ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΣΑΠΦΩ ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΤΙΚΟΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ

ΑΝΑΦΟΡΑ  ΣΤΗ  ΣΑΠΦΩ  ΑΠΟ  ΤΗ  ΔΥΤΙΚΟΕΥΡΩΠΑΪΚΗ  ΔΙΑΝΟΗΣΗ

    

Του ΚΩΣΤΑ ΒΑΛΕΤΑ, εφ. Απογευματινή της Κυριακής 13 Αυγούστου 2006, σ. 28-29. 

Στις σελίδες «ΑΝΘΡΩΠΟΙ & ΕΡΓΑ. ΤΕΧΝΕΣ-ΒΙΒΛΙΟ-ΠΡΟΣΩΠΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΑ».

      Στις 156 σελίδες του βιβλίου του ο Γάλλος φιλόλογος Μπατιστινί εξετάζει τη μέγιστη ποιήτρια όλων των αιώνων με πάθος. «Η Σαπφώ (γράφει) ποιήτρια και δαίμονας προφέρει και εκπληρώνει το λόγο του έρωτα: γοητεία, έγκαυμα, πληρότητα». Σε μετάφραση Σταύρου Βλοντάκη το βιβλίο περιέχει και μικρό ανθολόγιο. Ωδές, ποιήματα, αποσπάσματα από το έργο της.

     Αν και δεν έχω τα βιογραφικά του στη διάθεσή μου, ο Μπατιστίνι ακούγεται Κορσικανός, είναι κλασικός φιλόλογος κι ασχολείται με το έργο της Δέκατης Μούσας. Έχει συνεργαστεί με τον Ρενέ Σαρ κι έχει ασχοληθεί με τον Εμπεδοκλή, τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη. Ανάμεσα στη μελέτη και την ποίηση, το βιβλίο αυτό είναι μια παθιασμένη, λυρική, φιλολογική προσέγγιση της μεγάλης και τόσο άγνωστης ακόμα μορφής της Σαπφώς και του σαπφικού έργου που ημιτελές μας κληροδοτήθηκε.

     Αποκαλεί τις μαθήτριες της Σαπφούς ερωμένες της, ούτε καν ηρωίδες των ποιημάτων της. Έτσι τα ονόματα Γυριννώ, Γογγύλα, Μνησιδίκη, Αρχεάνασσα, Ατιθίδα παίρνουν διαστάσεις μυθολογικές, ως ιέρειες του έρωτα περισσότερο παρά ως λογοτεχνικά πρόσωπα. Δεν πρωτοτυπεί μ’ αυτόν τον τρόπο ο Μπατιστίνι, αλλά επειδή είναι κι αυτός γέννημα και θρέμμα αυτής της φλεγόμενης θάλασσας που λέγεται Μεσόγειος τον καταλαβαίνουμε. Επιδιώκει να μας δώσει μια μαγική διάσταση της ποιήτριας ο Μπατιστινί  γι’ αυτό μας μιλάει για ρούνους και προϊστορικές μάγισσες.

      Η σύντομη αναφορά του στο χαμένο της έργο, στους οξύρρυγχους της Αιγύπτου, στους οξύρρυγχους δηλαδή παπύρους όπου βρέθηκαν αποσπάσματα έργων της συμπατριώτισσάς μου από την Ερεσό.

     Έγραψα πρόσφατα στα «Αιολικά Χρονικά» ότι υπάρχουν πιθανότητες να βρεθούν και στις μέρες μας και στο μέλλον έργα της μεγίστης ποιήτριας. Όχι μόνο χυμένα και μπερδεμένα μέσα στα κείμενα άλλων ποιητών (Οράτιος- Κάτουλος) κ.τ.λ., αλλά και αυτοτελή. Και πριν αλέκτωρ λαλήσει ιδού η ανακάλυψη ενός ποιήματος- αριστουργήματος, σχεδόν ολόκληρου αυτή τη φορά, κι όχι λέξεων ή στίχων ξεκομμένων. Έχει, λοιπόν, και μας επιφυλάσσει το μέλλον εκπλήξεις, όπως και η αρχαιολογική σκαπάνη, για να συμπληρώσουμε το έργο των μεγάλων κλασικών, ίσως και για να αναθεωρήσουμε εν μέρει την ιστορία. Ο συγγραφέας, χωρίς να πρωτοτυπεί, προσπαθεί να διαγράψει μια σύντομη βιογραφία της Σαπφούς, στηριζόμενος στις πηγές που σώζονται. Όμως ο κίνδυνος με ό,τι γράφεται για την Σαπφώ δεν είναι τα γνωστά, αλλά η αυθαίρετη συμπλήρωση των αγνώστων, των κενών που υπάρχουν, όχι μόνο στη βιογραφία της, αλλά και στα ποιήματά της. Ημιτελή και αποσπασματικά, στίχοι, λέξεις ατάκτως ερριμένες. Από ‘κει προέρχεται η σύγχυση, η παραπλάνηση,  η λάθος κατεύθυνση.

