ΨΑΠΦΑ, Η ΔΕΚΑΤΗ ΜΟΥΣΑ

                        Το  πέταγμα  της  ψυχής

της  ΧΑΡΑΣ  ΓΑΛΑΝΑΚΗ, εφ. Η Βραδυνή της Κυριακής 28 Ιουλίου 2002, σ. 47

              «Η λυρική ποίηση ως αυθεντική προσπάθεια επικοινωνίας»

     Την ποίηση του Ησιόδου, παρά το επικό λεξιλόγιο και την τεχνική, παρατηρείται η αρχή μιας στροφής προς νέους τρόπους έκφρασης και νέα θεματολογία, με την προβολή της προσωπικότητάς του, με το ενδιαφέρον του για τα ηθικά δεδομένα της εποχής του και τους διδακτικούς στίχους του.

      Η εξέλιξη του ιστορικού πλαισίου της εποχής βοηθά στην ολοκλήρωση αυτής της στροφής από το ηρωικό έπος, που αφορά θρυλούμενους ήρωες, στη λυρική ποίηση η οποία πραγματεύεται θέματα του παρόντος. Ο Πλούταρχος, που γνώριζε την ελληνική λογοτεχνία σε όλη της την έκταση, γιατί είχε ζήσει πριν από την καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους των αρχαίων ελληνικών έργων, βοηθά τον σύγχρονο μελετητή να καταλάβει τη γέννηση του λυρισμού. «Οι άνθρωποι αυτής της μακρινής εποχής είχαν μεγάλη κλίση στην ποίηση. Οι ψυχές τους ήταν γεμάτες φλόγα, πετάγματα, εμπνεύσεις και είχαν μια τέτοια ποιητική διάθεση, που για να εκδηλωθεί, χρειαζόταν μια μικρή μονάχα ώθηση απέξω ή ένα ελαφρό πέταγμα της φαντασίας. Δεν ήταν μόνο οι αστρονόμοι και οι φιλόσοφοι που είχαν παρασυρθεί στη γλώσσα που συνηθιζόταν τότε, στην ποίηση, μα ή μεθυσμένοι ή υπό την επίδραση ξαφνικής χαράς ή λύπης, ο καθένας δινόταν, μέσα σε έναν κύκλο φίλων, στην ποίηση.

     Τα ποιήματα και τα ερωτικά τραγούδια, αντηχούσαν στα συμπόσια και γέμιζαν τα βιβλία…». Οι μύθοι και οι θρύλοι, με τους οποίους τράφηκε η επική ποίηση, δεν λείπουν, βέβαια, από τα λυρικά έργα, αλλά δεν κατέχουν πια την πρώτη θέση σε αυτό το πιο προσωπικό είδος ποίησης. Οι ομηρικοί ραψωδοί θεωρούσαν αρκετό να συνοδεύουν την απαγγελία τους με ένα είδος μονότονης ψαλμωδίας ή με τη συνοδεία κιθάρας. Οι λυρικοί ποιητές, όμως, είναι πρώτα-πρώτα μουσικοί, η συνοδεία λύρας ή αυλού παίζει εξαιρετικά σπουδαίο ρόλο και η μελωδία αποτελεί την κυριότερη αξία των λυρικών έργων.

     Η συντομία ως προς την έκφραση, η στροφή στο παρόν και στα προβλήματά του, η έντονη παρουσία της προσωπικότητας του ποιητή είναι τα στοιχεία εκείνα που διακρίνουν τη λυρική ποίηση από την επική. Δεν έγινε, όμως, ποτέ αποκλειστικά υποκειμενική ούτε περιορίστηκε σε αυτοεξομολόγηση ή εσωτερική απομόνωση. Έμεινε, σε κάθε περίπτωση, μια ουσιαστική ποιητική επικοινωνία, με ευρύτερη αντίληψη για τον άνθρωπο και τον κόσμο, με συνδυασμό του προσωπικού στοιχείου με το γενικό ανθρώπινο, εκφράζοντας έντονο ενδιαφέρον για τις νέες πολιτικές και κοινωνικές δομές, καθώς και τις νέες απόψεις.

               Τα  είδη

     Τα είδη της λυρικής ποίησης είναι πολυάριθμα. Ο ίδιος ποιητής, εξάλλου, μπορούσε να γράψει διάφορα είδη.

