Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου

         Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου

              (Θεσσαλονίκη 1930-

       Γεννήθηκε στην συμπρωτεύουσα το 1930, την «όμορφη Θεσσαλονίκη…», όπως λέει ο στίχος ενός δημοφιλούς και αγαπημένου τραγουδιού και  μάλλον, δεν την εγκατέλειψε ποτέ. Μιλάμε για την θεσσαλονικιά ποιήτρια Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου. Μια καλοκάγαθη γυναικεία ύπαρξη, ευγενική φυσιογνωμία, προσιτή σαν άτομο, ζεστή στις κοινωνικές της σχέσεις. Μία κυρία των Θεσσαλονικιών γραμμάτων που διακονεί και τιμά με την συγγραφική της παρουσία την λογοτεχνική και πνευματική παράδοση της βορείου ελλάδος πάνω από μισό αιώνα. Η Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου θεωρείται από τους κριτικούς του ποιητικού της λόγου, ότι βρίσκεται κάτω από την ποιητική «ομπρέλα», την «σκιά», της μεγάλης θεσσαλονικιάς ποιήτριας Ζωής Καρέλλη, αδερφής του πεζογράφου Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Αυτό όμως, δεν την εμπόδισε-παρά τον ευδιάκριτο ποιητικό σεβασμό που τρέφει για την Ζωή Καρέλλη- να βρει αρκετά γρήγορα το δικό της ποιητικό βηματισμό, να τον εξελίξει στην διάρκεια του ατομικού συγγραφικού της χρόνου και να χαράξει τα ίχνη της έκδηλα και ουσιαστικά πάνω στο καθόλου σώμα των γυναικείων ποιητικών φωνών της γενέθλιας πόλης της. Επάξια συγκαταλέγεται ανάμεσα στις αξιολογότερες γυναικείες ποιητικές φωνές της πόλης όπου ανήκουν μεταξύ άλλων ονομάτων η ποιήτρια Ρούλα Αλαβέρα, (σύζυγος του δοκιμιογράφου, κριτικού και εκδότη του περιοδικού «Νέα Πορεία» Τηλέμαχου Αλαβέρα) η Χαρά Χρηστάρα, η Αλεξάνδρα Μπακονίκα, η Ανθούλα Βαφοπούλου-Σταθοπούλου (που χάθηκε πολύ νέα, σύζυγος του ποιητή Γιώργου Βαφόπουλου), η αστρολόγος και ποιήτρια Θεοδώρα Ντάκου, η Νανά Κοντού, η Μαρία Κορδάτου, η Ανθή Μαρωνίτη, η Μυρτώ Αναγνωστοπούλου, η Άννα Δερέκα, η Ανθή Λεούση, η ποιήτρια και συγγραφέας παιδικών βιβλίων Θέτη Χορτιάτη, η Μιράντα Ιωαννίδου Βοσνάκη, η Μαρία Κορδάτου, και μια σειρά άλλων γνωστών μας γυναικών φωνών που κατάγονται από την Θεσσαλονίκη, και που μαζί με ορισμένες άλλες γυναίκες δημιουργούς διαφορετικών γενεών-που φανερώθηκαν τον προηγούμενο αιώνα πάντως-οι οποίες ασχολούνται με την πρόζα, το διήγημα, το θέατρο, το δοκίμιο, τη μετάφραση, συναριθμούνται στην επονομαζόμενη Σχολή της Θεσσαλονίκης. Μιας λογοτεχνικής σχολής που μαζί με τις αντρικές φωνές, το εύρος και το πλάτος της υπερβαίνει τα πνευματικά και καλλιτεχνικά όρια τα οποία αντιπροσωπεύει και εκφράζει.

Ο γυναικείος ποιητικός λόγος της Θεσσαλονίκης, δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητος σε σχέση με τον αντίστοιχό του αντρικό, ούτε αμελητέος καλλιτεχνικά και τεχνοτροπικά. Διαθέτει τα απαραίτητα εχέγγυα και εφόδια της ποιητικής τεχνικής και του ποιητικού λόγου που συνεχώς εξελίσσεται μέσα στην διαδρομή του λογοτεχνικού χρόνου και εμπλουτίζεται. Μια σταθερή εξέλιξη της (Σχολής της Θεσσαλονίκης) η οποία μας κάνει να μιλάμε για μια αυτόνομη και ανεξάρτητη ποιητική πορεία-που δεν εγκλωβίζεται στην ατμόσφαιρα της αθηναϊκής πρωτεύουσας-και η οποία διαθέτει αυτόνομη ταυτότητα, ποιητικότητα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που προέρχονται, την διαμορφώνει και της προσφέρει απλόχερα η ίδια η Πόλη της Θεσσαλονίκης και των περιχώρων της, στην μακραίωνη ιστορίας της που υπήρξε ιστορικά και ταραγμένη. Μια ένδοξη βυζαντινής ατμόσφαιρας πόλη που είναι ένα γεωγραφικό κομβικό κομμάτι γης και λιμανιού συνεχώς διεκδικούμενο από τον βαλκανικό της περίγυρο. Και φυσικά, των κατοίκων της, που απαρτίζονται από διάφορες ενσωματωμένες εθνότητες και θρησκευτικές μειονότητες μέσα στην καθόλου ερωτική αγκαλιά της. Η ποιητική φωνή της Θεσσαλονίκης εν συνόλω, έχει ισχυρό εκτόπισμα, ευρύ θεματικό άπλωμα, στιχουργική και διακριτή καθαρότητα, λεκτικό στιγματισμό (που αγκαλιάζει και περικλείει μεγάλα γεωγραφικά διαμερίσματα της βορείου ελλάδος), φανερό προσανατολισμό, κοινωνική και σε πολλές περιπτώσεις ταξική συνείδηση, (να θυμηθούμε τον Κωστή Μοσκώφ) ευρύχωρο οραματισμό και ερωτισμό, (περίπτωση του Ντίνου Χριστιανόπουλου, του Γιώργου Βαφόπουλου, της Ζωής Καρέλλη), έντονη θρησκευτικότητα, και μια σειρά από συγγενή στοιχεία και εσωτερικές συνομιλίες με ντόπιες παλαιότερες φωνές, που αποτελούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις και αξιακό σύστημα αναφορών, που χρειάζεται ο ποιητικός λόγος στην προσπάθειά του και τον αγώνα του, να διαμορφώσει το δικό του πρόσωπο και χαρακτηριστικά διαχρονικά και αποτελεσματικά. Στοιχεία τα οποία στην αποσπασματικότητά τους αλλά και στην συνθετική γενικότητά τους, εκφράζουν την εσωτερική απόγνωση και αγωνία του βορειοελλαδίτη, την μοναξιά και τα υπαρξιακά διλήμματα γυναικών και αντρών που κατάγονται από την πόλη, τις εσωτερικές συγκρούσεις της ψυχής των ατόμων, τα προσωπικά ή οικογενειακά δράματα και κακουχίες των προσφύγων, (μια ιδιαίτερη κοινότητα είναι η εβραϊκή) του μεταπολεμικού κυρίως και της περιόδου της γερμανικής κατοχής, αλλά και του προπολεμικού ανθρώπου της επαρχίας και των μεγάλων περιφερειακών αστικών κέντρων, που αγωνίζεται να ξεφύγει από τις κοινωνικές και πολιτικές συμβατικότητες που τον έσπρωξαν ή τον εξανάγκασαν οι ιστορικές συνθήκες ή άλλες της κεντρικής της ελλάδος πολιτικής επιλογές. Οι Ποιητικές φωνές της Θεσσαλονίκης στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η φωνή της Μαρίας Κέντρου Αγαθοπούλου, θα δηλώναμε ότι βρίσκονται σε μια διαρκή φανερή ή άλλες φορές κρυφή, διαρκή συνδιαλλαγή με τον εσωτερικό του ανθρώπου, και τον εξωτερικό ιστορικό χρόνο. Ο χαρακτήρας του ποιητικού λόγου της συμπρωτεύουσας κινείται μάλλον μέσα σε ένα κλίμα δραματικών αδιεξόδων της μνήμης που συνεχώς επανέρχεται προσπαθώντας να βρει διέξοδο και να επουλώσει παλαιές ιστορικές της πόλης ή προσωπικές ατομικές πληγές των Θεσσαλονικέων. Εκφράζει ξεκάθαρα την ιδεολογική φωνή και ποιητική ταυτότητα του ποιητικού υποκειμένου. Βλέπε την περίπτωση του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Ή την ερωτική ιδιαιτερότητα, σεξουαλική χειραφέτηση και ακανθώδη σωματική αυτοδιάθεση, όπως έχουμε στην περίπτωση του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Γενικές της ποίησης ατμόσφαιρες μέσα από τις οποίες αναδύονται κατά διαστήματα οι εξιδανικευμένες του παραμορφώσεις και τα τραγικά μονοπάτια της πρόσφατης ιστορίας της πόλης. Και, ανδρώνεται ένας ξεχωριστός και ισάξιος λόγος, εφάμιλλος των άλλων ποιητικών Σχολών της επικράτειας και φυσικά, της δεσπόζουσας κυριαρχίας της πρωτεύουσας. Του αθηνοκεντρικού ελληνικού κράτους. Σε αυτήν την έξαρση της ιστορικότητας και ερωτικής αυτοδιάθεσης που διαθέτει η Σχολή της Θεσσαλονίκης, το έντονο χρωματικό και συναισθηματικό στίγμα της γενέθλια πόλη της, κινείται με αργούς ρυθμούς  η παραδοσιακή στιχουργική της αξιόλογης Μαρίας Κέντρου Αγαθοπούλου, που αβίαστα συγκαταλέγετε ανάμεσα στις ευπροσήγορες γυναικείες ποιητικές φωνές της Θεσσαλονίκης και ίσως όχι μόνο.

