περιοδικό γράμματα και τέχνες ν. 4

Περιοδικό Γράμματα και Τέχνες, τεύχος 4

Αριθμός φύλλου 4/Απρίλιος 1982

    Συνεχίζοντας την παρουσία των περιεχομένων του περιοδικού ΓΡΑΜΜΑΤΑ και Τέχνες, μεταφέρω εδώ τα περιεχόμενα του φύλλου 4, συμπληρωμένα με αναμνήσεις εκείνης της εποχής, και διάφορες πληροφορίες που αφορούν τους συνεργάτες και τα βιβλία. Το περιοδικό έχει πλέον κατοχυρωθεί στις συνειδήσεις των αναγνωστών εκείνης της περιόδου, αυτό το διακρίνει κανείς από τις πολλές διαφημίσεις και την ύλη του περιοδικού. Η τιμή του είναι η ίδια,70 παλαιές δραχμές, καθώς και το μέγεθός του. Αναφέρω την τιμή, για όσους θα επιθυμούσαν να συγκρίνουν τον ημερήσιο μισθό ενός εργαζόμενου την εποχή εκείνη, με την τιμή ενός λογοτεχνικού περιοδικού. Θεωρώ, ότι και αυτό το  στοιχείο είναι απαραίτητο στην χαρτογράφηση των κοινωνικών συνθηκών των αρχών της δεκαετίας του 1980.

    Ο ελληνικός λαός πλέει σε πελάγη πολιτικής και κοινωνικής ευτυχίας, το ΠΑΣΟΚ είναι πια κυβέρνηση, και όπως έλεγαν τότε οι «πρασινοφρουροί», «Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση ο λαός στην εξουσία». Ο Αντρέας, επέλεγε τους συνεργάτες του για να τους καρατομήσει κατόπιν. Το θείο βρέφος, ο Κώστας Λαλιώτης, ετοιμάζονταν μαζί με τον σύντροφο Μανίκα-αν δεν κάνω λάθος-να δημιουργήσει το Υπουργείο Νέας Γενιάς. Η τελευταία ελληνίδα θεά όπως την αποκαλούσαν, η Μελίνα Μερκούρη, είχε αναλάβει το Υπουργείο Πολιτισμού. Ο πολιτικός που αποκατέστησε την δημοκρατία στην ελλάδα, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, είχε μεταπηδήσει στην προεδρία της δημοκρατίας. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, αυτός ο σοφός και πολιτισμένος πολιτικός, είχε «αναγκαστεί» να παραιτηθεί του προεδρικού θώκου, για να ανέλθει ο εθνάρχης. Ο μελωδός των ονείρων μας, ο  Μάνος Χατζηδάκις, είχε δημιουργήσει το πνευματικό και καλλιτεχνικό του μουσικό σχολείο, Το Τρίτο Πρόγραμμα, που όλοι μας ακούγαμε. Ο Αλέξης Μινωτής, ο Κάρολος Κουν και  το Θέατρο Τέχνης, ο Σπύρος Ευαγγελάτος και το Αμφιθέατρο, το Εθνικό Θέατρο και οι συνεργάτες του, ο Δημήτρης Ροντήρης(ακόμα), ο Μίνως Βολανάκης, ο Αλέξης Σολομός, σαν σκηνοθέτες και θεατρικοί δάσκαλοι, η Μαίρη Αρώνη, ο Παντελής Ζερβός, ο Χριστόφορος Νέζερ, από την παλιά φρουρά των ηθοποιών, μας δίδασκαν την μαγεία της τέχνης της αρχαίας τραγωδίας και κωμωδίας. Γέμιζαν οι χώροι του Ηρωδείου και της Επιδαύρου από κόσμο, άτομα με ανανεωμένη την πολιτική τους ελπίδα και κοινωνική προσδοκία για να παρακολουθήσουν το μοντέρνο ή παραδοσιακό ανέβασμα της αρχαίας τραγωδίας ή κωμωδίας. Και για την θεατρική ιστορία, θυμάμαι αν δεν με απατά η μνήμη μου, την ρήση του Αλέξη Μινωτή ότι: «μετά από εμένα, θα πρέπει να κλείσει η Επίδαυρος». Γνήσιος έλλην. Ο Δημήτρης Χορν, η Έλλη Λαμπέτη, η Βάσω Μανωλίδου, η Ελένη Χατζηαργύρη, η Ελένη Ζαφειρίου, η Ελένη Χαλκούση, η Άννα Συνοδινού, ο Μάνος Κατράκης, ο Λευτέρης Βογιατζής, ο Δημήτρης Ποταμίτης, και μια πλειάδα άλλων αξιόλογων ελλήνων και ελληνίδων ανθρώπων του θεάτρου, μας μυούσαν αργά και σταθερά στην τέχνη του Θέσπη. Ο εκδοτικός οίκος Ζαχαρόπουλος, είχε αρχίσει να εκδίδει σε μικρούς καλαίσθητους τόμους το έργο των αρχαίων συγγραφέων που συνοδεύονταν από κατατοπιστικές και πολυσέλιδες εισαγωγές. Η εικόνα του εθνάρχη, να κρατά στο χέρι τον «Σοφιστή» είχε γίνει διάσημη πανελληνίως. Ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς, μετέφραζε και αυτός, αρχαίους συγγραφείς που εκδίδονταν από τον εκδοτικό οίκο των αδερφών Τολίδη, στην οδό Σόλωνος, δίπλα στο παραδοσιακό βιβλιοπωλείο και εκδόσεις Γρηγόρη. Ευτυχώς, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του πολιτικού της Νέας Δημοκρατίας, πρωθυπουργού Γεωργίου Ράλλη, με συνταγματικές τροποποιήσεις και πολιτικές ενέργειες,  υιοθέτησε την δημοτική γλώσσα στο δημόσιο. Την αυθεντική μητρική μας γλώσσα, που μιλούσαμε στα σπίτια μας, επικοινωνούσαν μεταξύ τους οι οικογένειές μας, οργάνωναν το περιβάλλον τους γλωσσικά, οι έλληνες κάτοικοι αυτής της χώρας, μαθαίναμε τον κόσμο. Η καθαρεύουσα, που είχε επιβάλει το επτάχρονο δικτατορικό καθεστώς επιτέλους άρχιζε να υποχωρεί. Όλοι όμως τρέχαμε να προμηθευτούμε το «Συμπόσιο» του θείου Πλάτωνος στην γνωστή μετάφραση και την εισαγωγή του κλασικού φιλόλογου Ιωάννη Συκουτρή, που είχε εκδοθεί από την Ακαδημία Αθηνών. Η εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ και το πολύτομο συνοδευτικό Λεξικό της, αυτό του Δημητράκου, ήταν από τα βιβλία που έβλεπες σε κάθε σπίτι. Οι πιο κουλτουριάρηδες, είχαν φροντίσει να αγοράσουν και το Λεξικό του Σταματάκου, ή της αρχαίας γλώσσας των Λίντελ και Σκοτ. Στον χώρο των θεολογικών εκδόσεων, το βιβλίο «Εισοδικόν» του αγιορείτη ηγούμενου Βασίλειου Γοντικάκη, το μελέτημα «Ζώον Θεούμενο» του Παναγιώτη Νέλλα, η «Η Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας», του Λόσκυ, όπως και τα έργα του Χρήστου Γιανναρά, διαβάζονταν κατά κόρον, καθώς και τα μεταφρασμένα μελετήματα των ρώσων της διασποράς, όπως ήταν αυτά του Φλωρόφσκυ, του Μπερντράγιεφ και άλλων. Τα χρόνια εκείνα, είχε αρχίσει μια ευρεία συζήτηση μεταξύ των λεγόμενων Νεορθόδοξων συγγραφέων με τους Μαρξιστές θεωρητικούς της ανανεωτικής αριστεράς και όχι μόνο. Συγγραφείς όπως ο Στέλιος Ράμφος, ο Χρήστος Γιανναράς, ο Κωστής Μοσκώφ, ο Κώστας Ζουράρης, και ορισμένοι άλλοι, ήσαν τα πιο προβεβλημένα πρόσωπα αυτού του χώρου, δημοσίευαν κείμενα για την συνάντηση των δύο κόσμων και φιλοσοφιών,-ιδιαίτερα στην απογευματινή εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», το πολιτικό περιοδικό «Ο Σχολιαστής», το πολιτικό και φιλοσοφικό περιοδικό η «Εποπτεία», το αμιγώς θεολογικό περιοδικό η «Σύναξη», και σ’ άλλα έντυπα, έγραφαν βιβλία και εξέδιδαν μελέτες, προσπαθώντας να δημιουργήσουν το κατάλληλο δίαυλο επικοινωνίας, με επισκέψεις στο Περιβόλι της Παναγίας, και ομιλίες. Με όλες τους τις πνευματικές δυνάμεις, αγωνίζονταν να στρέψουν το ενδιαφέρον του πεπαιδευμένου κοινού, τουλάχιστον, στις ρίζες, στις αρχές και τις αξίες της ελληνικής παράδοσης. Η πολιτική θεολογία της απελευθέρωσης στην νότιο αμερική και το έργο του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη αποκτούσαν κοινά σημεία αναγνωστικής πρόσβασης, για τον έλληνα αναγνώστη. Το ενδιαφέρον για την Βυζαντινή ζωγραφική και τον Βυζαντινό πολιτισμό είχε αναπτερωθεί, μετά την σκοτεινή περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας που, η επίσημη εκκλησία και τα περισσότερα πρόσωπά της, είχε συνεργαστεί με το καθεστώς. Φωτεινές εξαιρέσεις, ο πατήρ Γεώργιος Πυρουνάκης, ο ιερέας που δημιούργησε τα νυχτερινά λύκεια στον Πειραιά, ο Κρήτης Ειρηναίος, ο εκδότης της εφημερίδας «Χριστιανική», συγγραφέας Νίκος Ψαρουδάκης, και ορισμένοι άλλοι. Την ίδια πάνω κάτω περίοδο, εκδίδονταν και η «Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών», ένα ανθολόγιο εκκλησιαστικών κειμένων θεολογικής και ανθρωπιστικής αυτογνωσίας από τον εκδοτικό οίκο Αστήρ, και ο καθηγητής πανεπιστημίου πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, άρχισε να εκδίδει τα σημαντικά μελετήματά του που αφορούσαν την ιστορική περίοδο της τουρκοκρατίας. Τα έργα επίσης και οι μελέτες, του Κορνήλιου Καστοριάδη και του Παναγιώτη Κονδύλη, είχαν αρχίσει εποικοδομητικά να μπολιάζουν την πολιτική σκέψη των τότε νέων. Ο κριτικός και ιστορικός Αλέξανδρος Αργυρίου, εκδίδει την χρονιά αυτή, το μελέτημα «Η πρώτη μεταπολεμική γενιά» από τις εκδόσεις Σοκόλη. Ο παλαιός ελληνικός συντηρητικός κόσμος και οι αξίες του φυλλορροούσαν, και ο νέος, ο πιο προοδευτικός και ανοιχτός στα σύγχρονα ρεύματα των ιδεών, κλείνοντας με μεγάλες δυσκολίες και πισωγυρίσματα τις πληγές και τα τραύματα του εμφύλιου σπαραγμού, άρχισε να ανατέλλει με δυσκολίες. Τα μεγάλα στάδια του αθλητισμού εξακολουθούσαν να γεμίζουν με κόσμο από τις πολιτικές συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και τρελαίνονταν με το  ξυπόλητο συγκρότημα τους Μπόνευ Έμ, και το χιλιοτραγουδισμένο «Ράσπουτιγκ», και τα αμάξια των σοϊλήδων ελλήνων νέων και νεανίδων, ανέμεναν στις μεγάλες ουρές του Φαλήρου, για ν’ ακούσουν να τραγουδά ο λαϊκός αοιδός με τα λαμέ, Γιάννης Φλωρινιώτης, «Πειράζει που είμαι και μεγάλη φίρμα, πειράζει…». Οι νεότερες ηλικίες, ανέμεναν να απογειωθεί το αερόστατο του Διονύση Σαββόπουλου, από το Μαρούσι, ακούγοντας τα τραγούδια του δίσκου «Τραπεζάκια έξω».