     Το δεύτερο στοιχείο αποπλάνησης του ερευνητή είναι η πεπατημένη, η μίμηση των όσων γράφτηκαν από τους προγενέστερους. Έτσι αντί να ξεκινάει κανείς από βάση μηδενική, ξεκινάει υποχρεωτικά από την αποδοχή της λεσβιάζουσας τάσης της ποιήτριας, από την παραδοχή πως ό,τι γράφει το ζει η ίδια, το αισθάνεται η ίδια, το βιώνει.

     Ο Μπατιστινί, με εύθυμο, παιχνιδιάρικο τρόπο, επιδιώκει να καλύψει τα κενά και να γράψει για ένα έργο που ελάχιστα γνωρίζουμε, για ένα πρόσωπο που δύσκολα, εντοπίζουμε και σκιαγραφούμε. Οι εικασίες είναι περισσότερες από τη βεβαιότητα.

     Τα στοιχεία είναι ελάχιστα, η πραγματικότητα θολή από το πέρασμα του χρόνου, όμως οι αναφορές είναι πάμπολλες και τα λίγα που σώζονται λένε τόσο πολλά που κραυγάζουν και μας αναγκάζουν να μιλήσουμε γι’ αυτά.

              Το  ποίημα  της  Δεκάτης  Μούσας

Η ανακάλυψη του ποιήματος που θα μας απασχολήσει  τώρα είναι ένα συγκλονιστικό γεγονός που δείχνει ότι τα 2700 χρόνια που μεσολάβησαν είναι χρόνος μηδενικός ή ασήμαντης ή σχετικός, που δεν μας εμποδίζει (το αντίθετο μάλιστα)να γευτούμε και να γνωρίσουμε τη σκέψη της ποιήτριας, της τόσο απόμακρης και της τόσο κοντινής, τόσο που αν απλώσουμε το χέρι θα την αγγίξουμε.

      Το 2004 οι Michael Gronewald και Robert Daniel ανακοινώνουν την ανεύρεση ποιήματος της Σαπφούς. (Τα στοιχεία τα παίρνω από δημοσίευμα της εφημερίδας «Αυγή» 29.7.2005 όπου δημοσιεύται άρθρο του Martin West σε μετάφραση Κατερίνας Λαμπρινού που δημοσιεύθηκε στο αγγλικό περιοδικό  “Times Literary”).

     Το κείμενο βρέθηκε σε ναστόχαρτο χρησιμοποιημένο στο εσωτερικό αιγυπτιακής μούμιας. Έτσι η Αίγυπτος, το τελευταίο μεγάλο ελληνικό κράτος των Πτολεμαίων, όπου μας διέσωσε και μας έδωσε πρόσφατα το «Δύσκολο» του Μενάνδρου, μας προσφέρει σήμερα ένα μέγιστο δώρο. Το ποίημα της Δεκάτης Μούσας.

     Το ποίημα αντιγράφτηκε, σύμφωνα με το δημοσίευμα, στις αρχές του 3^ου αιώνα και περιλαμβάνει αποσπάσματα από τρία ποιήματα της Σαπφούς. Το δεύτερο απ’ αυτά αποδεικνύεται ότι ήταν εν μέρει γνωστό από τους περίφημους παπύρους του Οξύρρυγχου του τρίτου αιώνα. Από τους παπύρους του Οξύρρυγχου ήταν γνωστό το τέλος του ποιήματος. Τώρα γίνεται η σύνδεση κι έχουμε ολόκληρο το ποίημα. Λείπουν ακόμη μερικές λέξεις στην αρχή κάθε στίχου στις πρώτες τέσσερεις στροφές. Πρόκειται για ένα αριστούργημα της Λέσβιας Μούσας, δώδεκα στίχων, αποτελούμενο από έξι δίστιχα. Οι τελευταίες οχτώ στροφές είναι ολοκληρωμένες.

     Από τα εννιά αναφερόμενα από τους αρχαίους συγγραφείς και σύγχρονους μελετητές που η ποιήτρια έγραψε βιβλία, σώζονται μονάχα 264 περίπου αποσπάσματα, συντρίμμια ή θραύσματα. 63 από αυτά περιέχουν ολόκληρους στίχους. Τρία ολόκληρα ποιήματα και 63 ολοκληρωμένοι στίχοι. Σήμερα οι δύο Βρετανοί μελετητές και η αιγυπτιακή μούμια μας παρουσιάζουν ακόμα ένα ολοκληρωμένο ποίημα της Σαπφούς, δηλαδή αυξάνουν κατά 25 τοις εκατό το σωζόμενο ολοκληρωμένο έργο της. Μεγάλη ανακάλυψη για τον κόσμο του πνεύματος, μεγίστη για τον ελληνισμό, συγκλονιστική για μας τους Λέσβιους, τους συμπατριώτες και θαυμαστές της.

     Στο νεοευρεθέν ποίημα, όπως γράφει ο Martin   West, επίκεντρο είναι η ίδια η ποιήτρια, η ίδια η Σαπφώ. Θέμα του τα γηρατειά και η φθορά που επιφέρει ο πανδαμάτωρ και ανθρωποφάγος χρόνος στον άνθρωπο. Η ποιήτρια υποστηρίζει ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι θνητός, φθαρτός, ότι δεν υπάρχει γιατρικό για να αντιμετωπιστεί αυτή η φθορά κι ότι είναι αδύνατο να αποφευχθούν το γήρας και ο θάνατος.