Νιώθοντας ή διαισθανόμενη το βάρος της ποίησης και της έκφρασης της Ζωής Καρέλλη στους ώμους της, η ποιήτρια Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου, τολμά όχι κραυγαλέα αλλά χαμηλόφωνα, σιγαλά, σχεδόν αθόρυβα και διακριτικά να υψώσει το δικό της ποιητικό ανάστημα, να αρθρώσει τον γυναικείο προσωπικό της λόγο, την εξομολογητική αφηγηματική της δεινότητα, να εκφράσει τον πόνο και την νοσταλγία που αισθάνεται καθώς τα χρόνια περνούν και αφήνουν πίσω τους σύννεφα θλίψης και σταγόνες δροσιάς μιας ανάμνησης που πηγάζει από σταθερά μεταλλεύματα αγάπης τρυφερότητας και συμπόνιας. Και το πετυχαίνει αυτό με σοβαρότητα, ποιητική υπευθυνότητα, δίνοντάς μας, θετικά για εκείνη αποτελέσματα. Η φωνή της παλεύει  με την προσωπική της μοίρα, που είναι και κοινή μοίρα κάθε ευαίσθητης συνειδητής και αγωνιούσας ύπαρξης. Μια υπαρξιακή αγωνία και διαπίστωση του συνεχούς μετατιθέμενου προσώπου του θανάτου, της απώλειας. Μια ιστορική προσωπική μοίρα που προέρχεται από το πρόσφατο παρελθόν, το βάθος των εμπειριών της ζωής, των βιωμάτων του χρόνου που δεν σπαταλήθηκε άδικα, των κρυφών υπαρξιακών στιγμών του ανθρώπου, τα διλήμματα, του μεταπολεμικού ατόμου-δημιουργού της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, που σύρεται από εκβιαστικές της ιστορίας καταστάσεις και συνθήκες, και οδηγείται παρά την θέλησή του σε αδιέξοδα, διαψεύσεις, χωρισμούς, θανάτους, βάσανα, κακουχίες, τραγικές του βίου συνέπειες σε όλα τα επίπεδα. Από το πρώτο ακόμα πλησίασμα του ποιητικού της λόγου, διακρίνουμε ότι η ποιήτρια δεν καταφεύγει σε ψευτισμένους ιδεαλισμούς και ωραιοποιήσεις. Η γυναικεία της αισθαντικότητα δεν την εμποδίζει να εκφράσει τις τραγικές της ψυχής της συγκρούσεις, να μεταφέρει μέσα στον ποιητικό της λόγο, ουσιαστικές αντιδράσεις της συνείδησής της, βασικές αλήθειες της ζωής και των ανθρωπίνων σχέσεων. Όσο ο λόγος της είναι καθαρός και ξάστερος άλλο τόσο και ο εικόνες της εκφράζουν έναν ελεγχόμενο  γυναικείο νατουραλισμό μέσα σε μια ατμόσφαιρα συγκρατημένης θλίψης και νοσταλγίας. Ένας εσωτερικός γυναικείος σπαραγμός μια λυγμική διάθεση, μια συγκρατημένη απαισιοδοξία λόγου, που όμως, δεν οδηγείται στην απόγνωση στο έσχατο της ζωής ξέφωτο αλλά στην αναπόληση που διατηρεί ενεργή τα αποθέματα της προσωπικής της μνήμης. Άμεσα αναγνωρίζουμε τον κυρίαρχο ρόλο της μνήμης στο έργο της. Η λειτουργία της μνήμης μέσα στον καθόλου ελληνικό ποιητικό λόγο-ιδιαίτερα μετά την Καβαφική επικράτηση στα κατοπινά του Αλεξανδρινού χρόνια, έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Είναι εκείνη που διατηρεί στην επιφάνεια την φύση των προηγούμενων εμπειριών και των γεγονότων, την αλήθεια τους και την ειλικρίνειά τους, ανεξάρτητα από τον βαθμό φιλτραρίσματός τους στην πάροδο του χρόνου. Η Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου, δεν παίζει με την ζωή, δεν πειραματίζεται χαριεντιζόμενη, την αποδέχεται με στωικότητα και σοβαρότητα. Ο λόγος της περιέχει το κοινωνικό και ψυχικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε και δραστηριοποιήθηκε, ξεπέρασε δυσκολίες, αντιμετώπισε τους κινδύνους της ζωής, ελαχιστοποίησε τους φόβους της που καιροφυλαχτούν να την διαλύσουν συναισθηματικά, να την καταστρέψουν σαν γυναίκα, μάνα, ερωμένη. Υπάρχουν ποιήματά της που αισθάνεσαι ότι πέρα από την διακριτικότητά της, υπάρχει ένα επίπεδο λεγομένων «αυτό-απόκρυψης» αν τον κατανοώ σωστά, όμως, στις γενικές παρατηρήσεις μας, διαπιστώσουμε την αλήθεια της υπαρξιακής της αγωνίας που διαχέεται μέσα στους στίχους της, στα μικρής συνήθως φόρμας ολιγόστιχα ποιήματά της, στο απλό και καθαρό λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί. Η ποίηση της Αγαθοπούλου έχεις την αίσθηση ότι μας δείχνει για να μην πω μας «διδάσκει» μια ασκητική των συμβόλων. Μια ταπεινή ελευθερία και προβληματική. Οι συμβολισμοί της είναι χαμηλόφωνοι, και όμως εκφράζουν με μεγάλη ενάργεια την πραγματικότητα που υποδηλώνουν έστω και μέσα στην επανάληψή τους. Οι σκέψεις της δίνονται επίσης με χαμηλότονους τονισμούς επισημάνσεων, διακριτικές πινελιές λέξεων, νοημάτων, καθόλου αφηρημένων σημασιών ή γενικότητες επιδράσεων. Η ζωή, υπήρξε σκληρή και άδικη στα άτομα της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς αλλά, όσα επιβίωσαν όπως επιβίωσαν, δεν την απέρριψαν. Την ανοικοδόμησαν με ότι απόθεμα θέλησης, φαντασία, οραμάτων και ονείρων διέθεταν το καθένα. Την συνέχισαν μέχρι το προσωπικού του καθενός βιολογικό τέλος. Ένα τέλος που μετέφερε όλες τις τραυματικές καταστάσεις, φτώχιες και γήινες φθαρτότητες, αλλά, και ελπίδες ζωής του καθενός και κάθε μιας. Η μεταπολεμική ζωή κύλισε μαζί τους και πλάτυνε τον οραματισμό και τα όνειρα των κοινωνικών τους σχέσεων. Ακόμα και η αναμενόμενη γυναικεία αγαπητική ή ερωτική της ηδυπάθεια, (όταν μας μιλά για τις σχέσεις της με το άλλο φύλο ή θυμάται σωματικά ή συναισθηματικά του στίγματα) γίνεται με διακριτικό και σχεδόν αθόρυβο τρόπο ώστε να μην μας προκαλέσει. Η στέρηση των αισθημάτων που νιώθει καθώς ο ατομικός της χρόνος κυλά, εκφράζεται με στιγμιότυπα ικεσίας, οικτιρμών, επίκλησης προς το υπέρτατο όν. Μέσα από έναν θρησκευτικό μανδύα χωρίς να εντάσσεται ο λόγος της, στον θρησκευτικό κανόνα ποίησης. Ο ποιητικός λόγος της Μαρίας Κέντρου Αγαθοπούλου διαθέτει αρκετές στρωματώσεις θρησκευτικής ενάργειας. Χωρίς επαναλαμβάνω, να διαθέτει τα αναγκαία της ερμηνείας του στηρίγματα που παρακινδυνευμένα θα εντάσσαμε σε ένα στενότερο πλαίσιο θρησκευτικών αναφορών. Ο ικετήριος λόγος της εκδηλώνεται με μια μορφή θα γράφαμε παθητικής πρόκλησης για παρηγοριά. Χωρίς στοιχεία αναχωρητισμού και αφοσίωσης προς θρησκευτικά μεταφυσικά σύμβολα, αλλά με μια αίσθηση σκεπτικισμού μέσα από στιγμές εσωτερικής αναπόλησης. Χαμηλόφωνων προβολών των εσωτερικών της συγκρούσεων, των χειρονομιών έρωτος που παραμένουν ζωντανοί, των στιγμών εκείνων, που εκφράζουν όσο γίνεται περισσότερο αθόρυβα τα ανθρώπινα πάθη. Τις ιδιορρυθμίες της ανθρώπινης φύσης που καθρεφτίζονται στις σχέσεις προσωπικές ή κοινωνικές των ανθρώπων. Τις αισθηματικές προκλήσεις που δεν μπορούν ή μάλλον δεν αντέχουν να υλοποιηθούν πλέον, και αποκτούν φωνή καθαρτήρια, μέσω της ποίησης. Η ποίηση της Αγαθοπούλου αλλά και οι ελάχιστες αλλά καθόλου αμελητέες της κριτικές και δοκιμιακές εργασίες και τα μικρής φόρμας αφηγήματά της, δηλώνουν ένα υπόγειο ρεύμα υπαρξιακής απουσίας να διαπερνά τις συγγραφικές της καταθέσεις. Μια αίσθηση ερημιάς και απόγνωσης που προέρχεται από τους μυστικούς ποταμούς της ποίησης της Ζωής Καρέλλη. Είναι οι εσωτερικές οσμώσεις που νοτίζουν και την δική της συγγραφική δημιουργία. Η ποιητική οπτασία της Ζωής Καρέλλη εποπτεύει αφανέρωτα την δική της διαδρομή, όπως και πολλών άλλων ποιητικών φωνών της συμπρωτεύουσας.