Η μήτηρ πατρίς, προχωρούσε ακάθεκτη και περήφανη προς την πολιτική και κοινωνική Αλλαγή της.

    Ας δούμε τα περιεχόμενα του τέταρτου  φύλλου.

    • Ο συνεργάτης και συνιδρυτής του περιοδικού κριτικός Αλέξης Ζήρας, μεταφράζει την συνομιλία του αργεντινού συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες, με τον Ρ. Μπάρτζιν, με τίτλο «Ο Μπόρχες μιλάει για τα παιδικά του χρόνια και τα πρώτα του διαβάσματα».

Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη, του αγαπημένου στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, Χόρχε Λουϊς Μπόρχες. Τα πεζά, τα ποιήματά και τα δοκίμιά του, κυκλοφορούν εδώ και χρόνια στο εμπόριο. Ο ποιητής και εκδότης Δημήτρης Καλοκύρης, έχει μεταφράσεις τα «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Ο μεταφραστής Βαγγέλης Κατσάνης, μεταφράζει τα “Ficciones” του Jorge Luis Borges για τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η Κάτια Γουίλσον μεταφράζει τις «ΙΣΤΟΡΙΕΣ» του από τις εκδόσεις Ερμής. Ο ποιητής και μεταφραστής Σπύρος Τσακνιάς μεταφράζει «Το βιβλίο της άμμου» από τον εκδοτικό οίκο Νεφέλη.  Ο εκδοτικός οίκος Γλάρος, μεταφράζει την «Εισαγωγή στην Αμερικάνικη Λογοτεχνία». Και η Μαρία Τόμπρου, μεταφράζει για τις καλαίσθητες και προσεγμένες εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, το «Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ». Ο Ε. Κ. Γαζής, μεταφράζει το δοκιμιακό του «ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ», από τις εκδόσεις Ροές, και ο Μάκης Μωραϊτης, τις κριτικές ταινιών του Μπόρχες, «Ο Μπόρχες για τον κινηματογράφο», από τις εκδόσεις Καθρέφτης, για να μείνω σε ορισμένες από τις πολλές εκδόσεις του έργου του μεγάλου αργεντινού παραμυθά-συγγραφέα του τυφλού Ομήρου της σύγχρονης εποχής μας, του Jorge Luis Borges. Σε νέα έκδοση κυκλοφορούν τα έργα του, από τον εκδοτικό οίκο Πατάκη.

• Κάτω από την συζήτηση του αργεντινού διηγηματογράφου, δημοσιεύεται ένα ωραίο πολιτικό  διήγημα της σημαντικής πεζογράφου Τατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ. Την περίοδο αυτή δημοσιογραφούσε και στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» αν θυμάμαι σωστά. Αυτήν πάνω κάτω την περίοδο την είχα γνωρίσει και αλληλογραφούσαμε για θέματα που αφορούσαν την ερωτική αυτοδιάθεση των ελλήνων. Μαζί με τον σύζυγό της, είχαν σταθεί κοντά στα άτομα που αγωνίζονταν για το ΑΚΟΕ. Ανεξάρτητη και ελεύθερη γυναικεία φυσιογνωμία, (όπως και η Λιλή Ζωγράφου) δυναμική προσωπικότητα με πολύ σύγχρονες και δυναμικές ιδέες και θέσεις. Πολύ καλή πεζογράφος, μάλλον ξεχασμένη από το σύγχρονο αναγνωστικό και γυναικείο κοινό.

Εν είδει περιστεράς

Ένα περιστέρι περπατάει πάνω στο πεζούλι. Λέω περπατάει σαν τη μητέρα μου. Κουνιέται και λυγιέται. Πήρε το σώμα του περιστεριού η μητέρα μου κι ήρθε έξω από το παράθυρο να μου θυμίσει πως σήμερα είναι 17 Φεβρουαρίου και κλείνει δεκαπέντε χρόνια από τότε που ‘κλεισε τα μάτια της και δεν μας ξανακοίταξε ποτέ πιά. Ποτέ πιά. Δεν είναι αλήθεια. Με ξανακοίταξε έντρομη με τα μεγάλα της μάτια γουρλωμένα και πάνω στα σηκωμένα μαλλιά της ένα μαρμάρινο σταυρό, τη νύχτα που πιάσανε το μικρό ομογάλακτο αδελφό του οι χαφιέδες και τον τυραννούσανε να ομολογήσει την ενοχή μου….

• Ο ποιητής και μεταφραστής Χριστόφορος Λιοντάκης, μεταφράζει αποσπάσματα από το «Λεξικό των Έτοιμων Ιδεών» του Γουσταύου Φλωμπέρ. Στην σελίδα αφιερωμένη στον γάλλο συγγραφέα με τον γενικό τίτλο «Ο Φλομπέρ ανατόμος της ανθρώπινης βλακείας». Επίσης, μεταφράζει και το  κείμενο του Ρολάν Μπάρτ για το  «Μπουβάρ και Πεκυσέ», που θα κυκλοφορούσε από τις εκδόσεις Πλέθρον.

• Ο συγγραφέας, μεταφραστής, διευθυντής της φιλοσοφικής σειράς των εκδόσεων Γνώση, και κειμενογράφος Κωστής Παπαγιώργης, συνεχίζει στην επόμενη σελίδα με το κείμενο «Βοιωτοί και Φιλισταίοι»-«Είναι η εποχή των Μπουβάρ και Πεκυσέ».

• Ο Αντώνης Τριφύλλης μεταφράζει και παρουσιάζει δύο ποιήματα του ποιητή Πάουλ Τσέλαν, «Η περιπέτεια της γλώσσας στην ποίηση»(Μια παρουσίαση). Το ποίημα «Ολόκληρη η ζωή» και «Στενοδήγηση»

• «Η  λογική των χρωμάτων» του καθηγητή Ζάκ Μπουβερές, μεταφράζει η Εβελίνα Χατζηδάκη.

Μας μιλά για την σχέση του Γκαίτε με τα χρώματα, και τις εργασίες του Βιτγκενστάιν.

• Η Ιωάννα Νικολαϊδου, δημοσιεύει ένα πυκνό θεωρητικό κείμενο το «Κείμενο, ιδεολογία, κριτική. Διάγραμμα μιας υλιστικής θεώρησης»

• Ακολουθεί «Το ινδιάνικο χωριό» του αμερικανού συγγραφέα Έρνστ Χεμινγουέη, σε μετάφραση Π. Αμβρ.

• Η Γιάννα Χλαμπέα, μεταφράζει το κείμενο του Φράνκλιν Ρόουζμοντ, «Συνάντηση με τον Αντρέ Μπρετόν».

• Όπως δηλώνει και η ανακοίνωση της σύνταξης του περιοδικού, ότι από αυτό το τεύχος εγκαινιάζουν μια στήλη με συνεντεύξεων με ανθρώπους του θεάτρου, ο Γιώργος Χασάπογλου δίνει συνέντευξη στον Λ Κ., «Οι κοινωνικές συνθήκες προκαθορίζουν τις θεατρικές  φόρμες…»

• Στο μεσαίο σαλόνι του περιοδικού, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση του πατριάρχη του Υπαρξισμού Ζαν Πώλ Σαρτρ με την σύντροφό του Σιμόν ντε Μποβουάρ, «Πρώτα με κέρδισε η λογοτεχνία και μετά η φιλοσοφία», σε μετάφραση Δημήτρη Κωστελένου.

Από τις σπουδαιότερες πνευματικές προσωπικότητες παγκοσμίως της προηγούμενης χιλιετίας. Πολιτικά ενεργός πολίτης σε όλο  του τον βίο, μαζί με την σύντροφό του, άφηνε συχνά το φιλοσοφικό του εργαστήρι, για να κατέβει να πολεμήσει στα χαρακώματα των δρόμων, δραστήριος κοινωνικά και συγγραφικά, επηρέασε όσο λίγοι φιλόσοφοι τους νέους και τις νέες της εποχής του, όχι μόνο της πατρίδας του της Γαλλίας, αλλά διεθνώς. Οι εκδόσεις Αρσενίδη, και ο εκδοτικός οίκος Παπαζήση, έχουν μεταφράσει τα έργα του. Φιλοσοφικά, πεζογραφικά, θεατρικά, δοκιμιακά, μελέτες, αυτοβιογραφίες, πολιτικά κείμενα και μπροσούρες, άφησε στο εδώ πέρασμά του, αυτό το λαμπερό οικουμενικό μυαλό του 20^ου αιώνα. Προσωπικότητα από τις πιο ισχυρές της εποχής του, με αμέτρητο εύρος γνώσεων. Ένα πολιτικό ον, με την σημασία που δίνει ο Αριστοτέλης στην πολιτική. Στάθηκε πάντα δίπλα στους πιο αδικημένους κοινωνικά και πολιτικά. Ενεργός διανοούμενος και στρατευμένος πολιτικά συγγραφέας. Δεν παντρεύτηκε ποτέ την σύντροφό του Μποβουάρ, έζησε μαζί της σε όλη του την ζωή, αρμονικά και συντροφικά, αποτελώντας παράδειγμα ερωτικής και συντροφικής συζυγίας για πολλά  άτομα. Η Κόλαση είναι οι άλλοι, έγραψε σε έργο του, για να γίνει η ρήση του αυτή, παγκόσμια αναφορά των ανθρώπων του 20^ου αιώνα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Η μελέτη του για τον Υπαρξισμό, είναι αξεπέραστη ακόμα και σήμερα. Από τους συγγραφείς που αρνήθηκαν το Νόμπελ Λογοτεχνίας, και τα οικονομικά του οφέλη.

• Σε επιμέλεια και παρουσίαση της Γιώτας Τσέλαλη, παρουσιάζονται τα «Άγνωστα ιστορικά έγγραφα της βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας» (Από τη συλλογή εγγράφων του Άγη Τσέλαλη)

• Ο Γάλλος Αλαίν Ρόμπ-Γκριγιέ, συζητά με τον Μισέλ Ριμπαλκά. «Η απελευθέρωση της γυναίκας πρέπει ν’ αποβλέπει στην εκκόλαψη των γυναικείων ονείρων». Η μετάφραση είναι του Πέρρη Κουλούρη.

• Και πάλι ο πολυγραφότατος Σπύρος Τσακνιάς, μεταφράζει το κείμενο του Μιχαήλ Μπαχτίν, «Γέλιο και ελευθερία».

Ένα σημαντικό μελέτημα του ρώσου Μιχαήλ Μπαχτίν, «Προβλήματα λογοτεχνίας και αισθητικής» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πλέθρον.

• Ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος, δημοσιεύει το κείμενο «Έντεχνη ελληνική μουσική (1830-1900) και κράτος».

• Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, στις σελίδα για τον κινηματογράφο γράφει το κείμενο «Η ελληνική κωμωδία από την ηθική στην ιστορία»

• Ο Σπύρος Τσακνιάς, συνομιλεί με δύο σημαντικούς ανθρώπους του θεάτρου, τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Λευτέρη Βογιατζή και τον επίσης ηθοποιό και σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου, για την «Εταιρεία Θεάτρου η Σκηνή», και το έργο του Χ. Κλάιστ, η «Σπασμένη στάμνα».

