Ο θάνατος του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στον τύπο της εποχής

 

Η απώλεια του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στον τύπο της εποχής

 

        ΤΟ  ΤΕΛΟΣ  ΤΗΣ  ΑΓΟΡΑΣ

    «ΠΕΘΑΝΕ ΚΙ ΕΝΑΣ ΛΕΒΕΝΤΗΣ»

Της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ  ΤΖΙΑΝΤΖΗ

Εφημερίδα «ΠΡΙΝ» 26/6/2005, σελ. 14.

      Κανονικά, έπρεπε να χτυπήσουν οι καμπάνες. Οι δουλειές να σταματήσουν, όλοι να συγκεντρωθούμε στους δρόμους και στις πλατείες για να πούμε πώς όσα ζούμε αυτές τις μέρες, όσα ζήσαμε τα τελευταία χρόνια ήταν ένα όνειρο, πώς η μόνη αλήθεια είναι ότι πέθανε ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. Όχι πώς δεν γεννιούνται εύκολα καλοί ποιητές, όμως δεν γεννιούνται εύκολα τέτοιες συνειδήσεις.

          «Ήταν λεβέντης, κιμπάρης…» λέει στο τηλέφωνο ο φίλος μας ο Κώστας από την Πτολεμαϊδα, που τον ήξερε και τον αγαπούσε-και όχι μόνο από τα ποιήματά του. «Δυο μέτρα μπόι, λιγομίλητος. Γιατρός των φτωχών, ποτέ δεν πήρε χρήματα από φτωχό στο ιατρείο του. Ακτινολόγος…».

          «Μεγάλη απώλεια», είπαν πολλοί. Όμως η πιο μεγάλη απώλεια θα ήταν το να ξεχαστούν τα ποιήματά του, ακόμα και αν το όνομά του σίγουρα θα μείνει στον κατάλογο των μεγάλων μεταπολεμικών ποιητών. Εκείνος δεν ήταν απλώς μεγάλος ποιητής-αυτό ας το κρίνουν οι φιλόλογοι. Με λιγοστά ποιήματα (88 όλα κι όλα) μίλησε για τα μεγάλα πράγματα, τα μεγάλα ζητήματα της εποχής του, αλλά και της δικής μας εποχής. Γι’ αυτούς που προσπαθούν να σταθούν όρθιοι όταν όλα φαίνονται να έχουν χαθεί, να έχουν προδοθεί.

          Αν και χαρακτηρίστηκε εκπρόσωπος της λεγόμενης «ποίησης της ήττας», η ήττα στα ποιήματά του δεν ακολουθείται από τελεία. Εδώ σπάνια θα συναντήσουμε το κτητικό «μου», καθώς η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας (όχι των υλικών αγαθών, αλλά ακόμα και αυτής της ευαισθησίας) έχει χαθεί. Το 1955 ο ποιητής μιλούσε «για τα παιδιά μας που πουλούν τσιγάρα στους διαβάτες» και σήμερα αναρωτιόμαστε πώς θα ήταν αυτός ο στίχος χωρίς το «μας». Δεν είναι τα «ξένα» παιδιά, αυτά που πουλάνε χαρτομάντιλα στα φανάρια ή που σκοτώνονται στα μακρινά μέρη, είναι τα παιδιά μας που δεν «μοιάζουνε σ’ εμάς», γιατί «ο Πόλεμος δεν τέλειωσεν ακόμα/ γιατί κανένας πόλεμος δεν τελειώνει ποτέ!».

          Δεν είναι πολλοί οι ποιητές που χάνονται και λέμε «πέθανε ένας λεβέντης», όπως στο παλιό σμυρνέϊκης καταγωγής τραγούδι. Πέθανε μες στο «καράβι» και ας τον θάψουν στη στεριά, γιατί ο Μανόλης Αναγνωστάκης συνειδητά «μπήκε μαζί μας μες τη βάρκα».
--

     Σε αυτό το σημείωμα για τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, επέλεξα να μεταφέρω τα σχόλια και την ειδησεογραφία, τα πρωτοσέλιδα και τις μέσα σελίδες των εφημερίδων (τα λεγόμενα σαλόνια), την γενική αρθρογραφία και τις σχετικές πληροφορίες που γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό τύπο και είχα διαφυλάξει την ημέρα της απώλειας του ποιητή. Είναι μάλλον, τα «δευτερεύοντα» πληροφοριακά στοιχεία για τον τιμώμενο, πού, δεν συνηθίζεται ίσως, δεν μνημονεύονται στην επίσημη «αξιολογική» ή «επιλογική» καταλογράφηση της Βιβλιογραφία του, -των δημιουργών γενικότερα- στις κατά διαστήματα εργασίες των βιβλιογράφων. Δεν υιοθετείται, αν δεν είναι λανθασμένος ο ορισμός, στις «ακαδημαϊκής»  πανεπιστημιακής, επιστημονικής ατμόσφαιρας επίσημες Βιβλιογραφίες ποιητών, πεζογράφων κλπ. Μάλλον, αναφέρεται και χρησιμοποιείται η ειδησεογραφική χάραξη των πρωτοσέλιδων των εντύπων των ημερών του θανάτου ενός ηθοποιού του θεάτρου ή του κινηματογράφου-ενός λαϊκού ειδώλου μεγάλης λαϊκής απήχησης που σκιτσάρεται η καλλιτεχνική του εικόνα και διαδρομή. Καταγράφω σχόλια και πληροφορίες τις οποίες είχα συγκεντρώσει από διαφορετικών πολιτικών και  ιδεολογικών αποχρώσεων εφημερίδες που είχα αγοράσει την Καλοκαιρινή περίοδο του 2005. Την επώνυμη και ανώνυμη ειδησεογραφία του τύπου της εποχής του θανάτου του τελευταίου μεγάλου και σημαντικού έλληνα ποιητή της γενιάς του-πρώτη μεταπολεμική γενιά- όπως όλοι οι αρθρογράφοι, σχολιογράφοι και μελετητές του, ιστορικοί της ελληνικής λογοτεχνίας ομογνωμονούν για την πνευματική παρουσία του Μανούσου Φάσση. Λίγο πολύ, η ειδησεογραφία, όπως διαπιστώνουμε, είναι σχεδόν πάνω κάτω η ίδια. Μια γενική «συμπερίληψη» της ζωής και του έργου του μέχρι σχεδόν την χρονική στιγμή που εγκατέλειψε τον μάταιο τούτον κόσμο. Αναφέρονται στην απώλειά του, την ηλικία που έφυγε, την καταγωγή του, την επαγγελματική του ιδιότητα (γιατρός ακτινολόγος), δίνονται στοιχεία για την πολιτική και ιδεολογική πορεία της ζωής του, τους αντιφασιστικούς του αγώνες, το πολιτικό του ήθος, την ταυτότητα χαρακτήρα του και στάσεων και επιλογών ζωής του. Την φυλάκισή του, την καταδίκη του δις εις θάνατο, την ένταξή του στην ανανεωτική αριστερά και τους κοινούς αγώνες. Το ιστορικό και πολιτικό διαρκές ενεργό παρόν. Την κοινή πορεία πολιτικής και ποίησης που αναγνωρίζουμε στο συγγραφικό του έργο. Το ενιαίο ήθος του ενεργού πολιτικά πολίτη και λογοτέχνη. Μνημονεύονται οι εκδόσεις των βιβλίων του, όχι πάντα με ορθή φροντίδα, τίτλοι ποιητικών του συλλογών και, ορισμένες εφημερίδες, αναδημοσιεύουν αποσπάσματα ή ολόκληρα ποιήματά του, ενίοτε τα πιά αναγνωρίσιμα και συζητήσιμα στο και από το ευρύ κοινό. Παράλληλα-όπως συνηθίζεται- δημοσιεύονται και οι ανακοινώσεις πολιτικών και πολιτειακών παραγόντων, αρχηγών κομμάτων της εποχής μετά την ανακοίνωση του θανάτου του. Έχουμε τα γνωστά κλισέ λόγια, των «καρμπόν» ανακοινώσεων όταν κάποιος επώνυμος φεύγει και τυγχάνει να έχει υπερβεί τα όρια της ανωνυμίας της εποχής του. Εξαίρεση στων εφημερίδων γενική ειδησεογραφία και σχολιογραφία, αποτελούν ορισμένες πολιτικές της λεγόμενης δημοκρατικής παράταξης εφημερίδες, οι οποίες αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη δημοσιογραφική «σοβαρότητα» την είδηση, έχοντας το δημοσιογραφικό επιτελείο τους επίγνωση της ποιητικής και πνευματικής βαρύτητας του τεθνεώτος. Εξάλλου, ο Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν γνωστός στους κόλπους της δημοσιογραφίας όχι μόνο από την ποίησή του και τις άλλες του συγγραφικές δραστηριότητες αλλά, και την πολιτική συμμετοχή του, την εξακολουθητική πολιτική και κοινωνική αρθρογραφία του στον έντυπο τύπο από την δεκαετία του 1950, ιδιαίτερα στην εφημερίδα της ανανεωτικής αριστεράς «Η Αυγή» πριν και μετά την δικτατορία όταν επανακυκλοφόρησε. Η δε μελοποίηση ποιημάτων του από τον εθνικό μας μουσικοσυνθέτη ελληνοκεντρικό Μίκη Θεοδωράκη, είχε προσδώσει μία άλλη αίγλη στην παρουσία του, ορισμένα μελοποιημένα του ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη ελλήνων στις ψυχαγωγικές τους συνεστιάσεις. Ο Αναγνωστάκης ήταν αγαπητός να και ο ίδιος, από επιλογή, ήταν κάπως απόμακρος από τα φώτα της δημοσιότητας.

Ας περιτρέξουμε εν τάχει τις εφημερίδες και ας σταθούμε σε ορισμένα δημοσιεύματα που χρήζουν της προσοχής μας. Επιθυμώντας να μην είναι «ψυχρή» και γυμνή η αποδελτιωτική αυτή καταγραφή, αντιγράφω και αναρτώ παράλληλα ελάχιστα άρθρα-ως κατευόδιο-που υπογράφονται από γνωστούς κριτικούς, ποιήτριες και πεζογράφους.

