικές μονάδες των ελλήνων ποιητών. Ίσως αυτή του η ερμηνευτική διάθεση να οφείλεται στις γνωστικές του επιρροές ή μπορεί και στην εκπαιδευτική του επαγγελματική ενασχόληση και μόρφωση! Αν διαβάσουμε παραδείγματος χάριν τον κριτικό λόγο του ποιητή Κωστή Παλαμά, αν μελετήσουμε τις κριτικές παρουσίες του Κλέωνος Παράσχου, του δοκιμιογράφου Γιάννη Χατζίνη, του πολυτάλαντου Πέτρου Χάρη, γιατί όχι και του Γιώργου Βαλέτα ή του Γεωργίου Ζώρα, και άλλων κριτικών φωνών εκείνης πάνω κάτω της περιόδου, θα κατανοήσουμε στο τι θέλω να δηλώσω με τον όρο συντηρητική ματιά και εξέταση από τον Πέτρο Σπανδωνίδη. Και ίσως, οφείλουμε να προσμετρήσουμε και την κριτική φωνή του ποιητή Τέλλου Άγρα και γιατί όχι και του ποιητή Μήτσου Παπανικολάου. Ο στοχασμός του Σπανδωνίδη είναι «κλειστός» ορισμένες φορές διαισθάνεσαι ότι κινείται μέσα σε ένα θεωρητικό ιδεαλιστικής χροιάς μοντέλο, και κάτω από αυτήν την προοπτική βλέπει και αντιμετωπίζει τα πνευματικά πράγματα και εξετάζει τα ποιήματα. Αυτό επικουρικά επιβεβαιώνει όχι τόσο η μη αναφορά σε μια πλειάδα άλλων εκείνης της περιόδου δημιουργών αλλά, η επαναληπτική «μεζούρα» με την οποία εξετάζει ποιήματα και ποιητικές παρουσίες. Φαίνεται ότι δεν του «πηγαίνουν», δεν τον συγκινούν όλες οι ποιητικές καταθέσεις,-όχι από μεθοδολογικής ή τεχνικής, φόρμας αλλά, λόγω ιδιοσυγκρασίας. Αυτό δεν μειώνει φυσικά την ποιότητα της γραφής του, την καλλιεργημένη και δουλεμένη γλώσσα του, το πλούσιο λεξιλόγιό του. Τις κριτικές του προθέσεις και αναγνώσεις. Υπάρχει ένας «στυλιζαρισμένος» συντηρητισμός στην γραφή του, είτε αφιερώνει ελάχιστες γραμμές και σχόλια, σε έναν δημιουργό, είτε εξετάζει-γράφοντας για το έργο του πάνω από δύο σελίδες. Οι κρίσεις του είναι ευθύβολες, διαθέτουν μεστότητα, αυθεντικότητα και ειλικρίνεια. Δεν κρύβει τις «αντιπάθειές» του. Θέσεις σαφείς και αναλύσεις προσεκτικές με δωρικό ύφος. Ορισμένες φορές επιγραμματικό. Τα νοήματά του είναι ξεκάθαρα, στοχεύει στην ουσία της σκέψης ή των ιδεών του ποιητή, στο πως αντιλαμβάνεται εκείνος τον κόσμο και τα προβλήματα της κοινωνίας, ποιος είναι ο οραματισμός του, βλέπε περίπτωση Διονυσίου Σολωμού, ποια η αισθητική του, βλέπε την ανάλογη του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, μιλώντας μας για το νοσηρό κλίμα της ποίησής του. Ενώ αντίθετα, μας μιλά για το κλίμα κοσμοπολιτισμού που πλημμυρίζει την ποίηση του Κώστα Ουράνη. Θεωρεί ντεκαντάς, παρακμιακής