• Ο Κώστας Γουλιάμος, γράφει για το βιβλίο του Μανόλη Λαμπρίδη, «Παλαιά και νέα ποίηση».

• Στο Βιβλιοταχυδρομείο, «Θέσεις και αντιφάσεις μιας ιδεολογίας», οι συνεργάτες του περιοδικού Κώστας Γουλιάμος και Αλέξης Ζήρας, γράφουν για τα βιβλία των: Σπύρος Κοκκίνης, «Ο καμμένος κήπος» εκδ. της Ίριδας 1980. Ανδρέας Κ. Φουσκαρίνης, «Συμπληγάδες πέτρες και άλλα συναφή «Ηχώ της Αντραβίδας» Αθήνα 1981. Βαλεντίνη Λουρμπάκου, «Ανομίες» Αθήνα 1980. Αντώνης Κολυβάς, «Γράμμα στον Κάρολο» «Διάσταση», Πειραιάς 1980. Γιώργος Καραντώνης, «Παρακείμενα» εκδ. Πλέθρον 1981. Στέλιος Καραγιάννης, «Εσώθυρο άγαλμα» εκδ. Γνώση 1981. Μανώλης Ηλιάδης, «Υστερόγραφο» εκδ. Γνώση 1982 και Σταύρος Θ. Ανεστίδης,  «Βάδισμα» εκδ. Φιλιππότη 1982.

• Ο ποιητής και μεταφραστής Χριστόφορος Λιοντάκης δημοσιεύει το «Νυχτερινό Γυμναστήριο», δώδεκα εξαιρετικά ολιγόστιχα ποιήματα.

• Ο Αλέξης Ζήρας, παρουσιάζει στο ξένο βιβλίο τα μυθιστορήματα του Μάρεκ Χάλτερ, «Η αβέβαιη ζωή του Μάρκο Μάλερ, εκδ. Θεωρία 1981 σε μετάφραση του ποιητή και ανθολόγου Γιώργου Κ. Καραβασίλη, και την νουβέλα της, Κάρσον Μακ Κάλερς, «Πρόσκληση σε γάμο» εκδ. Γράμματα 1981 σε μετάφραση της ποιήτριας Τζένης Μαστοράκη.

• στην σελίδα «Από τον ξένο Τύπο», αναδημοσιεύεται η κριτική του Υμπέρ Ζουέν στην εφημερίδα Le Monde 30/3/1979, για το  μυθιστόρημα  του Αντρέα Φραγκιά «Ο Λοιμός» που μεταφράστηκε από τις εκδόσεις Γκαλιμάρ.

• Στην ίδια σελίδα ο ποιητής, δοκιμιογράφος και καθηγητής πανεπιστημίου Κώστας Στεργιόπουλος δημοσιεύει δύο ποιήματά του,  «Το φως» και «Σαν κάποιες προτομές».

• Στην σελίδα «Πολυφωνικά» ο Κώστας Γουλιάμος και Αλέξης Ζήρας κριτικάρουν την σύγχρονη τους κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα. Γράφει ο Αλέξης Ζήρας, σελίδα 26:

Έξι μήνες μετά από την πρόσφατη πολιτική μεταβολή είναι πιστεύω αρκετοί για να προχωρήσουμε σε ορισμένες διαπιστώσεις σχετικά με τα πολιτιστικά μας πράγματα. Μετά λοιπόν από έξι μήνες δεν βλέπουμε να έχει αλλάξει ή έστω βελτιωθεί τίποτα. Γιατί βελτίωση σίγουρα δεν μπορούμε να ονομάσουμε την προβολή κάμποσων κινηματογραφικών ταινιών από την τηλεόραση, ούτε τα εγκαίνια μιας σειράς εκθέσεων. Είναι φανερό ότι η παρούσα κυβέρνηση ήταν ανέτοιμη να ασχοληθεί εξαρχής με τα πιο ακανθώδη προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί εδώ και δεκαετίες στον πολιτιστικό χώρο. Έτσι οι ενέργειες και οι αντιδράσεις της είναι πολλές  φορές σπασμωδικές δεν πείθουν κανένα ότι πίσω τους υπάρχει μια συνεπής συλλογιστική, ένας προγραμματισμένος σχεδιασμός. Στους έξι αυτούς μήνες δεν είναι και λίγοι οι ανεύθυνοι που ανέλαβαν νευραλγικά πόστα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στα πολιτιστικά ιδρύματα. Δημοσιογράφοι φιλικά προσκείμενοι στην κυβέρνηση ανέλαβαν εκπομπές που αγνοούν το θέμα τους ή τον τρόπο χειρισμού τους. Η αλλαγή για την αλλαγή. Καταργήθηκαν δια μιας τηλεοπτικές εκπομπές που διατηρούσαν μια ποιότητα, και με το πρόσχημα της αναμόρφωσής τους κατέληξαν να γίνουν αυτοσχέδια τρυκ. Καμιά εξαγγελία για την κυβερνητική μέριμνα για το βιβλίο. Κανένας διάλογος με τους εκπρόσωπους των λογοτεχνών πάνω στην σύνθεση και λειτουργία των επιτροπών για την αγορά  και βράβευση των βιβλίων της χρονιάς. Καμιά νύξη για την προάσπιση των συγγραφικών δικαιωμάτων. Ούτε καν υποσχέσεις που σε άλλους τομείς δίνονται αφειδώς.

    Θα ήμουν κακός ή υπερβολικός αν έγραφα, τηρουμένων των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, τώρα που πια γνωρίζουμε όλοι μας ότι πτωχεύσαμε, ισχύουν, τα περισσότερα από αυτά που επισημαίνει ο κύριος Αλέξης Ζήρας εδώ και τριάντα πέντε περίπου χρόνια, για την νέα πρώτη φορά «αριστερά» κυβέρνησή μας; Ήμουν στα δύσκολα χρόνια, φανατικός λάτρης της δημόσιας τηλεόρασης, και των τεσσάρων καναλιών της, όταν είμασταν μια μικρή μειοψηφία που τα παρακολουθούσε και θεωρούσε τις εκπομπές τους σχολεία πολιτισμού. Στεναχωρήθηκα όταν την έκλεισε ο δισέγγονος της Πηνελόπης Δέλτα, προτιμούσα να απέλυε τους υψηλόμισθους δημοσιογράφους, να σταματούσε εκπομπές που ήσαν πάνω από είκοσι χρόνια στο ραδιόφωνο, αλλά, να μην την κλείσει. Και τώρα όμως που ξανά άνοιξε, οι ίδιες κατά την γνώμη μου παθογένειες.  Οι ειδήσεις προβάλλουν μόνο το κυβερνητικό έργο, και επαινούν το έργο των κυβερνητικών αρμοδίων, ή δίνουν υπερβολικό χρόνο στα υπαρκτά ασφαλώς προβλήματα των προσφύγων και των μεταναστών, ενώ για τους ντόπιους φορολογούμενους κατοίκους αυτής της χώρας, που δεν έχουν την δυνατότητα αντίδρασης σε όλα αυτά που τους συμβαίνουν, ελάχιστα ακούγονται. Δεν καταλαβαίνω γιατί είμαι δημοκρατικός πολίτης όταν συμμετέχω σε προβλήματα των ξένων που μου επιβάλλονται, με το έτσι θέλω,  ενώ είμαι ακροδεξιός όταν θεωρώ ότι οφείλουμε να λύσουμε τα προβλήματα των ελλήνων και ελληνίδων πρώτα φορολογούμενων πολιτών και μετά τα διεθνή. Ένας πρωθυπουργός εκλέγεται για να είναι κυβερνήτης όλων των ψηφοφόρων και όχι εκπρόσωπος των διαφόρων αλληλέγγυων ή μη κυβερνητικών οργανώσεων. Έχουν δει οι πολιτικοί μας, το τι λένε οι άνθρωποι οι καθημερινοί στους δρόμους; Το τι τους απασχολεί και τι αδιέξοδα αντιμετωπίζουν; Είδατε καμία κυβέρνηση ή κανέναν κάτοικο από τις χώρες που έρχονται όλοι αυτοί οι κατατρεγμένοι, να έχει τύψεις ή να αυτομαστιγώνεται γιατί δεν βοηθάει την πτωχευμένη χώρα μας και τους κατεστραμμένους έλληνες; Είδατε να  ενδιαφέρονται οι πλούσιες μουσουλμανικές χώρες, για τους αδερφούς τους πρόσφυγες μουσουλμάνους που φεύγουν και ξεσπιτώνονται από τις πατρογονικές τους εστίες; Θέλω να πω, ότι χάθηκε το μέτρο. Σίγουρα, η κυβέρνηση αυτή, δεν είναι υπεύθυνη για τα άλλα δύο Μνημόνια, μόνο για το τρίτο, όμως εκπροσωπεί το σύνολο των ελλήνων και όχι μόνο αλληλεγγύη στους δικούς μας. Υπάρχει οικογενειοκρατία και σήμερα στην κυβέρνηση ή κάνω λάθος; Υπάρχουν και σήμερα τα δικά μας παιδιά ή κάνω λάθος; Προβάλλονται επιλεκτικά μόνο οι πολιτικές θέσεις ων κομματικών στελεχών της κυβέρνησης ή κάνω λάθος; Πρόεδρος της ελληνικής δημοκρατίας είναι ένας συντηρητικός αξιόλογος πολιτικός, που όμως επί υπουργίας του, κάηκε η Αθήνα και έγινε πλιάτσικο το 2008, και καταστράφηκαν επιχειρήσεις, χωρίς να λογοδοτήσει κανένας πολιτικός για αυτό, αντίθετα επιβραβεύτηκε ή κάνω λάθος; Ποιοι οικοδόμησαν τις νέες σύγχρονες εστίες ελληνικού πολιτισμού στην χώρα μας, τα διάφορα αριστερά γκρουπούσκουλα ή οι ξένοι αλληλέγγυοι; Ποιοι έβαλαν τα χρήματα για να γίνουν τα Μέγαρα Μουσικής(που τα πολεμούσαν παλαιότερα οι αριστερές δημοκρατικές δυνάμεις και τα έντυπά τους), ποια οικογένεια οικοδομεί το νέο Μέγαρο της Λυρικής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, οι σύντροφοι  της πρώτης φοράς «αριστεράς» κυβέρνηση; Και αφού είναι υπεύθυνο το  βαθύ καρεκλοκένταυρο Πασόκ για την εισδοχή της χώρας μας στα προηγούμενα μνημόνια, γιατί χρησιμοποιούν οι νέοι κυβερνήτες τους ανθρώπους του; Για να δημιουργήσουν τα νέα «αριστερά» τζάκια ή για να διατηρήσουν τις κυβερνητικές τους θέσεις; Για να φτιάξουν ένα νέο συνονθύλευμα  πολιτικό κατεστημένο εξουσίας;

Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά ας μου επιτραπεί μετά από τόσα χρόνια όχι ιστορικών ή λογοτεχνικών διαβασμάτων, αλλά σκληρής εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, που ακόμα ευτυχώς εργάζομαι, ότι οι νέοι αυτοί κυβερνήτες, δεν έβλαψαν και απαξίωσαν την εικόνα της αριστεράς στην ελλάδα, αλλά την ίδια την Πολιτική. Και μην μου προβάλλεται το επιχείρημα ότι εκλέχθηκαν από τον λαό, γιατί ασφαλώς αυτό είναι ιστορική και πολιτική αλήθεια, όμως ο περήφανος λαός, πότε υποστήριζε την συντηρητική παράταξη, πότε την κεντρώα, πότε την σοσιαλιστική, πότε παλαιότερα την στρατιωτική διακυβέρνηση-που τους χάρισε τα χρέη-θέλω να πω, ψήφιζε ανάλογα με το συμφέρον του. Να δούμε τι θα ψηφίσουν οι νέοι και οι νέες στις επόμενες εκλογές, τα παιδιά των πόκεμων, που σπαταλούν δεκάδες ώρες από την ζωή τους πατώντας κουμπάκια των κινητών τους. Θα είχε όμως πολιτικό ενδιαφέρον και ιστορικό, να γνωρίζαμε τι θα ψήφιζαν οι 450.000 νέοι και νέες που ξενιτεύτηκαν από την χώρα, και ποιους πολιτικούς και πολιτικές θεωρούν υπεύθυνους για αυτό.