     Η ποιητική της παραγωγή σε σχέση με άλλες γυναικείες ποιητικές φωνές της Θεσσαλονίκης, αλλά και της ελλάδος, δεν είναι μεγάλη, αν λάβουμε υπόψη μας και την ολιγοστιχία της, και στο ότι δεν είναι πολυσέλιδες οι ποιητικές της συλλογές. Αυτό δίνει περισσότερη μάλλον εγκυρότητα στον λόγο της και προσοχή στα ποιητικά της λεγόμενα. Και ίσως να υποψιαζόμαστε την επίδραση της γνώμης του ποιητή και εκδότη της «Διαγωνίου» Ντίνου Χριστιανόπουλου, αλλά και εκείνη του δοκιμιογράφου και εκδότη του περιοδικού «Νέα Πορεία» Τηλέμαχου Αλαβέρα, δύο περιοδικά και δύο εκδοτικοί οίκοι με τους οποίους η ποιήτρια Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου συνεργάστηκε και έκανε τα πρώτα εκδοτικά βήματά της και ποιητικά της φανερώματα.

Η ένταξή της μέσα σε αυτό το εκδοτικό και ποιητικό πλαίσιο, των δύο παραπάνω δημιουργών, η Αγαθοπούλου εμφανίστηκε στα γράμματα με το ποίημα «Κύπρος- Αλήθεια» στο περιοδικό των «Ελληνίδων Βορείου Ελλάδος» τχ. 41/9,10, 1958, ενώ με αυτόνομη εκδοτική παρουσία το 1961 με την συλλογή «Ψυχή και Τέχνη», δεν αποσκοπεί παρά να μας προσφέρει την δυνατότητα να ερευνήσουμε ορθότερα και να κατανοήσουμε καλύτερα τι κομίζει στον γυναικείο ποιητικό λόγο της Θεσσαλονίκης η παρουσία της και τι συνέβαινε ταυτόχρονα με την δική της φωνή γύρω της. Να αναγνωρίσουμε τον ποιητικό της διάκοσμο, το κόψιμο-όχι εντελώς- των σχέσεων της με τον παραδοσιακό στίχο και την υιοθέτηση του ελεύθερου, συνήθως χωρίς σημεία στίξεως, αλλά και την εσωτερική της φόρμας της ρυθμολογία. Όπως επίσης, και κατά πόσο το «ανάβρυσμα» του ποιητικού της λόγου από αυτόν της Καρέλλη, δεν την εμπόδισε να αναπτύξει την μάλλον περισσότερο εκλεπτυσμένη, ραφιναρισμένη ποιητική της φωνή. Μια και η φωνή της Καρέλλη, είναι η αρχέγονη φωνή της προφήτιδας.

Να υπενθυμίσουμε, ότι την χρονιά που κυκλοφορεί η πρώτη ποιητική της συλλογή, δηλαδή το 1961, εκδίδει η ποιήτρια Άννα Δασκαλοπούλου την «Δίνη» εκδόσεις Ίκαρος. Η ποιήτρια και μεταφράστρια Ολυμπία Καράγιωργα την συλλογή της «Χιλιάδες πρόσωπα της τύχης» από τον εκδοτικό οίκο Δίφρος. Η ποιήτρια Καίτη Χιωτέλλη την συλλογή «Ανατολικοί Δρόμοι» επίσης από τον Δίφρο. Η πατρινή ποιήτρια που συνδέθηκε με την πόλη μας, τον Πειραιά, η Μαντώ Κατσουλού, εκδίδει στην Πάτρα την συλλογή «Φωτοσκιάσεις», η Καλλιόπη Πιερίου εκδίδει στην Αθήνα τα «Ανοιχτά παράθυρα» και η Κατίνα Ποθουλάκη-Παππά την συλλογή «Στην Κάψα του Καλοκαιριού». Το δε ζεύγος Βασίλης Ρώτας- Βούλα Δαμιανάκου, το «Μνημόσυνο», εκδ. Κούστας.  Παρακάτω δίνω την εργογραφία της και την ενδεικτική κριτικογραφία διαμερισματοποιημένη για τις ποιητικές της συλλογές που γνωρίζω, καθώς και ενδεικτική μικρή βιβλιογραφία για το έργο της. Στην σελίδα 409 του τόμου του Ανέστη Ευαγγέλου Η Δεύτερη Μεταπολεμική Γενιά (1950-1970) Ανθολογία, εισαγωγή: Γιώργος Αράγης, εκδόσεις Παρατηρητής 1994, δημοσιεύεται επιλογή κριτικογραφίας της. Σε παλαιότερη επικοινωνία της ποιήτριας μαζί μου, είχε την καλοσύνη να μου φωτοτυπήσει ενδεικτικές κριτικές για το έργο της. Και την ευχαριστώ.

Ποιητικές της συλλογές

1) Ψυχή και τέχνη, Θεσσαλονίκη 1961

2) ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ, Θεσσαλονίκη Ιούλιος 1965, σ. 48,

Επιμέλεια: Κάρολος Τσίζεκ. Τυπογραφεία: Ν. Νικολαϊδη Θεσ/κη, αντίτυπα 500.