Η «ατομική» λυρική δημιουργία περιλαμβάνει την ελεγεία, σοβαρή και αποφθεγματική, με τάση διδακτική, την ιαμβική ποίηση, κυρίως σατιρική και επιθετική, και τη λεσβιακή ωδή, που ψάλλει το πάθος και τις απολαύσεις.

     Τα κυριότερα είδη της λυρικής χορικής ποίησης είναι ο ίαμβος, άσμα ή ύμνος λειτουργικός, ο παιάνας, σε ρυθμό σοβαρό και μεγαλοπρεπή, η προσωδία και τα παρθένεια, άσματα πομπών, το υπόρχημα, σε ρυθμό γοργό και βίαιο, ο διονυσιακός διθύραμβος, χορός κυκλικός και πολύ ζωηρός, ο επινίκιος, νικητήριο άσμα προς τιμή των νικητών στα δημόσια αγωνίσματα και τα εγκώμια, άσματα εγκωμιαστικά για τις γεννήσεις, τους γάμους ή τους θανάτους.

                  Ο  Σόλων

     Ο Σόλων, ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς νομοθέτες, ήταν ο πρώτος μεγάλος ποιητής της Αθήνας. Έζησε το δεύτερο μισό του 7^ου π.Χ., αιώνα και, εκτός από το πολιτικό του έργο, έγραψε ιάμβους και πολιτικές ελεγείες. Ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις που η ζωή και η δράση, πολιτική και ποιητική, συνδέονται τόσο στενά. Η συμβολή του στην ανάκτηση της Σαλαμίνας, η αμεροληψία του στη διαμάχη των αντιπάλων παρατάξεων, η αποδοκιμασία του για τους Αθηναίους που θεώρησαν «μοιραία» την επιβολή της τυραννίας του Πεισίστρατου, διάφορες συμβουλές και παραινέσεις προς τους Αθηναίους, όλα αυτά απεικονίζονται στην ποίησή του. Η ξεχωριστή προσωπικότητα του Σόλωνα διαφαίνεται στα ποιήματά του, όπου μπορούμε να καταλάβουμε τον αδιάλλακτο πατριωτισμό του, τη βαθιά του αγάπη για την ελευθερία, το φιλελεύθερο και φιλοπερίεργο πνεύμα του, την ακλόνητη εντιμότητά του, την αγάπη του για τις χαρές της ζωής, το ιδανικό του στα μέτρα και το ύψος των ανθρώπων, χάρες αξεπέραστες που τον συμπεριέλαβαν στους επτά σοφούς της Αρχαιότητας.

                Σαπφώ  η  Λεσβία

      Η ζωή της Σαπφώς τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 7^ου π.Χ. αιώνα και στις αρχές του 6^ου και η καταγωγή της είναι από την Ερεσό της Λέσβου. Το πραγματικό της όνομα στην αιολική διάλεκτο είναι ΨΑΠΦΑ. Είναι η μεγαλύτερη ποιήτρια της Αρχαίας Ελλάδας, η πρώτη μεγάλη ποιήτρια στην παγκόσμια λογοτεχνία και ένα εξαιρετικό πνεύμα, ένα «θαύμα» όπως την αποκαλεί ο Στράβων ή η «δεκάτη Μούσα» κατά τον Πλάτωνα. Οι αρχαίες πηγές αποδίδουν στη Σαπφώ εννέα βιβλία με λυρικά, ελεγειακά, ιαμβικά ποιήματα, μονωδίες και επιγράμματα. Τα επιθαλάμιά της φαίνεται πως απευθύνονται σε ευρύτερο ακροατήριο, ενώ τα ερωτικά της  τραγούδια σε ένα περιορισμένο κύκλο αφοσιωμένων γυναικών. Η δύναμη και η αμεσότητα με την οποία τραγούδησε τον έρωτα θαυμάστηκαν στην Αρχαιότητα και η βασανιστική, καταλυτική εξουσία του ερωτικού πάθους πέρασε ως βασικό θέμα στον Ευριπίδη, στους Αλεξανδρινούς και τους Λατίνους ποιητές. Σπάνια το ερωτικό πάθος εκφράστηκε με τόση αμεσότητα, ένταση και λεπτότητα όπως στην επίκλησή της στην Αφροδίτη, όπου περιγράφει τα νοσηρά σωματικά συμπτώματα του βασανιστικού έρωτα. Η Σαπφώ τραγουδά πάντα τον έρωτα, αλλά μαζί με το συναίσθημα αυτό, τη φύση και ολόκληρο το σύμπαν που για κείνη είναι αξεχώριστα από τις συγκινήσεις και τα βάσανα που νιώθει. Συνεχώς αναφέρει στους στίχους της το νερό, τη φωτιά, τα λουλούδια και τα αστέρια, που τα επικαλείται και τα κάνει να συντάσσονται με τα βάσανα ή τις χαρές της καρδιάς της σε μια λεπτή και μυστική επικοινωνία.