Πειραιάς, Σάββατο 30 Ιουλίου 2016

Τέλος των διακοπών, και με μεγάλη θλίψη για τον γέροντα ιερέα που κάτι καλόπαιδα του Ισλάμ δολοφόνησαν.

Άραγε, πως μπορείς να  δεχτείς έναν Θεό, που δολοφονούνται άνθρωποι στο όνομά του; Και πως μπορείς να πιστέψεις έναν Θεό, που εξισώνει τον θύτη με το θύμα;

ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Ιαπωνικά fragmenta

    Ακούγοντας στις ειδήσεις, το φοβερό ομαδικό φονικό 19 ατόμων με ειδικές ανάγκες, από έναν νεαρό ιάπωνα στην χώρα του ανατέλλοντος ηλίου, ήρθε στο νου μου ένα ωραίο κείμενο του κυρίου Γιώργου Σιώρη που είχα διαβάσει στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» πριν τριάντα εννέα χρόνια, 16 Ιανουαρίου 1977, με τίτλο «Η αντίληψη των εποχών στον Ιαπωνικό λόγο»-ΑΠΟ ΤΑ «ΧΑΪΚΟΥ» ΣΤΟ «ΑΒΑΡΕ». Είχα φυλάξει το μικρό αυτό απόκομμα, σ’ ένα από τα βιβλία των Ιαπωνικών Χαϊκού ποιημάτων που έχω διαβάσει. Ποιήματα μικρά απαστράπτοντα διαμαντάκια, ιδεογράμματα καρτερίας ενός πολιτισμένου λαού, που συγκεφαλαιώνουν μακροχρόνιες εμπειρίες ζωής σε ένα στιγμιαίο καρτερικό, στοχαστικό ή ερωτικό παρόν, σύντομοι διαλογισμοί του Ιάπωνα ανθρώπου καθώς ενώνει το μικρόκοσμό του, με εκείνον τον Κόσμο, τον θαυμαστό τον Μέγα, παρατηρήσεις συμπυκνωμένων βιωμάτων, που διασώθηκαν μέσα στην πλημμυρίδα του χρόνου, φυσική φιλοσοφική ιχνογράφηση των δοξασιών ενός κόσμου της ανατολής που, εξακολουθεί να σέβεται την εφήμερη φθαρτότητα της Φύσης και τις επαναλαμβανόμενες μικρές και εξακολουθητικές αναστάσεις της, οντολογικές αντιλήψεις ενός βουδιστικού σύμπαντος αναφορών, που επέδρασε καταλυτικά μέσα στην ιστορία, εθιμικές δοξασίες, που η ακτίνα του βλέμματος του παρατηρητή συναντά τις ακτίνες του ευμετάβλητου φωτός του τοπίου. Τα Χάϊκου, αυτή η τεχνική της ποίησης του ένδον σκάπτε ενός δυτικού φιλόσοφου-αυτοκράτορα του Μάρκου Αυρήλιου, ιχνογραφεί τα καλλιτεχνικά και πνευματικά ενδιαφέροντα του ανθρώπου της άπω ανατολής μέσα στην συνεχιζόμενη διάρκεια του ιστορικού χρόνου της παράδοσής του. Τα Χαϊκού, αυτοί οι μικροί πυρήνες ατομικής αρετής και κοινωνικής σοφίας, μας αποκαλύπτουν τον μαγευτικό κόσμο της φύσης μέσα στην ίδια την μαγεία της Φύσης. Ένα ονειρικό περιβάλλον μέσα στο ίδιο το ονειρικό περιβάλλον των εναλλαγών των εποχών στο Ιαπωνικό σύμπλεγμα των δεκάδων νησιών. Εικόνες φυσικού κάλλους και μεγαλείου, που ένας ιάπωνας μόνο, έχει την δυνατότητα να μας κοινοποιήσει σ’ εμάς τους ανθρώπους του δυτικού τρόπου ζωής και παράδοσης. Ή για να μην είμαστε απόλυτοι, υπήρξαν μέσα στην ιστορία των δυτικών γραμμάτων, ποιητικές φωνές που αηδονολάλησαν την μαγεία της Φύσης. Όπως ήταν ο Τζων Κιτς, η Έμιλυ Ντίκινσον, ο Γουίλλιαμ Γουόρντσγουορθ, ο Γκαίτε,  ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ο Γουώλτ Ουίτμαν, και άλλες πολλές. Που το βλέμμα τους, αντίκρισε το φως και τις σκιές της, χωρίς να πετρώσει το ίδιο το υποκείμενο του οράν. Μιας Φύσης υφαντουργού και κομμώτριας των αμύθητων αναγεννώμενων θησαυρών της. Ο Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός ιδιαίτερα, μας άφησε μια μεγάλη ποικιλία ποιητικών φωνών που ύμνησαν την Φύση, τραγούδησαν τις ομορφιές της, ζωγράφισαν τις κρυφές χάρες της, δοξολόγησαν τα μυστικά της, ύμνησαν την πανίδα και την χλωρίδα της, αφουγκράστηκαν με δέος τους μυριόπνοους ψιθύρους των πλασμάτων της. Ποιητές και Ποιήτριες, που απεικόνισαν με τον χρωστήρα των αισθήσεών τους, αυτό το αιώνιο πολύχρωμο χαλί της επαναλαμβανόμενης ζωής και του θανάτου. Από το ποιητικό σύμπαν της Βορείου Αμερικής, ο ποιητής Έζρα Πάουντ, μπόλιασε και συγχώνευσε αρμονικά μέσα στο έργο του ποιητικές μονάδες του Χάϊκου. Για την ιστορία αναφέρουμε ότι, εκείνος που ενσωμάτωσε την παράδοση των Χάϊκου στην αγγλοσαξωνική λογοτεχνία είναι ο Harold Henderson. Στον ελληνικό χώρο, οι αρχαίοι επιγραμματοποιοί απέδωσαν την αίσθηση που αφήνει μέσα στις ψυχές των ανθρώπων το ηλιόλουστο φυσικό τοπίο που αναγεννά με μυστηριακούς ρυθμούς τους ελπιδοφόρους παλμούς του βίου τους, το θαλάσσιο περιβάλλον που κυκλώνει κάθε πτυχή της ζωής των, εικονογράφησαν με δωρικό τρόπο μέσα στην ιστορία, τις μυριάδες φωνές ζωής της φύσης που εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να νανουρίζουν τον έλληνα άνθρωπο, την συνείδησή του, τις αρετές του, τις συνεχείς παρατηρήσεις του, τον προσωπικό του θαυμασμό και απορίες του. Το ηλιόλουστο μαγευτικό τοπίο του ελληνικού χώρου, χωρίς ρυτίδες σκιών, δίχως σκιάδια αρρωστημένων σκοτεινών αφουγκρασμάτων, που σχηματίζει μέσα στους αιώνες το Φαγιούμ της παράδοσης του έλληνα ανθρώπου, και σχηματίζει στον χρόνο την ταυτότητα του προσώπου του. Στους σύγχρονους καιρούς της ελληνικής ιστορίας, πολλοί έλληνες και ελληνίδες δημιουργοί έγραψαν Χάϊκου, ενδεικτικά σημειώνω τον ποιητή Δημήτρη Ι. Αντωνίου και την συλλογή του «ΧΑΙ-ΚΑΙ ΚΑΙ ΤΑΝΚΑ», Ερμής 1972,  η πειραιώτισσα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέας Τούλα Σουβαλιώτη-Μπούτου, και η συλλογή της «Χάι Κου» Πολύ μέσα στο λίγο, Πειραιάς 2006 και πολλοί άλλοι.

50

Ποιος έχει χάσει

τους δρόμους στ’ όνειρό σου.

δεν το θυμάσαι;

56

Λόγια πουλιά ‘ναι

τον κόσμο γυροφέρνουν,

ξένα από σένα

Δ. Ι. Αντωνίου

Της ζωής

Το χαμόγελο

Κι ευθύς το δάκρυ σου

στις αναμνήσεις.

Της φυγής

Γλάροι πετούνε

ύστερ’ από τη Φυγή σου

σα νάναι τώρα!

Τούλα Μπούτου  

    Ένας ψίθυρος μυστικών φωνών η ζωή των ανθρώπων διαχρονικά μέσα στην Ιστορία, και ο Ποιητής, είτε είναι Ιάπωνας, είτε Άγγλος, είτε Γερμανός, είτε Γάλλος, είτε Ισπανός, είτε Αμερικανός, είτε Αφρικανός, είτε Έλληνας, από το μικρό φως που εισβάλει δυναμικά και δημιουργικά μέσα στο σπήλαιο της ατομικής του καθενός αποκαλύψεως συνείδησης, μας μεταφράζει έστω και με ελλειπτικό τρόπο, έστω και καθυστερημένα, ο καθένας στην μητρική του γλώσσα, αυτό το μυστηριακό θρόισμα ζωής και θανάτου που αενάως επαναλαμβάνεται μέσα στην Φύση, από την Φύση και για την Φύση.

    Ο Ιάπωνας ποιητής επώνυμος ή ανώνυμος, στήνει τις δικές του γέφυρες με τις παμφάγες αισθήσεις του σε μας , καθώς εικονογραφεί με απλά και καθαρά χρώματα το γενέθλιο χώρο του, το ιαπωνικό τοπίο του καθαρού μυστηρίου και των τεσσάρων εποχών του χρόνου που μεταποίησε τον εσωτερικό του κόσμο, διεύρυνε τις ακτίνες των αισθήσεών του, τον βοήθησε να ανοίξει την βεντάλια των ονείρων του, να αυξήσει το εύρος των προσωπικών του αναζητήσεων, να ιχνογραφήσει με λιτό και επιγραμματικό τρόπο τα ίχνη της πανάρχαιας παράδοσής του, να ιχνομυθήση το βάθος των σιωπών του, με δυό λόγια, να μας μεταφέρει τους δικούς του αναβαθμούς ζωής και εσωτερικού βλέμματος. Κάθε Χάϊκου, είναι και μια εικόνα της φύσης που διολισθαίνει με μυστηριακό τρόπο μέσα στην ανθρώπινη γραφή κατά την στιγμιαία του απεικόνιση, με ενορατικό ή ονειρικό τρόπο. Γράμματα-σύμβολα, ψήγματα μαγείας ουράνιας καταβασίας. Συλλαβές λέξεων, μυστική ατραπός για προσέγγιση του απείρου φυσικού κάλλους. Στίχοι-ιδεογράμματα της ποίησης, μικρές σχάσεις ανθρώπινης προσευχής για ένα αινιγματικό φυσικό μεγαλείο που υπερβαίνει την ανθρώπινη χθόνια χρονική φθαρτότητα, διατηρώντας όμως, την φωτεινότητα της αιωνιότητάς του. Ποίηση συμπυκνωμένης σοφίας αιώνων που καθρεπτίζει την δική της απάντηση για το τι είναι Θείο. Τίποτα γύρω του δεν αφήνει αδιάφορο τον Ιάπωνα άνθρωπο, αυτόν τον Ιάπωνα που συνταξίδεψε μέσα στην διάρκεια του χρόνου της γραμματείας του με έναν Γιούκιο Μισίμα, όπως τίποτα δεν αφήνει αδιάφορο από το φυσικό περιβάλλον, τον αρχαίο έλληνα επιγραμματοποιό, ένα λυρικό σύμπαν που κυοφόρησε τα ερωτικά σπαράγματα μιας Σαπφούς, αυτού του μαυροτσούκαλου αέρινου κοριτσιού. Ένας Γιασουνάρι Καβαμπάτα από την μια άκρη της γης, κι ένας Οδυσσέας Ελύτης από την άλλη άκρη, κυκλώνουν τις αισθήσεις μας. Ένα Ιαπωνικό Χαϊκού από την άλλη άκρη της Πλάσης ανοίγει μυστική συνομιλία μ’ ένα Σολωμικό σχεδίασμα. Επάλληλοι κύκλοι ζωής και θανάτου, παράλληλα ίχνη υμνολογίας του φυσικού τοπίου, μιας θεοποίησης του Φυσικού Λόγου, με όλες του τις ιστορικές παραμέτρους. Μια Πλάση πλημμυρισμένη αντίξοες επιλογές στους επαναλαμβανόμενους κύκλους του Χρόνου. Ιαπωνικά Χάικου και Ελληνικά Επιγράμματα, δυό ιστορικοί δρόμοι της τέχνης της ποιήσεως μιας συνεχιζόμενης ξεχασμένης σήμερα αυτογνωσίας του ανθρώπου.