     Η πολιτική δημοκρατική εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»- διευθυντής της ο Σεραφείμ Φυντανίδης- μας δίνει μία καλή σχετική εικόνα της πορείας και των ιδεολογικών διαδρομών και πολιτικών- κοινωνικών στόχων του ποιητή και συμμετοχών. Ο φιλόλογος και ποιητής Βασίλης Καλαμαράς-σταθερός συνεργάτης της- επιμελείται και γράφει ένα καλογραμμένο και κατατοπιστικό κείμενο, και δίνει στο αναγνωστικό κοινό τα απαραίτητα φιλολογικά στοιχεία. Η κομματική παλαιά εφημερίδα «Ο Ριζοσπάστης» δημοσιεύει ένα μάλλον στεγνό δημοσιογραφικό καθαρά τυπικό μικρό κείμενο-ανακοίνωση για τον θάνατο του ποιητή, του διαγραμμένου παλαιότερα από το επίσημο ΚΚΕ των νεανικών χρόνων του κομμουνιστή όταν είχε ενταχθεί στις τάξεις της νεολαίας της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ. Πάντως του αναγνωρίζει την ποιητική του μεγαλοσύνη. Η προδικτατορική πολιτική πρωινή αστική εφημερίδα «Η Καθημερινή» της Ελένης Βλάχου, δημοσιεύει το ουσιαστικό «επικήδειο» κείμενο του κριτικού και ποιητή Παντελή Μπουκάλα, ο οποίος να υπενθυμίσουμε, έχει ασχοληθεί αρκετές φορές με την ποιητική περίπτωση του αγωνιστή ποιητή, έχει γράψει για τον Μανόλη Αναγνωστάκη εξαιρετικές βιβλιοκρισίες και ως επιμελητής, επιμελήθηκε τον τόμο της σειράς για τους Έλληνες Ποιητές που κυκλοφόρησε η έγκριτη εφημερίδα η οποία συμπεριλαμβάνει και τον Μανόλη Αναγνωστάκη.  Από την κομμουνιστική εφημερίδα « Το Πριν», ξεχωρίζει το κείμενο της συγγραφέως Μαριάννας Τζιαντζή, σταθερή συνεργάτιδα της μικρής κυκλοφορίας εφημερίδα. Στην παλαιά απογευματινή εφημερίδα το «Έθνος» που επανακυκλοφόρησε μετά την μεταπολίτευση του 1974, την εικόνα του αντιστασιακού ποιητή μας παρουσιάζει η δημοσιογράφος Δήμητρα Ρουμπούλα, ενώ, η γραφή της ποιήτριας και κριτικού Ελένης Γκίκα δύο μέρες μετά, στο δισέλιδο αφιέρωμα της εφημερίδας το «Έθνος» μας κατατοπίζει με επάρκεια, συμπληρώνοντας την παρουσία του ποιητή με προγενέστερες κρίσεις τρίτων, όπως του κριτικού Μανόλη Λαμπρίδη, του καθηγητή θεωρίας της ελληνικής λογοτεχνίας και ποιητή Νάσου Βαγενά, του λογοτέχνη Γιώργου Καφταντζή. Από την εφημερίδα της Βορείου Ελλάδος «Μακεδονία», έχουμε το λυρικό κατευόδιο της ποιήτριας Μαρίας Αρχιμανδρίτου. Από τις εφημερίδες του τότε ΔΟΛ του δημοσιογραφικού συγκροτήματος του εκδότη Χρήστου Λαμπράκη, η πρωινή εφημερίδα «Το Βήμα» τον ξεπροβοδάει με μία σελίδα της ανωνύμως, ενώ η απογευματινή «Τα Νέα» η συνεργάτη της των πολιτιστικών Μικέλα Χαρτουλάρη, υπογράφει την δισέλιδη αναφορά στον θανόντα. (Στην ίδια σελίδα, ενημερωνόμαστε και για την απώλεια του σκηνοθέτη και ηθοποιού από το Κάϊρο, Γιώργου Ιορδανίδη). Οι άλλες εφημερίδες του λεγόμενου συντηρητικού χώρου και ιδεολογίας, παρά τις καλές και ενημερωμένες δημοσιογραφικές πένες που διαθέτουν όπως του Ιάσονα Τριανταφυλλίδη, κινούνται σε ένα κλίμα γενικής δημοσιογραφικής γενικής αναφοράς, ενημέρωσης των καλλιτεχνικών συμβάντων. Ελπίζω να μην αδικώ καμία. Στεκόμαστε, λόγω της πολιτικής και ιδεολογικής προσοχής του θέματος για τον Θεσσαλονικιό ποιητή, ξεχωρίζοντας τις δύο αριστερές εφημερίδες που ιδεολογικά και κομματικά πρόσκεινται στην πολιτική πτέρυγα της ανανεωτικής αριστεράς (μετά την διάσπαση του 1968) και τα φύλλα τους, με τις οποίες ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης συνδεότανε άρρηκτα ιδεολογικά και πολιτικά, στενά σε όλον τον επίγειο βίο του. Υπήρξε μέλος, ψηφοφόρος και υποψήφιος βουλευτής του τότε ΚΚΕσωτερικού. Ο ποιητής δεν έκρυψε ποτέ τις πολιτικές του θέσεις τις εξέφραζε ευθαρσώς και με ειλικρίνεια, τόλμη, δεν φοβήθηκε να ενταχθεί μαχόμενος στους πολιτικούς κοινωνικούς αγώνες από τη νεαρή του ηλικία, δεν κουράστηκε να παλεύει με όλες του τις σωματικές, ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις για έναν κόσμο δικαιότερο με περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία. Αν και σταμάτησε κάπως νωρίς να γράφει και να δημοσιεύει ποιήματά του (από τις αρχές της δεκαετίας του 1970), παρέμεινε ενεργός και δραστήριος στα πνευματικά πράγματα της εποχής του, κρατώντας πάντα μία σιωπηλή και διακριτική στάση από τα φώτα και τους δημόσιους προβολείς των χρόνων του. Δίχως να αρνηθεί τις επίσημες βραβεύσεις του, τις τιμητικές εκδηλώσεις προς τιμή του ίδιου και του έργου του, τις αναγορεύσεις του από πανεπιστημιακούς και άλλους κρατικούς φορείς. Συνέχισε συμπληρωματικά και εποικοδομητικά με την ποιητική και κριτική του ιδιότητα, να ασχολείται με ανθολογήσεις παλαιότερων ποιητικών ελληνικών φωνών, «Χαμηλή Φωνή» την πεζογραφική επιμέλεια επανακυκλοφορίας παλαιών ελλήνων πεζογράφων (στην γνωστή σειρά των εκδόσεων «Νεφέλη») και την πολιτική-ιδεολογική αρθρογραφία, στην εφημερίδα «Η Αυγή» βλέπε τα φύλλα των δεκαετιών 1970-1980 και μεταγενέστερα. Και οι δύο πάντως καθαρά πολιτικές εφημερίδες τον τίμησαν όπως του άξιζε με θέρμη, σοβαρότητα, επαινετικό σχολιασμό, με σεβασμό και ειλικρίνεια με εύρωστα δοκιμιακά αναγνώσματα και κρίσεις, πυκνές και καίριες αναλύσεις του έργου του, θετικά κείμενα και θέσεις, απόψεις γνωστών και καταξιωμένων κριτικών και δοκιμιογράφων, ποιητών, πνευματικών ανθρώπων. Στην Κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας «Η ΕΠΟΧΗ», πέρα από το καλογραμμένο κείμενο του ποιητή, κριτικού και φιλόλογου Γιάννη Κουβαρά (ο οποίος έχει κυκλοφορήσει σχετικό βιβλίο για τον Μ.Α. βλέπε «Ελύτης- Αναγνωστάκης Δύο ξένοι (;) στην ίδια πόλη», εκδόσεις Σοκόλη 2016) διαβάζουμε και τα αποσπάσματα από την επίκαιρη μακροσκελή συνέντευξη του Μ. Α. σε Κύπριο ποιητή και δημοσιογράφο. Όσον αφορά την πρωινή εφημερίδα «Η ΑΥΓΗ» τα ίδια τα Αφιερώματα, οι ενδιάμεσες άλλες σελίδες, τα «Ένθετα» της, οι συμμετέχοντες και τα υπόλοιπα δημοσιογραφικά γραφόμενα, δηλώνουν την ποιότητα, την αγάπη και την επιμέλεια με την οποία αντιμετώπισαν από τις προηγούμενες ιστορικές και πολιτικές δεκαετίες τον λόγο, την φωνή, τα πολιτικά δημοσιεύματα, τις διάφορες δημόσιες παρεμβάσεις, τους πολιτικούς αγώνες, τις συνεντεύξεις, την ποίηση, τις θέσεις, τα βιβλία, τις εκδόσεις και τις ανθολογήσεις, τις συχνές συμμετοχές και παρεμβάσεις του ενεργού πάντα πολίτη και ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Με δύο λόγια την παρουσία του για πάνω από μισό αιώνα στα πολιτικά και πνευματικά πράγματα της πατρίδας μας. (Φυσικά, για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχουν και οι αρνητικές κρίσεις για ορισμένες δημόσιες στάσεις του, όπως ήταν παραδείγματος χάριν οι θέσεις του για το Κυπριακό πρόβλημα. Βλέπε το μικρό βιβλιαράκι του Κύπριου συγγραφέα Σάββα Παύλου, «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης» με υπότιτλο Λίβελλος εναντίον Μ. Αναγνωστάκη» των εκδόσεων «πενταδάκτυλος 1989.  Περί αυτοδιάθεσης του Κυπριακού Ελληνισμού και της ενδεχόμενης Ένωσης. Μια χαμένη πλέον οριστικά υπόθεση, αλλά ας μην ξεστρατίσουμε). Τα Κείμενα και η οπτική η φιλοσοφία και η πολιτική ρητορική των δύο αυτών πολιτικών εφημερίδων, δηλαδή της «Εποχής» και της «Αυγής», οφείλουμε να τις εντάξουμε μέσα στο αριστερό, δημοκρατικό πολιτικό κλίμα που αντιμετώπιζε η ελληνική αριστερά το πολιτικό υποκείμενο και διανοούμενο που λέγεται Μανόλης Αναγνωστάκης. Και οι δύο εφημερίδες συμπεριλαμβάνονται σε μία «ενιαία» πολιτική ταυτότητα και οπτική που είχαν παλαιά περιοδικά όπως «Ο Θούριος», το περιοδικό «Αντί», το περιοδικό «Ο Πολίτης», αν δεν λαθεύω «Ο Σχολιαστής» και ορισμένα άλλα έντυπα. Σε αυτό το ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα να συμπεριλάβουμε και την έκδοση της εφημερίδας «Η Πρώτη» και το δημοσιογραφικό της επιτελείο. Παρά την ενσυνείδητη σιωπή του ποιητή- πολίτη Μανόλη Αναγνωστάκη, την κάπως απόμακρη στάση του απέναντι στα καλλιτεχνικά κοινά και τις δημόσιες εμφανίσεις και εκδηλώσεις, η παρουσία του ποδοσφαιρόφιλου ποιητή (δεν απουσιάζουν τα δημοσιεύματά του για την αγαπημένη του ομάδα της Βόρειας Ελλάδας) ήταν πάντα παρούσα και έντονη, ενεργή και επιδραστική για πολλές δεκαετίες στην πατρίδα μας, τον χώρο του πνεύματος και του πολιτισμό της από την πλευρά της ανανεωτικής αριστεράς και των αγώνων της, μαχόμενος και μπροστάρης, χωρίς ίσως να το επιδιώκει, ήταν κάπως από πολιτική σκοπιά μιλώντας «καθοδηγητική», συμβουλευτική η παρουσία του, έστω και αν κατά βάθος δεν πίστευε σε τέτοιους ρόλους και ετικέτες ο σατιρολόγος ποιητής. Έστω και αν είχε συνειδητοποιήσει όχι μόνο την αλλαγή των ιστορικών καιρών, τις ανατροπές και ιδεολογικές καταστροφικές ρήξεις του κινήματος των νεανικών του ονείρων και οραματισμών, των καταστάσεων που άλλαξαν με ραγδαία ταχύτητα. Η απαισιοδοξία του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι διάσπαρτη μέσα στην ποίησή του, βαραίνει καταλυτικά, οι σπινθήρες αισιοδοξίας δεν αναιρεί την ποιητική ρητορική του λόγου του, της φωνής του, ακόμα και στα αυτοσχέδια σατιρολογήματά του. Ο Ψηλός της ελληνικής ποίησης όπως τον αποκαλούσαν είχε μία μεγάλη άνεση και γρηγοράδα- της στιγμής-να συνθέτει και να γράφει μικρά σατιρικά στιχουργήματα, μικρές ποιητικές εύρυθμες στροφές σαρκασμού προσώπων και συμβάντων και ασφαλώς αυτοσαρκασμού. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανήκει στην χορεία των αγωνιστών ποιητών του ευρύτερου χώρου της αριστεράς όπως ο Τάσος Λειβαδίτης, ή ο κομματικός ιδεολόγος, βάρδος της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος και άλλοι στρατευμένοι έλληνες κομμουνιστές συγγραφείς όπως ο Νίκος Παππάς. Προέρχεται από την μαγιά εκείνη του ελληνικού λαού που ασπάζονταν την ελπιδοφόρα ανθρωπιστική πλευρά της Ελληνικής Ιστορίας και των αγώνων τους. Ανεξάρτητα των ιστορικών και πολιτικών και κοινωνικών διαψεύσεων. Μήπως, παρόμοια μελαγχολική και απαισιόδοξη διάθεση δεν εκφράζει και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στην ποιητική του συλλογή «Αργά πολύ αργά μέσα στη νύχτα»; Την ίδια  εσωτερική «αηδία» και συνειδησιακή απογοήτευση δεν εκφράζει ο νομπελίστας μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, στον πολιτικό λόγο και χροιάς ποιητική του σύνθεση «Μαρία Νεφέλη»; Τα ποιητικά παραδείγματα είναι αρκετά αντρικών και γυναικείων φωνών της ελληνικής ποίησης. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης «ευτύχησε» θα σημειώναμε, να βρεθεί και να δραστηριοποιηθεί σε ένα ιδεολογικό και πνευματικό περιβάλλον στην Ελλάδα, που, τα διάφορα χρονικά στάδια των Εποχών της ζωής και του έργου του, περιβάλλονταν από ένα κουκούλι μάλλον «αγιοποίησης» των αγώνων της αριστεράς, βλέπε πχ. το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», κρυφής ή φανερής αποκαθήλωσης των ιδεολογικών ειδώλων και ηγετών της τότε σοβιετικής ένωσης και της προπαγανδιστικής εξάπλωσης της μαρξιστικής ιδεολογίας. Τι θέλω να πω, για να μην παρεξηγηθώ, οι παράλληλες κριτικές και δοκιμιακές φωνές, των ελλήνων μελετητών και ιστορικών της ελληνικής λογοτεχνίας, οι πιο εμβριθείς και στοχαστικές, οι πιο διεισδυτικές ανήκαν, προέρχονταν, από τους χώρους της κομμουνιστικής ή της ευρύτερης αριστεράς, έτσι το βλέμμα τους και η δική μας οπτική διαμορφώθηκε στο πώς ερμήνευαν τον ποιητικό, πεζογραφικό, δοκιμιακό, θεατρικό λόγο, στοχαστική σκέψη και διανόηση της κοινής εποχής τους και των βιωμάτων τους, των παραπλήσιων ατομικών εμπειριών τους. Κοινές απαγορεύσεις από το δικτατορικό μεταξικό καθεστώς, την μετεμφυλιακή και μεταπολεμική κρατική πολιτική και καταστολή, τις κοινές εξορίες, φυλακίσεις, βασανισμούς, απαγορεύσεις, διώξεις, λογοκρισίες, κοινωνικούς και άλλους ατομικούς και συλλογικούς αποκλεισμούς και αντίξοες περιπτώσεις, τα προσωπικά του καθενός τραύματα. Όλες αυτές οι καταστάσεις που διαμόρφωσαν, διέπλασαν και ζύμωσαν τους ταυτοτικούς χαρακτήρες των ελλήνων ποιητών και πεζογράφων, και τις συγγραφικές τους καταθέσεις διαχρονικά, ήσαν ίδιες και απαράλλαχτες με αυτές των κριτικών και μελετητών, των θεωρητικών φωνών της ελληνικής λογοτεχνίας. Δηλαδή, είναι εύλογο ως ένα σημείο, οι έπαινοι και οι διθυραμβικές κριτικές και αξιολογήσεις-του συνόλου πάντα μιλώ της ποιητικής και συγγραφικής παραγωγής. Δίχως να μειώνουμε την εγκυρότητα των αριστερών αυτών κριτικών και θεωρητικών φωνών, προς τους «φίλους» και ομοϊδεάτες τους συναγωνιστές, αξίζει θεωρώ η προβληματική μας να στραφεί και από την άλλη πλευρά, την μη μαρξιστική, να αντιληφθούμε δηλαδή πώς έβλεπαν και αντιμετώπιζαν οι λεγόμενοι «αστοί», αυτοί της «Γενιάς του 1930» τους και τα έργα των ομότεχνών τους της αντιπάλου πολιτικής παράταξης, αυτών που δεν συστρατεύθηκαν με την αριστερή κουλτούρα και παραγωγή. Τι λένε και τι γράφουν οι μη αριστεροί ιστορικοί της ελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας, οι θεωρητικοί και μελετητές για τα έργα της άλλης πλευράς. Και που βρίσκεται η μέση κριτική και αξιολογική οδός. Πού συγκλίνουν αν συγκλίνουν οι απόψεις και οι θέσεις τους, όχι στις διαχωριστικές γραμμές των βιβλίων και περιοδικών τους αλλά στην κοινή συναντίληψη πάνω στο ζήτημα της αναγνωστικής και συγγραφικής εμβέλειας ενός έλληνα ποιητή, πεζογράφου κλπ. Λαμβάνοντας υπόψη μας ασφαλώς και τις χρονικές περιόδους που κυκλοφόρησαν και εκδόθηκαν τα θεωρητικά και κριτικά μελετήματα, και οι σχετικές γενικές αποτιμήσεις. Στις μέρες μας, που, η αυλαία των μεγάλων επαναστατικών και ιδεολογικών θεωριών έχει τραβηχτεί από το προσκήνιο των σύγχρονων κοινωνιών και το αναγνωστικό και φιλοθεάμων κοινό της Τέχνης, έχει κατά κάποιον περιοριστεί στις εκδηλώσεις των μεγάλων πολιτιστικών ιδρυμάτων και σε πανεπιστημιακούς χώρους και σπουδαστήρια και τιμητικά αφιερώματα και εκδηλώσεις περισσότερο μουσικά και χορευτικά διασκεδαστικές. Πόσο μπορεί δηλαδή και σε ποιο βαθμό να μιλήσει ο στρατευμένος λόγος, η ιδεολογική φωνή του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στις μέρες μας στις αστράτευτες γενιές των νέων ανθρώπων. Μπορεί να μιλήσει μια τέτοια μορφής και είδους, ακόμα και φόρμας ποίηση στο πλατή αναγνωστικό κοινό; Τί μπορεί να του υπενθυμίσει; Ποιες μνημονικές παραστάσεις να του αναβιώσει; Έχει να του πει κάτι το στρατευμένο ήθος του, όταν ζούμε και βιώνουμε τόσο πολυσύνθετες διαλυτικές καταστάσεις, όταν συνειδητοποιούμε όλοι μας ότι δεν υπάρχει μία ιδεολογική «συγκολλητική» θεωρία-ιδεολογία η οποία ενδέχεται ακόμα και στο άμεσο προσεχές μέλλον θα συνενώσει τα σκόρπια κομμάτια των ζωών και των συνειδήσεών μας; Μπορεί φωνές στρατευμένες φωνές σαν του Μανόλη Αναγνωστάκη να συνεγείρουν συνειδήσεις, ή ανήκουν πλέον στο μνημονικό αγιολόγιο, το γενικό εικονοστάσι της ελληνικής γραμματείας; Ερωτήματα προσπαθώ να θέσω και όχι να προβάλλω θετικές αποδοχές ή απορρίψεις παλαιότερων εποχών και συνθηκών. Εφόσον αποδεχόμαστε ενδέχεται κα να συμφωνούμε, ότι μια κριτική θεώρηση ενός έργου-και μάλιστα τόσο διαφορετικού κλίματος και συνθηκών- οφείλει να θέτει ερωτήματα- να προκαλεί ερωτηματικές ζυμώσεις και όχι Αριστοτελικά συμπεριφερόμενη να προσκολλάται στις θετικές και μόνο αποτιμήσεις της, στους επαινετικούς διθυράμβους ή δογματικούς και απόλυτους αποκλεισμούς και αναγνωστικές αρνητικές συμπεριφορές και κάθετους αποκλεισμούς. Ένας κριτικός δεν είναι ούτε ένας ιδεολογικός «πάπας» με την έννοια που έδιναν στον ηγέτη του σουρεαλιστικού κινήματος Αντρέ Μπρετόν, ούτε ένας ιδεολογικός «πατριάρχης» των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού. Οι κανονιστικοί κανόνες που θέσπισαν οι κριτικοί είναι ένας άμεσος τρόπος να δικαιολογήσουν την δική τους συγγραφική τέχνη, ίσως ακόμα και να την επιβραβεύσουν, ή κάνω λάθος. Η τέχνη όπως και η ζωή όπως έχει αποδειχτεί είναι πολυδιάστατη, πολύστικτη, πολύ μυροφόρα, πολύ πρισματική, διαθέτει πολλές και αχαρτογράφητες αποχρώσεις, έχει τέτοια ρευστότητα και ποικιλία εκδοχών της, που δεν περικλείεται μέσα σε θεωρητικά μοντέλα, μοντερνίστικα κουτάκια θέσεων επεξήγησης. Η ανθρώπινη μνήμη από μόνη της αρκεί, και αν αυτή εκλείψει θα χαθεί μαζί της και η τέχνη που την κρατούσε ενεργή. Το θάμβος της ανάγνωσης του προσωπικού του καθενός μας πλησιάσματος είναι περισσότερο προσωπική υπόθεση από όσο θέλουν να πιστεύουν οι «ακαδημαϊκοί» και άλλοι «πανεπιστημιακοί» εκπαιδευτικοί φορείς και κανονάρχες των εφημερίδων και των περιοδικών. Σίγουρα πάντως, διαβάζοντας εκ νέου την ποίηση του Αναγνωστάκη, ξυπνούν μέσα μας αναμνήσεις και γεγονότα, πολιτικά συμβάντα και πράξεις, επιλογές και ακατέργαστες σκέψεις της δικής μας μεταπολιτευτικής γενιάς, αγωνίες και αγώνες, έστω και στα τυφλά προβληματικά βαδίσματα και προβληματισμούς των χρόνων της νεότητας μας. Όταν τα πράγματα φαίνονταν ή νομίζαμε ότι θα εξελιχθούν αλλιώς. Ηττοπάθεια ή συνειδητοποίηση και αποδοχή των αδιεξόδων της σύγχρονής μας πραγματικότητας και της ζωής αναγκών, ποιος γνωρίζει, οι μελλοντικές γενιές θα αποφασίσουν και θα αξιολογήσουν τα όποια καθέκαστα της σημερινής Εποχής μας. Ο Στόχος συνεχίζεται.