Βλέπε:

-Βάσος Βαρίκας, εφ. Το Βήμα 17/10/1965,

(«Δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει το πρώτο βιβλίο της  κ. Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου. Οι στίχοι της όμως, που συναντάω στη νέα της συλλογή «Διασταυρώσεις», που μου έρχεται από τη Θεσσαλονίκη, δείχνουν καλαισθησία και πνευματικότητα, που τους κάνουν συμπαθητικούς. Απλός ο λόγος της υποδηλώνει γνήσια αγωνία, με επίκεντρο πάντα, κατά τη «μόδα» της εποχής μας, το υπαρξιακό πρόβλημα, η οποία κι’ όταν δεν ανακαλύπτει την καίρια προσωπική έκφραση, που απαιτούμε από την ποίηση, κάτι αφήνει μέσα μας: «Εγώ δεν γεννήθηκα ακόμη- Κι’ ας λέω- Πώς έζησα τόση ζωή-Ακέρηα-Περιφέρομαι-Πίσω από πράσινα πλέγματα-Η μόνη προέκτασή μου-Αλυσίδα από παράξενα έμβρυα-Ο κόσμος με βλέπει-Μ’ ονομάζει-Αγγίζει τα ρούχα μου-Λέει ακόμα πως ακούει τη φωνή μου-Δεν γνωρίζει-Τη μυστική απουσία μου».

Ο τόνος πάντοτε χαμηλός, σχεδόν εξομολογητικός, και η διάθεση ανάλαφρα μελαγχολική, συνέπεια ενός μόνιμου σκεπτικισμού, με τον οποίον η ποιήτρια αντιμετωπίζει το κάθε τι. Και δω κυρίαρχο παραμένει το συναίσθημα της μόνωσης, και μόνη καταφυγή η άρνηση του πραγματικού, η προσφυγή στο όνειρο: «Να ζήσω μιάν ώρα μόνη- Σ’ ένα μακρινό σπίτι-Να ονειρευτώ το σπίτι μου-Τα βήματά σου-Να σε κοιτάζω μέσα μου-Πιο μέσα μου να σ’ ερωτεύομαι,- Πόσο σκεπάζει αυτό το πρόσωπο-Τη βαθειά σου όψη-Πόσο μου φανερώνεσαι- Λησμονιέται και δένεται- Σε παράξενες προεκτάσεις- Εφαρμόζεται…»)

-Ανδρέας Καραντώνης, περ. Νέα Εστία τχ. 935/15-6-1966, σ.  

-Κώστας Ορφανίδης, εφ. ΠΡΩΙΝΗ της Καβάλας Κυριακή 27/3/1966

(«Οι «Διασταυρώσεις» είναι η δεύτερη ποιητική συλλογή της Μ. Κ. Αγαθοπούλου. Ποίηση μοντέρνα σε ελεύθερο στίχο, που η λιτότητά του τον κάνει να κυλά καθαρός και ανεπιτήδευτος. Δείχνει μια ποιήτρια με ξεκαθαρισμένες αισθητικές αντιλήψεις και σταθερότητα στις σκέψεις της. Με την αγνή όραση πλάθει την ποιητική της παρουσία, και προσπαθεί να τη γνωρίση με μια δίψα, που μαρτυρά πάντοτε μιά πρώτη γνώμη.

     Έχει μιά πληρότητα εννοιών και ικανότητα εκφράσεως και μιά πυκνότητα συλλήψεως και αποδόσεως στους στίχους της, πού κάνουν τα βιβλία της αξιόλογη προσφορά στην πνευματική κίνηση της Θεσσαλονίκης.

     Βλέπει υπεύθυνα την προσωπική της παρουσία και το ανθρώπινο δράμα:

3) ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΣΙΩΠΗΣ, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 48,

Τυπογραφείον Ε. Σφακιανάκη & Υιοί Θεσ/κη

Περιέχει την ενότητα 9 άτιτλων ποιημάτων της «Περίπτωση Σιωπής». Τα υπόλοιπα είναι έντιτλα.

Βλέπε:

-Τηλέμαχος Αλαβέρας, εφ. ΕΣΠΕΡΙΝΗ ΩΡΑ, 1968

-Δημοσθένης Ζαδές,   «Περίπτωση Σιωπής»

-Ανδρέας Καραντώνης, περ. Νέα Εστία 1968, σ. 1198-1199

4) ΜΕΓΕΘΥΝΣΕΙΣ, εκ. «Νέας Πορείας»-Θεσσαλονίκη 1971, σ. 32

Η συλλογή είναι αφιερωμένη στην «Αλκμήνη»

Περιέχει XVII άτιτλα ποιήματα αριθμημένα με λατινικούς αριθμούς.

Βλέπε:

-Βάσος Βαρίκας, εφ. Το Βήμα 20/6/1971

-Ανδρέας Καραντώνης, Ποίηση από την Θεσσαλονίκη

-Γιώργος Α. Παναγιώτου,

-Δημήτρης Κ. Παπακωνσταντίνου, εφ. ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ 11/9/1971

5) αρμιλλάρια, εκ. «Νέας Πορεία»-Θεσσαλονίκη 1973, σ. 48

Βλέπε:

-Τηλέμαχος Αλαβέρας, εφ. Ελληνικός Βορράς 1973, Αποφασιστικοί βηματισμοί και συμπαθητικές ψαύσεις

«Από την γήινη αίσθηση, την ανησυχία της καθημερινής ακόμη ανάγκης, την ηδονική, κάποτε, ψαύση στιγμών, η Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου, στο πέμπτο αυτό ποιητικό της βιβλίο, μετασταθμεύει. Εξωτερικά ήρεμα μεταφέρει τον αναγνώστη της από τη γνωστή ως τώρα διακόσμηση του χώρου της στις άλλες αισθητοποιήσεις, στις οποίες αρέσκεται να μας εισαγάγει με τα εξης:

-Minas Savvas, San Diego State University, BOOKS ABROAD. An International Literary Quarterly, Μάης 1974,

Marias Kentrou Aghathopoulou. Armillaria. Thessaloniki, Nea Poreia, 1973, pag. 48, dr. 60.

“Soft, delicate, musical is the voice in these poems; meditative, compromising, stoical is their stance. Occasionally, Aghathopoulou resembles Emily Dickinson in her preoccupation with death, in her ability to harmonize tenseness with acceptance, in her assessment of the issue of existence. Faced with pain and confusion, she longs for tranquility:

And I need my blood

Without its turbulence

     (“ Endurance”)

Searches for quiet songs

Songs of love

That never come

     (“Denial”)

There are several sensitive insights in Armillaria. Aghathopoulou, the author of four other books of poetry, is a woman who, in trying to understand life’s conundrums speaks to herself audibly enough so as to be heard by those who, she is aware, are listening and who may also want to explore. Though implicitly she knows that she cannot pierce the unknowable, she explicitly, insists on asking questions about human relationships, about God, anguish and death.

   One may wish for more tangible imagery in these poems, but the scarcity of concrete images is seldom a hindrance. In most of the 39 poems in Armillaria, the abstractions deliberately create a desired ambiguity, proper to the themes. At times, in fact, even that which is inherently tangible becomes fluid and amorphous: “Each view of your face/ Is one Like the music ascending the house.”

Aghathopoulou’ s Greek flows quietly and smoothly, like a brook during twilight, and the absence of punctuation enhances this effect. The language has a musical quality, in fact, and it may not be accidental that references to music and song abound in this volume.

At a time when poetry makes a fetish of raging and pretending to know, these gentle, reflective and stoically substantive verses may be easily overlooked. I hope they will not be.”.    

6) ΤΑ ΤΟΠΙΑ ΠΟΥ ΕΙΔΑ, εκδ. «Νέας Πορείας- Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 1975, σ. 40.

Τυπογραφεία Σταύρου Ν. Γεωργιάδη στη σειρά Εκδόσεις Νέας Πορείας

Περιέχει δύο ενότητες άτιτλων ποιημάτων αριθμημένες με λατινικούς αριθμούς. XIV και XIII. Ο δεύτερος κύκλος ποιημάτων αρχίζει με μότο από το βιβλίο της Αποκάλυψης: «Και ήκουσα τον αριθμόν των εσφραγισμένων».