Χαρά Γαλανάκη, εφ. Η Βραδυνή της Κυριακής 28/7/2002, σ. 47.

--

              Το γνωστό-άγνωστο σκάνδαλο της Ελευθερίας

      της ΕΙΡΗΝΗΣ  ΚΑΜΠΕΡΙΔΟΥ, εφ Η Αυγή 5 Οκτωβρίου 1986

       Στη Λέσβο του 6^ου π.Χ. αιώνα ο αγώνας κατά της τυραννίας του Μέλαχρου κινητοποιεί τους μεγαλύτερους ποιητές της εποχής. Ανάμεσά τους και η Σαπφώ…..

                         Σ Α Π Φ Ω:

     Το γνωστό-άγνωστο σκάνδαλο της Ελευθερίας

     Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλοι, οι πρώτοι Έλληνες λυρικοί ποιητές του Αιγαίου είναι άγνωστες ενάντια στην Τυραννία και το Δεσποτισμό και υπερασπιστές της Δημοκρατίας, της πρώτης μορφής δημοκρατίας στον κόσμο.

     Η «Λύρα του Αιγαίου» είναι η Λύρα της αρχαίας ελληνικής ελευθερίας και δημοκρατίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι πρώτοι Έλληνες Λυρικοί ποιητές κατάγονται απ’ τη νήσο Λέσβο.

Τέρπανδρος, Αρίων, Σαπφώ…

Πώς εμφανίστηκε η «Λύρα» αυτή στο Αιγαίο; Έφτασε «ταξιδεύοντας» μέσα στην Ελλάδα… Κατά τη μυθολογία οι Μαινάδες, που συμβολίζουν το σκοτεινό Διονυσιακό πνεύμα, κατασπάραξαν τον Ορφέα και πέταξαν το κεφάλι και τη λύρα του, σύμβολο του φωτεινού Απολλώνειου πνεύματος στον ποταμό της Θράκης, Έβρο.

     Το «θείο» κεφάλι συνέχισε να τραγουδά. Ο ποταμός Έβρος πήρε το κεφάλι του Ορφέα και το έφερε στο Αιγαίο. Τα κύματα του Αιγαίου το μετέφεραν στις ακτές της νήσου Λέσβου, στην πόλη Άντισσα.

     Γυναίκες της Άντισσας τα βρήκαν και με ευλάβεια έθαψαν το μεν κεφάλι του Ορφέα σε μια σπηλιά, τη δε «Λύρα» του την κρέμασαν μέσα στο ναό του Απόλλωνα στη Λέσβο. Ο Απόλλων για την ωραία αυτή πράξη των γυναικών της Λέσβου έδωσε στο νησί το μεγάλο δώρο της λυρικής ποίησης.

     Έτσι γεννήθηκαν στην Άντισσα ο λυρικός ποιητής Τέρπανδρος, στη Μήθυμνα ο Αρίων και στην Ερεσσό  ή Μυτιλήνη η πρώτη και μεγαλύτερη Ελληνίδα λυρική ποιήτρια η οποία αγωνίστηκε όχι μόνο για την ποίηση αλλά και για την Δημοκρατία, η «δέκατη Μούσα» ΣΑΠΦΩ.

                    Ποια ήταν η Σαπφώ;

     Η μεγάλη ποιήτρια του Αιγαίου δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα απομονωμένο φαινόμενο, σαν μια φωνή του ποιητικού πάθους, ξεχωριστή από την εποχή της.

     Πρέπει να θεωρηθεί σε συνδυασμό με τα πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα της αρχαϊκής εποχής και μάλιστα με το ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτών των ρευμάτων στη Λέσβο και να συνδυαστεί το έργο της με την λυρική των συγχρόνων της λυρικών ποιητών όπως και με την παράδοση που βρίσκεται πριν απ’ αυτήν. Το έργο της σ’ αυτό το πνεύμα εξελίσσεται μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο ιστορικό ορίζοντα.