            ΠΟΙΗΤΗ ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ

Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ

Εφημερίδα «Μακεδονία» 26/6/ 2005

                   Ο Μανώλης Αναγνωστάκης ησύχασε και η σιωπή του ακουγόταν παντού, η απουσία που δήλωνε πιό πολλά από όσα αποσιωπούσε, μοιάζει τώρα με σιγή. Και όμως, όταν η λύπη όσων τον αγάπησαν και ο σεβασμός όσων τον πολέμησαν καταλαγιάσουν, τότε δεν θα μας ξεγελάνε τα φαινόμενα.

Τότε θα αρχίσουμε να αναζητούμε απ’ την αρχή ποιους δρόμους που μας έδειξε, δεν είδαμε και πλέον εύκολα αφηνόμαστε στα παραμύθια, ποιους τρόπους χρειαζόμαστε για να λέμε «το σύκο σύκο και τη σκάφη σκάφη». Ακόμη ίσως ψάξουμε γιατί δεν μάθαμε «σαν πρόκες να καρφώνουμε τις λέξεις» και μας τις παίρνει ο άνεμος.

Ησύχασε και η σιωπή που ακουγόταν παντού να χτυπάει της μνήμης την πόρτα. Εκεί μέρες του 1976, στη "Βιβλιοθήκη", σε μια πάροδο της Τσιμισκή, ο Ποιητής να ξεδιαλέγει από τετράδιο στίχους εφηβικούς. Με σοβαρότητα, με απίστευτη γενναιοδωρία, με την ενθάρρυνση  μιας βεβαιότητας που έδινε πιο φτερό στις λέξεις μας. «Ο Ποιητής ανταγωνίζεται μονάχα τον προηγούμενο εαυτό του», έλεγε, «αν γύρω δεν τον νοιάζουν» Η άλλη φορά, «αυτό είναι καλύτερο απ’ το προηγούμενο, όμως τη λέξη ουρανοκλέφτρες μη την βάζεις, το θολώνει». Είδε προκαταβολικά μονάχα τρείς από τις συλλογές, τις πρώτες, τις πιο αδέξιες, αυτές που φυσικά, ποτέ δεν θα αποκήρυσσε κανείς. Ύστερα, όφειλε κανείς να αναλαμβάνει την ευθύνη.

          Δεν θα άκουγε νομίζω στον τίτλο του δασκάλου. Ούτε κατά διάνοια δεν ανήκε σε όσους αναζητούσαν οπαδούς. Όμως, τι άλλο είναι αυτός που θεωρούμε καλό δάσκαλο παρά αυτός που μας διδάσκει ελευθερία, αξιοπρέπεια, ασκεί κριτική με απίστευτο χιούμορ και μας δείχνει διαρκώς ότι ο δρόμος βρίσκεται μπροστά μας και είναι ανοιχτός. Ο Κώστας Λαχάς φιλοξενούσε τότε στον «Κοχλία» συζητήσεις με αγωνίες πρωτόλεια εφήβων «ποιητών» σε διανοούμενους της πόλης. Αυτοί οι τότε έφηβοι σήμερα κάνουν πεπραγμένων απολογισμό. Με ευγνωμοσύνη, γιατί ελπίζουν ότι κάποιος σπόρος έπιασε, και γνώση πλέον από πείρα αυτού που τότε είχε ήχο συμβουλής: πώς στην ποίηση (όπως και σε όλα τα σημαντικά) πορεύεται ο καθένας το δικό του τρόπο μοναχός.

          Ησύχασε ο Ποιητής και οι δικές μας λέξεις φτωχές και αμήχανες, λίγο από το τώρα και πολύ από το τότε που υπερχείλισε μια μνήμη ανυπόταχτη, δεν βρίσκουν τρόπο να γράψουν αντίο, να διαχειριστούν τη λύπη, να την κάνουν «άσμα νικητήριο» για αυτήν την Ποίηση και τη σκέψη που θα μείνει μαζί μας, ακέραια και ζωντανή όπως πάντα.

          «Ποιητή που με την Ποίησή σου οχύρωσες μια πόλη ανοχύρωτη, καλό ταξίδι».

--

     Στις βιβλιογραφικές αυτές αποδελτιώσεις, στηρίχτηκα στο δικό μου προσωπικό υλικό των παλαιότερων χρόνων και των εφημερίδων που έβρισκα στα περίπτερα και αγόραζα όποτε μπορούσα, ασφαλώς και σε άλλα φύλλα των παραπάνω εφημερίδων- άλλων ημερομηνιών- θα σχολίασαν την απώλεια του αγωνιστή και μαχόμενου ποιητή, θα αναφέρθηκαν στην συμβολή του, θα δημοσίευσαν μικρά ή εκτενέστερα άρθρα. Όπως και σε άλλους τίτλους εντύπων που δεν γνώριζα και δεν αγόραζα. Η γενική του πάντως πλήρης Εργογραφία η οποία συνοδεύεται και από ενδεικτικές κρίσεις δημοσιευμένες για κάθε βιβλίο ξεχωριστά, και η συνοδευτική συμπλήρωση με Προαναγγελίες εκδόσεων, Αυτοτελείς Εκδόσεις σε Ξένες Γλώσσες, Δισκογραφία και Επιλογή Κρίσεων, Σχολίων και Πληροφοριών για τον Μ. Α., είναι σημαντικός «μπούσουλας, το πρώτο αυτό «Σχεδίασμά της» πραγματοποιήθηκε από τον ποιητή και Βιβλιογράφο Δημήτρη Δασκαλόπουλο στο περιοδικό «Αντί», τχ. 527-528/ 30- 7-1993, σελ. 85-96. Έβαλε τις βάσεις, άνοιξε δρόμους έρευνας. Από την μεριά μου, επιμερίζω το υλικό και το αναρτώ, σχολιάζοντάς το όπου το επιβάλει η κριτική μου επάρκεια. Περιορίστηκα σε αυστηρά χρονικά και μόνο περιθώρια των ημερών της θανής του. Ενδεικτικά, όπως προανέφερα, αντιγράφω μικρά δημοσιεύματα λογίων και συγγραφέων, κείμενα που διατηρούν ακόμα την δική τους αναγνωστική δυναμική και φρεσκάδα μετά την παρέλευση δύο δεκαετιών.

    Σε μεταγενέστερα σημειώματά μου θα συμπληρώσω με άλλα στοιχεία και πληροφορίες την ενδεικτική προσωπική μου βιβλιογραφία για τον Μανόλη Αναγνωστάκη.

          Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ

Του  ΠΑΝΤΕΛΗ  ΜΠΟΥΚΑΛΑ

Η Καθημερινή Παρασκευή 24 Ιουνίου 2005, σ.12.

          «Θυμούμαι, άρα υπάρχω»

Ένας άνθρωπος που μένει όρθιος σε όλους τους ανάποδους ανέμους της ιστορίας, φεύγει όρθιος. Ένας ποιητής που η ποίησή του υπήρξε Πράξη, η δε Πράξη του «όρθια στον αλεξικέραυνο» ελευθεροφροσύνης και τιμιότητας, δεν έχει να φοβάται το χρόνο- θα υπάρχει πάντοτε κόσμος που θα τον αγαπά, θα τον μνημονεύει με συγκίνηση και θα προσφεύγει στο νόημα και τη μουσική των στίχων του. Για τον Ψηλό της νεοελληνικής ποίησης, τον Μανόλη Αναγνωστάκη που έφυγε χθες στα πλήρη ογδόντα του, η τέχνη του λόγου, του ποιητικού και του κριτικού λόγου, όπως τη διακόνησε, στάθηκε ο βαθύτερος και ο πιο δαπανηρός τρόπος για να τιμήσει το ύπατο αξίωμα του πολίτη. Η ποίησή του ρύθμισε τον βίο του και υπαγόρευε την πολιτική του ηθική’ κι ο βίος του, βίος της ακεραιότητας και της προσφοράς, επαλήθευσε την ποίησή του. Τίποτε περιττό, τίποτε στρεβλωμένο, τίποτε που να μην κυριολεχτεί.

          Αποφασισμένος, αντιδογματικός και αιρετικός μα δίχως τους τόσο συνηθισμένους ακκισμούς όσων εξαντλούν την αίρεση στην επίφαση, και «προπαντός δίχως αυταπάτες», ο Μανόλης Αναγνωστάκης «σφυροκοπούσε αδιάκοπα στο ίδιο αμόνι» τις λέξεις του. Και δεν τις σφυροκοπούσε για να τις λειάνει ή για να τους δώσει κάποια πλανερή γυαλάδα, αλλά για να αναδείξει αιχμηρό το εσώτερο νόημά τους. Για να τις μεταπλάσει σε πρόκες, να τις καρφώσει πάνω στη σάρκα της συλλογικής μνήμης, «να μην τις παίρνει ο άνεμος».

      Άλλοτε λυρικής κι άλλοτε με τον τρόπο της σάτιρας και της πολεμικής, υπήρξε πάντοτε ευθύς και καίριος. Μέλος εκλεκτό μιας ποιητικής γενιάς που την ονόμασαν «γενιά της ήττας», «δεν παραδέχτηκε ποτέ την ήττα», όπως έγραφε: «Κι ήθελε ακόμη πολύ φώς να ξημερώσει. Όμως εγώ/ δεν παραδέχτηκα την ήττα». Μπορεί, μιλώντας συνήθως σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, να μέτρησε «ένα ένα τα ναυαγισμένα όνειρα», κι όχι μόνο της δικής τους γενιάς, μπορεί να διέγνωσε νωρίς πόσο μικρή δραστικότητα έχει η ποίηση και πόσο εύκολο είναι να ξεφτίσει, δεν πτοήθηκε όμως, δεν κήρυξε μάταιη τη ζωή ή την ποίηση. «Προσπάθησε μ’ όση καρδιά σ’ απομένει, χάραξε, τούτες τις δύο γραμμές σταυρωτά/ ύστερα γέλασε πάλι, δοκίμασε τη νιότη σου ακόμα μιαν Άνοιξη’ δεν είναι μάταιο»- αυτόν το λόγο του μετράω τώρα σαν διαθήκη του. Αυτόν και τη σοφή μες στην απλότητά της μετάπλασης που επιφύλαξε στο γνωστό απόφθεγμα «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», σημειώνοντας στο «΄Υστερόγραφό» του «Θυμούμαι, άρα υπάρχω». Μα τον Μανόλη Αναγνωστάκη δεν θα τον θυμόμαστε σαν κάτι μακρινό και σωπασμένο: Το έργο του και το παράδειγμά του θα τον εγγράφουν διαρκώς στον ενεστώτα μας.