Βλέπε:

-Τηλέμαχος Αλαβέρας (Ο ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Α), εφ. Ελληνικός Βορράς, Ιανουάριος 1976, «Σημείο συνδιαλλαγής»

-Μανόλης Γιαλουράκης, εφ. Ταχυδρόμος των Αιγυπτιωτών, αρ. φ. 11/10, 1976, σ.7, Ελληνίδες ποιήτριες

-Αντώνης Φωστιέρης, περ. Τομές περ. Β΄, τχ. 1/6, 1976, σ. 59,

7) ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ  ΠΟΙΗΜΑΤΑ, εκδ. Νέας Πορείας- Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 1978, σ. 48

περιέχει τα ποιήματα του κύκλου «Τα επακόλουθα» και τα ποιήματα του «Δεύτερος κύκλος»

Βλέπε:

-Τηλέμαχος Αλαβέρας, (ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Α.), εφ. Ελληνικός Βορράς 20/9/1979, «Η Δική μου Σημαία και άλλα». Και στο Τηλέμαχος Αλαβέρας, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, εκδ. Παρατηρητής-Θεσσαλονίκη 1990, σ. 146-148, «Η δική μας σημαία»

-Πάνος Καϊσίδης, περ. Ζιζάνιο τχ. 7/4, 1979, σ. 41

-Άντεια Φραντζή, περ. Αντί τχ. 186/Παρασκευή 11/9/1981, (στη σελίδα βιβλιο-παρουσίαση)

8) ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, Ποιήματα, εκδ. Διαγωνίου αριθμός 40- Θεσσαλονίκη, Απρίλιος 1981, σ. 48. Τυπογραφεία Ε. Ν. Νικολαϊδη, Τσιμισκή 9 Θεσ/κη. Σε 700 αντίτυπα. Γραφική επιμέλεια Κάρολος Τσίζεκ. Υπεύθυνος: Ντίνος Χριστιανόπουλος. (Στον κολοφώνα γράφει ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (1977-1980)

Περιέχει την ενότητα 10 άτιτλων ποιημάτων αριθμημένα με αριθμούς (1-10) από το «Θαλασσινό ημερολόγιο», και άλλα ποιήματα

Βλέπε:

-Μανόλης Γιαλουράκης, εφ. Ταχυδρόμος των Αιγυπτιωτών, Μάιος 1983, «Γυναίκες που γράφουν»

-Βασίλης Καλαμαράς, περ. Διαβάζω τχ. 55/8, 1982, σ. «Θαλασσινό ημερολόγιο»

-Ηλίας Κουτσούκος, εφ. Θεσσαλονίκη 7/10/1981, «Βαθιά ανθρώπινος γυναικείος Λόγος»

-Τάκης Μενδράκος, περ. Επίκαιρα τχ. 690/22-10-1981

-Σπύρος Τσακνιάς, περ. Γράμματα και Τέχνες τχ. 2/2,1982, σ.23, «Ισοτιμία εμπειρίας και γλώσσας»

-Σωτήρης Τσαμπήρας, εφ. Η Καθημερινή Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου 1982, (στην Φιλολογική Καθημερινή, στις ΕΠΙΛΟΓΕΣ)

9) ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ποιήματα, εκδ. Διαγωνίου, αρ.50,-Οκτώβριος 1985, Θεσσαλονίκη, σ. 32.

Τυπογραφεία: Ε. Ν. Νικολαϊδη, αντίτυπα 700. Με επιμέλεια και σχέδιο εξωφύλλου Καρόλου Τσίζεκ.

Περιέχει 11 έντιτλα ποιήματα και τον μικρό κύκλο ποιημάτων (1-6) το «Θαλασσινό άλλοθι»

Βλέπε:

-Γιώργος Καραβασίλης, περ. Διαβάζω τχ. 149/30-7-1986, σ.

-Μαρία Κουγιουμτζή, περ. Εντευκτήριο τχ. 4/9, 1988, σ. 111-113, «Η Θάλασσα ως αναπαράσταση ζωής»

-Ηλίας Κουτσούκος, εφ. Θεσσαλονίκη 23/4/1986, Στον κόσμο της ποίησης «Αγώνας και Ζωή»

-Μηλαράκης, εφ. Θεσσαλονίκη 13/3/1986, (στις Νέες εκδόσεις-Βιβλία)

-Νίκος Μπακόλας, εφ. Μακεδονία 15/1/1986, (στη στήλη Τα νέα βιβλία)

-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Η Αυγή 8/6/1986, «Αξιοπρόσεκτες ποιητικές φωνές»

-περ. Η Λέξη τχ.51/1,1986, σ. 76, το ποίημα «Μ’ ΕΝΑ ΓΥΑΛΙ ΚΑΠΝΙΣΜΕΝΟ» (στην σελίδα εξ ονυχος)

10) Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ ποιήματα, εκδ. Διαγωνίου, αρ. 69,- Σεπτέμβριος 1993, Θεσσαλονίκη, σ. 52.

Τυπογραφεία: Ε. Ν. Νικολαϊδη, επιμέλεια και σχέδιο εξωφύλλου Καρόλου Τσίζεκ, αντίτυπα 700.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο «στη Λένα»

Η συλλογή περιλαμβάνει δύο ενότητες ποιημάτων: Την «Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ» και «ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ». Το ποίημα «ΠΑΡΑΙΝΕΣΗ», που αρχίζει την δεύτερη έκδοση είναι αφιερωμένο «Στη Μαρία».

Βλέπε:

- περ. Διαβάζω τχ. 347/30-11-1994,

-Ανέστης Ευαγγέλου, περ. Εντευκτήριο τχ. 25/Χειμώνας 1993-1994, σ. 106-109, «Από τη διάνοια στα πράγματα και τις αισθήσεις»

-Χρήστος Ηλιόπουλος, περ. Μανδραγόρας τχ.6-7/1-6, 1995, σ. 85, «Σκοτεινές Όψεις Αθώων Αισθήσεων»

(«Το εμπειρικό εγώ ως πηγή αδιάκοπης ανησυχίας, βαθιάς και ανεξερεύνητης, εκπέμπει, θεματοποιεί «τη θάλασσα που δεν μπορείς να βρεις όσο και αν τρέχεις» (Γ. Σεφέρης).

Η ποιήτρια στην παρούσα συλλογή κατατρύχεται λιγότερο από διανοητική περιέργεια καθώς «βουτά» στη γλώσσα της ερωτικής αγωνίας. Η ροή των εικόνων και η τολμηρή διατύπωσή τους μας κάνει να υποψιαζόμαστε ή παραπέμπει σε υπαρξιακά ζητήματα. Όποιος νιώθει διά των αισθήσεων  το χρόνο, τη φθορά, τη μόνωση δεν μπορεί παρά να στραφεί και στον έμμετρο λόγο.

Με συγκρατημένη, αποσταγμένη την αίσθηση του χρόνου που περνά, μετασχηματισμένη και πειθαρχημένη σ’ ένα εκφραστικό μέσο (στιχουργική), αναπτύσσεται μια προσωπική μυθολογία. Βαθιά ριζωμένη η όραση (αισθήσεις) στην αποτύπωση και αποτίμηση του παροδικού, του στιγμιαίου, των επιπτώσεων του χρόνου, των επιθυμιών, κατορθώνει και «ζωγραφίζει» αισιόδοξα μοτίβα.»)

-Βασίλης Κ. Καλαμαράς, εφ. Ελευθεροτυπία, Τρίτη 25/1/1994,  

-Δήμητρα Παυλάκου, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 20/3/1994,  «Στο κέντρο του χρόνου»

-Γιώργος Πετρόπουλος, περ. Διαβάζω τχ. 34/1-12-1994, «ποίηση»

-Κώστας Σοφιανός, περ. Πλανόδιον τχ. 25/ Χειμώνας 1993-1994, σ. 596, «Με εφτάμισι τιμές»

-περ. Η Λέξη τχ. 121/5,6, 1994, σ. 383, το ποίημα «ΟΙΚΟΔΟΜΟΙ» στην σελίδα εξ όνυχος.

11) ΑΡΧΙΖΕΙ ΝΑ ΒΛΕΠΕΙ ΚΑΛΑ ΤΟ ΑΡΡΩΣΤΟ ΜΑΤΙ ΜΟΥ, Ποιήματα, εκδ. το ΟΚΤΑΣΕΛΙΔΟ του Μπιλιέτου – Νούμερο 13, Παιανία, Απρίλιος-Ιούνιος 1997, σ. 8.