      Δυστυχώς αυτό δεν έχει γίνει, σε γενικές γραμμές, και γι’ αυτό ακόμη και σήμερα πολλοί συγγραφείς, όπως ο Γάλλος Αντρέ Μπονάρ στο κεφάλαιό του «ΣΑΠΦΩ Η ΛΕΣΒΙΑ, ΔΕΚΑΤΗ ΜΟΥΣΑ», έχει παρεξηγήσει την ερωτική ποίηση της Σαπφώς, μετατοπίζοντας την στο «λεσβιακό» με την σημερινή έννοια της λέξης.

     Αλλά εδώ τίθεται ένα προκαταρτικό ζήτημα: είναι θεμιτό να μιλήσουμε για την Σαπφώ σ’ ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στον ομοφυλόφιλο έρωτα, «Οι κατηγορίες που προβλήθηκαν από την Αρχαιότητα (και εκείνες που συνεχίστηκαν στον 20^ο αιώνα) εναντίον της ποιήτριας για «σαπφισμό» και για «λεσβιακούς» έρωτες, κατά την κρίση πολυάριθμων ελληνιστών και ιστορικών είναι καθαρά συκοφαντίες» ο Robert Flaceliere, καθηγητής της Σορβόνης και διευθυντής της Ecole Normale Superieure.

     Ας δούμε πια είναι πραγματικά αυτή η περίφημη Σαπφώ.

     Η Σαπφώ ζει τον 16^ο αιώνα π.Χ.  Αυτή η εποχή είναι για τη Λέσβο εποχή η οποία παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα. Στον αιώνα μας άρχισε να γίνεται η Αρχαία Εποχή κατανοητή και αντιληπτή και κυρίως ο αιώνας μέσα στον οποίο έζησε, αγωνίστηκε και αγάπησε η Σαπφώ.

     Μετά την εμφάνιση της πρώτης δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα εμφανίζεται το φαινόμενο της Τυραννίας. Ισχυροί ευγενείς σχηματίζουν «Εταιρία» για ν’ ανατρέψουν το δημοκρατικό σύστημα της εποχής. Παίρνουν όλοι την εξουσία στα χέρια τους και καταπιέζουν όλα τα δημοκρατικά δικαιώματα (ένα είδος δικτατορίας).

     Εναντίον της Τυραννίας ξεσηκώνονται, εκτός απ’ τον λαό, οι δημοκρατικοί ευγενείς-τους οποίους κατατάσσουμε στο δημοκρατικό προοδευτικό κίνημα της Αρχαιότητας-σχηματίζουν αντιπολίτευση και αγωνίζονται για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στις ελληνικές πόλεις.

       Μία τέτοια επιβολή Τυραννίας έχουμε και στη Λέσβο, όπου κάποιος ονόματι Μέλαρχος επιβάλλει την Τυραννία.

     Ενάντια στην Τυραννία του Μέλαρχου σχηματίζουν άλλοι ευγενείς το αντιστασιακό δημοκρατικό κίνημα της Λέσβου και αναλαμβάνουν τον αγώνα για την επιστροφή της δημοκρατίας.

     Σ’ αυτήν την πρώτη αντιστασιακή κίνηση ενάντια στο πρώτο Τύραννο της Λέσβου ανήκει ο πατέρας και η μητέρα της Σαπφώς. Αρχηγός τους είναι ο Πιττακός ο Μυτιληναίος, ένας από τους «Επτά Σοφούς της Ελλάδας». Αυτή η ομάδα οργανώνει ένα σχέδιο για τη δολοφονία του Τυράννου. Το σχέδιο επιτυγχάνει. Ο Μέλαρχος δολοφονείται και οι οπαδοί του εξορίζονται. Το αντιστασιακό συμβούλιο, στο οποίο ανήκαν και οι γονείς της Σαπφώς, αναλαμβάνει την εξουσία και ονομάζει αρχηγό του τον Πιττακό και μάλιστα τον ονομάζει και αρχιστράτηγο στον πόλεμο που ακολουθεί στο Σίγκειον. Εκεί σκοτώνονται οι περισσότεροι συνομήλικοι της Σαπφώς.

     Πρίν ακόμα τελειώσει ο πόλεμος αρχίζουν νέες πολιτικές συγκρούσεις. Ο Μερσίλος, ένας από τους οπαδούς του πρώτου Τυράννου, Μέλαρχου, επιστρέφει απ’ την εξορία και πετυχαίνει στην προσπάθειά του να επιβάλει εκ νέου την Τυραννία. Ανακηρύσσει τον εαυτό του Τύραννο της Λέσβου.