ατμόσφαιρας το έργο του ιρλανδού εστέτ Όσκαρ Ουάιλντ. Ορισμένες στιγμές ξεδιπλώνοντας τις κρίσεις του αισθάνεσαι ότι κατά κάποιον τρόπο απολογείται ο ίδιος για τις εξομολογητικές ποιητικές καταθέσεις των ίδιων των δημιουργών. Αναζητά διαρκώς την ουσία των πραγμάτων και πως μπορεί να εκφραστεί αυτή η πραγματικότητα της ουσίας μέσω του ποιητικού λόγου των ποιητών. Όταν κατά την κρίση του δεν την συναντά ή δεν την αναγνωρίζει σε ποιήματά τους, τότε προβάλλει τις ενστάσεις του, απορρίπτει, προβαίνει σε αρνητικά προσεγμένα σχόλια. Ο Σπανδωνίδης αναζητά το θεωρητικό μοντέλο των ίδιων των ποιητών, της σκέψης τους, αυτό ψάχνει να συναντήσει διαβάζοντας το έργο τους. Στις κρίσεις του υπάρχει ένας διάχυτος «μαραμένος» ή αν θέλετε όχι ανθηρός κριτικός σκεπτικισμός. Μια κριτική μαρτυρία που είναι ευθύγραμμη, σου δίνει την αίσθηση ότι έχεις μπροστά σου έναν διαμορφωμένο φιλοσοφικό στοχασμό που δουλεύει πάνω σε ένα μη επεξεργασμένο ίσως αδιαμόρφωτο υλικό. Ο λόγος του δεν διανοίγει πάντα ποιητικές προοπτικές. Είναι τόσο χωρίς διακυμάνσεις, τόσο ομαλά και σφικτά ευθύγραμμος. Πολλές φορές μιλώντας μας για συγκεκριμένα ποιήματα ποιητών νιώθεις την τολμηρότητα της φωνής του ποιητή αλλά όχι του κριτικού. Ο έντονος ιδεαλισμός της σκέψης και κρίσεων του Πέτρου Σπανδωνίδη ίσως τον εμποδίζει να σταθεί στην δραματική διάσταση των ποιημάτων ή στους αναβαθμούς εντάσεών τους. Να τον αγγίξει η θερμοκρασία τους. Μπορεί να λαθεύω, μην διαθέτοντας την αυστηρή μεθοδικότητά του. Μπορεί. Το βέβαιο είναι πάντως, ότι ο Πέτρος Σ. Σπανδωνίδης, δεν μας ξεγελά ακόμα και μέσα στο κλειστό πλαίσιο των μεταφυσικών του προσεγγίσεων ή προθέσεων. Η αυτοπειθαρχημένη ματιά του μας φανερώνει έναν φιλόλογο σοβαρό, έναν εκπαιδευτικό με επαγγελματικό ήθος, έναν κριτικό γνώστη των ξένων λογοτεχνικών, ποιητικών και θεωρητικών ρευμάτων της εποχής του, των δυτικοευρωπαϊκών ποιητικών φωνών, που και εξ αιτίας της γλωσσομάθειας του ( ιδιαίτερα της Ιταλικής και λατινικής γλώσσας) μπορεί να αγγίξει και να αναδείξει ζητήματα θεωρητικής ποιητικής προβληματικής, που διαφορετικά θα έμεναν στην αφάνεια. Δεν μπορώ να σημειώσω με βεβαιότητα σε ποιόν απιστεί λιγότερο ή περισσότερο ο κριτικός του λόγος και οι αναλύσεις του, όσον αφορά τους έλληνες ποιητές που καταγράφει, όμως μπορώ να τονίσω με βεβαιότητα, ότι η γραφή του δεν είναι μόνο μεστή νοημάτων αλλά την διακρίνει μια αρτιότητα.