                   Ο μύθος  του Τιθωνού

     Η Σαπφώ χρησιμοποιεί το μύθο του Τιθωνού. Ο Τιθωνός, γιός του Λαομέδοντος και της Στρυμούς, αγαπήθηκε από την Ηώ που τον απήγαγε και έκανε μαζί του δύο παιδιά, τον Ημαθίωνα και τον Μέμνονα, βασιλιά των Αιθιόπων. Η Ηώς μεσολάβησε και πέτυχε από τους Θεούς την αθανασία του Τιθωνού, αλλά ξέχασε να απαιτήσει την αιώνια νεότητα μαζί με την αθανασία του. Γιατί αποτελεί ύβρι, σε τελευταία ανάλυση, ένας θνητός  να γίνει αθάνατος, ίσος με τους Ολύμπιους. Έτσι όπως η Θέτιδα έκανε αθάνατο τον Αχιλλέα, τον αγαπημένο της γιό, αλλά άφησε τρωτή την πτέρνα του, την περίφημη αχίλλειο πτέρνα, όπου ο ήρωας και κατακτητής της Μύθημνας ετρώθη θανάσιμα από τον ισάξιό του Έκτορα, έτσι και η Ηώς λησμόνησε να επιτύχει την αιώνια νεότητα για τον Τιθωνό.

     Τα χρόνια περνούσαν, ο Τιθωνός ζούσε, ξεπερνούσε το όριο της ζωής των θνητών, αλλά γερνούσε, μεταβαλλόταν σε σκέλεθρο, σε ένα τερατώδες μορμολύκειο που μονάχα η φωνή του σωζόταν. Οι θεοί τον λυπήθηκαν και τον μετέτρεψαν  σε τέττιγα. Όπως ξέρουμε, η Ηώς, υπήρξε κόρη του Υπερίωνα και της Θείας, αδελφή του Ήλιου και της Σελήνης. Μια μεγάλη θεότητα, πραγματική θεότητα όχι σαν τις ψευτοθεές των Εβραίων. Κατοικούσε στους ωκεανούς κι είχε σύζυγο τον Αστραίο με τον οποίο γέννησε τους ανέμους: Ζέφυρο, Βορέα, Αργέστη και Νότο. Γιος της υπήρξε, επίσης, ο Εωσφόρος και τ’ αστέρια. Προσωποποίηση της Αυγής και του φωτός. Συγκλονιστική δημιουργία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, ισάξια της σαπφικής δημιουργίας. Εμπνεόμενη και διδασκόμενη, παραδειγματιζόμενη η Λεσβία δημιουργός από τον απέραντο πνευματικό πλούτο, από τους θησαυρούς της μυθολογίας του έθνους της που ήδη τον 7^ο π.Χ. αιώνα έχει φτάσει σε υψηλά επιτεύγματα πολιτισμού, γιατί εκτός από τα ομηρικά έπη διαθέτει τις κορυφές του ανθρωπίνου πνεύματος, την ελληνική μυθολογία, χρησιμοποιεί το μύθο για να συνθέσει το τραγικό της ποίημα για την ανθρώπινη κατάσταση, το γήρας και το θάνατο. Η Ηώς είχε πολλούς εραστές, ήταν αιώνια νέα και καλλονή. Ανάμεσα στους αγαπημένους της αριθμούνται  ο Ωρίων, ο Κέφαλος και άλλοι, ο στρατηγός όμως των ερωμένων της ήταν ο Τιθωνός. Η Ηώς εικονίζεται καβάλα σε φτερωτό άλογο να προηγείται του άρματος του αδελφού της, Ήλιου. Η Ηώς σκορπούσε στη Γη δροσιά και φως. Είναι η θεά της Αυγής.

     Οι Αθηναίοι την αποκαλούσαν Έως, εμείς όμως οι Αιολείς τη λέμε Αύως. Γι’ αυτό η Σαπφώ, Αύω την αποκαλεί στο ποίημά της. Με την αιολική, δηλαδή, εκδοχή του ονόματός Ηώς=Αύως. Άλλες παραδόσεις του έθνους μας αναφέρουν ως μητέρα της την Ευρυφάεσσα, θυγατέρα του Ήλιου και της Ευφρόνης, δηλαδή της Νύχτας. Κόρη της ήταν η Δίκη, δηλαδή η Δικαιοσύνη.

     Ο Όμηρος την αναφέρει συχνά. Η Ηώς ξυπνούσε νωρίς το πρωί , γιατί έπρεπε να διαλύσει το σκοτάδι και να φωτίσει τον κόσμο. Αγάπησε τόσο πολύ τον Τιθωνό, ένα προγκιπόπουλο από τη βασιλική οικογένειά της Τροίας, που θέλησε να τον καταστήσει αθάνατο. Πέτυχε τον στόχο της, αλλά δεν κατάφερε να του χαρίσει και την αιώνια νεότητα. Πολύ σοφά, η Σαπφώ είδε στο μύθο την πραγματική του διάσταση. Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον. Το δώρο της Ηούς κατέστη μπούμερανγκ  ή δώρο άδωρο. Αθανασία χωρίς την αιώνια νεότητα ισοδυναμεί με το αιώνιο γήρας.