     Ενάντια τώρα στον Μερσίλο δημιουργείται ένα νέο αντιστασιακό κίνημα στο οποίο και πάλι την αρχηγία έχει ο Πιττακός.

     Τώρα όμως, σ’ αυτό το δεύτερο κίνημα, δίπλα απ’ τον Πιττακό βρίσκεται ο πρώτος πολιτικός ποιητής του δυτικού πολιτισμού και ένας από τους μεγάλους έρωτες της Σαπφώς, ο Αλκαίος.

     Ενάντια στην Τυραννία του Μερσίλου, ο Αλκαίος γράφει τα περίφημα ποιήματά του με τίτλο, «Στασιωτικά». Είναι τα πρώτα προοδευτικά, αγωνιστικά, επαναστατικά και αντιστασιακά ποιήματα στην ιστορία της ελληνικής ποίησης.

      Σ’ αυτήν την δεύτερη αντιστασιακή ομάδα βρίσκονται ο Πιττακός, ο Αλκαίος, ο αδερφός του Αλκαίου Αντιμενίδας, ο αδερφός της Σαπφώς… Αυτή η δεύτερη ομάδα αποτυχαίνει στον αγώνα της και στο σχέδιό της να δολοφονήσει τον Τύραννο διότι προδίδεται. Ο προδότης είναι ο αρχηγός τους, ο Πιττακός. Συλλαμβάνεται και εξορίζονται  στην πόλη Πήρα το 604 π.Χ.

     Αυτή η χρονολογία είναι η πρώτη χρονολογία που συναντάμε το όνομα ΣΑΠΦΩ. Μέσα σ’ αυτόν τον δεύτερο αντιστασιακό αγώνα μέσα σ’ αυτήν την ομάδα για την δολοφονία του Τυράννου το 604 π.Χ., συναντάμε για πρώτη φορά την αντιστασιακή αγωνίστρια, την «συντρόφισσα» Σαπφώ. Την εποχή αυτή η Σαπφώ είναι μόλις 16 ετών και με την οικογένειά της εξορίζεται στην πόλη Πήρα.

      Στην εξορία, ενάντια αυτής της προδοσίας, στρέφεται ο Αλκαίος. Δεν αφήνει στιγμή που να μην καταριέται  και να μην πολεμάει μέσα από την ποίησή του τον νέο Τύραννο. Εκεί συνεχίζουν τον αγώνα τους και η δύναμή τους είναι τόσο μεγάλη που ο Πιττακός αναγκάζεται να διασπάσει την ομάδα τους ακόμα και στην εξορία. Χωρίζει την οικογένεια και την εξορίζει ξεχωριστά.

     Στέλνει τον Αλκαίο στην Αίγυπτο, τον αδερφό της Σαπφώς σε άλλη περιοχή της Αιγύπτου, (ο πατέρας της Σαπφώς έχει ήδη πεθάνει στην πρώτη εξορία τους) και την Σαπφώ μαζί με τον σύζυγό και σύντροφό της Κερκύλα, (τον οποίο γνώρισε στην εξορία) στην Σικελία.

     Στην Σικελία η Σαπφώ αρνείται επανειλημμένα να σταματήσει τον αγώνα. Δεν υποχωρεί. Δεν υποκύπτει. Στην δεύτερη εξορία της γεννιέται και «το παιδί της αντίστασης» η Κλείς, στην οποία έχει δώσει το όνομα της μητέρας της και στην οποία έχει αφιερώσει πολλά τρυφερά και αντιστασιακά ποιήματα:

      «Κλείς μου

     Δεν σούχω πλουμιστά φορέματα

     Πού να τα βρω τέτοια στολίδια

     Οι άρχοντες της Μυτιλήνης…

     Οι Κλεανακτίδες που έχουν την εξουσία

     Μας εξόρισαν

     Και έτσι άρχισε η δυστυχία μας…»

     Χάνει τον άνδρα της στην δεύτερη εξορία (πιθανόν δολοφονήθηκε) και παρά ταύτα, αν και είναι ακόμη πολύ νέα δεν έχουμε στοιχεία ότι ξαναπαντρεύτηκε.

     Αξιόλογο είναι ότι υπάρχουν πολλές φιλολογικές ειδήσεις ότι στη Σικελία η Σαπφώ γράφει τα πρώτα αντιστασιακά της ποιήματα διαμαρτυρίας. Αυτό είναι κατανοητό αν σκεφτούμε ότι η Σαπφώ ήδη στα 16 της χρόνια έχει λάβει μέρος στη δολοφονία του Τυράννου.