Υπεύθυνος έκδοσης: Βασίλης Δημητράκος, Καλλιτεχνική επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, Τυπογραφείο-Διορθώσεις: Ηρώ Φραντζή- Αδαμοπούλου. Στοιχειοθεσία: Μ. Λεοντακιανάκος, Τυπογραφείο: Γκούμας- Σφενδύλης

12) ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΛΑ- ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1965-1995), εκδ. Νησίδες-Σκόπελος, Φεβρουάριος 2001, σ. 224. Επιμέλεια: Βασίλης Τομανάς, Εξώφυλλο: Σπύρος Τσιλιγκιρίδης. Τον πίνακα του εξωφύλλου φιλοτέχνησε ο Κάρολος Τσίζεκ.

Περιέχει: ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ/ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΣΙΩΠΗΣ/ ΜΕΓΕΘΥΝΣΕΙΣ/ ΑΡΜΙΛΛΑΡΙΑ/ ΤΑ ΤΟΠΙΑ ΠΟΥ ΕΙΔΑ/ ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ/ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΙΤΛΟΣ/ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ/ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ/ Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ/ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ/ ΠΕΝΤΕ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ/ ΕΠΙΜΕΤΡΟ/ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

13) ΣΑΛΚΙΜ ποιήματα, εκδ. Νεφέλη-Αθήνα 2001, σ. 50.

Στοιχειοθετήθηκε και Σελιδοποιήθηκε από τον Μ. Λεοντακιανάκο. Την τυπογραφική διόρθωση έκανε ο Φώτης Α. Καβουκόπουλος. Τυπώθηκε από τον Άγγελο Ελεύθερο και Βιβλιοδετήθηκε από τους Ι. Μπούντα και Χ. Βασιλειάδη. Αντίτυπα 1000. Αρ. έκ. 1041.

Το ποίημα «ΚΑΘΕΥΔΕΙ» είναι  αφιερωμένο στην ποιήτρια «Στη μνήμη της Ζ. Κ.». Είναι η Θεσσαλονικιά ποιήτρια και μεταφράστρια Ζωή Καρέλλη. Το ποίημα «ΕΠΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ» είναι αφιερωμένο «Στη μνήμη της Κορνηλίας». Στην Θεσσαλονικιά ποιήτρια, «Στη Ρούλα Αλαβέρα πού το γέννησε», αφιερώνει το ποίημα «ΕΤΣΙ ΕΞΕΠΕΜΠΕΣ».

Βλέπε:

-περ. Η Λέξη τχ. 168/3,4,2002, σ. 305, το ποίημα «ΕΣΕΝΑ ΠΩΣ ΣΕ ΛΕΝΕ», στη σελίδα εξ όνυχος

-εφ. Η Εποχή Κυριακή 23/9/2001, το ποίημα «ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΡΙΧΝΕΙ ΑΠΑΝΩ ΤΗΣ ΕΝΑ ΦΩΣ» στην στήλη «ΣΤΑΣΕΙΣ»

14) Σεντόνια της αγρύπνιας, Μεταίχμιο-Αθήνα, Μάιος 2004, σ. 56.

Τυπώθηκε τον Μάϊο του 2006 σε 1000 αντίτυπα σε χαρτί Chamois 100 γραμμ. Στο τυπογραφείο του Δημοσθένη Αργυρόπουλου. Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός και η ηλεκτρονική σελιδοποίηση έγιναν από το DTP των εκδόσεων Μεταίχμιο. Τα φιλμ και το μοντάζ ετοίμασε το κέντρο γρήγορης εκτύπωσης και η βιβλιοδεσία έγινε από τον Σεραφείμ Κοβάνη. Η Ντόρα Τσακνάκη έκανε τις τυπογραφικές διορθώσεις το εξώφυλλο σχεδίασε η Χρύσα Συριανόγλου. Αρ. έκδ. 24. Ποιήματα και πρώτες Δημοσιεύσεις.

(στην έκδοση υπάρχουν δύο διαφορετικές ημερομηνίες κυκλοφορίας της συλλογής. 2004 και 2006.)

Βλέπε:

-Γιάννης Κουβαράς, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 15/10/2006, σ. 36 «Η μεγάλη αγρυπνία»

Πεζά

1) Συνοικισμός σιδηροδρομικών, Κέδρος- Αθήνα 1998 (αφήγημα)

Βλέπε:

-Δήμητρα Παυλάκου, εφ. Η Αυγή 6/6/1999, «Μπαξέδες και ωτομοτρίς»

2) Στο Δωμάτιο, εκδ. Κέδρος-Νεφέλη-Αθήνα 1999, σ. 78, (διηγήματα),

Το μικρό αυτό βιβλιαράκι της Μ. Κ. Α., που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νεφέλη» κοσμεί ένα θαυμάσιο εξώφυλλο. Είναι λεπτομέρεια του πίνακα «Γκραβελίν» του Αντρέ Ντεραίν.

Το «ΣΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ» είναι αφιερωμένο «στην Αλίκη». Το διήγημα «ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ-ΛΕΞΕΙΣ» (Στην ποίηση της Κικής Δημουλά), το διήγημα «ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ» είναι αφιερωμένο «Στην Κ. Τ.»

Βλέπε:

-Ανωνύμως, εφ. Η Αυγή 3/10/1999, (στη στήλη Προσθήκες)

-Τάκης Μενδράκος, εφ. Η Αυγή 18/6/2000, «Η Οδύνη της φθοράς»

-Μιχάλης Γ. Μερακλής, περ. Η Λέξη τχ. 156/3,4,2000, σ. 288, «Την κυρία Κ.-Α. γνωρίζαμε ως ποιήτρια…»

-περ. Η Λέξη τχ. 154/11,12, 1999, σ. 784, «ΣΤΑΘΗΚΕ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ» στο εξ όνυχος.

3) Η Παραίτηση, εκδ. Κέδρος-Αθήνα, Μάϊος 2002, σ. 152 (διηγήματα)

Στοιχειοθετήθηκε και Σελιδοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις των εκδόσεων «Κέδρος» τυπώθηκε σε 2000 αντίτυπα. Στις γραφικές τέχνες Νικολίνας Ιωάννης.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο «Στον Ηλία και στη Λένα μ’ ευγνωμοσύνη»

Περιεχόμενα

Το άχραντό σου σώμα/ Στο μπαλκόνι, ή Τα λόγια της μητρός μου/ Το φωτεινό τρένο/ Διπλή πορεία/ Αγαπούλα/ Γιογιό/ Στο νεκροταφείο/ Στο μνημόσυνο/ Στο δρόμο/ Η παραίτηση/ Οι άπιστες/ Η γάτα/ Η πιο ζωντανή/ Το πιο πικρό ποτήρι/ Του δρόμου τα γλυκίσματα/ Το προεξέχον μέλος/ Το αόρατο δίχτυ/ Βάι γκιντενέ/ Το σκοτεινό μουστάκι.

Βλέπε:

-Φώτης Χρονόπουλος, εφ. Ελεύθερος Τύπος, περιοδικό Relax τχ. 21/1-9-2002, σ. 22, (στις προτάσεις πεζογραφίας)

-Μάρυ Θεοδοσοπούλου, εφ. Το Βήμα 28/7/2002

-εφ. Τα Νέα 3/1/2004, «Η Ανθρώπινη αναμέτρηση με τον χρόνο, πάθη και παθήματα σε ατομικό επίπεδο…»

-εφ. Η Λέξη τχ. 171/9,10, 2002, σ. 883, «ΣΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ», στην σελίδα εξ όνυχος

4) Οι μικρές χαρές, εκδ. Μεταίχμιο-Αθήνα 2005 (διηγήματα)  

Δοκίμια

1)ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ, εκδ. Νησίδες-Σκόπελος, Οκτώβριος 1999, σ. 116.

Επιμέλεια: Βασίλης Τομανάς. Εξώφυλλο: Σπύρος Τσιλιγκιρίδης. Το έργο του εξωφύλλου φιλοτέχνησε η Όλγα Σταυρίδου.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο «Στη μνήμη της Ζωής Καρέλλης»

Περιεχόμενα

Πρόλογος σ. 11

«Το δοκίμιο είναι στοχασμός που μουσκεύει

μέσα στην αδιάκοπη παλίρροια της καρδιάς».