     Ας σταθούμε ελπιδοφόρα και με προσοχή μπροστά στο κείμενο, και ας το διαβάσουμε σαν ένα μικρό ειλητάριο στην μνήμη των θυμάτων της Ιαπωνικής τραγωδίας. Θυμάτων, που δεν τους δόθηκε από την Ειμαρμένη και την Προσωπική τους Μοίρα, η ευκαιρία της δυνατότητας να αμυνθούν και να ζήσουν.

Η αντίληψη των εποχών στον Ιαπωνικό λόγο

ΑΠΟ ΤΑ «ΧΑΙΚΟΥ» ΣΤΟ «ΑΒΑΡΕ»

    Το Σίντο, σαν αμάλγαμα από αρχέτυπες δοξασίες βαθειές ριζωμένες στη Φύση, θεοποιώντας λόφους, βουνά, δέντρα και ρέματα, πηγές και ποτάμια, έφερε από πανάρχαιους χρόνους τον ιαπωνικό λαό σ’ απόλυτη αρμονία με την Πλάση. Η ζωή του κύλησε μες στους αιώνες σφιχτοδεμένη με τις ισημερίες και τις παλίρροιες, με τα κλωθογυρίσματα των εποχών, με τα  καμώματα της Αματεράσου, που σαν Ανατολίτισσα Περσεφόνη είχε την δύναμη να φωτοδοτή ή να σκοτεινιάζη τη γη. Ζωή ήρεμη και ανανεούμενη, καθώς στάθηκε πάντα χωρισμένη στα τέσσερα, αντλώντας από το κάθε  τεταρτημόριο του χρόνου νέα πνοή, ζωντάνια, κουράγιο, μαζί και ποίηση.

     Αδιαπέραστη η γιαπωνέζικη ψυχοσύνθεση, αφήνει ωστόσο κάποτε μια στενή χαραματιά προσπέλασης αν συνειδητοποιήσης πως βασικό, πρωταρχικό της γνώρισμα είναι ότι πορεύεται αρμονικά μες στον αείρροο ρυθμό των εποχών. Τόσο βαθειά, τόσο πολυσήμαντη είναι μια τέτοια διαπίστωση που θαρρείς και κλονίζεται ο ίδιος ο ορισμός της Αρμονίας όπως τον γνωρίζεις κατά  την δυτική σου προέλευση: «Πολυμιγέων ένωσις και διχοφρονούντων συμφόρησις», ώριζε η Πυθαγόρεια ιεροκρατία αδιάφορη για κοσμολογικές αγωνίες και τον φυσικό κόσμο. «Το γλίστρημα της ζωής ανάμεσα στις τέσσερις περιοδικές όψεις της Φύσης». Θα ανταπαντούσαν οι άνθρωποι της ακρότατης ανατολής. Κι αυτό στην κάθε εκδήλωσή της και στην ίδια την τέχνη που καθώς γράφει και ο  Ανεσάκι, είναι η απάντηση του ανθρώπου στα μύρια μυστηριακά καλέσματα της Πλάσης.

    Αντίθετα από την πληθωρική διακόσμηση των δυτικών σπιτιών, στην Ιαπωνία το  κύριο στόλισμα είναι το μοναχικό «κακεμόνο», η ζωφικά που στέκει κρεμασμένη στην «τοκονόμα» πίσω από τη θέση του αφέντη του σπιτιού. Μες τους αιώνες και ως τα σήμερα, απ΄ άκρη σ’ άκρη της χώρας, η ζωγραφιά αυτή αλλάζει απαράβατα στην είσοδο της κάθε εποχής: χιονοσκέπαστοι ναοί τον χειμώνα, το  λούλουδο που ξεμυτίζει απ’ την παγωνιά, την άνοιξη, ο καταρράκτης ανάμεσα στα πράσινα φυλλώματα το καλοκαίρι, ένα ελάφι βόσκοντας δίπλα σ’ ένα φλογισμένο σφεντάμι το φθινόπωρο.

    Τα φαγώσιμα, πέρα από τη μοναδική ομορφιά και χάρη της παρουσίασης τους μέσα σε λάκινους δίσκους ή πολυκαιρινές πορσελλάνες,  ακολουθούνε και αυτά τον νόμο των εποχών: ρίζες από μπαμπού την άνοιξη, δροσερά «χιαμούγκι» το καλοκαίρι, μανιτάρια το φθινόπωρο, ναμπεμόνο-αχνιστή σούπα μ’ ένα μωσαϊκό από ψάρια και χορταρικά-στις ατέλειωτες χειμωνιάτικες νύχτες.

     Ταξιδεύει το βλέμμα πάνω στο ατέλειωτο μαυρόασπρο ρολλό του ξακουσμένου Σεσσιού, ζωγραφισμένο μ’ ανείπωτη κ’ αιθέρια τέχνη «στον δέκατο όγδοο χρόνο της περιόδου Μπουνμέϊ»(1486), απ’ τον καλλιτέχνη-καλόγερο πούχε περιδιαβάσει στα μοναστήρια του βουδδιστικού Ζέν της Κίνας των Μίγκ. Ταξιδεύει κατά τους παλιούς κανόνες από τα δεξιά στ’  αριστερά: Λειώνουν τα χιόνια, ξαναζή η πλάση άνοιξη, μικρές βαρκούλες αρμενίζουν μες στη διαφάνεια του ποταμού, καλοκαίρι απαλή καταχνιά καθίζει πάνω στις στέγες των ναών, φθινόπωρο γυμνώνουνε τα φυλλώματα, το χιόνι απλώνεται στα βουνά, χειμώνας. Ολάκερος ο κύκλος του χρόνου, δοσμένος σε ένα εξαίσιο, αέρινο, συμβολισμό λεπτότατης έμπνευσης. Το «αβαρέ»-η βαθειά ευαισθησία η μελαγχολία κι η συγκίνηση της ιαπωνικής ποίησης-μεταφερμένο στον κόσμο της ψηλότερης ζωγραφικής τέχνης.

    Στο θέατρο του Καμπούκι, πλούσια μηχανικά ευρήματα φέρνουν το κλίμα της κάθε εποχής ανάλογα με τις απαιτήσεις του έργου. Και δεν θα ήταν υπερβολή η ομολογία πως σε κάποιες σκηνές που το χιόνι τυλίγει τους ερημίτες του βουνού ή τους ταξιδιώτες στο πανδοχείο, ένα ακαθόριστο ρίγος διαπερνά τον ίδιο τον θεατή….

   Τρέχουν και σήμερα ακόμα οι Ιάπωνες την άνοιξη ν’ απολαύσουν το άπειρο κάλλος των θεόρατων μυριόχρωμων χρυσανθέμων ή ν’ ακούσουν τα κελαϊδίσματα των χελιδονιών μέσα στα δέντρα, το καλοκαίρι να χαρούν τη φωνή του κούκου και το φθινόπωρο τη μυστηριακή συμφωνία των εντόμων μες στους θάμνους.

    Στο μυθιστόρημα, μπορείς ν’ ανθολογήσεις, ατέλειωτες σελίδες ταξινομώντας τις ανάλογα με τις εποχές που αποδίδουν. Η «Χώρα του Χιονιού» του Καβαμπάτα είναι ολάκερη ένα αριστούργημα  «χειμωνιάτικης λογοτεχνίας».

    Εκεί όμως που η αντίληψη γύρω από τις εποχές φθάνει στο αληθινό αποκορύφωμά της είναι στην ποίηση και ειδικώτερα στην παλιά συλλογή Μανυόσου και στον εξαϋλωμένο κόσμο των Χάϊκου. Υπάρχει σ’ αυτά μια ολόκληρη νομοθεσία στιχουργικής αλληγορίας όπου ένα λουλούδι, ένας ανθός, ένα φυτό συμβολίζουνε την κάθε εποχή. Υπάρχουν ακόμα  και τυποποιημένα θέματα για τον κάθε μήνα του χρόνου και ειδικά λεξικά κι ανθολογίες χωρισμένες στην ποίηση του χειμώνα, της άνοιξης, του καλοκαιριού ή του φθινοπώρου.

    Στην ποίηση καθώς γράφει κι ο Γιασούντα, ο διαχωρισμός φθάνει σε ύψιστες επιταγές αισθητικής ειλικρίνειας. Το κάθε ποίημα, σαν καλλιτεχνικό αντιφέγγισμα μιας συγκεκριμένης εποχής, πρέπει να είναι ακέρια ταύτιση του ποιητή με τους στίχους του και με την αντίστοιχη εικόνα της Φύσης. Για νάναι αληθινό «Χειμωνιάτικο» Χάϊκου, πρέπει και να έχη γραφή τον χειμώνα, οπότε η εμπειρία της στιγμής μετουσιώνεται σε πραγματική, βιωμένη και μεγάλη τέχνη.

    Σ΄ αυτές τις επιταγές βιωματικής εντιμότητας αντικαθρεφτίζεται κι η βασική διαστολή ανάμεσα στη θεώρηση της Φύσης από τον άνθρωπο της Δύσης και της Ανατολής. Στη Δύση  εξηγεί ο Αρμάντο Μαρτίνς ο ποιητής ατενίζει τη Φύση, την αναλύει, κάποτε μάλιστα και την ανταγωνίζεται. Στέκεται-θάλεγα-απέναντί της δυναμικά. Στην Ανατολή, ο ποιητής την νοιώθει στατικά ην δέχεται και την εκφράζει με την ενόραση. Τα λόγια που προσθέτει ο Τ. Γιαμάντα προχωρούνε ακόμα πιότερο, σχεδόν σαν φιλοσοφικός απόηχος  της ινδικής Αντβάϊτα Βεντάντα: «Η παλιά ιαπωνική τέχνη βασίζονταν στην τυπική ιαπωνική στάση σύλληψης του έξω κόσμου όχι σε αντίθεση με τον εαυτό μας αλλά θεωρώντας  τον κι αυτόν σαν μέρος του Σύμπαντος».