--       

ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ  ΤΥΠΟΣ ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

-26/6/2005, 15. Γροθιές με τη σιωπή

          ΤΥΠΟΣ  ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ

-24/6/2005, 36. Στην σελίδα ΟΝ ΤΕΧΝΗ..

ΙΑΣΩΝ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ, Η καρδιά του σταμάτησε χαράματα σε νοσοκομείο της Αθήνας.  Έφυγε ο ποιητής Μ. Αναγνωστάκης.

[δημοσιεύονται και οι δηλώσεις του προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια και του πρωθυπουργού και υπουργού Πολιτισμού Κώστα Καραμανλή.]

          ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ

-Παρασκευή,  24/6/2005. Στην σελίδα Ζωή

Κ. Α.: «Μ’ ένα φορτίο ζωής αβάσταχτο, ατελείωτο…». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης «έφυγε», αφού χάραξε μια ξεχωριστή πορεία στη μεταπολεμική ποίηση.

          ΑΠΟΦΑΣΗ

-Παρασκευή 24/7/2005, 37. Στην σελίδα Πολιτισμός

-ΕΣΒΗΣΕ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ! Έφυγε σε δρόμους παλιούς που αγάπησε και πόνεσε… - Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ. – «Η φωνή του θα μας λείψει…». [ Δηλώσεις πολιτικών παραγόντων]

-Σάββατο 25/6/2005, σ.29. Αποχαιρετώντας τον ποιητή…  ΚΑΙ, Δημοσιεύεται το ποίημα «ΕΠΙΛΟΓΟΣ».

          Η  ΑΥΓΗ

-Παρασκευή 24/6/2005, Ποιητικό Ανθολόγιο. (Απόσπασμα από το ΥΓ.) Ανθολόγος του Ιούνη ΓΙΩΡΓΙΑ ΣΙΩΚΟΥ

-Παρασκευή 24/6/2005. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας φωτογραφία του ποιητή. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Τη Δευτέρα κηδεύεται από το Α. Νεκροταφείο ο ποιητής, ο αγωνιστής της αριστεράς, ο δικός μας Μανόλης. Και:

Στα μάτια του χαράκτηκεν άσβηστα η χαρά της καινούργιας ζωής μας.- Μα όλα αυτά ήταν απλά κι ο καιρός είναι λίγος. Κανείς δεν προφταίνει.

[Δηλώσεις:  Κ. Παπούλιας: Αξεπέραστη απώλεια.- Κ. Καραμανλής: Ο ελληνικός πολιτισμός έχασε έναν σεμνό αγωνιστή.- Γ. Παπανδρέου: Λιτός, κριτικός, πρωτοπόρος.- Αλ. Αλαβάνος: Ακόμη και η σιωπή του είχε μηνύματα.- Αλ. Παπαρήγα: Συλλυπητήρια. Μ. Θεοδωράκης: Μετουσίωσε τις πληγές σε μοναδική ποίηση.- Λ. Κύρκος: Άγρυπνος στοχαστής σημαιοφόρος της ανανέωσης.]

- Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ με τον φακό της κριτικής (ανθολόγιο κριτικών για το έργο του 1952-1994) (Κείμενα των: Αιμίλιου Χουρμούζιου 1952, Αλέξανδρου Αργυρίου 1956, Μανόλη Λαμπρίδη 1956, Κώστα Κουλουφάκου 1957, Ντίνου Χριστιανόπουλου 1962, Βάσου Βαρίκα 1966, Γιάννη Δάλλα 1972, Δημήτρη Μαρωνίτη 1976, Γιώργου Μαρκόπουλου 1979, Αλέξη Ζήρα 1993, Νάσου Βαγενά 1994. Σελίδες 12,21.

- Πόλυ Κρημνιώτη: Σελίδα 11. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ποιητής της πολιτικής και πολιτικός της ποίησης.- Ο πολιτικός κόσμος για τον Μ. Αναγνωστάκη. σ. 11, 22.

-Σελίδα 2, άρθρο της σύνταξης. Ο δικός μας Μανόλης.

-Σάββατο 25/6/2005, σ.1 «ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΤΟΥ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΑΛΛΑΖΑΝ ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΟ». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης περιγράφει τη διαγραφή του από το ΚΚΕ. Τη Δευτέρα 4.30 μ.μ. από το Α΄ Νεκροταφείο η κηδεία- Στο Μαρούσι η ταφή του, σ.12-13

-Π. Κρημνιώτη: Εποίησε ήθος, έδειξε τον δρόμο της αντίστασης. Συγκίνηση και θλίψη για τον θάνατο του Μ. Αναγνωστάκη, σ.13

-Τρίτη 28/6/2005, Αποχαιρετισμός στον Μανόλη Αναγνωστάκη [στην πρώτη σελίδα- Μέχρι τα έσχατα συνεπής-Ανανέωσε την ποίηση-Τόλμησε αλήθειες βροντερές]

-Π. Κρημνιώτη, Ο ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ.  Έχε γεια, παλιέ μας φίλε…, σ. 14, 19.

 

           Η ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ

-26/6/2005, στο Ένθετο «ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ» σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Μάρθα Πύλια, Άλκης Ρήγος. Αριθμός 31/ σελ. 21, 22, 23, 24, 33, 34, 35, 36.

-Γιάννης Δάλλας, ποιητής και κριτικός: Λίγα κριτικά δαφνόφυλλα στη μνήμη του.

-Ηλίας Λάγιος, Μανόλης Αναγνωστάκης (ποίημα)

Δ.Δ., Εργο-βιογραφικό σημείωμα.

-Μ. Αναγνωστάκης «Προσπάθησε μ’ όση καρδιά σ’ απομένει χάραξε…» από τις Εποχές 2 (ποίημα).

-Αλέξης Ζήρας, κριτικός, Θητεία στη σιωπή. Οι εποχές του Αναγνωστάκη και η ραψωδία τους

-Κώστας Παπαγεωργίου, ποιητής, κριτικός, Τα άδεια γήπεδα του Μανόλη Αναγνωστάκη.

-Γιάννης Βαρβέρης, ποιητής, Γύρω απ’ το Στόχο

-Αντώνης Λιάκος, ιστορικός, Ποίηση και ιστορία

-Ρούλα Πατεράκη, ηθοποιός- σκηνοθέτης, Μανόλης Αναγνωστάκης

-Κώστας Βούλγαρης, κριτικός, πεζογράφος, Είχε την σκληρή ευγένεια των πραγμάτων

-Μάριο ΒΙΤΤΙ, ιστορικός της λογοτεχνίας, Η πρόκλησή του, η τιμιότητά του

- Το καινούργιο τραγούδι. Ν. Μ. (ΠΟΊΗΣΗ)

-Γιάννης Μπλανάς, ποιητής, Τώρα ρωτάμε

-Βαγγέλης Κάσσος, ποιητής, Η μοναξιά σε συνέχειες

-Λευτέρης Πούλιος, ποιητής, Ένας δάσκαλος

-Γιάννης Κοντός, ποιητής, Η αγάπη είναι ο φόβος

-Μ. Α. (Χειρόγραφο σημείωμα του ποιητή για το Υ.Γ.)

-Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ποιητής, βιβλιογράφος, Υπόδειγμα ήθους

-Δημήτρης Ραυτόπουλος, κριτικός, Αποχαιρετισμός

-Γιώργος Μαρκόπουλος, ποιητής, Η ποίηση πράξη ζωής

-Δημήτρης Δημηρούλης, κριτικός, συγγραφέας, Η απόφαση του ποιητή

-Μανόλης Αναγνωστάκης, 1870-1942 (ποίημα) από τα Πειραϊκά Γράμματα

-Μανόλης Αναγνωστάκης, «Το κάθε τι τελειώνει μια μέρα», «Τώρα είναι πια πολύ αργά»…. (ποίηση) από ΕΠΟΧΕΣ 2.

-Δημήτρης Ελευθεράκης, ποιητής, «Αλλά συμβαίνει κάποτε τα πράγματα να έρχονται αλλιώς»

-Γιάννης Λίλλης, ποιητής, Για τον Μανόλη Αναγνωστάκη

-Επιλογή βιβλιογραφίας- Αφιερώματα περιοδικών.

[Το πλούσιο αφιέρωμα των «Ένθετων» της εφημερίδας συνοδεύεται με εξώφυλλα βιβλίων του, περιοδικών και φωτογραφικό της ζωής του υλικό.

--

-Κυριακή 26 Ιουνίου 2005

-πρωτοσέλιδο Φωτογραφία και ΟΙ ΣΤΙΧΟΙ ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ…

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης της ποίησης, του πνεύματος, της ζωής, της προσφοράς, των αγώνων, των οραμάτων, της φρεσκάδας, της τόλμης, της ανανέωσης, της αριστεράς.

-στο οπισθόφυλλο. ΠΕΡΙΔΑΒΑΖΟΝΤΑΣ. Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης γράφει: ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ο διαφορετικός ποιητής, σ. 56

-Κυριακή 26/6/2005. ΑΦΙΕΡΩΜΑ.

-Σελίδα 19 Μιλούμε…

-Σελίδα 19. Μ. Αναγνωστάκης, Η ελευθερία θεμελιακή προϋπόθεση της πνευματικής δημιουργίας.

-Σελίδα 19. Κ. Καρής: «Η ενότητα πνευματικής δημιουργίας- πολιτικής δράσης του Μ. Α….

-Σελίδα 20. Λάκης Παπαστάθης, Ο Μανόλης Αναγνωστάκης στην οθόνη

-Σελίδα 37. Μάρκος Μέσκος, (ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ) Ακόμα μια προσγείωση στο συγκεκριμένο.

-Σελίδα 37. Τάσος Χατζητάτσης, «Το προνόμιο της ανάσας»

-Σελίδα 38. Χριστίνα Πουλίδου, Ο Μανόλης Αναγνωστάκης με ψευδώνυμο στον «Θούριο». «Ο θείος Λένον που σε όλα απαντά…»

--

          ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Αριθμός φύλλου 373, /26-5-2005

ΓΝΩΜΕΣ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ. ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ

Επιμέλεια: Άγγελος Ελεφάντης. Στρατής Μπουρνάζος

    «Κι ήθελε ακόμη πολύ φώς να ξημερώσει

     όμως εγώ δεν παραδέχτηκα ποτέ την ήττα»

-Χρύσα Προκοπάκη, Στίχοι που πυρπολούσαν τη νιότη μας, σ.25

-Διονύσης Καψάλης, Δεν υπάρχει πνευματικός ηρωισμός, σ.26

-Νικηφόρος Παπανδρέου, Με στίχους μου μιλάμε, σ.26

-Γιάννης Παπαθεοδώρου, Ένα υστερόγραφο για τον Μανόλη Αναγνωστάκη, σ.26

-Αλέξης Πολίτης, Ένα πορτρέτο, ή μάλλον ένα σκίτσο, γιατί τα χρώματα λείπουν, σ. 27

-Μ. Α., ΕΠΙΛΟΓΟΣ (ποίημα), σ.27

-Μ. Α. ΕΔΩ… (ποίημα), σ. 28

-Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, Μανόλης Αναγνωστάκης, σ. 28

-Παναγιώτης Μουλλάς, Μαζί με τον ποιητή και ο διανοούμενος, σ. 29.

-Μιλτιάδης Δ. Πολυβίου, Ο ενεργός πολίτης Μανόλης Αναγνωστάκης, σ. 30

-Αλέξανδρος Αργυρίου, Ο ποιητής και πολίτης Μανόλης Αναγνωστάκης, σ. 31

-Μ.Α., Η ΑΠΟΦΑΣΗ (ποίημα), σ. 31

-Μ.Α. «Κι όμως εμείς,….» από Το περιθώριο ’68-’69, εκδ. Στιγμή 1985, σ. 31

-‘Αγγελος  Ελεφάντης, Μια νέου τύπου λαϊκότητα, σ. 32

-Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας του «Φωτός» για τη δίκη των 69 επονιτών, σ.32.

 

          ΤΟ  ΒΗΜΑ

στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, σ. (43)/Α 19.

-«Έφυγε» ο σεμνός ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης.

-Δηλώσεις πολιτικών και καλλιτεχνών για τη μεγάλη απώλεια.

 

          Η  ΒΡΑΔΥΝΗ

-24/6/2005. Στις σελίδες Τεχνόραμα.

Ιωάννα Κολοβού: Πέθανε ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. «Μόνοι στην ερημιά του πλήθους…» σελ. 27. Και στην σελίδα 29, Ιωάννα Κολοβού: Φτωχότερη η ελληνική λογοτεχνία. Ο μεγάλος μας ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης έφυγε σε ηλικία 80 ετών και σε μια εποχή που τα πάντα φθίνουν και ο ελληνικός πολιτισμός συρρικνώνεται για να μην πούμε μεταλλάσσεται, τέτοιες απουσίες πονάνε πιο πολύ. Κι ας είχε εδώ και καιρό αποσυρθεί από το προσκήνιο. Μας έφτανε που η υπήρχε η σκιά του ανάμεσά μας, μας παρηγορούσε η ζώσα αγιοσύνη του.

          ΕΘΝΟΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, σ. 48-49 στις σελίδες ΤΕΧΝΕΣ

Γράφει η Δήμητρα Ρουμπούλα: ΕΣΒΗΣΕ Ο ΜΑΝΟΛΗΣΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. «Μιλώ για τα τελευταία σαλπίσματα των νικημένων….».

[Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ. Εμφύλιος, Αριστερά, ναυαγισμένα όνειρα, οι δρόμοι, οι ταβέρνες. –Δηλώσεις.]

-ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (Ντίνος Χριστιανόπουλος- Δημήτρης Μαρωνίτης- Νάσος Βαγενάς- Σπύρος Τσακνιάς- Γιάννης Δάλλας- Μάρω Δούκα- Αναστάσης Βιστωνίτης).