     Όταν στον Τιθωνό παρουσιάστηκαν οι πρώτες άσπρες  τρίχες προσπάθησε η Ηώς με αμβροσία να αναστείλει τη λεύκανσή τους, αλλά απέτυχε η πανίσχυρη Θεά. Γιατί οι δικοί μας Θεοί δεν είναι πανίσχυροι ούτε αλάθητοι. Μονάχα οι Θεοί των Εβραίων και ο Πάπας είναι τέτοιοι.

     Η Σαπφώ παραλληλίζει τις μαθήτριές της, νέες και όμορφες, με την ίδια που υφίσταται τις συνέπειες του χρόνου που γηράσκει.

     Ο αγαπημένος της Θεάς, Τιθωνός, αδερφός του Πριάμου, κατάντησε τόσο αδύνατος και μικροσκοπικός με το πέρασμα του χρόνου σαν ένα ξερό τζιτζίκι. Του ‘μεινε μονάχα η φωνή. Η Ηώς τον λυπήθηκε και ζήτησε από τον Δία να του αφαιρέσει την αθανασία που ΄χε καταντήσει γι’ αυτόν μαρτύριο. Η παράταση της ζωής, ο άνθρωπος φυτό, ο άνθρωπος σε κώμα, η αθανασία που πρόσφερε ο Δίας στον Τιθωνό, πλέκονται με έμμεσο και μαγευτικό τρόπο στους στίχους της Δέκατης Μούσας.

            Το πισωγύρισμα της ανθρωπότητας

     Η αρχαιότητα γαλουχήθηκε με τον πλούτο συγγραφέων και φιλοσόφων όπως η Σαπφώ, οι τραγικοί, οι φιλόσοφοι κι οι Επιστήμονες της κλασικής περιόδου κα των προγενεστέρων και μεταγενεστέρων εποχών. Επί χίλια ή παραπάνω χρόνια τα 9 βιβλία της Σαπφώς ήσαν γνωστά και κατεύθυναν ως φάρος το ανθρώπινο πνεύμα.  Δεν σώθηκε ούτε ένα. Αποσπάσματα μονάχα και συντρίμμια του έργου της. Από τους τραγικούς τι διασώθηκε από τη μιξοβάρβαρη εποχή μας; Από τις εκατό και παραπάνω τραγωδίες του Ευριπίδη σώθηκαν μονάχα δεκαεφτά, το σατιρικό δράμα «Κύκλωπες» και η αμφισβητούμενης πατρότητας τραγωδία «Ρήσος». Από τον Αριστοφάνη μόνο έντεκα.

      Σε σύνολο 44 κωμωδιών χάθηκαν τριάντα τρείς. Από το έργο του αρχαιότερου των τραγικών του Αισχύλου, σε σύνολο 80 περίπου τραγωδιών και σατυρικών δραμάτων, διασώθηκαν μονάχα επτά. Ανάλογη είναι φυσικά και η μεταχείριση που τους επιφυλάσσει η νεότερη γραμματολογία. Έτσι ενώ αφιερώνει στον Αριόστο το “Dictionaire des Litteratures” (Press Universitaires de France) πάνω από 2 σελίδες, στον Αριστοφάνη έχει μία σελίδα και 10 αράδες.

      Πέντε σελίδες στον Μπομαρσέ, λιγότερο από δύο στον Ευριπίδη. Μπορεί να εξισώσει κανείς το μεγάλο Ρώσο ποιητή Αλέξανδρο Μπλοκ με τον Αριστοφάνη; Κι όμως, αυτό κάνει το λεξικό. Μια σελίδα και λίγες γραμμές για τον Σοφοκλή, σχεδόν τέσσερις σελίδες για τον Σατομπριάν. Πάνω από τρείς σελίδες για τον Montaigne λιγότερη από μισή σελίδα για τον Μένανδρο, για τον θείο του Αλεξι μηδέν.

     Ελάχιστο τμήμα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας επέζησε στις μέρες μας. Η ανθρωπότητα «πισωγύρισε», έπεσε σε μια εποχή νέας βαρβαρότητας.

Κώστας  Βαλέτας, εφημερίδα Απογευματινή της Κυριακής 13 Αυγούστου 2006.