    Στην ζωή και στην τέχνη, οι Ιάπωνες ήταν και είναι εκούσιοι δεσμώτες της παλίρροιας των εποχών. Αγκιστρωμένοι στον αιώνιο κύκλο τους, αφήνουν λεύτερο τον εαυτό τους ν’ ακολουθή τον δικό τους ρυθμό. Αναρριγούν μαζί με το πρώτο φύλλο που ξεπροβάλλει την άνοιξη στο  χιονισμένο ακόμα αλώνι, χαίρονται την καθαρότητα του καλοκαιριού, ρεμβάζουνε ακούγοντας το παραπονεμένο σκούξιμο της αγριόχηνας το φθινόπωρο και πέφτουνε στην περισυλλογή και τον εσωτερικό διάλογο καθώς τους περιτριγυρίζει η σιγή του χιονιού τον χειμώνα. Ακολουθώντας την Φύση, μοιράζονται μαζί της κι ένα κομμάτι του Θείου!

    Αυτό είναι το κείμενο του κυρίου Γιώργου Σιώρη, που το μεταφέρω εδώ διατηρώντας την ορθογραφία του κειμένου. Δεν έχω διαβάσει άλλο κείμενο του κυρίου Σιώρη, όμως το κείμενο αυτό, δείχνει ένα άτομο που γνωρίζει σε βάθος τον Ιαπωνικό ποιητικό λόγο. Δεν γνωρίζω πόσοι ενδιαφερόμενοι της ποίησης και ιδιαίτερα των Χάϊκου, το πρόσεξαν στην εποχή που δημοσιεύτηκε, εύχομαι τώρα, μετά από τέσσερις περίπου δεκαετίες να προσεχθεί και να προστεθεί στην γενική βιβλιογραφία των δημοσιευμάτων που αφορούν τον Ιαπωνικό ποιητικό και πεζό λόγο, και να φανούν εποικοδομητικές οι θέσεις που εκφράζει και αναλύει το κείμενο του συγγραφέα.

    Συμπληρωματικά προσθέτω τα βιβλία που γνωρίζω για τον Ιαπωνικό ποιητικό λόγο και είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά, κατά χρονολογική σειρά έκδοσής τους, και ιδιαίτερα αυτά των Χάϊκου. Πολλοί έλληνες μεταφραστές, μεταφράζουν τους Ιάπωνες ποιητές μαζί με τους Κινέζους, έτσι, συμπεριέλαβα μόνο αυτά τα βιβλία που έχουν συν τοις άλλοις και ποιήματα από την Ιαπωνία. Συνήθως τα ποιήματα μεταφέρονται στα ελληνικά από τις γνωστές και κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες,(αγγλικά, γαλλικά κλπ.) δηλαδή από δεύτερες μεταφράσεις, υπάρχουν όμως και οι εξαιρέσεις που γίνονται απ ευθείας από τα Ιαπωνικά. Οι περισσότεροι μεταφραστές  χρησιμοποιούν την λέξη μετάφραση, άλλοι την λέξη απόδοση.

• Ηλίας Κυζηράκος: μετάφραση. ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΟΙΗΣΗ ΑΠ’ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, εκδ. Αθήνα 1971

Ο μεταφραστής Ηλίας Κυζηράκος, ανάμεσα  στις άλλες ποιητικές φωνές από όλον τον κόσμο, που μετέφρασε από την αγγλική γλώσσα όπως φανερώνει και η σχετική βιβλιογραφία του, μας γνωρίζει και οκτώ ποιητικές φωνές από την Ιαπωνία, του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα:

Toson Shimazaki, «ΚΑΡΥΔΑ»

 Bocho Yamamura, «ΣΟΛΟ», «ΣΤΟ ΜΠΛΑΒΟ ΟΥΡΑΝΟ»

 Tsuboi Shigeji, «ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ», «ΣΙΩΠΗΛΟΣ, ΑΛΛΑ…»

Miki Rofu, «ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ»

Fuyue Anzai, «ΓΕΝΕΘΛΙΑ  ΠΑΛΙ»

Tosaburo Ono, «Ο ΕΧΘΡΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ», «ΧΕΙΜΩΝΑΣ»

Takenaka Iku, «ΙΣΤΟΡΙΑ»

Tanikawa Shuntaro, «ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ» 

• Ανδρέας Αγγελάκης: μετάφραση. ΜΙΚΡΟ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, εκδ. Καστανιώτη 1971.

Ο Πειραιώτης καθηγητής των αγγλικών, ποιητής, μεταφραστής και ανθολόγος, μεταφράζει μάλλον μόνο από τα αγγλικά, τον Ιάπωνα ποιητή Tagaki Kyozo, και τα εξής ποιήματά του:

ΠΕΤΡΕΣ

ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

ΧΙΟΝΟΘΥΕΛΛΑ

ΑΥΓΗ

 ΚΟΙΜΗΤΗΡΙ

ΚΟΡΥΔΑΛΟΣ

ΓΛΑΡΟΙ

ΜΑΝΑ

Από τους ποιητές των δώδεκα χωρών που μεταφράζει ο Αγγελάκης, ο ένας είναι από την χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. Είναι η μόνη ποιητική φωνή από αυτά τα μέρη, και ένας ποιητής, που παρουσιάζεται με τα περισσότερα ποιήματα.    

• Ανδρέας Αγγελάκης, ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΑΠΩΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, εκδ. Αθήνα 1974

Στο μικρό αυτό κοινό ανθολόγιο Κινέζικης και Ιαπωνικής ποίησης, ο ποιητής Ανδρέας Αγγελάκης, σημειώνει μεταξύ άλλων στην εισαγωγή του:

Η Ιαπωνική Ποίηση σε πολλές της περιόδους στάθηκε δίγλωσση κάτω από τη βαρειά κυριαρχία της-κατά πολύ αρχαιότερης-Κινέζικης Λογοτεχνίας.  Ωστόσο κατόρθωσε ν’ αναπτύξει τ’ ατομικά της χαρακτηριστικά προσφέροντας μια σειρά από ενδιαφέροντες ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς….» και συνεχίζει «Τα μεταφρασμένα ποιήματα είναι παρμένα από τρείς σπουδαιότατες Ποιητικές Ανθολογίες, την MAN’ YOSHO, την KOKINSHU και την SHINKOKINSHU, που καλύπτουν το διάστημα της ποιητικής παραγωγής από τα μέσα του ογδόου αιώνος μέχρι το 1205…. Περισσότερο  στυλιζαρισμένη από την Κινέζικη, με τα καθιερωμένα λυρικά της σύμβολα,-το φεγγάρι, τ’ ανθάκια των δέντρων που πέφτουν, τη σιωπή του χιονιού, την άχρονη, παράλληλη ζωή του ονείρου που οι άνθρωποι μιλούν άφωνα για ό,τι περνά από την συνείδηση σαν σκιά,-κατορθώνει να δώσει μιάν εντύπωση εσωτερικού, συγκρατημένου κραδασμού και αποπνευματωμένης φυσιολατρικής έμπνευσης».

• Ζώντας ολομόναχος

σ’ αυτό το χώρο ανάμεσα στα βράχια

μακριά απ’ την πόλη,

εδώ, όπου κανένας δε με βλέπει,

στη θλίψη θα δοθώ.

• Και τότε μου υποσχέθηκε

αμέσως πως θα ερχόταν-

όλα αυτά σε όνειρο μέσα:

κι όμως το φεγγάρι τη αυγή

ήταν όπως τη βραδιά που σε συνάντησα.

• Είπες πώς δεν θα με ξεχνούσες-

λόγια ήτανε μόνο

ό,τι απομένει ακόμα

είναι το φεγγάρι που έλαμπε εκείνη τη βραδιά

και τώρα νάτο πάλι.

SHINKOKINSHU

• Τον στοχαζόμουνα

κι ο ύπνος με πήρε, νάτος όμως

πάλι μπροστά μου-

αν τόξερα πως ήταν όνειρο

ποτέ μου δεν θα ξύπναγα.

• Μπορεί αυτός ο κόσμος

ο παμπάλαιος

νάτανε πάντα του τόσο  λυπημένος,

ή γίνηκε έτσι μονάχα

για μένανε;

• Ας ήταν μπορετό, σαν άκουγες

τα γερατιά να πλησιάζουν

να κλείδωνες την πόρτα

μ’ ένα «κανείς δεν είναι μέσα»

και ν’ αρνιόσουν να τα συναντήσεις.

KOKINSHU

• Όπως ο πάγος που λιώνει

σαν η άνοιξη αρχίζει,

χωρίς ν’ αφήνει ίχνη πίσω του,

έτσι η καρδιά σου

ας έλιωνε κυλώντας προς τα μένα.       

 • Περικλής Π. Καίσαρης, δημοτικά τραγούδια της Ανατολής. ΙΝΔΙΑ-ΚΙΝΑ-ΙΑΠΩΝΙΑ. εκδ. Αθήνα 1974

Το βιβλίο αυτό, που είναι ταυτόχρονα και ένα είδος μελέτης για «τα δημοτικά τραγούδια της ανατολής», είναι μάλλον το πρώτο σε μια σειρά άλλων «λαθρόβιων» εκδόσεων, που μας γνώριζαν τον κόσμο της ανατολής την περίοδο εκείνη στους νέους και τις νέες της γενιάς μου. Η σημασία του, έχει καθαρά  μάλλον ιστορικό χαρακτήρα, δεν μπορεί να ενταχθεί-κατά την γνώμη μου-στον κύκλο των μεταφραστικών καταθέσεων προς εξέταση. Όμως, πέρα από την απόδοση των ποιητικών κειμένων, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σχολιασμοί και οι μικρές προσωπικές αναλύσεις του συγγραφέα Περικλή Π. Καίσαρη για το θέμα που διαπραγματεύεται. Και για την ιστορία, τα βιβλία του Λόψα Ράμπα, αν θυμάμαι σωστά, και ιδιαίτερα «Το τρίτο Μάτι» ήταν στην ημερήσια αναγνωστική διάταξη την εποχή εκείνη, και διάφορα άλλα μελετήματα που μας γνώριζαν την φιλοσοφία της ανατολής. Καθώς και τα μυθιστορήματα «Ντέμιαν», « Σιντάρτα» και «Ο Λύκος της Στέπας» του γερμανού συγγραφέα Έρμαν Έσσε.   

• Μαρία Λαϊνά, ΞΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 20^ΟΥ ΑΙΩΝΑ. ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ, εκδ. Λωτός 1989

Η ποιήτρια, μεταφράστρια και θεατρική συγγραφέας Μαρία Λαϊνά, μια από τις ποιο εμβληματικές γυναικείες ποιητικές φωνές της γενιάς του 1970, μας δίνει στην δική της ογκώδη ανθολογία 476 σελίδων ένα παγκόσμιο πανόραμα ποιητικών φωνών του 20^ου αιώνα. Το υλικό της μεταφράστριας στηρίζεται στις μεταφραστικές εργασίες προγενέστερών της δημιουργών, που εκείνη διάλεξε να εντάξει στην προσωπική της ανθολογική επιλογή. Υπάρχουν και απειροελάχιστα ψήγματα πρωτότυπων μεταφράσεων. Το υλικό ερανίστηκε η ποιήτρια από δημοσιευμένες ή μη εργασίες, σε βιβλία ή περιοδικά. Η ταξινόμηση του ογκώδους αυτού μεταφραστικού υλικού, έγινε σύμφωνα με την ημερομηνία γέννησης των ποιητών. Το ενδιαφέρον στην συγκέντρωση και παράθεση ενός τόσο μεγάλου μεταφραστικού υλικού από διαφορετικές γενιές και σχολές μεταφραστών και μεταφραστριών, βρίσκεται στην απόδοση στα ελληνικά ενός τεράστιου εύρους ποιητικών φωνών από όλες σχεδόν τις ηπείρους. Το κάθε ποίημα ξεχωριστά, πρυτανεύει του δημιουργού, και σε παράλληλη σχέση με τις άλλες ποιητικές μονάδες, ολοκληρώνει το μωσαϊκό του προσώπου της ανθολογίας αυτής. Η ανθολόγος από τον ποιητικό χώρο της Ιαπωνίας, επιλέγει τον ποιητή Ίκου Τακενάκα(Iku Takenaka) με το ποίημα «ΙΣΤΟΡΙΑ», η μετάφραση είναι του καθηγητή και μεταφραστή Πειραιώτη Ηλία Κυζηράκο ερανισμένη από την δική του παγκόσμια ποιητική ανθολογία.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ήσυχα το σύννεφο έριξε τη σκιά του.