                             Ντίνος Χριστιανόπουλος

Γιώργος Θέμελης- Εις μνήμην σ.13-18

Το νόημα της «στέρησης». (Πάνω σ΄ ένα ποίημα της Ζωής Καρέλλη). Από τη συλλογή Το πλοίο (1955), σ. 19-24

Μνήμη ματωμένη. Κλείτος Κύρου, Οι κατασκευές (1949-1979). Μια επιλογή, Αθήνα, Κέδρος, 1980, σελ. 164., σ. 25-29

Οι αντιστάσεις στην πραγματικότητα. Αναστάσης Βιστωνίτης, Τέφρες, Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, εκδ. Νέας Πορείας, 1980, 44 σελ., σ. 30-34

Ποιητική πεζογραφία. Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου, Ο χώρος της Ιωάννας και ο χρόνος του Ιωάννη, Τραμ, εκδ. Εγνατία, Θεσσαλονίκη, 1980, σελ. 56, σ. 35-38

 Υποστασιοποίηση του «άδειου» και του «τίποτα» Γιώργος Ξ. Στογιαννίδη, Αμήχανη έξοδος, Θεσσαλονίκη, ΑΣΕ, 1982, σελ. 54, σ. 39-46

Ταύτιση έργου-προσώπου. Ζωής Καρέλλη, Παρατηρήσεις, Αθήνα, Αστρολάβος/ Ευθύνη, 1982, σελ. 155, σ. 47-48

Ανέστης Ευαγγέλου-Τα τελευταία βήματα, σ.49-64

Γιώργος Βαφόπουλος- Η θύρα και ο θυρωρός. Μια θεώρηση αντιθετική και παράλληλη, σ.65-69

Τρείς επισκέψεις στον Ανέστη Ευαγγέλου, σ. 70-76

Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου- Η ερημιά της αγάπης, σ. 77-79

Οριακά σημεία στην ποίηση του Κλείτου Κύρου, σ. 80-82.

Η άνθρωπος ή η δραματικότητα μιας εσωτερικής πάλης Ζωή Καρέλλη, σ. 83-89

Χαρά Χρηστάρα- Ριψοκίνδυνη άνοιξη, Νέα Πορεία, 1997, Θεσσαλονίκη, σελ. 83, σ. 90-94

 Ο μυθικός καθρέφτης του Γιώργου Στογιαννίδη, σ. 95-97

Ανεξάντλητοι οι δρόμοι και οι διαδρομές στην ποιητική πορεία της Ζωής Καρέλλη, σ. 98-99

Ζωή Καρέλλη- Η σκληρή πραγματικότητα πλάι στη μεγάλη ευαισθησία, σ. 100-109

«Έχω διάθεση λαμπερή να έρθεις». Στη μνήμη της Ζωής Καρέλλη, για τον ένα χρόνο της απουσίας της, σ. 110-112

Πρώτες δημοσιεύσεις, σ.113-114

Βλέπε:

-Νίκος Δαββέτας, εφ. Το Βήμα 5/12/1999

-εφ. Η Αυγή 1/1/2000. (Δεκαεπτά κείμενα για ποιητές της Θεσσαλονίκης περιλαμβάνει η παρούσα έκδοση,….)

 Κείμενά της, ποιήματά της, συνεντεύξεις της

-εφ. Αγγελιοφόρος της Κυριακής 8/2/2004, σ. 4, συνέντευξη στον Στέλιο Λουκά, «Βλέπω και γράφω ποιητικά». Η Μαρία Κέντρου- Αγαθοπούλου ταμιεύει ακριβά συναισθήματα μέσα στις λέξεις.

-ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΕΥΘΥΝΗΣ αρ. 34,/1996, σ. 39-42, (μελέτη) Γιώργος Βαφόπουλος

-ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΕΥΘΥΝΗΣ αρ. 35,/1997, σ. 36-42, (μελέτη) Ζωή Καρέλλη

-περ. Η Λέξη τχ. 135/9,10, 1996, σ. 660-662, (μελέτη) ΝΙΚΟΣ ΑΛΕΞΗΣ ΑΣΛΑΝΟΓΛΟΥ

-περ. Η Λέξη τχ. 137/1,2, 1997, σ. 46-49, (κείμενο) ΠΕΡΠΑΤΟΥΡΑ

-περ. Η Λέξη τχ. 145-146/5,8,1998, σ. 385, (ποίηση) «ΑΜΜΟΣ», «ΝΕΡΕΝΙΑ ΣΗΨΗ»

-περ. Best Seller, τχ. 15/3,4,1998, σ. 69, βιβ/κη για Πρόδρομος Μάρκογλου, «Σπαράγματα». Και σ. 78, Έλληνες Ποιητές για την Θάλασσα

-περ. Best Seller, τχ. 18/9,10, 1998, σ. 41-44, (μελέτη) Για την ποιήτρια Ζωή Καρέλλη

-περ. Ο Παρατηρητής τχ. 32/ Χειμώνας 1999, σ. 91-93, Ο μυθικός καθρέφτης του Γιώργου Στογιαννίδη

-περ. Διαγώνιος τχ. 7/1,4, 1981, σ. 81-86, Ζωή Καρέλλη

-περ. Διαβάζω τχ. 45/8, 1981, σ. 50-52, Κλείτος Κύρου

-περ. Διαβάζω τχ. 54/7, 1982, σ. 73-80, (112-115) (βιβ/κη) Γ. Ξ. Στογιαννίδη, Αμήχανη έξοδος. Υποστασιοποίηση του άδειου και του τίποτα.

-περ. Διαβάζω τχ. 72/6, 1983, σ. 63, Ζωή Καρέλλη

-περ. Γράμματα και τέχνες τχ. 3/3, 1982, σ. 22, Πρόδρομος Μάρκογλου

-περ. Γράμματα και τέχνες τχ. 85/10-1998/2, 1999, (κείμενο) «ΕΠΙΜΕΤΡΟ. ΠΗΓΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΕΝ ΑΓΝΟΙΑ ΜΟΥ»

-περ. Ευθύνη τχ. 30/6, 1974, σ. 295, (ποίηση) α) Τρία νέα ποιήματα, β) Η Επάνω πόλη, γ) Μεταμορφώσεις, δ) Στροφή, ε) Αλλαγή.

-περ. Παραφυάδα τχ. 4/1988, σ. 19-20, «Ο συλλέκτης» και «Φυγή»

-περ. Νέα Εστία τχ. 1011/15-8-1969

-περ. Νέα Εστία τχ. 1243/15-4-1979,  σ. 525-528, (ομιλία) Μνήμη Γιώργου Θέμελη

-περ. Νέα Εστία τχ. 1331/Χριστούγεννα 1982, σ. 39, (ποίηση) «ΜΟΝΑΧΑ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥΣ ΘΥΜΑΜΑΙ»

-περ. Εντευκτήριο τχ. 8/   σ. 152, «Οι εργάτες-λέξεις»

-περ. Εντευκτήριο τχ. 14/ 1991, σ. 31, «Το όνειρο»

-περ. Εντευκτήριο τχ. 34/Άνοιξη 1996, σ. 82-86, (μελέτη) Ανέστης Ευαγγέλου

-περ. Εντευκτήριο τχ. 37/ 1 Χειμώνας 1996-1997, σ.44-45 (μελέτη) Κλείτος Κύρου

-περ. Εντευκτήριο τχ. 45/3, Χειμώνας 1998-1999, σ. 80-85, (ομιλία) «Τιμή στη Ζωή Καρέλλη»

-περ. Εντευκτήριο τχ. 50/ 4, 6, 2000, (ποίηση) «ΧΡΟΝΟΣ», «ΔΙΑΡΚΕΙΑ», «Πέραν»

-περ. Εντευκτήριο τχ. 51/7, 9, 2000, (ποίηση) «ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΑΣ»

-περ. Εντευκτήριο τχ. 55/10, 12, 2001, σ. 28-29, (διήγημα) «Το άχραντό σου σώμα»

-περ. Νέα Πορεία τχ. 479/ 1995, σ. 57-58-59, «Ο παππούς μου στα κάρβουνα», «Στάθηκε ο θάνατος»

-περ. Νέα Πορεία τχ. 503-504/217,/ 1,3, 1997, σ. 87-90, (μελέτη) Χαρά Χρηστάρα

-περ. Νέα Πορεία τχ. 548-550/332,/10, 12, 2000, (ποίηση) «Πίστευε στη θεατρικότητα του βίου»

-περ. Νέα Πορεία τχ. 590-592/246,/4,6, 2004, «Ω ΜΕΛΙΧΡΑ ΜΕΣΗΜΕΡΙΑ», «ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΕΣΑ ΤΗΣ», «ΣΑΠΙΑ ΑΡΜΟΝΙΑ», «ΠΑΠΛΩΜΑ ΠΑΜΠΑΛΑΙΑ», «ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΕ ΛΟΥΤΡΟ».