Σημειώσεις:

     Στο 10^ο σημείωμα για την ΣΑΠΦΩ μεταφέρω την εκτενή κριτική(άρθρο) του συγγραφέα και εκδότη Κώστα Βαλέτα από την Μυτιλήνη. Ο Κώστας Βαλέτας είναι γνωστός και καταξιωμένος συγγραφέας, που μεταφέρει στους συγγραφικούς και εκδοτικούς του ώμους την συγγραφική και εκδοτική σημαντική κληρονομιά που του κληροδότησε ο πατέρας του Λέσβιος την καταγωγή Γιώργος Βαλέτας. Γνωστός παλαιός καθηγητής και αναστηλωτής πολλών ελλήνων ποιητών και πεζογράφων από διάφορους εκδοτικούς οίκους και τον εκδοτικό οίκο «Πηγή» τα Άπαντα Νεοελλήνων Συγγραφέων, της σειράς «Νεοελληνική Βιβλιοθήκη». Διαχρονικοί έλληνες πεζογράφοι, διηγηματογράφοι και ποιητές, μας έγιναν γνωστοί μέσω των αναστυλώσεων του πολύμοχθου, πολύπλευρου και συστηματικού Γιώργου Βαλέτα, πού, οι εκδοτικές του παραγωγές, επιμέλειες , εισαγωγές, και συγγραφές είναι πολύπλευρες και προέρχονται από ένα μεγάλο φάσμα της ελληνικής κληρονομιάς. Δες ενδεικτικά τον τόμο «Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ’80. Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΗΘΟΓΡΑΦΙΑΣ. Γραμματολογικό δοκίμιο, εκδ. Γραμματολογικού Κέντρου-Αθήνα 1981, την «ΕΠΟΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» εκδ. Πέτρος Κ. Ράνος- Αθήνα 1966, την τρίτομη Ανθολογία της Πεζογραφίας κ. ά. Αν δεν λαθεύω, σχεδόν όλες του οι πρώτες αναστυλώσεις έχουν επανεκδοθεί σε δεύτερη και τρίτη έκδοση, κάτι που μας δείχνει την ποιότητα και την χρησιμότητα των εργασιών του Γιώργου Βαλέτα. Βλέπε παραδείγματος χάριν τα Άπαντα του ποιητή Αθανάσιου Χριστόπουλου, έκδ. του Σωματείου «Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων Καστοριάς» 1969, (Τα Ποιήματα του Α. Χριστόπουλου, επανεκδόθηκαν σε φιλολογική επιμέλεια του καθηγητή Γιώργου Ανδρειωμένου, από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 2001). Τα Άπαντα του Ιάκωβου Πολυλά (πανομοιότυπη επανέκδοση με συμπλήρωμα από ανέκδοτα έργα) εκδ. Ν. Δ. Νίκας-Αθήνα 1959. Τα Άπαντα-Πρωτότυπα με τα μικρά μεταφράσματα, του ποιητή Ιωάννη Γρυπάρη, δες β΄ έκδοση συμπληρωμένη, εκδ. Δωρικός-Αθήνα 1980, την έκδοση των πεντάτομων Απάντων του φαληριώτη Παύλου Νιρβάνα, εκδ. Χρήστου Γιοβάνη-Αθήνα 1968.  Την εξάτομη έκδοση των Απάντων του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, με τις εκτενείς μελέτες και προλόγους πάνω στην ζωή και το έργο του, εκδ. Αθηναϊκές Εκδόσεις Ηρακλής Γ. Σακαλής-Αθήνα χ.χ. (τελευταία και ολοκληρωτική αναστύλωση του κυρ Αλέξανδρου από τον Ευβοέα φιλόλογο και δοκιμιογράφο Νίκο Τριανταφυλλόπουλο, εκδ. Δόμος). Ο Βαλέτας επίσης αναστύλωσε και εξέδωσε τον κεφαλλήνα ποιητή Γεράσιμο Μαρκορά, εκδ. Πηγής 1950. (τελευταία έκδοση των Ποιημάτων του Μαρκορά πραγματοποιήθηκε με την φιλολογική και τυπογραφική επιμέλεια του ομότιμου καθηγητή Παναγιώτη Δ. Μαστροδημήτρη, από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1988), επίσης, το «ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ» και αρκετούς παλαιότερων γενεών δημιουργούς. Αναστυλώθηκαν και εκδόθηκαν με επιμέλεια ακρίβεια και φροντίδα. Και κάτι ακόμα, οι εκδόσεις αυτές πωλούνταν στις δεκαετίες των δικών μας γενεών, σε φτηνές τιμές. Μπορούσαμε δηλαδή να τις προμηθευτούμε και να τις μελετήσουμε χωρίς μεγάλο οικονομικό κόστος. Οι δε βιβλιογραφίες που συνόδευαν τις εκδόσεις, ήσαν πολύτιμος ερευνητικός οδηγός.  Στο διαδίκτυο διαβάζουμε ότι έχει εκπονηθεί μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία με εισηγήτρια την καθηγήτρια κυρία Χρύσα Θεολόγου, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 2012, με θέμα: «Η Εκδοτική δραστηριότητα του Γιώργου Βαλέτα και η σειρά της «Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης», Άπαντα Νεοελλήνων Συγγραφέων.