     Έχουμε τον «Πρώτο κύκλο αντιστασιακών διανοουμένων» στη ιστορία του κόσμου! Αργότερα, γι αυτόν τον κύκλο αντιστασιακών διανοουμένων, ο Πιττακός μαλακώνει την Τυραννία του και τους παρέχει ένα είδος αμνηστίας-δικαίωμα επιστροφής κ.λ.π.

     Τότε ο Αλκαίος πηγαίνει πρώτα στην συναγωνίστριά του Σαπφώ και συνοδεύει τη νέα χήρα και την κόρη της πίσω στη Μυτιλήνη. Το αποτέλεσμα; Συνεργάζονται και πάλι μαζί. Καταβάλλουν νέες προσπάθειες για την ανατροπή της Τυραννίας.

     Η Σαπφώ αντιστέκεται στις νέες πιέσεις του Πιττακού. Αρνείται να υποχωρήσει στις προσπάθειες που καταβάλλονται για να συμβιβαστεί και να συνεργαστεί με την Τυραννία. Δεν δέχεται ν’ ακούσει λέξη για το θέμα αυτό. Παραμένει ανένδοτη.

     Είναι πλέον η ήδη γνωστή ποιήτρια και δημοκράτισσα από τη Σικελία. Ιδρύει και διευθύνει  το Πρώτο Σχολείο Δημοκρατικών Γυναικών στο Αιγαίο και μάλιστα σ’ όλο τον κόσμο.

     Είχε τέτοιο πάθος ενάντια στην Τυραννία που  ήταν αδύνατον να δεχτεί μαθήτριες που δεν ήταν ομοϊδεάτισσες, δημοκράτισσες, ή συναγωνίστριες-το σημείο που δεν μπόρεσαν να καταλάβουν οι Ρωμαίοι και ακόμα πολλοί συγγραφείς του 20^ου αιώνα. Όποτε ερμήνευσαν αυτήν την οικειότητα, αυτήν την τρυφερή εσωτερική σχέση, αυτήν την ιστορία με τις «συντρόφισσές» της στην ποίηση της Σαπφώς, μίλησαν για το «λεσβιακό έρωτα», με την σημερινή έννοια.

     Τώρα βέβαια εάν οι σχέσεις της Σαπφώς, με τον Αλκαίο «προχώρησαν» όπως το εννοούμε σήμερα, και σε ποιο βαθμό έφθασαν δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε. Έχουμε πάντως ένα ιστορικό ντοκουμέντο το οποίο προϋποθέτει μια μακρά παράδοση έργων που αναφέρονται μόνο σε πολύ σημαντικά πρόσωπα.

     Αυτό το έργο βρέθηκε στον Ακράγαντα της Σικελίας, παραγγελία των Ακραγαντινών για την Σαπφώ και τον Αλκαίο για τους οποίους ένιωθαν μεγάλη υπερηφάνεια ότι μπορούσαν να τους φιλοξενούν στην εξορία.

     Είναι ένα αγγείο, ένας κρατήρας, του 470 π.Χ. απ’ τον ζωγράφο Βρύγο που βρίσκεται σήμερα στο Μόναχο όπου παρουσιάζεται η περίφημη σκηνή της «Κολακείας της Σαπφώς». Εμφανίζεται η Σαπφώ μαζί με τον Αλκαίο με μία χαρακτηριστική καπριτσιόζικη έκφραση και ο Αλκαίος με μία αξιαγάπητη έκφραση τρυφερότητας, το οποίο είναι ένα δεύτερο δείγμα για τις σχέσεις τους και ειδικά για τον μετέπειτα δεσμό τους.

     Όσον αφορά το μοτίβο της «Κολακείας» ο Πλάτων στα έργα του κάνει λόγο, περί Κολακείας την οποία διαφοροποιεί απ’ την αλήθεια και τη σκέψη. Όσον αφορά την Χριστιανική Τέχνη έχουμε ένα περίφημο μωσαϊκό στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης όπου παρουσιάζεται η «Κολακεία της Παρθένου Μαρίας».

     Δεύτερο σημαντικό έργο είναι το άγαλμα της Σαπφώς που βρέθηκε το 1958 στον Πειραιά, πιθανόν αντίγραφο ενός περίφημου έργου του Σιλανίωνα. Αυτό το άγαλμα αποδεικνύει ότι η Σαπφώ, για την οποία μιλάμε, ανήκει στα διάσημα πρόσωπα της Αρχαίας Ελλάδας.