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ. ΕΘΝΟΣ ΑΟΥΤ 26/6/-2/7/2005, σ. 12-13. ΒΙΒΛΙΟ

-Ελένη Γκίκα: Κείμενα. Οι ποιητές που θα μιλούσανε πεθάναν όλοι νέοι.  Ο μεγάλος ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης έφυγε τα ξημερώματα της Πέμπτης σε ηλικία 80 χρόνων, αφήνοντας πίσω του ποιητικές συλλογές, κριτικές και αισθητικές σημειώσεις, τραγούδια, αναμνήσεις και αγώνες.

[Δημοσιεύονται στίχοι του. Τα έργα του. Και έγραψαν για εκείνον…] Κάτω από την φωτογραφία του διαβάζουμε: «Ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη μελοποίησαν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, η Αγγελική Ιονάτου και ο Μιχάλης Γρηγορίου.

          ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, 23. Στην σελίδα Ρεπορτάζ

Α. ΚΑΤ., Στερνό αντίο στον Μανώλη Αναγνωστάκη

[δηλώσεις των: Κ. Παπούλια, Κ. Καραμανλή, Α. Παπαρήγα, Α. Αλαβάνος, Φ. Π. Πετραλιά, Π. Τατούλης, Χ. Ζαχόπουλος]

          ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

-Παρασκευή 24/6/2005. Στην πρώτη σελίδα μέσα σε μαύρο πλαίσιο. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. ΜΕΓΑΛΟΣ ποιητής και άνθρωπος. «Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δεν ζούνε πια/ Αυτοί που θα μιλούσανε πέθαναν όλοι νέοι». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε επιλέξει από χρόνια τη σιωπή, αλλά επηρέασε πολλούς ο μύθος του ως ποιητή και αγωνιστή. ΣΕΛ. 25-27.

[Στην σελίδα 9. Βίκ. Νετ. «Του ήθους και της συνέπειας».- Στις σελίδες 25-27 « 2… η άλλη όψη». –Βασίλης Ν. Καλαμαράς: Αυτός που ήταν όλλοι… Σελίδες 26-27. – Βασίλης Καλαμαράς :Ο βίος και το έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη, η αγάπη του για τον ΠΑΟΚ και την αντιδογματική Αριστερά. Ποτέ με τους νικητές, αλλά και ποτέ ηττημένος. –Εργογραφία Αναγνωστάκη. – Βασ. Ρου.: Ανύμφευτος εραστής της ποίησης… Από μια συνέντευξη του Αναγνωστάκη στους Α. Φωστιέρη- Θ. Νιάρχο. – Μίκης (Θεοδωράκης): «Ανάβει μικρές πυρκαγιές»… - Η εύγλωττη σιωπή του…. Η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία του τόπου αποχαιρέτησε τον μεγάλο ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη.

          ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ  ΤΥΠΟΣ Στην σελίδα ΕΝΤΕΧΝΩΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, 52. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ: «Έφυγε» ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς. Σιωπή, αιώνια στρατευμένη στο όραμα.

[Δημοσιεύονται τα ποιήματα Ο ΣΤΟΧΟΣ.- ΔΡΟΜΟΙ ΠΑΛΙΟΙ.- ΠΟΙΗΤΙΚΗ…. Και δηλώσεις, «Θα μας λείψει η φωνή του…».]

ΤΥΠΟΣ  ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  

-26/6/2005, στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΚΗ- Επωνύμως, σ.12.  ΝΟΝΗ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ, ΣΥΝΕΒΗ: Οι στίχοι του θα «μιλούν» τώρα για τον Μ. Αναγνωστάκη.

          Η  ΕΠΟΧΗ

Κυριακή 26/6/2005, Στις σελίδες ΘΕΜΑΤΑ.

Στο Αφιέρωμα της εφημερίδας Βίος και Έργα γράφουν:

-Γιάννης Κουβαράς, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. «Θα ‘ρθει μια μέρα που δε θα ‘χουμε πια τι να πούμε…», σ.15

-Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι από τους πιο σημαντικούς ποιητές της μεταπολεμικής Ελλάδας…., σ. 15.[στο αριστερό μέρος της σελίδας  δημοσιεύεται το ποίημα Ο ΣΤΟΧΟΣ].

- Ο τελευταίος επιζών, σ. 16-17.  Μια αδημοσίευτη στην Ελλάδα συνέντευξη του Μ. Αναγνωστάκη που δόθηκε στον κύπριο ποιητή και δημοσιογράφο Χρήστο Μαυρή. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες  στην εφημερίδα «Τα Νέα» της Λευκωσίας, στις 24 Ιουλίου 1984. Αργότερα, το 1990, αποτέλεσε το δεύτερο σκέλος στο μικρό δοκίμιο του Χρ. Μαυρή, «Ο τελευταίος επιζών. Σπουδή στην ποίηση του Μ. Αναγνωστάκη». Κρίνοντας πως οι απόψεις που διατυπώνει ο Μ. Αναγνωστάκης παρουσιάζουν ενδιαφέρον αναδημοσιεύουμε ορισμένα αποσπάσματα.

-Παύλος Κλαυδιανός, Ένας ποιητής στις συνεδριάσεις της Κεντρικής Επιτροπής, σ.18

-Μια ομιλία του Μανόλη Αναγνωστάκη, «Εκ των υστέρων, λοιπόν, βλέπω…, σ. 18, 24.

-ΑΛΕΚΟΣ ΑΛΑΒΑΝΟΣ: Ακόμα και η σιωπή του είχε μηνύματα, σ.24

-Ο Γιάννης Μπανιάς για τον Μανόλη, σ.24

-Ο Λεωνίδας Κύρκος, «Έφυγε και ο τελευταίος από τους μεγάλους…., σ.24.

-Αλ. Παπαρήγα, «Θερμά συλλυπητήρια για….», σ.24

-Η ΑΚΟΑ, Αισθανόμαστε και εμείς τη βαθιά οδύνη…, σ.24

-ΣΥΡΙΖΑ, Πολύτιμη παρακαταθήκη το «Υστερόγραφο», Σ. 24.

- Ελένη Καρασαββίδου, ΕΝΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΜΝΗΜΗΣ, σ. 25. [Στο ίδιο πλαίσιο της σελίδα δημοσιεύεται και (Επίλογος από Τρεις Εποχές) του  Μ. Αναγνωστάκη.

          Η  ΗΜΕΡΗΣΙΑ

Σαββατοκύριακο 25-26/6/2005, Στην σελίδα ΗΧ7, σ.41. –‘Εφυγε πλήρης ημερών ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις». – Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Η ζωή και το έργο του.

[Δημοσιεύονται στίχοι από ποιήματά του και το ποίημα «ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ».

          Η  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

-Παρασκευή 24/6/2005.

–Στην στήλη ΣΗΜΕΡΑ,  ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΩΝ ΝΙΚΗΜΕΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. Στην άλλη όχθη ο Αναγνωστάκης. – -Στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Όλγα Σέλλα: Αγάπησε «μια τρικυμία καινούργια». Έφυγε χθες ο Μανόλης Αναγνωστάκης, «γυρεύοντας (πάντα) ένα τίποτα για να πιστέψει»., σ.15

-«Αντίο στον Μ. Αναγνωστάκη με τους στίχους του, ΔΗΛΩΣΕΙΣ., σ. 15

- στην στήλη ΣΤΑΣΕΙΣ. ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ,: «Θυμούμαι, άρα υπάρχω»., σελ. 12.

          Ο  ΛΟΓΟΣ

-24/6/2005, 14.  ΑΠΩΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

«Έφυγε» ο Μανώλης Αναγνωστάκης σε ηλικία 80 ετών.

          Η  ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

- 26/6/2005 Στην σελίδα ΤΕΧΝΕΣ, σ. 81. –ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Να ξαναδιαβάσουμε τους στίχους του. Αντίο. Στον κόσμο της απέραντης σιωπής πέρασε για πάντα, την περασμένη Πέμπτη, ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης, αφήνοντας παρακαταθήκη τους στίχους του αλλά κυρίως τον τρόπο ζωής του.

-ΜΑΡΙΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ: Ποιητή, καλό ταξίδι.

          ΤΑ ΝΕΑ

-Παρασκευή 24/6/2005. Έφυγε χωρίς αυταπάτες.

Στην σελίδα «ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ»

Η Μικέλα Χαρτουλάρη επιμελείται και γράφει το δισέλιδο 4/22-23/5.  ΕΦΥΓΕ ΣΤΑ 80 ΤΟΥ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

[ «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις…». «Και προπαντός όχι αυταπάτες». Αυτό ήταν το μότο ζωής του Μανόλη Αναγνωστάκη, του ποιητή που με τις λέξεις του και με τη δημόσια σιωπή του (και τα δύο ήταν εξίσου δυνατά για κείνον) σημάδεψε-κυρίως-τη γενιά της μεταπολίτευσης. Χθες ενέδωσε οριστικά στη σιωπή. – Μίλησε για την τραγική κρίση της ταυτότητας. – «Μιλώ για τα τελευταία κουρέλια…».-Μανούσος ο άγνωστος Μανόλης- «Μετουσίωσε πληγές».- Μαχητική αρθρογραφία.- ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Είχε συνδέσει την τέχνη του με τη δράση.].

-εκτός από το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύουν την παρουσίαση της Μικέλας Χαρτουλάρη, υπάρχει και ένα σκίτσο του Δημήτρη Χαντζόπουλου. Βλέπουμε δύο δημοσιογράφους σκυμμένους πάνω στις γραφομηχανές τους και να γράφουν. Ρωτάει ο άντρας την γυναίκα: «Τι ξέρουμε για τον Αναγνωστάκη» και εκείνη απαντά με στίχο του: «Τίποτα!... «Γιατί η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε, αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας». Όπως θα ΄λεγε κι ο ίδιος!...». 

         

          Η  ΝΙΚΗ

-Παρασκευή 24/6/2005, 13. Πιό φτωχή η ελληνική ποίηση.

Την τελευταία του πνοή σε ηλικία 80 ετών άφησε χθες τα ξημερώματα ο ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης. –Η κηδεία του θα γίνει τη Δευτέρα, δημοσία δαπάνη.

          ΠΡΙΝ

-Κυριακή 26/6/2005 Στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

-ΑΠΩΛΕΙΑ, ΑΛΕΚΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΙΑΣ ΕΠΩΔΥΝΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ. Σιώπησε για πάντα ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης., σ. 21.

-ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΙΑΝΤΖΗ «Πέθανε κι ένας λεβέντης», σ. 14 [στο «ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ» στήλη που διατηρούσε]

          Ο  ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Στην σελίδα Πολιτισμός

-Παρασκευή 24/6/2005, 31. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Σίγησε μια σημαντική ποιητική φωνή.

Η  ΧΩΡΑ

-Παρασκευή 24/6/2005, 39. Έφυγε για τον Παράδεισο ο Αναγνωστάκης 

--

          ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

«Θα ‘ρθει μια μέρα που δε θα ‘χουμε πια τι να πούμε…»

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΒΑΡΑ

Εφημερίδα «Η Εποχή» 26/6/2005, σ. 15

          Ποιητής υψηλού αποστάγματος ο Αναγνωστάκης σημάδεψε μοναδικά μιαν Εποχή ακτινογραφώντας ανεξίτηλα τα πάθη και τα λάθη της, εκείνη του νεοελληνικού «τριακονταετούς πολέμου» 1941-1974 σε Συνέχειες, με Στόχο να μείνουν κτήμα ες αεί των επιγόνων, διέσωσε με Παρενθέσεις φωλιές νερού για άνυδρους καιρούς. Σήκωσε στίχους-αναχώματα στον Χρόνο, αγρύπνησε πάνω στην «αριθμητική των ιδεών», ενεργός πολίτης/ ποιητής, μας έδωσε σημειώσεις ενός μελλοθάνατου που πρόφτασε να ερωτευθεί, ν’ αγωνιστεί, να πιστεύσει, ν’ αμφισβητήσει, να αναθεωρήσει.

          Ανδρώθηκε πρόωρα σε κλίμα κοινής έξαρσης και μεγάλων προσδοκιών, εντάχθηκε στις γραμμές του φοιτητικού αντιστασιακού κινήματος, αναπνέοντας στους κόλπους του το οξυγόνο της άδολης φιλίας, τη συγκινητική κοινοκτημοσύνη συναξάρισε μοναδικά την περιπέτεια της γενιάς του, «μια μέρα θα γράψω την ιστορία των χρόνων μου/ ένας κήπος μ’ άδικα κομμένα ρόδα» και αυτός το πιο ψηλό της ρόδο.

          Οι θεματικοί άξονες που διαπερνούν το έργο του είναι η σταθερά του Χρόνου, η επίμονη αναζήτηση της κοινωνικής αυθεντικότητας, το ήθος της πολιτικής, η φιλία, η αίσθηση της φθοράς, ο έρωτας, η υπαρξιακή αγωνία.

          Ολόκληρο το έργο του με τη δωρική του λιτότητα τείνει στο επίγραμμα. Το αίσθημα χρονικότητας είναι κυρίαρχο, όλοι οι τίτλοι των συλλογών του είναι χρόνου δηλωτικοί, στρογγύλεψε ακόμη και τη χρονολογία αναλήψεώς του γιορτάζοντας τα 80 του (1925-2005). Μας πλούτισε με μια ποίηση αρυτίδωτη από το χρόνο, στέρεη, γρανιτένια, προστατευόμενη από τους κεραυνούς του καιρού από το «αλεξικέραυνο της όρθιας Πράξης», μια ποίηση που κανένας άνεμος δεν μπορεί να ξεκαρφώσει τις λέξεις- πρόκες της.

          Τα τελευταία χρόνια ο Αναγνωστάκης μας δίδαξε τη σιωπή ως ύψιστη πράξη. Ξέραμε, πώς κάπου μέσα στον κόσμο ήταν η καρδιά του που χτυπούσε κι αυτό μας παρηγορούσε. Του χρωστάμε πολλά, πολλές μικρές πυρκαγιές που πυρπολούσαν την ατίθαση νιότη μας. Καλό ταξίδι στην αιωνιότητα.