Ο Γιώργος Βαλέτας μεταξύ άλλων του δραστηριοτήτων το 1971 εξέδωσε τη Δίμηνη Επιθεώρηση της Λεσβιακής Λογοτεχνίας, «ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ». Χρόνος Α. Γενάρης- Φλεβάρης 1971, τεύχος 1^ο, σελίδες 1-96. , δραχμές 20. Διευθυντής Σύνταξης του περιοδικού ήταν και εξακολουθεί να είναι ο συγγραφέας και μεταφραστής Κώστας Γ. Βαλέτας ενώ καλλιτεχνικός συντάκτης ο λέσβιος συγγραφέας Μίλτης Παρασκευαϊδης. Το μακροχρόνιο αυτό περιοδικό, κάτω από την επίβλεψη και εποπτεία του Κώστα Γ. Βαλέτα, αναβίωσε την σύνολη πολιτιστική ιστορία και παράδοση της νήσου Λέσβου. Αρχαίοι ποιητές και Ιστορία, αρχαιολογία και ποιητική παράδοση, λαογραφία και αφιερώματα σε λέσβιους δημιουργούς και όχι μόνο, ποίηση, διήγημα, μελέτες, βιβλιοκριτικές, επετειακά αφιερώματα, ξένοι λογοτέχνες και ποιητές, κείμενα για την εθνική αντίσταση, και πολλά άλλα, κοσμούν τις σελίδες του περιοδικού Αιολικά Γράμματα. Μα, πάνω από όλα, κύριο μέλημα του Κώστα Βαλέτα και των συνεργατών του, είναι η ανάδειξη της πνευματικής και καλλιτεχνικής ιστορίας και παράδοσης του γενέθλιου τόπου του, που με μεράκι και πόθο διακονεί και συνεχίζει επάξια.

Να σημειώσουμε παρενθετικά ότι, ο πειραιολάτρης ποιητής Βασίλης Λαμπρολέσβιος κατάγονταν από την Μυτιλήνη αν και διέμενε για πολλές δεκαετίες στον Πειραιά όπου δραστηριοποιήθηκε συγγραφικά, γράφοντας τα εξαιρετικά ποιήματά του ύμνους για το πρώτο λιμάνι, και δημοσιεύοντας χρονογραφήματα και μικρά εικαστικού ενδιαφέροντος σημειώματα στον τοπικό παλαιό τύπο. Το έργο του δυστυχώς ακόμα ούτε έχει συγκεντρωθεί ούτε έχει ταξινομηθεί και εξεταστεί όσο του αξίζει και του οφείλει ο Πειραιάς.

      Μέσα σε αυτό το συγγραφικό και εκδοτικό περιβάλλον και με τέτοιας ποιότητας πνευματικά  εφόδια καλλιέργησε και την δική του συγγραφική φωνή ο Κώστας Γ. Βαλέτας. Το έργο του Κώστα Γ. Βαλέτα είναι επίσης μεγάλο και πολύπλευρο. Αριθμεί πάνω από 50 αυτοτελείς τίτλους βιβλίων. Διηγήματα, μυθιστορήματα, μεταφράσεις, δοκίμια, ανθολογίες ελλήνων ποιητών στα ιταλικά, προλόγους ξένων ποιητών μεταφρασμένους στα ελληνικά, κυρίως ιταλοί, ανθολογίες Βουλγάρων και Τσεχοσλοβάκων διηγηματογράφων, ετήσεις ανθολογίες ελλήνων ποιητών, βλέπε «Λογοτεχνικά Κείμενα 1996», ταξιδιωτικά και ιστορικά. Βλέπε επιγράμματα για το Κιλελέρ. Μετάφραση θεατρικού έργου του Χιλιανού Πάμπλο Νερούδα, του Ρώσου Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι  τα Θεατρικά, αλλά και ποιήματα του προέδρου Μάο μετέφρασε ο έλληνας πολυγραφότατος συγγραφέας. Μεγάλος όγκος των συγγραφικών του εργασιών συναντάται στο περιοδικό Αιολικά Γράμματα χωρίς να απουσιάζουν και η συμμετοχές του σε άλλα έντυπα και εφημερίδες, όπως αυτό στην εφημερίδα Απογευματινή.

     Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου για την Σαπφώ στα ελληνικά (σε προηγούμενο σημείωμα για την ποιήτρια μετέφερα άλλα κριτικά σχόλια για την έκδοση ) ξετυλίγει τις σκέψεις του και μας δίνει την ατμόσφαιρα που έζησε και έδρασε η λέσβια λυρική ποιήτρια και συμπατριώτισσά του. Σε ορισμένα σημεία του, ο λόγος του είναι μάλλον λιγάκι υπερβολικός αναιτιολόγητα, έχει έναν τονισμό που θυμίζει την παλαιά αριστερή κοινωνιολογική οπτική του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου, ενώ όταν ξετυλίγει τον παράδοση για τον Ορφέα και τον Τιθωνό, τότε τα πράγματα ισορροπούν και η μυθολογική παράδοση του αρχαίου μοτίβου αποκτά την σημασία της στις ερμηνείες και εκδοχές των νέων των μετανεωτερικών χρόνων δεδομένων. Όπως και νάχει, το δισέλιδο άρθρο του στην παλαιά εφημερίδα «Απογευματινή» διαβάζεται ευχάριστα και προστίθεται και αυτό στις ελληνικές γενικές βιβλιογραφικές αναφορές για την αρχαία λυρική ποιήτρια ΣΑΠΦΩ.