περνώντας πάνω από δρόμους με δέντρα, πάνω από λίμνες,

πάνω από χωράφια.

Αντέχοντας και τη χαρά και την λύπη, προχώρησε σιωπηλά το σύννεφο…

Ύστερα, πάνω απ’ τον ήχο ενός φλάουτου, το σύννεφο σταμάτησε

αναζήτησε εκείνον που έπαιζε: μα δεν υπήρχε κανένας.

Κι ύστερα το σύννεφο άρχισε πάλι το μεγάλο ταξίδι του

μέσα στο ημισφαίριο της νύχτας, χωρίς να ξέρει το δρόμο του.           

• Γιάννης Λειβαδάς: μετάφραση. ΧΑΪΚΟΥ, Εκδόσεις Της Λίμνης 1995

Από την σελίδα 7, το κείμενο του MATSUO BASHO:

«Το σημαντικό είναι να διατηρούμε το μυαλό μας φευγάτο, μες στον κόσμο της πραγματικής αντίληψης, κι επιστρέφοντας στον κόσμο της καθημερινής μας εμπειρίας, εκεί μέσα, να αναζητάμε την αλήθεια της ομορφιάς. Άσχετα με το τι μπορεί να κάνουμε την κάθε στιγμή, δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως το κάθε τι έχει άμεση σχέση με τον αιώνιο εαυτό μας που είναι η ποίηση».

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι «12 υποδείξεις για τον αναγνώστη» του Harold G. Henderson, που δημοσιεύονται στις σελίδες 10-11.

• Αλεξάνδρα Σωτηρίου: μετάφραση-επιμέλεια. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΑΠΩΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ (Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τον 19^ο αιώνα).ΠΟΙΗΣΗ/ ΘΕΑΤΡΟ/ΧΡΟΝΙΚΑ/ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ. εκδ. Μέδουσα 1997

Η ανθολογία αυτή, είναι μια συστηματική μελέτη και έρευνα που μας παρουσιάζει την πορεία της Ιαπωνικής Λογοτεχνίας όχι μόνο στον χώρο της ποίησης. Το ενέταξα σε αυτήν την αναφορά, και όχι στο συμπληρωματικό τέλος των άλλων βοηθημάτων, γιατί θεωρώ ότι είναι απαραίτητο στήριγμα στην κατανόηση της γενικότερης ατμόσφαιρας και φιλοσοφίας της Ιαπωνικής λογοτεχνικής παράδοσης.

• Χρήστος Καφτεράνης-Ηλίας Γκούμας: μετάφραση-απόδοση στα Ελληνικά. Χαϊκού, Cigale-Θεσσαλονίκη 1997

Στο αντί προλόγου ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Χρήστος Καφτεράνης γράφει μεταξύ άλλων: «Δραπέτες οι λέξεις, πυγολαμπίδες που δείχνουν μέσα στη νύχτα το δρόμο στο διώκτη τους, συναντιώνται στον κόσμο των Χαϊκου και συνθέτουν τον αρτιότερο ίσως υπαινικτικό, ποιητικό λόγο…» και ο ιστορικός της τέχνης-εικαστικός Ηλίας Γκούμας: «Φωτογραφίες της στιγμής της πιο ανείπωτης, που λύνουν τα μάγια της σιωπής αναδεικνύοντας με μοναδικό τρόπο την αισθητική του λόγου διαποτίζοντάς τον με μεταφορές και λυρισμό…»

• Και τώρα

ας θαυμάσουμε το  χιόνι

μέχρι να εξαντληθούμε

• Ο χρόνος φεύγει

έκρυψα απ’ τον πατέρα  μου

τις άσπρες τρίχες.

• Τίποτα στη φωνή του τζιτζικιού

δε μαρτυράει

πως πλησιάζει το τέλος του  

• Ελένη Ι. Ιωαννίδου-Γεώργιος Σ. Έξαρχος: εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις. ΚΛΑΣΙΚΗ ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 7^ος π. Χ. αιώνας έως σήμερα. εκδ. Καστανιώτη 1998

Ενδιαφέρουσα έκδοση με σημαντικά κατατοπιστικά Προλεγόμενα για την διαχρονική διαδρομή της Ιαπωνικής Ποίησης, μεγάλο το εύρος των Ιαπώνων ποιητών από τον 7^ο αιώνα μέχρι σήμερα, και είναι πολύ ορθή η θέση των συνεργαζόμενων συγγραφέων για την προσφορά της Ιαπωνικής ποίησης αλλά και οικονομίας στο παγκόσμιο στερέωμα. Κάθε λαός, προσέφερε το δικό του μερίδιο πολιτιστικού θησαυρού στην παγκόσμια γραμματεία. Σοβινιστικές προθέσεις διαθέτουν όλοι οι πολιτισμοί, ο επιμερισμός όμως των πολιτιστικών τους καταθέσεων, αναδεικνύει το συνολικό μωσαϊκό της πολιτισμικής εικόνας του κόσμου. Το βιβλίο συμπληρώνεται και από μικρά βιογραφικά στοιχεία για τους δημιουργούς. Το βιβλίο διαθέτει και λεξιλόγιο χρήσιμο για την κατανόηση των ιαπωνικών όρων και ευρετήριο ονομάτων. Πέρα από τις άλλες μεταφραστικές καταθέσεις, η εργασία είναι από μόνη της ένας άθλος ενημέρωσης για όσους αγαπούν την Ιαπωνική Ποίηση.

Η αγάπη μου βουλιάζει

Στη ρίζα της λύπης, στο βούρκο-

Ας είναι έτσι, πάλι καλά είναι!

Μα σαπίζει ολοκληρωτικά

Στο βάθος χωρίς κανείς πια να το ξέρει…

Κυρία ΤΖΟΥΣΑΜΙ ΤΑΜΕΚΟ   

• Δώρα Στυλιανίδου: μετάφραση. Η Κλασική Παράδοση των Χαϊκού. Μια Ανθολογία, εκδ. Εκάτη 2001

Η μεταφράστρια Δώρα Στυλιανίδου στην προσωπική της ανθολογία των ογδόντα τεσσάρων σελίδων, είναι μια ακόμη μεταφραστική κατάθεση για να γνωρίσει ο έλληνας αναγνώστης και ο έλληνας ποιητής ή ποιήτρια τον θαυμαστό αυτόν κόσμο, τον τόσο απόμακρο στον δυτικό άνθρωπο, αλλά ταυτοχρόνως τόσο οικείο στο ανθρώπινο οικουμενικό συναίσθημα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο Πρόλογος της μεταφράστριας, που δηλώνουν την πολύ σύγχρονη άποψη των δυτικών για την τέχνη του  Χάϊκου. Ιδιαίτερα στα σημεία εκείνα που αναφέρεται στους ήχους της ιαπωνικής γλώσσας, στους μηχανισμούς της και στον τρόπο αποτύπωσής του. Χρήσιμη έκδοση στην σύνολη βιβλιογραφία του θέματος.

Ιτσικάουα Νταντζούρο

1660-1704

Ένα θετό παιδί είναι αυτό

που τρίβεται πάνω μου;

Το τζιτζίκι στα σεντόνια μου.    

• Γιάννης Λειβαδάς: εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΑΠΩΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, εκδ. Ροές 2002

Ενδιαφέρουσα ανθολογία, και εύστοχη η διαμερισματοποίηση των θεματικών ενοτήτων, που μας παρουσιάζει έναν μεγάλο κύκλο των ιαπωνικών ποιητικών φωνών.  Μελετώντας κανείς τις διάφορες ανθολογίες και τις μεταφρασμένες ποιητικές συλλογές, διαπιστώνει ότι, ο ίδιος ο στιγμιοτυπικός ιαπωνικός ποιητικός λόγος, υπαγορεύει κατά κάποιον τρόπο και την μετάφρασή του, αν και, οι περισσότεροι μεταφραστές μάλλον, ακολουθούν την νοητή μεταφραστική γραμμή των αγγλικών μεταφράσεων. Η αγγλική γλώσσα, έχει μεγαλύτερη νοηματική συμπύκνωση από  ότι η γαλλική που είναι κάπως πιο αναλυτική. Το ίδιο θα σημειώναμε και για την αρχαία ελληνική. Γιαυτό στέκομαι στα ελληνικά επιγράμματα, πέρα ασφαλώς από την ποιητική θεματική τους, ή το ύφος της παράδοσης την οποία εκφράζουν. Σε εκείνο μόνο που μπορεί να σταθεί κανείς είναι, ότι οι διάφοροι έλληνες μεταφραστές-σαν πνευματικά παιδιά του δυτικού πολιτισμού-προβάλλουν περισσότερο την δική τους-και είναι θεμιτό αυτό και αναμενόμενο-απόλαυση στην προσέγγιση του Ιαπωνικού λόγου, που ανήκει σε μια εντελώς  διαφορετική παράδοση και κουλτούρα από την δική τους, με άλλες προσλαμβάνουσες και αισθητικές παραστάσεις. Μάλλον κατά την γνώμη μου πάντα, ο ελλειπτικός και εικονιστικός λόγος των Χάϊκου και των άλλων ειδών του ιαπωνικού λόγου, δίνει την δυνατότητα στον ποιητή να διαθλάσει το ποιητικό του εγώ μέσα στο ίδιο το κείμενο που δημιουργεί. Πολλές φορές, παρά την επώνυμη ποιητική κατάθεση, έχεις την εντύπωση ότι είναι ανώνυμα γραμμένα τα ποιητικά αυτά μικρά θραύσματα. Το ποιητικό εγώ του δημιουργού, διαθλάται μέσα στις χαραμάδες των λέξεων και των εικόνων, αφήνει τα ίχνη του τόσο  διακριτικά και με τέτοια ευγενική ευαισθησία που, σε καθηλώνει. Αντίθετα, στα δικά μας δημοτικά τραγούδια, έχεις αμέσως την αίσθηση, ότι αν και ανώνυμα, εμπεριέχουν την φιλοσοφία μιας ολόκληρης κοινωνίας. Και κάποιος από την θεία ποιητική τύχη, τα απέδωσε και μας τα άφησε σαν ανώνυμη παρακαταθήκη. Ο χαρακτήρας των δημοτικών τραγουδιών έχει μια κοινωνική συλλογικότητα, παρά την ταυτότητα των ιχνών τους. Αλλά μια προσέγγιση των δημοτικών τραγουδιών και της τεχνικής τους, τον πλούτο των γλωσσικών κωδίκων τους και την μουσικότητα και τραγουδιστική τους υφολογία, είναι κάτι που θα χρειάζονταν ειδική έρευνα, σε σχέση με εκείνη της ιαπωνικής ποίησης και της λειτουργίας τους, μέσα στο κοινωνικό σώμα και την όποια επίδρασή τους, παρά την αντιτραγουδιστική διάθεση των ιαπωνικών ποιημάτων, θα μας ξεστράτιζε από την κατάθεση αυτή των μεταφραστικών πληροφοριών.