      Σίγουρα η θέση του Πέτρου Σ. Σπανδωνίδη μέσα στο πάνθεον της ιστορίας των ελλήνων κριτικών είναι αξιόλογη και αδιαπραγμάτευτη, και ιδιαίτερα της πατρίδας του της Θεσσαλονίκης. Γιαυτό θεωρώ ότι παρά τις όποιες λανθασμένες μπορεί ενστάσεις μου, αξίζει το Δοκίμιό του αυτό, για την "Νεώτερη Ποίηση στην Ελλάδα", να ξανά εκδοθεί. Οφείλουν οι νεότεροι να επαναπροσεγγίσουν τον κριτικό του λόγο, την ματιά ενός σοβαρού κριτικού και ιδεολόγου έλληνα. Ενός θεωρητικού της ποίησης. Δεν γνωρίζω αν η σκέψη του έχει παρακλάδια μέχρι των ημερών μας, πάντως, οφείλουμε να την διαβάσουμε ξανά με προσοχή και να την ξεκλειδώσουμε δίνοντάς της μια σύγχρονη κριτική προοπτική.

     Πιστεύω ότι όχι μόνο ο λόγος της ποίησης ή της πεζογραφίας των παλαιότερων δημιουργών μπορεί να ανανεωθεί, να προσεγγιστεί και να μας μιλήσει εκ νέου, αλλά και ο λόγος των δοκιμιογράφων και των κριτικών. Φωνές όπως των παραπάνω κριτικών που ανέφερα, μαζί με εκείνες των στοχαστικών κειμένων του Άγγελου Τερζάκη και του Χρήστου Μαλεβίτση, των κριτικών Βάσου Βαρίκα και του δοκιμιογράφου Μήτσου Λυγίζου. Του Μάρκου Αυγέρη και του Αιμίλιου Χουρμούζιου, των αλεξανδρινών Τίμου Μαλάνου και Μανόλη Γιαλουράκη. Του πειραιώτη πεζογράφου Χρήστου Λεβάντα και ποιητή Στέλιου Γεράνη. Του πολυτάλαντου Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, του αριστερού Δημήτρη Ραυτόπουλου και του Μπάμπη Κλάρα. Του Άγγελου Δόξα και του Θ. Φραγκόπουλου, του Ρένου Αποστολίδη, του Ι. Μ. Χατζηφώτη, του Άρη Δικταίου και του Απόστολου Σαχίνη. Του Κίμωνα Φράϊερ. Των κριτικών φωνών από την Θεσσαλονίκη πεζογράφου και εκδότη Τηλέμαχου Αλαβέρα, και ποιητών Ντίνου Χριστιανόπουλου και Γιώργου Βαφόπουλου, και πολλών άλλων του προηγούμενου αιώνα, μπορεί ακόμα και στις μέρες μας- μοντέρνας διάθεσης ή μεταμοντέρνας ατμόσφαιρας, ο κριτικός τους λόγος να γονιμοποιήσει την σκέψη μας θετικά. Ή να αναγνωρίσουμε τις ιστορικές ράγες πάνω στις οποίες πάτησαν οι νεότερες φωνές, όπως είναι αυτές του Αλέξανδρου Αργυρίου, του Αλέξη Ζήρα, του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, της Έλενας Χουζούρη, της φιλολόγου Ανθούλας Δανιήλ, της ποιήτριας Νανάς Ησαϊα, της πεζογράφου Νατάσας Κεσμέτη, της ποιήτριας Βερονίκης Δαλακούρα, της Αγαθής Γεωργιάδου, της ποιήτριας Λύντιας Στεφάνου, της Ζαμπαθά Παγουλάτου. Του Ευγένιου Αρανίτση, του Σπύρου Τσακνιά, του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, του ποιητή Γιάννη Κουβαρά, του Βύρωνα Λεοντάρη του Κώστα Βούλγαρη του Βρασίδα Καραλή, του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη. Του ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου, του ποιητή Βασίλη Στεριάδη, του Σάββα Μιχαήλ, του Άρη Μπερλή, του Ανδρέα Μπελεζίνη, του Δημήτρη Παπακωνσταντίνου, του Νικήτα Παρίση.Του πεζογράφου Σπύρου Πλασκοβίτη και του Δημήτρη Γιάκου. Του Παντελή Μπουκάλα και του Αλέξανδρου Κοτζιά. Του Κώστα Παπαγεωργίου. Του Θανάση Νιάρχου και του Μιχάλη Γ. Μερακλή και πολλών νεότερων ηλικιακά ουσιαστικών και παραγωγικών κριτικών φωνών. Η παράθεση από αναγνωστικής μνήμης και όχι από πρόθεση αξιολόγησης.