      Ποιά ήταν η Σαπφώ; Ποιός ήταν ο πραγματικός έρωτάς της; Ο Αλκαίος, ο Κερκύλας, ο Φάων ή μήπως ο αγώνας της για την Ελευθερία;

     Δυστυχώς, γρήγορα ο θρύλος, άρπαξε μια τόσο εξαιρετική γυναίκα και ποιήτρια. Η ζωή της θρυλείται πως τέλειωσε με μια αυτοκτονία. Είχε γίνει η εικόνα της «αγιάτρευτης ερωτευμένης». Είναι δυνατόν να πέσει η Σαπφώ απ’ τα Λευκάδια βράχια, μετά από τόσους αγώνες επειδή έψαχνε την αγαπημένο της τον Φάωνα και δεν τον βρήκε;

     Η Αττική Κωμωδία και η ρωμαϊκή αρχαιότητα αρέσκονταν σε τέτοιες γλυκανάλατες ιστορίες και μάλιστα πολύ εύκολα διότι δεν μπορούσαν να καταλάβουν και να συλλάβουν την Σαπφώ σαν προσωπικότητα καθώς και την εποχή της. Επομένως ήταν  υποχρεωμένοι να καταφύγουν σε ρομάντσα.

      Η ποιήτρια του Αιγαίου παρουσιάζεται για πρώτη φορά σαν «λεσβία» στους μέσους χριστιανικούς αιώνες και αυτό οφείλεται σε μία μεγάλη παρεξήγηση των ερωτικών της ποιημάτων και στην επικράτηση φανατικού μοναχικού πνεύματος μέσα στο Βυζάντιο. Ίσως να είχε κάποιες ρίζες πάλι στην ρωμαϊκή αρχαιότητα όπου τέτοιες «ανώμαλες» σχέσεις της εποχής, αναζητούσαν αρχαία παραδείγματα ή πρότυπα.

     Τα ερωτήματα είναι πολλά. Στον αιώνα μας όμως, ποια σκοπιμότητα υπάρχει πλέον (πολιτική, κοινωνική, λόγοι εντυπωσιασμού) για να συνεχίζεται μια τέτοια παραποίηση, της μεγαλύτερης ποιήτριας του Αιγαίου;

     Πρέπει να ψάξουμε πιο βαθιά τα έργα μιας γυναίκας που υμνήθηκε σε όλες τις εποχές απ’ τον Πλάτωνα, τον Κάτουλο, τον Οράτιο, μέχρι τον Fredrich Schlegel, και άλλους πολλούς.

     Ας σημειωθεί ότι δεν υπάρχει ούτε μία ανθολογία στο δυτικό κόσμο σήμερα χωρίς ποιήματα της Σαπφώς.

     Το πάθος της Σαπφώς λέγεται ανακάλυψη και θεμελίωση της ανθρώπινης ελευθερίας, της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού. Μέσα στο πάθος όμως αυτό εκδηλώνεται αγώνας για πολιτική συμμετρία, αυτοκυριαρχία του ποιητικού μέτρου και ενότητα ομορφιάς, αλήθειας, ελευθερίας και ισονομίας.

     Με τον τρόπο αυτό δεν είναι μια πτυχή της ζωής της Σαπφώ σκανδαλώδης, είναι η ίδια η Σαπφώ ένα σκάνδαλο, το σκάνδαλο της ελληνικής ελευθερίας του 6^ου π.Χ.

Ειρήνη  Καμπερίδου,  εφ. Η Αυγή 5/10/1986

Εκ  Πειραιώς  τα  φαύλα: ή με τον τρόπο του τσαγκάρη ποιητή:

 

-ού γάρ ετέρα νύν πάις ώ γάμβρε τεαύτα.

(Τέτοιον παίδαρο καλέ μου δεν ξανασυνάντησα)

 

-παρθενία, παρθενία, ποί με λίποισ’ αποίχη;

ουκέτι ήξω προς σε, ουκέτι ήξω.

(Και πώς να απορρίψεις σώμα μου, πώς να απορρίψεις

τέτοιο ξεκόλιασμα,

όταν είσαι νέος και πάνω στα ντουζένια σου

-Άχ! πούσαι  σκρόφα νιότη που μου πήρες

 ότι ακόμα και σήμερα ποθώ να δώσω)

 

-χαίροις ά νύμφα, χαιρέτω δ’ ο γάμβρος.