--

          Στον  Μανόλη  Αναγνωστάκη

΄Ήταν ψηλός σαν κυπαρίσσι

μαχητής

σαν στρατηλάτης επαναστάτης άγιος

δίχως τα φυσεκλίκια του

αρματωσιά του οι ιδέες του

οι διαρκείς αγώνες του

Πολίτης- Ποιητής

κι όμως σιώπησε νωρίς

Η φωνή του ΣΤΟΧΟΣ

οικουμενικών προσδοκιών

στις διαχρονικές ΕΠΟΧΕΣ της ανθρωπότητας

Στρατευμένος

σε μία χαμένη υπόθεση ανθρωπισμού και ελευθερίας

που Εκείνος πίστευε, πάλευε

(όχι όμως οι άλλοι γύρω του. Το διαπίστωσε έγκαιρα)

Μαχητής ενός πληγωμένου οράματος

αδογμάτιστος, απρόσκοπτος,

ευθυτενής στα ποιητικά του προτάγματα

κυνηγούσε το όνειρο μιας χαμένης επανάστασης

(εκ νεότητός του πολλά πολέμησάς τον αλλότρια πολιτικά πάθη)

Τραύματα της εποχής και της γενιάς του σταύρωσαν την Ποίησή του

δογματισμοί και αδιέξοδα των συντρόφων του

τον φυλάκισαν

κάρφωσαν τις λέξεις (του)

Μίλησε με Σιωπές και Υ.Γ.

στιχουργικούς σαρκασμούς

με ειρωνική διάθεση,

κόκκινους υπαινιγμούς καθαρότητας

Ποδοσφαιρόφιλος

Ποιητής- Πολίτης

Αυτός υπήρξε ο Μανόλης Αναγνωστάκης

        γιώργος χ. μπαλούρδος

Πειραιάς

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Κυριακή, 29 Σεπτεμβρίου 2024

  

Αναγκαία διορθωτικά στον Μανόλη Αναγνωστάκη

 

ΑΝΑΓΚΑΙΑ  ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ  

ΣΤΟΝ  ΜΑΝΟΛΗ  ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ

        ή περί Φιλολογικής δεοντολογίας

 

      Τις τελευταίες μέρες διαβάζω την ποίηση του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, με την ευκαιρία της αποδελτίωσης του παλαιού φιλολογικού περιοδικού της Κατοχής ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ που είχα αρχίσει πριν μερικές εβδομάδες. Παράλληλα, ξεφυλλίζω διάφορες μελέτες για το έργο του που γνωρίζω από παλαιά και έχω διαβάσει. Ανάρτησα τρία σημειώματα το ένα κοντά στο άλλο, και μετέφερα κείμενά και ποιήματά του, από παλαιότερες πηγές: Στέκομαι στα Λογοτεχνικά Περιοδικά «Φιλολογικά Χρονικά», «Ελεύθερα Γράμματα» και το πειραιώτικο «Πειραϊκά Γράμματα». Έχοντας από παλαιά μία φιλολογική ερευνητική- καταγραφική συνήθεια, αποδελτίωνα δηλαδή βιβλία και περιοδικά που διάβαζα, αντέγραφα τα ανάλογα λήμματα, και έκοβα τα αποκόμματα των εφημερίδων που με ενδιέφεραν φυλάσσοντάς τα σε χάρτινους φακέλους με το όνομα του έλληνα ή ξένου ποιητή, λογοτέχνη για θέματα που αφορούν την ελληνική και ξένη φιλολογική γραμματεία. Ένα είδος ενδεικτικής βιβλιογραφίας που εξυπηρετούσε τις δικές μου ανάγκες ανάγνωσης και έρευνας. Αφού εχθές ανάρτησα το τρίτο ηλεκτρονικό σημείωμά μου για τον Μανόλη Αναγνωστάκη (δεν προσθέτω τα δύο προηγούμενα των παλαιότερων χρόνων που έχουν να κάνουν με μικρή μελέτη για το έργο του και μία βιβλιοκριτική για το «ΥΓ.») ανέτρεξα και προσπάθησα να οργανώσω σε μία θεματική σειρά τα άτακτα και σκόρπια αποκόμματα και φωτοτυπίες των εφημερίδων και των περιοδικών που είχα διαφυλάξει για τον Αναγνωστάκη. Σκεπτόμενος μελλοντικά να το αξιοποιήσω, συντάσσοντας και αναρτώντας στα Λογοτεχνικά Πάρεργα μία ενδεικτική Βιβλιογραφία για τον ποιητή από το προσωπικό μου καθαρά μικρό Αρχείο, όταν αγόραζα εφημερίδες και περιοδικά. Καθώς ανασκάλιζα τις κιτρινισμένες παλαιών ημερομηνιών εφημερίδες ανακάλυψα κάτι που με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι βιάστηκα κατά την ανάρτηση των δημοσιευμάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη, μιλώντας για πρώτη φορά αναδημοσίευση των αθησαύριστων αυτών πεζών και ποιήματός του στα τρία περιοδικά που μνημονεύω παραπάνω στα Λ. Πάρεργα. Σεβόμενος τους όποιους αναγνώστες και αναγνώστριες της μικρής αυτής Πειραιώτικης πολιτιστικής ιστοσελίδας, τα Λογοτεχνικά Πάρεργα, από το εσωτερικό και το εξωτερικό, αναγνωστών που αγαπούν την ελληνική φιλολογία και μπαίνουν και βλέπουν και διαβάζουν αυτά που αναρτώ και τις πληροφορίες του παράσχω, μόλις ανακάλυψα σήμερα το πρωί το «λάθος μου» ή μάλλον την άγνοιά μου, την παράλειψή μου, αποφάσισα αμέσως να διορθώσω την οφειλόμενη στην λησμόνησή μου πάνω στο του Αναγνωστάκη ζήτημα που αναφέρθηκα στα προηγούμενα σημειώματα. Και συγκεκριμένα:

Α) Μετά την απώλεια του ποιητή το Καλοκαίρι του 2005 και τιμώντας τόσο το κόμμα που ανήκε και υποστήριζε όσο και τα έντυπά του, προέβησαν στα ανάλογα ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ. Όπως και το σύνολο σχεδόν των τότε εφημερίδων. Ανακάλυψα, λοιπόν, ότι στο ένθετο ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ της Κυριακάτικης εφημερίδας Η Αυγή, με συντάκτες τους Κώστα Βούλγαρη, Μάρθα Πύλια και Άλκη Ρήγος, στο νούμερο 131 της 26 Ιουλίου 2005, ανάμεσα στα άλλα δημοσιεύματα και σχετική αρθρογραφία υπήρχε στην σελίδα 34 δημοσιευμένο το ποίημα του Μανόλη Αναγνωστάκη «1870-1942» στο περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα» δίχως άλλες πληροφορίες. Αυτό σημαίνει ότι η δική μου επανανάρτηση δεν είναι η πρώτη.

Β) Στην αναδημοσίευσή μου του κειμένου από το περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα», «Εκείνες τις μέρες» από το περιοδικό, διαπίστωσα και πάλι ότι η εφημερίδα της αριστεράς «ΕΠΟΧΗ» της Κυριακής 14 Ιανουαρίου 1996, στην σελίδα 18, ο συγγραφέας Φίλιππος Φιλίππου, γράφει ένα σχετικό μικρό σημείωμα και αναδημοσιεύει το «Εκείνες τις μέρες» του Μανόλη Αναγνωστάκη. Άρα και σε αυτήν την περίπτωση, το πεζό ήταν γνωστό στις νεότερες δεκαετίες.

Γ) Ενώ χρησιμοποίησα και μνημόνευσα το βιβλίο της φιλολόγου και συγγραφέως Αλεξάνδρας Μπουφέα κατά την αποδελτίωση του περιοδικού «Φιλολογικά Χρονικά», λησμόνησα το άρθρο της στην εφημερίδα και του περιοδικού των «Νέων», «Πρόσωπα 21^ος Αιώνας» τχ. 86/ 27- 10- 2000, στις σελίδες «ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ». Η ερευνήτρια και συγγραφέας στις σελίδες 40 και 41 δημοσιεύει το ερευνητικό άρθρο της με σχολιασμό, «Τρία αθησαύριστα κείμενα του Μανόλη Αναγνωστάκη». «…. Σαν ένα δελτάριο σε φίλους». Παράλληλα, η καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση Αλεξάνδρα Μπουφέα, αναδημοσιεύει απόσπασμα από τις «Αποχρώσεις Α΄» και «Αποχρώσεις Β΄» και το ποίημα «Ιστορία», από το αθηναϊκό περιοδικό «Νεανική Φωνή» τχ.5/Ιούλιος 1944, σ.200. Άρα και σε αυτήν την περίπτωση, η δική μου πρόσφατη αναδημοσίευση από τα «Φιλολογικά Χρονικά» και τα «Ελεύθερα Γράμματα» δεν ήταν άγνωστη-τουλάχιστον- στους σταθερούς αναγνώστες των εφημερίδων «Τα Νέα», της «Εποχής» και της «Αυγής» αντίστοιχα.

      Ξεφυλλίζοντας τις παλαιές αυτές εφημερίδες και ανακαλύπτοντας την παράλειψή μου, στο τι είχε προηγηθεί, επανορθώνω κοινοποιώντας τα στοιχεία για τους αναγνώστες των Λογοτεχνικών Πάρεργων.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου 2024.       

Μανόλης Αναγνωστάκης, μικρό ανθολόγιο

 

ΜΙΚΡΟ  ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

      ΜΑΝΟΛΗ   ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ

         Στο τρίτο αυτό συνεχόμενο σημείωμα για τον ποιητή, εκδότη και ανθολόγο Μανόλη Αναγνωστάκη, μεταφέρω-αντιγράφω ενδεικτικά ποιήματά του και παράλληλα, δίνω συμπληρωματικά στοιχεία για το έργο του και τα βιβλία που εμπεριέχουν ποιήματά του. Σαν μία μορφή έμμεσης εργογραφίας και βιβλιογραφίας της καθόλου ποιητικής του παρουσίας. Ανθολογήσεις των συλλογών-οι οποίες κυκλοφόρησαν μέχρι σήμερα και γνωρίζω- και δημοσιευμένων άρθρων τα οποία αναφέρονται στις πρώτες ποιητικές του εμφανίσεις. Δίνω πρώτο στην σειρά το πρωτόλειο εφηβικό ποίημά του στο πειραιώτικο περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα», το οποίο δεν περιλαμβάνεται στο επίσημο corpus του. Κατά την μεταφορά των ποιημάτων διατηρώ την ορθογραφία και την διάταξη που τα διαβάζουμε στα εκάστοτε βιβλία. Οι πρώτες αυτές ποιητικές του μονάδες, όπως και τα άλλα δύο αφηγήματά του και το μοναδικό διήγημά του τα οποία αντέγραψα στα προηγούμενα σημειώματά μου, δεν περιλαμβάνονται στην τελική έκδοση των συγκεντρωμένων συλλογών του. Στο νέο αυτό σημείωμα για τον ποιητή προερχόμενο από την συμπρωτεύουσα, στρατευμένο στους δημοκρατικούς πολιτικούς αγώνες, ποιητή καθαρού πολιτικού λόγου, στηρίζομαι στον τόμο Μανόλης Αναγνωστάκης, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1941-1971 των εκδόσεων Νεφέλη, Αθήνα 2000, χωρίς να αγνοώ και τις άλλες ανθολογήσεις του από άλλους εκδοτικούς οίκους και ανθολόγους επιμελητές και κριτικούς που γνωρίζω και τις μνημονεύω. Αναφέρω επίσης, και έναν μικρό κατάλογο βιβλίων τα οποία περιλαμβάνουν ποιήματά του.  

         1870- 1942

ΑΠΟΨΕ, όπως καθόμαστε, μιά διάθεση ρομαντική,

δεν ξέρω πώς, στην ίδια όλους μας συνεπήρε δίνη.

«Πανσέληνος», το ημερολόγιο έγραφε: λέξη μαγική!

και ξαπλωμένοι, ο ένας κοντά στον άλλο, είχαμε μείνει

και το ρολόϊ στο χέρι μας πρόσμενε τη σελήνη.

 

Κι’ εκείνη εφάνη κάποτε, πίσω από τα σκιερά βουνά

και της κιθάρας το απαλό την υποδέχτη χάδι.

Ένας εστέναζε βαθειά, κάποιος άλλος ζητούσε να

δακρύση, όπως εταίριαζε στο διάφανο σκοτάδι,

και τρίτος εψιθύριζε στίχους του Βασιλειάδη…., σελ. 148

--   

          Π Ο Ι Η Τ Ι Κ Η

-Προδίδετε πάλι την Ποίηση, θα μου πείς,

Την ιερότερη εκδήλωση του Ανθρώπου

Τη χρησιμοποιείτε πάλι ως μέσον, υποζύγιον

Των σκοτεινών επιδιώξεών σας

Έν πλήρει γνώσει της ζημιάς πού προκαλείτε

Με το παράδειγμά σας στους νεώτερους.

 

-Το τί δ έ ν πρόδωσες ε σ ύ να μου πείς

Εσύ κι οι όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια,

Ένα προς ένα τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας

Στις διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια

Και μείνατε χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς

     αφτιά

Ν’ ακούτε, με σφραγισμένα στόματα και δε μι-

    λάτε.

Για ποιά ανθρώπινα ιερά μας εγκαλείτε;

 

Ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι, θα πείς.

Έ ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες.

 

Σαν  π ρ ό κ ε ς  πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

 

Νά μήν τίς παίρνει ο άνεμος.  σελ. 159.

--

          ΑΠΟΛΟΓΙΑ  ΝΟΜΟΤΑΓΟΥΣ

Γράφω ποιήματα μέσα στα πλαίσια πού ορίζουν

    οι υπεύθυνες υπηρεσίες

Πού δεν περιέχουν τη λέξη: Ελευθερία, τη λέξη:

     Δημοκρατία

Δεν φωνασκούν: Κάτω οι τύραννοι ή: Θάνατος

      στούς προδότες

Πού παρακάμπτουν επιμελώς τα λεγόμενα φλέγον-

     τα γεγονότα

γράφω ποιήματα άνετα και αναπαυτικά για όλες

     τίς λογοκρισίες

Αποστρέφομαι τετριμμένες εκφράσεις όπως: σαπί-

     λα ή καθάρματα ή πουλημένοι

Εκλέγω σε πάσα περίπτωση την αρμοδιότερη λέξη

Αυτή που λέμε «ποιητική»: στιλπνή, παρθενική,

     ιδεατώς ωραία.

 

Γράφω ποιήματα πού δεν στρέφονται κατά της

     καθεστηκυίας τάξεως.  σελ. 165.