Σύντομο ευρετήριο ονομάτων του δοκιμίου του Πέτρου Σ. Σπανδωνίδη: «Η ΝΕΩΤΕΡΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»:

ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ, 53, 54

ΚΡΙΤΩΝ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗΣ, 33

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ, 96-97

ΤΑΚΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ, 68-69

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ, 27, 28-29, 41-42,43,44

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, 27, 31-32, 35

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΡΑΛΗΣ, 82

ΤΑΣΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ, 82

ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ, 66-67, 72

ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΡΥΠΑΡΗΣ, 27, 60-62

ΦΟΙΒΟΣ ΔΕΛΦΗΣ, 37

ΜΗΝΑΣ ΔΗΜΑΚΗΣ,  28,76, 99-101

ΑΡΗΣ ΔΙΚΤΑΙΟΣ, 84-86,

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΡΑΣ, 34-35

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΔΡΙΒΑΣ, 76

ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ, 71-72

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ, 67-68, 71, 72, (101 σημ.)

ΚΑΙΣΑΡ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, 75-76

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, 66-67

ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ, 67, 72-73, 76, (101, σημ.)

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΚΑΒΑΦΗΣ, 9, 15, 19-23, 41, 43, 45

ΝΙΚΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ, 39, 40

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, 9

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ, 34, 99, 102-104

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΥΔΗΣ, 67

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, 53-54

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΤΣΙΡΑΣ, 97-98

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ, 97, 98

ΟΡΕΣΤΗΣ ΛΑΣΚΟΣ,39, 40

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ, 51

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ, 51

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΝΤΖΑΡΟΣ, 18

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΜΕΛΑΧΡΙΝΟΣ, 47, 75

ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ, 27, 33-34

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΡΑΣ, 42-44

ΚΩΣΤΑΣ ΟΥΡΑΝΗΣ, 20, 23-25, 59

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, 19

Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΌΠΟΥΛΟΣ, 41, 51

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, 9, 12, 16

ΜΗΤΣΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, 80

ΤΑΚΗΣ ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ, 77-79

ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΠΑΣ, 35- 37, 39-40

ΡΙΤΑ ΜΠΟΥΜΗ-ΠΑΠΠΑ, 35-37

ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΠΑΥΛΕΑΣ, 33

ΠΕΤΡΩΝΙΟΣ, 57

ΛΑΜΠΡΟΣ ΠΟΡΦΥΡΑΣ, 59-60

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ, 26, 27-28, 76

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ, 27, 29-31, 32

 (ΑΓΙΟΣ) ΡΩΜΑΝΟΣ (Ο ΜΕΛΩΔΟΣ), 33

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ, 99,102

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, 14, 38, 90- 96, 97,101

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ, 19

ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, 38, 80-82, 101,

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ, 39, 40-41

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ, 8, 9, 12, 13, 15-19, 20, 21, 84, 95

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ, 97

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, 39, 40

ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, 59

ΣΥΓΧΡΟΝΗ-ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ,7-8

ΚΛΑΣΣΙΚΙΣΜΟΣ, 10-11

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ, 11

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, 13

ΚΛΑΣΣΙΚΟΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, 14

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, 35-

ΑΝΑΝΕΩΜΕΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ, ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, Fantaisisme), 44-