(Νάχει χάρες και προσόντα ο άντρας μου, 

να τις απολαμβάνει κι ο κουμπάρος)

 

-τίω σ’, ώ φίλε γάμβρε, καλώς εικάσδω;

όρπακι βραδίνω σε μάλιστ’ εικάσδω.

(Με τι αγόρι μου όμορφο να σε παρομοιάσω.

«Κυπαρισσάκι αψηλό» είναι τ’ αγόρι που ποθώ)

 

-πέρροχος ως ότ’ άοιδος ο Λέσβιος αλλοδάποισιν.

(άντρακλας ξεχωριστός σαν Πειραιώτης μόρτης και ασίκης

κυκλοφορεί αθόρυβα και σιγαλά

ανάμεσα στ’ άλλα τα παιδιά του Πειραιά)

 

-τάδε νύν εταίραις

ταίς έμαις τέρπνα κάλως αείσω.

(Ένα γλυκόπικρο τραγούδι θα πω

με στεναγμό

για τους αιώνιους εραστές μου

που περάσανε και πάνε.

«Τα ματόκλαδά σας λάμπουν….»

ακόμα

μέσ’ την ψυχή μου

και το κορμί μου πυρπολούν).

 

-πόας τέριν άνθος μάλακον μάτεισαι.

(πολύοσμα του έρωτα όνειρα τρυφερά

που κάναμε

λεβέντες μου

φίλοι και εραστές μου

σαν είμασταν παιδιά

και τα φτερά της νιότης

ανοίγαμε με πάθος)

 

-ως δε πάις  πεδά μάτερα πεπτυρύγωμαι.

(Σαν μικρό κλωσόπουλο κούρνιαζες δίπλα μου

όταν μ’ έκανες δικό σου

και ξεψυχούσες μέσα μου.

Ύστερα, κοιμόσουν μέσα στην αγκαλιά μου

Πώς να στο εξομολογηθώ μητέρα; )

 

-γαία πολυστέφανος.

(Ανθοστολίζεται η αντρική παστάδα

γη του έρωτα

Μνήμη μου

με ρόδα μοσχομύριστα)

 

-στάθι κάντα φίλος

και τάν όσσοισ’ ομπέτασον χάριν.

(Μείνε κοντά μου αγαπημένε μου,

τύλιξε με την ομορφάδα σου

τα μάτια της ψυχής μου)

 

-άλλ, έων φίλος άμμι

λέχος άρνυσο νεώτερον’

ού γάρ τλάσομ’ έγω συνοίκην

έοισα γεραιτέρα.

(Σε λατρεύω

Φίλε μου,

Αλλά ψάξε να βρες άλλον σύντροφο εραστή νεότερό μου

της καύλας σου να σβήσει τις φωτιές

Δεν αντέχω να σε βλέπω να μαραίνεσαι μαζί μου.

«Αγάπη πούγινες δίκοπο μαχαίρι…»)

 

-αστέρων πάντων ο κάλλιστος…

(Ο ομορφότερος απ’ όλα τ’ αγόρια

θάλεγα πως είσαι

μα τι να πω,

καθώς βγήκα κι απόψε για σεργιάνι)

-γλύκηα μάτερ, ούτοι δύναμαι κρέκην τον ίστον

πόθω δάμεισα παίδος βραδίναν δι’ Αφροδίταν.

(Εκεί ψηλά που κατοικείς γλυκιά μου μάνα

προσεύχου για μένα

λησμόνησα πια να υφαίνω στης Κύπριδας τον αργαλειό

όταν μπροστά μου πέρασε ο νιος

που  ποθούσα)     

 

-…αί δε μη, αλλά σ’ έγω θέλω

όμναισαι [……] . […….] αι

…….   [    ]  και κάλ’ επάσχομεν.

(Αν τύχει και το λησμονήσεις

αγόρι μου όμορφο

φεγγαροπρόσωπο,

άσε με να σου θυμίσω

τις  γλύκες  που  χαρήκαμε μαζί

«άφησέ με νάρθω μαζί Σου….»)

 

-δέδυκε μέν ά σελάννα

και Πληϊαδες μέσαι δε

νύκτες, παρά δ’ έρχεται ώρα,

εγώ δε μόνα κατεύδω.

(Έσβησε το φεγγάρι

μέσα στους πόθους μας

όλη την νύχτα

«ξύπνα αγάπη μου τ’ αστέρια χάθηκαν...»

Και γω θα μείνω μόνος)

Γιώργος  Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 21 Αυγούστου 2021