--

          ΟΛΟ  ΚΑΙ  ΠΙΟ  ΓΥΜΝΑ…

Όλο και πιό γυμνά

Όλο και πιό άναρθρα

Όχι πιά φράσεις

Όχι πιά λέξεις

Γραμμάτων σύμβολα

Αντί για την πόλη η πέτρα

Αντί για το σώμα το νύχι

Ακόμα πιό πολύ: μιά αιμάτινη

Σκοτωμένη κηλίδα

Πάνω στο μικροσκόπιο.  σελ. 148

--

          ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

Οι πολιτείες ήτανε λευκές, οι νύχτες φορτωμένες

          βαριές αναμνήσεις

Θολά προμηνύματα για κάποια μακρινά κι αναπό-

     τρεπτα ταξίδια

Τώρα πιά δε φωνάζω τώρα πιά δε σκέφτομαι κάτι

      σταμάτησε μέσα μου

Μπορώ να δω τη μορφή μου στο καθρέφτη’ μπο-

    ρώ να διακρίνω μιά μάσκα χλωμή κι ολότελα

     ξένη.

 

Θα ‘ρθω μιά μέρα, γυμνός απ’ αγάπη και μίσος

Αλύγιστος κι αδυσώπητος, μ’ οδηγό τη σιωπή μου

     και σύντροφο.

Φίλε: αν νομίζεις πώς δεν ήρθα πάλι αργά, δείξε

     μου κάποιο δρόμο

Εσύ πού ξέρεις τουλάχιστον πώς γυρεύω ένα τι-

     ποτα για να πιστέψω πολύ και να πεθάνω.  σελ. 22.       

--

           ΚΑΤΩ  ΑΠ’ ΤΙΣ ΡΑΓΕΣ…..

Κάτω απ’ τις ράγες του τραίνου

Κάτω από τις γραμμές του βιβλίου

Κάτω από τα βήματα των στρατιωτών

 

Όταν όλα περάσουν- πάντα σε περιμένω.

 

Πέρασαν από τότε πολλά τραίνα

Κι άλλα πολλά βιβλία θα διαβαστούν

Κι άλλοι στρατιώτες το ίδιο θα πεθάνουν.

 

Κάτω από κάθε τι πού σού σκεπάζει τη ζωή

Όταν όλα περάσουν….

Σε περιμένω.   σελ. 147.

--

          ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Κυριακή, Θέ μου σ’ ευχαριστούμε

Δέξου μας σαν πρόβατα στην αγκαλιά σου από-

    λωλότα

Πολύ αμαρτήσαμε Κύριε, πολύ αδικήσαμε

Σαν άπιστοι θρηνούμε για τα επίγεια αγαθά μας

Λησμονήσαμε την αιωνίαν Άνοιξη του Παραδείσου

Στον Οίκο σου δεόμεθα συγχωρηθήναι ημάς

Σήμερα Κυριακή τάς εντολάς σου ενθυμούμενοι

Μη μας εγκαταλείψεις Θέ μου, είς το σκότος της

     αβύσσου.

 

(Άλλωστε, λίαν προσφάτως, προσεφέραμεν

Είς αρμοδίων εντολάς υπείκοντες,

Τον οβολόν μας διά την αναστήλωσιν του Ιερού

     Ναού Σου).  σελ. 166.

--

          ΕΣΥ  ΜΟΝΟ  ΤΟ  ΞΕΡΕΙΣ….

Εσύ μόνο το ξέρεις

Πώς χάνεσαι τώρα πώς βουλιάζεις

Μέσα στα ωραία χρόνια στ’ άσπρα πουκάμισα.

Στ’ άσπρα χαμόγελα στ’ άσπρα καινούργια βιβλία.

 

Εσύ μόνο το ξέρεις πώς βουλιάζεις

Μές στα καινούργια ρούχα στους φρέσκους δρόμους

Στα χειροκροτήματα όταν περνάς

Στους ευγενείς ψιθύρους που πληθαίνουν μπρός σου.

 

(«Πλήθος ενέδρες της ζωής παραμονεύαν την πτώ-

     ση σου»).

 

Ενέδρες από χειροκροτήματα σαν κούφιες ριπές.   σελ. 149.

--

           ΤΟ  ΣΚΑΚΙ

Έλα να παίξουμε.

Θα σου χαρίσω τη βασίλισσά μου

(Ήταν για μένα μιά φορά η αγαπημένη

Τώρα δεν έχω πιά αγαπημένη)

Θα σου χαρίσω τους πύργους μου

(Τώρα πιά δεν πυροβολώ τους φίλους μου

Έχουν πεθάνει καιρό πρίν από μένα)

Κι ο  βασιλιάς αυτός δεν ήτανε ποτέ δικός μου

Κι ύστερα τόσους στρατιώτες τί τους θέλω;

(Τραβάνε μπρός, τυφλοί, χωρίς κάν όνειρα)

Όλα, και τ’ άλογά μου θα σ’ τα δώσω

Μονάχα ετούτον τον τρελό μου θα κρατήσω

Πού ξέρει μόνο σ’ ένα χρώμα να πηγαίνει

Δρασκελώντας τη μιά άκρη ως την άλλη

Γελώντας μπρός στις τόσες πανοπλίες σου

Μπαίνοντας μέσα στις γραμμές σου ξαφνικά

Αναστατώνοντας τις στέρεες παρατάξεις.

 

Κι αυτή δεν έχει τέλος η παρτίδα. Σελ. 114

--

          ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΠΛΗΘΩΡΑ…

Δεν υπάρχει η πληθώρα αλλά το ένα

Όχι το: έν το πάν, τα κεφαλαία γράμματα

Αυτό που λέν Αιώνιο ή Μεγάλο ή όπως αλλιώς

Δεν υπάρχει παρά ο κακοήθης όγκος στον εγκέφαλο

Το αναλλοίωτο αίμα της κυκλοφορίας

Του νευρικού συστήματος ο υψηλός τόνος

Δεν υπάρχει το σύνολο αλλά η μονάδα

Αυτή η χαίνουσα οπή που μέσα της ριζώνει

Ριζώνει ατέρμονα ο φοβερός κοχλίας

Σε μιά εγκοπή του μυστική να φυτευτεί

Ο τελευταίος σου στίχος και να μείνει.

 

Αδιάλλαχτος, απρόσιτος, έτοιμος πάντα.

Χωρίς δυνατότητες καρπού

Χωρίς δυνατότητες σήψεως. Σελ. 154

--

          ΝΕΟΙ  ΤΗΣ  ΣΙΔΩΝΟΣ, 1970

Κανονικά δεν πρέπει να ‘χουμε παράπονο

Καλή κι εγκάρδια η συντροφιά σας, όλο νιάτα,

Κορίτσια δροσερά- αρτιμελή αγόρια

Γεμάτα πάθος κι έρωτα για τη ζωή και για τη

     δράση.

Καλά, με νόημα και ζουμί και τα τραγούδια σας

Τόσο, μα τόσο ανθρώπινα, συγκινημένα,

Για τα παιδάκια που πεθαίνουν σ’ άλλην Ήπειρο

Για ήρωες πού σκοτώθηκαν σ’ άλλα χρόνια,

Για επαναστάτες Μαύρους, Πράσινους, Κιτρινω-

     πούς,

Για τον καημό του εν γένει πάσχοντος Ανθρώπου.

Ιδιαιτέρως σας τιμά τούτη η συμμετοχή

Στην προβληματική και στους αγώνες του καιρού

    μας

Δίνετε ένα άμεσο παρόν και δραστικό-κατόπιν

    τούτου

Νομίζω δικαιούσθε με το παραπάνω

Δυό- δυό, τρείς-τρείς, να παίξετε, να ερωτευθείτε,

Και να ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση.

 

(Μας γέρασαν προώρως Γιώργο, το κατάλαβες;). σελ. 167    

--

          ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΝ

Λυπηθήκαμε, ίσως, πού θα ‘φευγε μιά μέρα από

     κοντά μας

Απρόσιτος, έστω, χειρονομούσε με κινήσεις ανέλ-

     πιδες

Ίσως αξιαγάπητος, ίσως- ή μάλλον- συμπαθη-

    τικος

Μέσα σ’ εναντιότητες, σ’ αβλεψίες, μ’ αξιοπρέπεια

Με μιά χλαμύδα οδύνης ανιστόρητης

Καλλιεργώντας με σύνεση μαραμένα τριαντάφυλλα

Σε σχήμα καρδιάς ή ξεθωριασμένων αναμνήσεων.

Λυπηθήκαμε, ίσως, πού θα ‘φευγε μιά μέρα από

     κοντά μας

Τόσο μονήρης, άψογος, κύριος μέσα σε κάθε από-

    τυχία

Μ’ έναν ήχο αναπότρεπτο- ολέθριος επίλογος-

Ο τελευταίος, αναντίρρητα, μιάς παρακμής.   σελ. 72.

          ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι στίχοι αυτοί μπορεί και να ‘ναι οι τελευταίοι

Οι τελευταίοι στους τελευταίους πού θα γραφτούν

Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δεν ζούνε πιά

Αυτοί πού θα μιλούσανε πεθάναν όλοι νέοι

Τα θλιβερά τραγούδια τους γενήκανε πουλιά

Σε κάποιον άλλον ουρανό που λάμπει ξένος ήλιος

Γενήκαν άγριοι ποταμοί και τρέχουνε στη θάλασσα

Και τα νερά τους δεν μπορείς να ξεχωρίσεις

Στα θλιβερά τραγούδια τους φύτρωσε ένας λωτός

Να γεννηθούμε στο χυμό του εμείς πιό νέοι.  σελ. 99.

    Α) Τα ανθολογημένα ποιήματα προέρχονται από την έκδοση: Μανόλης Αναγνωστάκης, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1941-1971, εκδόσεις Νεφέλη, σελ. 186.  Αθήνα 2000. Το εξώφυλλο φιλοτεχνήθηκε ο Νίκος Χουλιάρας. δ΄ έκδοση αναπαραγωγή της τρίτης που έγινε από τη «ΣΤΙΓΜΗ» το 1985. Με επιμέλεια του Αιμίλιου Καλιακάτσου.

Ο τόμος Περιέχει τις εξής Συλλογές:

-ΕΠΟΧΕΣ σελίδες 9-41. Οι Εποχές αφιερώνονται «Στους Γονείς μου». Περιλαμβάνει:

-ΧΕΙΜΩΝΑΣ 1942, 9.-ΑΝΑΜΟΝΗ, 11.-ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ, 12.-ΘΑ ‘ΡΘΕΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ…, 14. -13.12.43, 16.-ΜΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ, 18.-ΟΙ ΝΙΚΗΜΕΝΟΙ, 20.-ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ, 22.- ΤΩΡΑ, 24. –ΕΠΙΤΑΦΙΟΝ, 25.- ΠΕΝΤΕ ΜΙΚΡΑ ΘΕΜΑΤΑ I,II,III,IV,V, 26.-ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΝΑ ΒΡΑΔΥ Ο ΛΟΧΙΑΣ OTTO V… Ι, ΙΙ, 31. –Ο ΠΟΛΕΜΟΣ, 35.-ΧΑΡΗΣ 1944, 37.-ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ, 39. (είναι αφιερωμένο στο Ν.Μ.).

-ΕΠΟΧΕΣ 2 σελίδες 45-67. Περιλαμβάνει 8 ποιητικές μονάδες αριθμημένες με λατινικούς αριθμούς. (I- VIII). Η ποιητική σύνθεση με νούμερο VI είναι αφιερωμένη «Στον Ηλία». Το ποίημα με νούμερο VII είναι αφιερωμένο «Στην μνήμη του Αλέξη».

-Παρενθέσεις  σελίδες 71-76. Περιλαμβάνει:

-ΤΟΠΙΟ, 71.- ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΝ, 72.- ΕΠΙΓΝΩΣΗ, 73.- ΑΝΘΡΩΠΟΙ, 74.- ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε… 1949, 76.

-ΕΠΟΧΕΣ 3 σελίδες 79—99. Περιλαμβάνει:

-Η ΑΓΑΠΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ…, 79.- ΣΚΥΦΤΟΙ ΠΕΡΑΣΑΝΕ…, 81.- ΟΧΙ ΑΠΟ ΔΩ…, 85.- ΑΡΧΙΣΕ ΜΙΑ ΣΙΓΑΝΗ ΒΡΟΧΗ…. (μετά τον τίτλο υπάρχει ως μότο «Έπεφτε μιά κίτρινη παλιά βροχή…» Γ.Κ., 87.- ΧΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΔΕΙΛΙΝΟΥ…, 89.- ΤΩΡΑ… (αφιερώνεται στο όνομα με αρχικά Γ. Α.), 91.- ΜΙΑ ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ…,92.- ΟΙ ΡΥΘΜΙΚΟΙ ΒΗΜΑΤΙΣΜΟΙ…, 93.- ΑΝ ΘΥΜΟΥΜΑΙ…, 94.- ΤΟ ΠΡΩΪ…, 95.- ΓΡΑΨΑΝΕ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ…, 96.- ΕΠΙΛΟΓΟΣ, 99.

-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ σελίδες 103-118. Περιλαμβάνει:

-ΗΡΘΕΣ ΟΤΑΝ ΕΓΩ…, 103.- ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ…, 105.- ΤΟ ΔΕΙΠΝΟ, 107.- ΕΠΡΕΠΕ… (του ποιήματος προηγείται λόγος του Ευαγγελιστή Ιωάννη «Λέγει αυτώ ο Πιλάτος: Τί εστιν αλήθεια; Και τούτα ειπών, πάλιν «εξήλθεν»…, 109.- ΕΔΩ…, 112.- ΤΟ ΣΚΑΚΙ, 114.- ΟΤΑΝ ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ…, 115.- ΚΑΘΕ ΠΡΩΙ…, 116.- ΚΙ ΗΘΕΛΕ ΑΚΟΜΗ…, 117.- ΕΚΕΙ…, 118.

-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ 2 σελίδες 123-131. Περιλαμβάνει:

-ΗΤΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙ…, 123.- Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ, 124.- ΑΝΤΙ ΝΑ ΦΩΝΑΣΚΩ…, 126.- ΟΤΑΝ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΗΣΑ…, 128.- ΜΙΛΩ…, 130.