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ  ΠΑΡΑΚΜΗΣ, 53

ΑΙΣΘΗΤΙΣΜΟΣ, 45, 50, 54-55

ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ, 57-58

ΝΕΟ ΣΥΜΒΟΛΙΣΤΕΣ, 58-59

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ, 62-63

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, 64-66

ΑΓΙΟΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΑΣΣΙΖΗΣ, 33

ARNIM, 26

S. BAUDELAIRE, 20, 27, 46, 51, 52, 54

J. BENDA, 57

HENRY BERGSON, 11,  55-56, 70, 83

WILLIAM BLAKE, 33, 55

BROWNING, 88

H. BREMOND, 74, 83

BYRON, 16, 17, 52

GUIDO CAVALCANTI, 18

LEON CHESTOV, 53, 83

PAUL CLAUDEL, 33, 73, 76-77, 80

COLERIDGE, 17

TRISTIAN CORBIERE, 38

DANTE, 12, 16, 33, 41, 95

TOMAS STERN ELIOT, 14, 38, 81, 88-90, 91,93, 95, 96, 102,

PAUL ELUARD, 69-70

EICHENDORF, 26

FICHTE, 55

SIGMUD FREUD, 70

STEFAN GEORGE, 55, 73

ANDRE GIDE, 83,

JEAN GIRAUDOUX, 38, 41, 81, 94, 95

GIOTTO, 79

NICOL. GOGOL, 57

FRANCIS  JAMMES, 77

WILLIAM  JAMES, 55, 70

 JAMES JOYCE, 88

P. HAZARD, 10

ΗΕΙΝΕ, 26

HOFFMANN, 26

FRANTZ KAFKA, 37

LAFORGUE, 38, 43, 53, 89, 94

LESSING, 21

FEDERICO GARCIA LORCA, 67

AMY LOWELL, 87

STEFAN MALLARME,18,  48, 54, 55, 63, 74, 75, 76, 77, 90

VLADIMIR MAJAKOWSKI, 35

MANZONI, 16

MILOSZ, 73,  80, 81, 83, 85

JEAN MOREAS, 54

MONTI, 16

MORIKE, 26

W. MORRIS, 55

NOVALIS, 12, 26, 34,  48, 49-50, 54, 55

WALTER PATER, 46, 52

PEGUY, 77

ENDGAR ALLAN POE, 27, 46, 47-49, 50, 54, 63, 74

PETRARCA, 16

EZRA POUND, 87-88, 95,

ΡΑΦΑΗΛ, 50

RAINER MARIA RILKE, 34, 62, 73, 83-84, 86, 102,

ARTUR RIMBAUD, 54, 55, 63, 81

JAN PAUL RICHTER, 38, 48, 49, 50, 54

REVERDY, 69

D. G. ROSSETTI, 45, 46, 50

ROUSSEAU, 46

A SAMAIN, 57

DE SANCTIS, 84

SCHILLER, 16, 17,18

WILLIAM SHAKESPEARE, 12

SWINBURNE, 53, 73

A. SYMONS, 55

JACOPONE DA TODI, 16, 33, 79

TIECK, 38

PAUL VALERY, 36,73-74, 76, 80, 89, 90, 95, 102,

PAUL VERLAINE, 57

R. WAGNER, 55

OSCAR WILDE,37, 46, 47, 51, 52

WALT WHITMAN, 20, 21,  26, 36,  41, 56, 85,

WILLIAM BUTLER YEATS, 73

           ΛΑΜΠΡΟΣ ΠΟΡΦΥΡΑΣ

    Ένας απλός και θλιμμένος άνθρωπος. Η θλίψη του μπορεί να είναι ερωτική ή ένα παράπονο για τη ματαιότητα των προσπαθειών μας, για την αντίξοη ροή των πραγμάτων του κόσμου. Θλίψη ωστόσο αδιαμαρτύρητη, όχι από δύναμη για εγκαρτέρηση, αλλά από τονική αδυναμία. Ο έρωτας, η φύση, η ζωή, ο θάνατος, τον απασχολούν όπως όλους τους ρομαντικούς, αλλά σ’ έναν συμβολισμό ψιθυριστό και συμβατικό, έτσι στέκεται αντικειμενικός. Ο λόγος του, αρκετά λειωμένος στη μουσική των φθόγγων και μιά φορά, στο Lacrymae rerum, τα πράγματα λειωμένα στη συγκίνηση και η συγκίνηση στους φθόγγους. Στοχαστικό άνθισμα των συγκινήσεων λείπει. Πολύ περισσότερο λείπει η ατομική κίνηση μιάς συνείδησης ανήσυχης, αυτή την οποία κυρίως αναζητούμε. Σελίδες 59-60. Κεφάλαιο XXVIII. Οι νεοέλληνες συμβολιστές.