Από την Εισαγωγή του ποιητή και μεταφραστή Γιάννη Λειβαδά: «Η ανθολογία αυτή παρουσιάζει τα τέσσερα κύρια ποιητικά είδη της ιαπωνικής παράδοσης. Τάνκα, Ρένγκα, Σενριού, και Χαϊκού. Η μετάφραση των κειμένων ξεκίνησε με πρωταρχικό σκοπό την προσωπική μου απόλαυση, αλλά και, παράλληλα, με την επιθυμία μιας εκτενούς παρουσίασης αυτών των μικρών αριστουργημάτων. Η μελέτη της ιαπωνικής ποίησης  μου έδωσε μια ζωτική εμπειρία, τόσο μέσα από τις τεχνικές της, όσο και μέσα από τον απαράμιλλο ανθρώπινο, οξυδερκή, ευαίσθητο και «πειθαρχημένα ελεύθερο» χαρακτήρα της…. Οι μεταφράσεις έγιναν κυρίως από την αγγλική γλώσσα, η οποία πρόσφερε τη δυνατότητα πρόσβασης σε πληθώρα κειμένων και εκδόσεων….. Το υλικό της παρούσας ανθολογίας αντλήθηκε από δεκάδες μεταφράσεις και μελέτες, καθώς και από τις πλέον έγκυρες και άρτιες εκδόσεις ιαπωνικής ποίησης που μου έδωσαν τη δυνατότητα της εξαντλητικής αντιπαράθεσης, σχεδόν για το κάθε ένα ποίημα ξεχωριστά…»

Χειμωνιάτικη ερημιά:

σ’ έναν μονόχρωμο κόσμο

του αγέρα ο ήχος.   

• Ζωή Σαβίνα: Γενική Επιμέλεια(General direction by Zoe Savina).-Πρόλογος: Ζωή Σαβίνα(Prologue by Zoe Savina)-Εισαγωγή: Sono Ushida(Prologue by Sono Ushida)- Στα σχέδια ο Αλέξανδρος(Drawings by Alexander). ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ- INTERNATIONAL ANTHOLOGY. ΧΑΪΚΟΥ «τα φύλλα στο δέντρο ξανά». HAIKU-“the leaves are back on tree”, εκδ. εκδόσεις 5+6 Αθήνα 2002

Η δίγλωσση αυτή παγκόσμια ανθολογία ΧΑΪΚΟΥ, της ποιήτριας Ζωής Σαβίνας, είναι πραγματικά ένας άθλος που υπερβαίνει τα ελληνικά στενά γλωσσικά και εκδοτικά ελληνικά όρια, όσον αφορά την ποιητική τέχνη και τεχνική των ΧΑΪΚΟΥ. Διαθέτει τις μεταφραστικές προδιαγραφές εκείνες, που την καθιστούν ισότιμη έκδοση με άλλες παρόμοιες ξενόγλωσσες ανθολογίες στον δυτικό κόσμο, αν δεν πραγματοποιείται αυτό το εγχείρημα για πρώτη φορά διεθνώς. Το μεταφραστικό επιτελείο επίσης της δίγλωσσης αυτής έκδοσης, από διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες αλλά, και την ιαπωνική, επαυξάνουν την επιστημονική εγκυρότητα της έκδοσης. Άρτια είναι και η αισθητική της εμφάνιση και  ο σχεδιασμός, της ογκώδους αυτής 468 σελίδων ανθολογίας. Αποτελεί ένα πρότυπο εκδοτικού εγχειρήματος και για άλλες ποιητικές θεματικές     

• Γιώργος Μπρουνιάς, 91 ΙΑΠΩΝΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΣΥΝ 1, εκδ. Το Ροδακιό 2004

Από το ΠΡΟΛΟΓΙΣΜΑ σ.7- «Ίσως περιττεύει να το πω, γιατί ελπίζω να φαίνεται, πως ούτε τότε ούτε τώρα η τυπική μεταφορά ήταν μέσα στα ενδιαφέροντα ή στις δυνάμεις μου αλλά μόνο η καλλιτεχνική ανάπλαση με ελεγχόμενη ελευθερία. Αυτό  που προσπάθησα ήταν το παμπάλαιο, όχι λέξεις, αλλά πράγματα στη θέση τους, αισθητά με συμπάγεια και όγκο. Σ’ αυτή τη στιγμιαία ποίηση, που πρέπει να είναι ακαριαία μαζί και διαρκής, αλλά όχι πολύ, η μνήμη κάνει τόσα όσα και η σκέψη γιατί κι ένα γράμμα μόνο, με ή δίχως τόνο, μπορεί να φέρει όλη τη διαφορά. Εάν μπορούσα θα ζωγράφιζα τους στίχους αλλά ήδη το έχουν κάνει απαράμιλλα οι μεγάλοι, συμπατριώτες τους, ζωγράφοι  στους οποίους  ανέτρεχα συχνά για όση βοήθεια μπορούσα να πάρω, στην εμβάθυνση που ήταν πολλή. Μόνη μου φιλοδοξία να μου αρέσει η δουλειά όσο θα την έκανα, πράγμα που δεν προδικάζει διόλου ότι θα ισχύει το ίδιο αύριο ή μεθαύριο. Δεν φτάνει η ευχαρίστηση της πλάσης πρέπει και το πλάσμα να είναι καλό, μόλο που εκείνη η ευχαρίστηση είναι η πιο απαραίτητη προϋπόθεσή του. Το καλό το δείχνει ο καιρός αλλά χρειάζεται και κάποια στενοχώρια  όταν ελέγχεται…»

•Το φεγγαρόφωτο στα πόδια

του κρεβατιού

μοιάζει

παγωνιά που έπεσε στο πάτωμα

Σηκώνω το κεφάλι κι αντικρίζω

το λαμπρό φεγγάρι

Το χαμηλώνω κι ονειρεύομαι πως είμαι

πίσω στην πατρίδα

ΛΙ ΠΟ (ΡΙΧΑΚΟΥ)

• Μην ξεχνάτε

Βαδίζουμε στην κόλαση

Κοιτάζοντας λουλούδια

ΚΟΜΠΑΓΙΑΣΙ ΙΣ-ΣΑ

Ενδιαφέρουσα και  καλαίσθητη έκδοση, η μεταφραστική βεντάλια ανοίγει από την μεσαιωνική Ιαπωνία και φτάνει μέχρι τον 20^ο αιώνα.      

• Διονύσης Καψάλης: απόδοση. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΧΝΗΣ. 43 ΧΑΙΚΟΥ ΤΟΥ ΜΑΤΣΟΥΟ ΜΠΑΣΟ (MATSUO BASHO) ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΜΠΑΓΙΑΣΙ ΙΣΣΑ (KOBAYASHI ISSA) , εκδ. Άγρα 2004

Πολύπειρος μεταφραστής και  αξιόλογος ποιητής ο Διονύσης Καψάλης, άριστος χειριστής του ελληνικού λόγου, μας δίνει σε αυτό το  μικρό κόσμημα βιβλιαράκι, σαράντα τρεία Χάϊκου από δύο μεγάλους και αναγνωρισμένους διδασκάλους της ιαπωνικής τέχνης του χάϊκου παγκοσμίως. Τον BASHO(MATSUO KINSAKU), εισηγητή του δεκαπεντασύλλαβου χαϊκου, και τον ISSA(YATARO KOBAYASHI), ο οποίος ανανέωσε ριζικά την ποίηση του χάϊκού και της προσέδωσε έναν προσωπικότερο, τρυφερότερο και πιο κοσμικό τόνο από τον μεγάλο πρόδρομό του επιλέγοντας ως αγαπημένα θέματα τη φτώχεια του και τη μοίρα των πιο απροστάτευτων μικρών ζώων και εντόμων, όπως αναφέρει στο κατατοπιστικό προλογικό του σημείωμα ο Διονύσης Καψάλης. Και ο ποιητής Διονύσης Καψάλης, αποδίδει τα ποιήματα από διάφορες αγγλικές μεταφράσεις όπως ο ίδιος σημειώνει.  Η γλώσσα του ποιητή είναι εξαιρετική, αν δεν γνωρίζαμε ότι αναφέρεται σε ιαπωνική ποίηση, και αν αγνοούσαμε την θεματολογία των χάϊκου, θα μπορούσαν να σταθούν σαν αυτόνομες μικρές ποιητικές μονάδες από  έναν ούτως ή άλλως σημαντικό ποιητή. Ο μεταφραστικός λόγος, εκφράζεται περισσότερο με εικόνες. Οι εικόνες είναι εκείνες που σου αποκαλύπτουν την φιλοσοφία των δύο ιαπώνων ποιητών. Λέξεις καθαρές, χωρίς αποχρώσεις διαφορετικών σημάνσεων που σημαίνουν μια αίσθηση, ένα συναίσθημα νοσταλγίας και ρέμβης, μια φυσική πραγματικότητα ενός χώρου που σου επιβάλει την παρουσία του και σου προσδιορίζει τα συναισθήματα, λέξεις που εκφράζουν τον βαθμό αρετής των ιαπώνων δημιουργών. Η ευγένεια του πρωτοτύπου μεταφέρεται και στην μεταφραστική του απόδοση.

3

Το φθινόπωρο

βαθαίνει-κι ο γείτονας

πως άραγε ζει.

5

Η τρικυμία-

μέχρι πέρα στο Σαντό,

ο γαλαξίας.

7

Άδειο κέλυφος:

κι η ψυχή του τζίτζικα

τραγουδημένη

Matsuo Basho

2

Έτσι θ’ ανθίζουν

κι οι κερασιές στην άλλη

όχθη της ζωής.

8

Στέκει τρέμοντας

η καλύβα της πόρνης

στην καταιγίδα

10

Μια θύρα καλή

στο απαλό σεληνόφως

γύρεψα, βρήκα.

14

Σαν αποπιούμε

θα κάτσουμε να δούμε

την πανσέληνο.

KOBAYASHI ISSA        

• Στέφανος Αλκ. Παϊπέτης: Τα τραγούδια του κόσμου που αλλάζει, εκδ. Περί Τεχνών –Πάτρα 2004.

Στην συγκεκριμένη ανθολογία, μεταφράζεται και ένα Χάϊ-κου, το «ΓΥΡΝΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΝΑ, του Matsuo Basho(1644-1694)

ΓΥΡΝΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΝΑ

Γύρνα προς τα μένα

Το φθινοπωρινό τούτο βράδυ:

Κι εγώ ξένος είμαι

Πρυτανεύει και υπερισχύει πολύ το κακό κάτω από τον Ήλιο, ακόμα και τον Ήλιο της χώρας του ανατέλλοντος ηλίου.

ΥΓ. Στις προσθήκες των βιβλιοπωλείων υπάρχουν και δύο αξιόλογοι τίτλοι βιβλίων που αφορούν την Ιαπωνική Λογοτεχνία:

Α) Donald Keene, ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΣΗ, Προλογίζει την ελληνική έκδοση: Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Ντόναλντ Κην. Εισαγωγικό σημείωμα, μετάφραση, συμπλήρωση σχολίων και βιβλιογραφίας, Κλαίρη Β. Παπαπαύλου, εκδ. Καρδαμίτσα 1987

Β) Κλαίρη Β. Παπαπαύλου, ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Ο ΜΠΑΣΟ ΚΑΙ ΤΟ «ΑΝΕΜΟΔΑΡΜΕΝΟ ΤΑΞΙΔΙ», εκδ. Πρόσπερος 1988

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Πέμπτη 28 Ιουλίου 2016

Πειραιάς, 28/7/2016