Το 2003 τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών

Άρθρα για το έργο της

-Λογοτεχνία των Ελλήνων, τόμος 1^ος, σ. 50, εκδ. Χάρη Πάτση χ.χ.,

(«Η ποίησή της χαρακτηρίζεται από λυρικό αίσθημα και λιτή τεχνική» Δημοσιεύεται το ποίημα «ΠΟΡΕΙΑ»)

-Αλέξης Ζήρας- Θεοδόσης Κοντάκης, Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Πατάκη 2007, σ.1079,

(«Η ποίησή της φέρνει τη γόνιμη επίδραση του έργου της Ζωής Καρέλλη, αναπτύσσοντας με ανάλογα στοχαστικό τρόπο τον σκεπτικισμό της. Παρομοίως είναι διαπλασμένος και ο ποιητικός της λόγος: χαμηλόφωνος, συγκρατημένα συναισθηματικός και λυρικός, επιδιώκει να ανακαλύψει ιδιαίτερα τη δραματική πλευρά της ζωής, που δεν είναι παρά το τραγικό νόημα της ανθρώπινης μοίρας.

Το πεζογραφικό της έργο, το οποίο εμφανίστηκε σε όψιμη φάση της δημιουργικής της πορείας, κινήθηκε από την πρωτοκαθεδρία της άμεσης καταγραφής του βιώματος προς μια πιο αφαιρετική αποτύπωση της λειτουργίας της μνήμης. Κύριος άξονας σε αυτό, πάντως, είναι κατά κανόνα ο συνδυασμός των βιωμάτων της συγγραφέα σε περασμένες, αλλά σημαντικές για την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας, εποχές.»)

-Αλέξανδρος Ακριτόπουλος, Ελένη Φτίκα, Γιάννης Κοτσίφος, Ελένη Νικολακάκη: Συγγραφή- Επιμέλεια,  Βιογραφίες Νεοελλήνων Συγγραφέων, σ. 14

-Θανάσης Γεωργιάδης, «Ποίηση στη Θεσσαλονίκη», σ. 203. Στον τόμο «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ», περιοδικό «νέα πορεία», ειδική έκδοση, εκτός σειράς 3. Ιούνης 1988.

-Ανθούλα Δανιήλ,  περ. Επιστήμη και Παιδαγωγική, εκδ. Περιφερειακού Επιμορφωτικού Κέντρου Τρίπολης τεύχος 1/ Ιανουάριος-Απρίλιος 2002, σ. 148-153, «Ο μοτοσικλετιστής»: ερμηνεύοντας το ποίημα της Μ. Κέντρου- Αγαθοπούλου. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα παράλληλα κείμενα, όπου εξετάζονται τα ποιήματα: του Αντώνη Σανουδάκη, «Δύο μηχανές στον ίδιο δρόμο», του Νίκου Γρηγοριάδη, «τα αυτοκίνητα» και «Ο κοριός», Οδυσσέα Ελύτη, «Η ποδηλάτισσα».

-Ανέστης Ευαγγέλου, Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΓΕΝΙΑ (1950-1970) Ανθολογία. Εισαγωγή: Γιώργος Αράγης, εκδ. Παρατηρητής 1994, σ. 409-418, και σε άλλες σελίδες.

-Γιώργου Κ. Ζωγραφάκη: Πρόλογος-Επιμέλεια, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ 1878-1978. Ποίηση-Πεζός λόγος-Δοκίμιο-Κριτική-Θέατρο-Μετάφραση. Εκδ. Βιβλιοπωλείο Π. Ραγιά-Θεσσαλονίκη 1980, σ. 87. (στο δεύτερο μέρος Αλφαβητικό ευρετήριο συγγραφέων από το 1920-1978)

-Τόλης Καζαντζής, περ. Ο Πολίτης τχ. 71/1,3, 1986, σ. 79-95. «Η Λογοτεχνία στη Θεσσαλονίκη». Και στο Βάνιας 1991.

-Τόλης Καζαντζής, Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1912-1983. Μελετήματα 1966-1991, εκδ. Βάνιας- Θεσσαλονίκη 1991, σ. 166, 167, 264, 265.

-Νίκος Καρατζάς: Εισαγωγή-Ανθολόγηση-Εργογραφία, ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1930-1980, εκδ. Επιλογή 1990, σ. 110-114, 164.

-Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, περ. Εντευκτήριο τχ. 53/1,3, 2001, σ. 29-31, Η περιοχή της σιωπής. Σχόλια στην ποίηση της Μαρίας Κέντρου Αγαθοπούλου,

-Παναγιώτη Δ. Μαστροδημήτρη, Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία, 6^η έκδοση, εκδ. Δόμος 1996, σ. 185, 504.

(«Η συναισθηματικά και ηθικά ευαίσθητη θεώρηση προσώπων και πραγμάτων διακρίνει την περιεκτική ποίηση της Μ. Κ. Αγαθοπούλου…»)

-Μιχάλης Γ. Μερακλής, Η Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία (1945-1970)-Ι. Ποίηση, εκδ. Κωνσταντινίδη χ.χ.

-Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, περ. Γράμματα και Τέχνες τχ, 85/Οκτώβριος- Φεβρουάριος 1999, σ. 4-6, Η ποιήτρια Μαρία Κέντρου – Αγαθοπούλου

-Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Η Ελληνική Ποίηση. Β΄ Μεταπολεμική γενιά, τόμος Στ΄, εκδ. Σοκόλη 2002, σ. 466-477

-Φώτης Τριάρχης: Διευθυντής. Βορειοελλαδικά. Μηνιαίο περιοδικό. Αφιέρωμα στη ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 59.

(Ο Νίκος Καρατζάς σημειώνει ότι η ποιήτρια: «ως την τελευταία της συλλογή «Επακόλουθα» (1979) προσπαθεί να διαμορφώσει μια ποιητική καθορισμένη απ’ τις εσωτερικές αντινομίες και την υπαρξιακή αγωνία» (141: Νίκος Καρατζάς, «Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης 1930-1980», εκδ. Επιλογή-Θες/κη 1982, σ. 18))

-Δημήτριος Γρ. Τσάκωνα, Η ΣΧΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, (Πεζογραφία-Ποίηση-Δοκίμιο), εκδ. Liquid Letter 1990, σ. 338-340

-Μαρία Καραβολάνη-Χουρμουζιάδη, Η Λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης. Ραδιοφωνικές συζητήσεις με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, τον Τόλη Καζαντζή και τον Πρόδρομο Μάρκογλου, εκδ. Βάνιας 1993, σ. 56.

-Συνέδριο Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 20 ο ΑΙΩΝΑ. Αφιερωμένο στον Γ. Βαφόπουλο. Αίθουσα Εκδηλώσεων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης 6,7 Δεκεμβρίου 2001. Πρακτικά. Επιμέλεια Περικλής Σφυρίδης. Δήμος Θεσσαλονίκης 2003. (σε διάφορες σελίδες αναφέρεται η ποιήτρια Μ. Κ. Α. 218, 364, και σε άλλες.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 13 Φεβρουαρίου 2020

ΥΓ.

Ημέρα του αγίου Βαλεντίνου. Δηλαδή, του διαχρονικού έρωτα μεταξύ τους, των ελλήνων πολιτικών. πέρα από ιδεολογίες και κόμματα.

Η επανεκλογή εν τη ενώσει.