       XVIII.   ΝΙΚΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

     Ο Ν. Καββαδίας, με τις δυό ποιητικές συλλογές του, και κυρίως την πρώτη, ζήτησε να φύγει  μακρυά σε άλλους τόπους, σε άλλα ήθη. Έτσι, ν’ αρνηθεί τη δική μας καθημερινότητα και να τη σπάσει. Δε θέλει τίποτα να περιγράψει ή από τίποτε να δώσει την τρανταχτή αίσθηση του ζωντανού. Ας είναι όλα κυμαινόμενα μέσα στην απόσταση, άς δείχνουν μακρινά, για να λυτρωθεί η ψυχή στο «άλλο». Αυτή η ψυχή, που μπορεί να πλάσει τους δικούς της τόπους, όπου θα καταφύγει. Και είναι ωραίο ότι η ψυχή του Καββαδία δε σταματάει στο να πλάσει απλώς το αντικείμενό της, αλλά με μιά ισχυρή αυθυποβολή έχει πλάσει και την τάση της φυγής και σ’ εμάς την υποβάλλει. Και ακριβώς τούτο: ο Καββαδίας δεν είναι κυρίως ο άνθρωπος, πού στατικά γεύεται τον εξωτικό κόσμο πού έπλασε, τον κόσμο με τη φαρμακερή ηδονή και το θερμό ήλιο πού φλογίζει τη βρώμα, αλλά ο άνθρωπος με τα τεντωμένα χέρια για μιά ζωή δυνατή, ανατρεπτική της ελληνικής αστικής ρουτίνας. Η ποίησή του στέκεται κυρίως από τη μεριά της δυνατής ορμής και της εξωτικής φαντασίας. Ούτε πλούτον όμως και επεξεργασία μορφής παρουσιάζει, ούτε μιά πιό τυραννισμένη απόδοση του θέματος. Σελίδα 39.

Ο Σπανδωνίδης εντάσσει τον Νίκο Καββαδία, τον Νίκο Παππά, τον Γιώργο Τσουκαλά, τον Ορέστη Λάσκο και τον Γιάννη Σκαρίμπα, στους fantaisisme, σε αυτήν την «λοξά πνευματική» διάθεση που εκδηλώθηκε στην Ελλάδα.

        XXXV. ΚΑΙΣΑΡ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

     Η ποίησή του είναι περισσότερο κρυπτική, γιατί γειτονεύει  τους Βαλερικούς χώρους. Η αλεξανδρίζουσα εκζήτηση προβάλει κ’ εδώ. Τελικά η τόση δαπάνη ομορφιάς άυλης και ανάνθρωπης πάει χαμένη; Όχι εντελώς. Από τους ήχους, από τα χρώματα, από τα άνθη  και τις μυρωδιές, από τα αιθέρια οράματα, προβάλλει μιά άλλη, ασυνήθιστη αίσθηση του κόσμου, πρωτοαίσθητη, στην οποία «καλείται» η ψυχή μας ν’ αφοσιωθεί. Η ποίηση του Μελαχρινού και του Εμμανοήλ πυκνώνουν σ’ ένα κάλεσμα μαγικό, πού ακούεται, δεν ξαίρει κανείς από πού. Σελίδες 75-76.

        XXXIX. ΜΗΤΣΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

       Ένας δικός  μας ποιητής, ο Μήτσος Παπανικολάου, έδειχνε αγάπη μεγάλη στο έργο του Milosz. Ποιητής πικραμένος, ευαίσθητος, βαθιά πληγωμένος από τη ζωή, πέθανε νέος, χωρίς να προφτάσει να κατασταλάξει μέσα του κάποιες επεξεργασίες, πού θα τον έφερναν στους μεγάλους κλονισμούς της συνείδησης, από τους οποίους γεννιέται ένα σύνθετο και πολύπλοκο, μουσικά αόριστο, αλλά και δονούμενο από βαθειά ομορφιά έργο’ από αγωνίες του πνεύματος και της φαντασίας. Πήρε μόνο τις απλές γραμμές του Milosz, όπου έφτανε η αδούλευτη τελικά ευαισθησία του. σελίδα 80.