Κλείνοντας το 10 αυτό σημείωμα για την ΣΑΠΦΩ, να προσθέσουμε ακόμα ορισμένες βιβλιογραφικές πληροφορίες. 

-Της φιλολόγου κυρίας Αγαθής Γεωργιάδου για την ποιήτρια. Βλέπε την μελέτη της «Το τραγούδι του Τιθωνού: μια νέα θεματική στην ποίηση της Σαπφούς», στον τόμο «Η Αρχαία Λυρική Ποίηση και η Διαχρονική της Επίδραση». Σεμινάριο 41, εκδόσεις Κοράλι- Αθήνα 2014, σ. 172-180, "Μνήμη Δανιήλ Ιακώβ". (βλέπε ιστοσελίδα της συγγραφέως).-Του ποιητή Κώστα Βάρναλη, «ΣΑΠΦΩ», στα «ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ- ΚΡΙΤΙΚΑ Β΄», εκδ. Κέδρος 1985, στον τόμο «ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΚΡΙΤΙΚΑ ΣΟΛΩΜΙΚΑ» εκδ. Κέδρος-Αθήνα χ.χ., σ. 87-93.-Της Γαλλίδας ελληνίστριας Jacqueline  de Romily, «ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ», εκδ. Καρδαμίτσα-Αθήνα 1988, σ. 60-61.-Του καθηγητή της αρχαίας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Warwick, James  Davidson, «Οι Έλληνες και ο ελληνικός έρως», Μια ριζοσπαστική επανεκτίμηση της ομοερωτικής φιλίας στην αρχαία Ελλάδα, εκδ. Αλεξάνδρεια-Αθήνα 2019, σ. 6,7,36,50, 154, 164,165, 247, 303, 310, 376, 489, 492, 495, 498, 501-8, 510-6, 550, 583,596, 626, 635, 637, 643. Δες ακόμα, το κλασικό μελέτημα του γερμανού Χανς Λιχτ, «Η Σεξουαλική ζωή στην Αρχαία Ελλάδα», εκδ. Μέλισσα- Αθήνα 1965, σ. 36,75,77,78,80,81, 83, 178, 199,236,271, 283, 342, 344-346, 349-354, 426, 450, 453, 481. Το μελέτημα του άγγλου καθηγητή Kenneth  J. Dover, «Η Ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα», εκδ. Π. Χιωτέλλη-Αθήνα 1990, σ. 132, 189-196. Τον τόμο του Bernard  Sergent, «Ομοφυλοφιλία στην Ελληνική Μυθολογία». Πρόλογος George Dumezil, εκδ. Χατζηνικολή-Αθήνα 1985, σ. 124-125. Του Αμερικανού κλασικού φιλόλογου Bruce S. Thornton, «ΕΡΩΣ»  (Ο Μύθος της σεξουαλικότητας στην Αρχαία Ελλάδα), εκδ. Οξύ-Αθήνα 1997, σ. 17, 19, 43, 46, 59, 66, 74, 77, 84, 105,407, 119-121, 142, 160,252, 256, 263, 270, 275, 276-281, 390-391, 408. Της Σοφίας Α. Σούλη, «Η Ερωτική ζωή των αρχαίων Ελλήνων», εκδ. Toubi’s,  Αθήνα 1997, σ.80-89 (Ερωτικές φιλίες γυναικών. Ο έρωτας της Σαπφώς). Την «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» γ΄ έκδοση, εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 1974 του παλαιού καθηγητή Gilbert  Murray, σ. 93,96. (Οι μεταφράσεις των ποιημάτων είναι του Σ. Μενάρδου). Του Θεοδόση Μοσχονά, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ», εκδ. Gutenberg- Αθήνα 1980, σ. 14,22, 42,43, 48. Το βιβλίο του τέως γενικού γραμματέως γενικού διοικητή Κρήτης, καθηγητή Δημητρίου Σακορράφου, «Έρως προϊστορικός, πλατωνικός», εκδ. Εστία-Αθήνα χ.χ., σ. 111-, «Λεσβιακός έρως-λεσβιάζουσαι».Την «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ» του Βάλτερ Κραντς, εκδ. Ιωάννης Χιωτέλλης-Αθήνα 1958, σ. τόμος Α΄ 24, 63,64-67, 216. τόμος Β΄108, 138. Την μελέτη του Αριστόξενου Σ. Σκιαδά, «ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΕΣ»-Δοκίμια, εκδ. Καστανιώτη-Αθήνα 1985, σ.26-27, 125, 253, 257, 269, 282, 304, 310, 314, 317, 332, 342-7, 351. Την μελέτη της Mary R. Lefkowitz, «Γυναίκες στον Ελληνικό Μύθο», εκδ. Καστανιώτη-Αθήνα 1993, σ. 79-80, 88-90, 94, 96, 176-177, 216-217. Το έργο του Χρήστου Τσούκα, «ΑΡΧΑΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ», εκδ. Χατζηνικολή-Αθήνα 1992, σ.40-42 κ. ά. Τον τόμο της ιστορικού και αρχαιολόγου Βάλιας Ξενίδου- Schild, «ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ»-Καταδίκη Μνήμης, εκδ. Ερμής-Αθήνα 2001, σ.146, 211-214, 216-218, 228, 424-425, 439. Πληροφορίες για την Σαπφώ έχουμε στο έργο του δημοσιογράφου  Άγγελου Παν. Σακκέτου, «ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ»-Το πνευματικόν κάλλος, ο θείος έρως και ο ηρωϊσμός. Εκδ. Λιακόπουλος-Θεσσαλονίκη  2003, σ. 467-472. Το βλέμμα και η παρουσία της Σαπφώς και η ποιητικής της ατμόσφαιρα υπάρχει και στον συλλογικό τόμο «ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΓΥΝΑΙΚΩΝΙΤΗ», εκδ. Αλεξάνδρεια-Αθήνα 2008, των Paul Veyne/ Francois Lissarague/ Francoise Frontisti-Ducroux.