       XXXIII. ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

     Περισσότερο ελεύθερος από την εποπτεία της διάνοιας φάνηκε ο νεουπερρεαλισμός του Νίκου Εγγονόπουλου όταν, στα 1938, έγραψε τον Μπολιβάρ. Το ποίημα Μπολιβάρ είναι ύμνος στο πνεύμα της Ελευθερίας. Ύμνος εξαίρετος πού ωστόσο δεν κατέληξε στην ευθύγραμμη λατρεία, αφήνει μόνο ωραία να προβάλλει η αίσθηση  υπεροχής και ανθρώπινης Αξίας! Κατά τα άλλα, η ποίηση του Εγγονόπουλου πολλά έχοντας κοινά σύνορα με την ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου, ξεπερνάει την τελευταία, γιατί δεν προσφέρει τον αζωικό αιώνα της ύπαρξης, αλλά, διατηρώντας τη σπονδυλική στήλη στο λόγο, παίρνει μόνος του το δικαίωμα να μας τρελάνει ζυμώνοντας τα πράγματα με τα πόδια του παραλόγου, φτάνει έτσι σ’ ένα fantaisisme, που υπερβαίνει τα όρια της δυσαρμονίας ανάμεσα σ’ έναν λογικό ειρμό και μιά παράλογη πραγματικότητα. Σελίδες 71-72.

         ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ

     Θυμόμαστε το Μιλτιάδη Μαλακάση. Προβάλλει σαν τεχνίτης του τραγουδημένου απλού στίχου, του χωρίς εσωτερικές περιπέτειες’ του συμβατικού μελαγχολικού και απρόσωπου. Όταν προσπάθησε να εμβολιάσει την ποίησή του με συμβολιστικές ανανεώσεις, έμεινε στο δρόμο. σελίδα 51.

        ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ

     Περισσότερο από το Μαλακάση, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης προσπάθησε να δώσει τον αιθέριο ηχισμό του συμβολισμού, αλλά εκείνο που είναι εντελώς δικό του, είναι ο αισθητισμός της πίκρας και της χίμαιρας του ρομαντισμού sotto voce. Όλα αυτά ωστόσο δεν είναι παρά κοινοί τόποι των αβρά αισθαντικών ανθρώπων, των estbetes., σελίδα 51

           ΤΕΛΛΟΣ ΑΓΡΑΣ

     Ενώ ο Τέλλος Άγρας, αντίθετα, είναι όλος τέχνη, δηλ. καλλιτεχνική προσποίηση. Ασχολείται νοσηρά με τη λέξη, την τυπική μορφή του ποιήματος. Αυτός δεν μιλάει άμεσα για τον εαυτό του, όπως ο Καρυωτάκης, αλλά μέσ’ απ’ όλα τα ποιήματά του αφήνει να προκύπτει  ο εαυτός του ο νοσηρός, λησμονημένος μέσα στην επίμονη και απόκοσμη αγάπη προς τα μικρά και τα ασήμαντα. Θα ήταν ένας intimiste, αν δεν είχε γεννηθή decadent. Αυτός έχει ωθήσει ως το νεκρό σημείο την αγωνία της μορφής, τη μαγεία του λόγου,  που πρέπει να γίνει  υποβλητική. Αυτός λησμονάει τη σημασία και την αξία, που έχουν τα πράγματα του κόσμου από τον εαυτό τους και για τον εαυτό τους, και δεν τα υπολογίζει παρά ως στοιχεία του καλλιτεχνικού λόγου. Θυσιάζει την ουσία χάριν της μορφής. Δεν είναι η μουσική παρουσία του λόγου, πού ανακύπτει, όπως στον Mallarme. Είναι η αλκοολική δίψα των νοσηρών τετριμμένων ωραιοτήτων. Σελίδα 54.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 25 Μαϊου 2020