       Όπως βλέπουμε και πάλι, και σε αυτό το μικρό σεριάνισμα σε άρθρα και πληροφορίες για την ΨΑΠΦΑ, σε βιβλία ελλήνων και μελέτες ξενόγλωσσες που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, το όνομα, το έργο, η παρουσία της αρχαίας λέσβιας ποιήτριας, εξακολουθούν να είναι παρόντα. Η ποιητική της αναπνοή ευωδίασε και εξακολουθεί να ευωδιάζει τις νεότερες γενιές των ανθρώπων στην Ελλάδα και τον δυτικό κόσμο. Ας κλείσουμε το σημερινό σημείωμα με δικούς της στίχους όπως τις μετέφρασε μια σύγχρονη μεταφράστρια, η Γεωργία Παπαδάκη. Δες το βιβλίο της «ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ» Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γεωργία Παπαδάκη, εκδόσεις Ροές-Αθήνα 2003, στην σειρά «Ποιητές του Κόσμου», σελίδες 40-63.

Ήλθες, έγω δε σ’ εμαιόμειν,

Αν δ’ έψιξας έμαν φρένα καιομέναν πόθωι.

ήρθες- κι εγώ σ’ αποζητούσα!-

και την καρδούλα μου τη δρόσισες

                     που έκαιγε απ’ τον πόθο.

     Έρος δ’ ετίναξέ μοι

φρένας, ως άνεμος κατ’ όρος δρύσιν εμπέτων

κι ο Έρωτας την καρδιά μου τράνταξε,

σαν άνεμος που πάνω στα βουνά μες στις βελανιδιές

                   με δύναμη χυμάει.

τάν κάλαν’ ά γάρ κατάγωγις αύτα[

επτόαισ’ ίδοισαν’ έγω δε χαίρω’

ο πόθος φτερουγίζει’ γιατί η εσθήτα αυτή

συντάραξε εκείνη που την είδε’ κι εγώ βεβαίως χαίρομαι.

δέδυκε μέν ά σελάννα και Πληίαδες, μέσαι δε

νύκτες παρά δ’ έρχετ’ ώρα, έγω δε μόνα κατεύδω

έσβησε το φεγγάρι, [έσβησε πια] κι η Πούλια’

μεσάνυχτα, οι ώρες φεύγουν κι εγώ πλαγιάζω μοναχή.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 18 Αυγούστου 2021

ΥΓ. Το Σάββατο που μας πέρασε, σε ιδιωτικό σταθμό το πρωί, παρουσιάστηκαν δύο ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Δασοπυροσβέστες και μίλησαν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ο ένας ήταν παντρεμένος με παιδί, ο οποίος μάλιστα, μύησε τον γιο του στον ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΌ. Και έλεγε ο άνθρωπος με εύλογο όχι παράπονο, αλλά θλίψη, ότι οι εθελοντές βάζουν από την τσέπη τους χρήματα για να αγοράσουν στολές, μάσκες, την βενζίνη του αυτοκινήτου τους, ακόμα, πληρώνουν και τα διόδια που περνούν στις λεωφόρους για να μεταβούν για εθελοντική βοήθεια. Και ο έλληνας αυτός οικογενειάρχης έλεγε, ότι ίσως θα έπρεπε τουλάχιστον, να μην πληρώνουν διόδια τα αμάξια τους. Δεν είχε καθόλου, μα καθόλου άδικο ο προσφερόμενος για βοήθεια έλληνας αυτός εθελοντής πολίτης. Και μετά σου κάνουν τηλεοπτική προπαγάνδα για εθελοντισμό και άλλα τινά.. Είναι η τρίτη φορά που ακούγεται αυτό το «παράπονο» από χείλη εθελοντή. Ότι η ελληνική πολιτεία κωφεύει σε κάτι τόσο απλό και αυτονόητο είναι προφανές. Το ελληνικό κράτος διαχρονικά, δεν στέκεται δίπλα, έμπρακτα στους ανθρώπους αυτούς που παρατάνε οικογένειες, δουλειές, το σπίτι τους, και τρέχουν να βοηθήσουν αφιλοκερδώς, με κίνδυνο της ζωής τους. Δεν ζητούσε ο άνθρωπος χρήματα, στήριξη έμπρακτη ζητούσε στις δυσκολίες της δασοπυρόσβεσης. Αλλά ποιος ακούει.