-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ 3 σελίδες 135-156. Η Συλλογή είναι αφιερωμένη «Στη Νόρα». Περιλαμβάνει:

- ΤΩΡΑ ΜΙΛΩ ΠΑΛΙ…, 135.-ΟΙ ΣΩΣΙΕΣ, 137.-Ο ΝΕΚΡΟΣ, 139.- ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΕΡΧΟΝΤΑΙ… (αφιερώνεται «Στον Κλείτο». Είναι μάλλον ο ποιητής και μεταφραστής Κλείτος Κύρου), 141.- ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ, 142.- Η ΑΠΟΦΑΣΗ, 143.- ΣΤ’ ΑΣΤΕΙΑ ΠΑΙΖΑΜΕ…, 144.- ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΓΙΝΕ…, 145.- ΕΝΑΣ ΚΛΕΦΤΗΣ…, 146.- ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΙΣ ΡΑΓΕΣ…, 147.- ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΓΥΜΝΑ…, 148.- ΕΣΥ ΜΟΝΟ ΤΟ ΞΕΡΕΙΣ…, 149.- ΟΙ ΕΠΙΓΟΝΟΙ, 150.- ΠΑΨΑΝ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΠΙΑ…, 151.- ΤΩΡΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΟΣ ΘΕΑΤΗΣ…, 152.- ΣΕ ΤΙ ΒΟΗΘΑ ΛΟΙΠΟΝ…, 153. –ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΠΛΗΘΩΡΑ…, 154.- ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ…, 155.- ΑΦΙΕΡΩΣΗ, 156.

-Ο ΣΤΟΧΟΣ σελίδες 137-176. Περιλαμβάνει:

-Ο ΣΤΟΧΟΣ, 137.- ΠΟΙΗΤΙΚΗ, 159.-ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ…, 160. –Ο ΟΥΡΑΝΟΣ, 161.-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1969 μ.Χ., 162.- ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΝ, 164.- ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΝΟΜΟΤΑΓΟΥΣ, 165.- ΠΡΟΣΕΥΧΗ, 166.- ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ, 1970, 167.- IF…, 168.- ΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ (αφιερώνεται στον ποιητή και κριτικό «Κώστα Κουλουφάκο»), 170.- ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ*, 173

*Πρόκειται περί προσχεδίου, ως ο τίτλος, και προσφέρεται εις ελευθέραν δημοσίαν συζήτησιν. Μετά τάς ακουσθησομένας απόψεις θα γίνει τελική επεξεργασία υπό ομάδας εκρίτων Ποιητών και θα παραδοθεί είς το κοινόν προς γνώσιν και αναμόρφωσιν.

-ΚΡΙΤΙΚΗ, 175.- ΕΠΙΛΟΓΟΣ, 176.

-ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ 1971:

     Οι Εποχές γράφτηκαν από το 1941 και τυπώθηκαν τον Οκτώβριο του 1945 στη Θεσσαλονίκη. Οι Εποχές 2 γράφτηκαν στη διετία 1946-1948 και τυπώθηκαν τον Αύγουστο του 1948 στη Θεσσαλονίκη. Η χρονολογία 1943-1946 που είχε μπει κάτω από το τελευταίο ποίημα, για να υποδηλώσει έτσι η σειρά αυτή των ποιημάτων ανήκει σ’ εκείνη την περίοδο, ήταν σκόπιμα λαθεμένη και υπαγορεύτηκε από ορισμένους λόγους. Τα ποιήματα της σειράς Εποχές 3 είναι γραμμένα στα 1949-1950 και τυπώθηκαν στη Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1951. Η Συνέχεια γράφτηκε στα 1953-1954 και τυπώθηκε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1954. Και τα τέσσερα παραπάνω φυλλάδια, που κυκλοφόρησαν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, εκτός εμπορίου, περιλαμβάνονται στον τόμο Τα ποιήματα 1941-1956 (Αθήνα, Απρίλιος 1956) μαζί με τη μικρή σειρά Παρενθέσεις και τη Συνέχεια 2, γραμμένη στα 1955, και ανέκδοτη ως τότε. Η Συνέχεια 3 τυπώθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του 1962. Το μεγαλύτερο μέρος της σειράς του Στόχου δημοσιεύτηκε στην ομαδική έκδοση Δεκαοχτώ Κείμενα («Κέδρος», 1^η έκδοση Ιούλιος 1970).

     Η αρχική μορφή όλων των ήδη δημοσιευμένων ποιημάτων διατηρείται χωρίς καμιά μεταβολή ή τροποποίηση ή άλλου είδους «επεξεργασία». Σελίδα 179.

 Σημείωση:

     Ανακεφαλαιώνοντας τις μεταγενέστερες εκδόσεις, να προσθέσουμε τα εξής: την συγκεντρωτική έκδοση Θεσσαλονίκη 1971. Την έκδοση των εκδόσεων «Πλειάς» 1976, (13) 1984. Την έκδοση των εκδόσεων «Στιγμή» (4) 1985 και τέλος την τελευταία των εκδόσεων «Νεφέλη» (2) 2000. Στην αναφορά αυτή, δεν αναφέρω τις επανειλημμένες επανεκδόσεις ή ανατυπώσεις που πραγματοποιήθηκαν από τους παραπάνω εκδοτικούς. Κάτι που μας δείχνει την αγάπη του φιλότεχνου κοινού για την Ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη. Να υπενθυμίσουμε και την εξαιρετική μελοποίηση ποιημάτων του Αναγνωστάκη από τον Μίκη Θεοδωράκη. Τώρα, όσον αφορά τα ποιήματα της ενότητας του «Στόχου» να υπενθυμίσουμε ότι ο τόμος «ΔΕΚΑΟΧΤΩ ΚΕΙΜΕΝΑ» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τις εκδόσεις «Κέδρος» της αλησμόνητης εκδότριας Νανάς Καλλιανέση τον Ιούλιο του 1970. Η οποία είχε αναλάβει και την ευθύνη της έκδοσης και των επόμενων δύο τόμων «Νέα Κείμενα 1» και «Νέα Κείμενα 2», καθώς και του περιοδικού «Η Συνέχεια», πράγμα που της στοίχησε σε προσωπικό επίπεδο η δικτατορία την κυνήγησε και την φυλάκισε. Το 1994 οι εκδόσεις «Κέδρος» για να εορτάσουν τα 40 χρόνια από την ίδρυση του εκδοτικού οίκου, επανακυκλοφορούν σε πανομοιότυπη έκδοση τον τόμο των 18 Κειμένων που ήταν ήδη από καιρό εξαντλημένος. Ο τόμος αυτός των 210 σελίδων, τιμή 11 ευρώ, περιλαμβάνει 18 σύγχρονες της εποχής καταξιωμένες φωνές αντρών (15) και γυναικών (3) ποιητών, πεζογράφων, κριτικών από διάφορα μέρη της Ελλάδας και κοινοτήτων του εξωτερικού. Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρεια, Μασσαλία, Καβάλα, Πύργο, Κόρινθο, Κέρκυρα, Δωδεκάνησα κλπ. Ο τόμος τιμητικά, αρχινά με το ποίημα «ΟΙ ΓΑΤΕΣ Τ’ ΑΗ ΝΙΚΟΛΑ» του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη (Σμύρνη 1900- Αθήνα 1971). Μετά τα 18 Κείμενα, στις σελίδες 205 έως 209 δημοσιεύονται μικρά βιογραφικά και σχετική εργογραφία των μετεχόντων ελλήνων συγγραφέων. Οι συμμετέχοντες και η παρουσία τους είναι η εξής: Πρόλογος, 11. ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, ΟΙ ΓΑΤΕΣ Τ’ ΑΗ ΝΙΚΟΛΑ, 13-15.

- ΚΑΙΗ ΤΣΙΤΣΕΛΗ, Μικρός διάλογος, 17-21.-ΤΑΚΗΣ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ, Ο ηθοποιός, 23-30. –ΣΠΥΡΟΣ ΠΛΑΣΚΟΒΙΤΗΣ, ΤΟ ΡΑΝΤΑΡ, 31-49.- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ, ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ, 51-67.- ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΝΥΧΤΕΣ I, II, III, IV, V. (από το ποίημα «ΧΡΟΝΙΚΟ»), 69-78.- ΝΟΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, ΜΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ, 79-83.- ΡΟΔΗΣ ΡΟΥΦΟΣ, Ο ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ, 85-98.- ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ, Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΙΝΕΟΤΗΣ, 99-103.- ΘΕΟΦΙΛΟΣ Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ, «ΕΛ ΠΡΟΚΟΡΑΔΟΡ»,105-113.-ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ, ΑΛΛΑΞΟΚΑΙΡΙΑ, 115-120.- ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Ο ΣΤΟΧΟΣ, 121-133.- Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, ΥΠΕΡΟΨΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΗ (Ο ποιητής και  η ιστορία), 135-154.- ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ, ΑΘΩΣ, 155-172. – ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, Ο ΓΥΨΟΣ, 173-180.- ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ, ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤΟ ΒΡΑΧΟ (Απόσπασμα), 181-186- ΛΙΝΑ ΚΑΣΔΑΓΛΗ, ΣΗΜΑΤΑ ΔΙΑΒΑΣΕΩΝ, 187-188.- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΜΙΑΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΣ ΥΦΟΥΣ, 189-203. Όσον αφορά τώρα την παρουσία του Μανόλη Αναγνωστάκη και την συμμετοχή του με ποιήματα του «ΣΤΟΧΟΥ», περιλαμβάνονται τα εξής ποιήματα: «Το θέμα είναι τ ώ ρ α  τι λες»/ «1 Ποιητική»/ «2 Στο παιδί μου»/ «3 Ο ουρανός»/ «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ. Χ.»/ «5 Επιτύμβιον»/ «6 Η απόφαση»/ «8 Προσευχή»/ «9 Νέοι της Σιδώνος, 1970»/ «11 Η…»/ «12 Αισθηματικό διήγημα»* Αφιερώνεται στον Κώστα Κουλουφάκο/ «13 Κριτική»/ «14 Επίλογος» (απόσπασμα)/.

Επιπρόσθετα, να συμπληρώσουμε ακόμα, Οι εκδόσεις Μπουκουμάνη το Μάρτιο του 1973 σε Β΄ έκδοση κυκλοφορεί τον ογκώδη τόμο 535 σελίδων «ΚΑΤΑΘΕΣΗ ‘73». Ένας τόμος ο οποίος περιέχει ποιήματα, πεζά, πολιτικά κείμενα μελέτες 38 ελλήνων και ελληνίδων συγγραφέων, και ξένων. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι ο τρίτος στην σειρά (μετά την δημοσίευση ενός χειρογράφου του Γ. Σεφέρη, το ανέκδοτο κείμενο του νομπελίστα ποιητή «Σημειώσεις για μια ομιλία σε παιδιά, και, ένα χειρόγραφο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Πραγματικά χέρια» γραμμένο στον Κάλαμο το 1972 και την δημοσίευση 9 ανέκδοτων ποιημάτων του ποιητή της Ρωμιοσύνης) συμμετέχει με «ΕΞΗ ΠΟΙΗΜΑΤΑ»* [«Χάρης 1944»/ «Κι ήθελε ακόμη…»/ «Η απόφαση»/»Στ’ αστεία παίζαμε…»/ «Οι επίγονοι»/ «Νέοι της Σιδώνος, 1970»] σελ. 34-40. *Σε σημείωση της σελ. 34 διαβάζουμε: «1. Τα έξη ποιήματα του Αναγνωστάκη που δημοσιεύονται εδώ δεν είναι ανέκδοτα όπως τα υπόλοιπα κείμενα του τόμου. Ξαναπαρουσιάζονται όμως με την άδεια του ποιητή που παρόλη την προθυμία του να ανταποκριθεί στην πρόσκλησή μας δεν ήταν σε θέση να δώσει ανέκδοτη εργασία του. Όπως θα καταλάβει ο αναγνώστης η επιλογή δεν έγινε τυχαία κι ούτε τα ποιήματα αυτά είναι από τα αντιπροσωπευτικότερα του Αναγνωστάκη, αλλά τέτοια πού να εντάσσονται στο γενικό πνεύμα τούτης της έκδοσης. Το πρώτο είναι από τη συλλογή «Εποχές» (1945), το δεύτερο από τη συλλογή «Η Συνέχεια» (1954), τα επόμενα τρία από τη συλλογή «Η Συνέχεια 3» (1962) και το τελευταίο από τον «Στόχος» (πρώτη δημοσίευση: «Δεκαοχτώ Κείμενα», Κέδρος 1970). Και τα έξη υπάρχουν επίσης στη συνολική έκδοση «Τα Ποιήματα, 1941-1971» (Θεσσαλονίκη 1971).    

       Β)  Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης παρουσιάστηκε στα ελληνικά γράμματα αρκετά νωρίς, όταν οι προηγούμενες γενιές των Θεσσαλονικιών συγγραφέων είχαν κάνει ήδη αισθητή την συγγραφική τους παρουσία. Βλέπε Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Ζωή Καρέλλη, Γιώργος Βαφόπουλος, Γιώργος Δέλιος, Πέτρος Ωρολογάς, Γιώργος Θέμελης που συναπαρτίζουν μαζί με άλλους ομοτέχνους του την Λογοτεχνική Σχολή της Θεσσαλονίκης. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητής της Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς, ένας από τους αξιολογότερους. Γεννημένος στην Θεσσαλονίκη 10/3/1925- Αθήνα 23/6/2005, εμφανίστηκε νεότατος σε σελίδες των τότε λογοτεχνικών και φοιτητικών περιοδικών. Πρωτόλειες οι ποιητικές του αυτές εμφανίσεις, σποραδικές, αλλά όχι μάλλον αδιάφορες για την σύνολη βιογράφηση της ποιητικής του παρουσίας μέσα στο χρόνο, για τους ερευνητές και σταθερούς αναγνώστες του έργου του 20 χρόνια μετά την απώλειά του. Θεώρησα- και ελπίζω να μην κάνω λάθος-ότι είναι καλύτερα να διαβάζουμε τις πρώτες αυτές λησμονημένες ποιητικές ή διηγηματικές ή άλλες συγγραφικές του καταθέσεις εμείς οι νεότεροι φιλότεχνοι αναγνώστες, παρά να μένουν «καρφιτσωμένες» στις σελίδες των παλαιότερων εντύπων και ξεχασμένες στα συρτάρια των γραφείων των διαφόρων αποδελτιωτών των παλαιών λογοτεχνικών περιοδικών και  εντύπων. Ευχόμενος η αναγνωστική απόλαυση να μην είναι μόνο δική μου αλλά και των συγχρόνων αναγνωστών του ελληνικού ποιητικού λόγου. Τα κατατεθέντα αυτά πρώτα νεανικά συγγραφικά βαδίσματα του ποιητή, όπως μας είπε ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου, είναι «σιωπηρώς αποκηρυγμένα», βλέπε προηγούμενα δύο σημειώματα για τον Αναγνωστάκη στα Λογοτεχνικά Πάρεργα, στα οποία έδωσα πληροφορίες και αντέγραψα τα δύο αφηγήματά του στο περιοδικό «Φιλολογικά Χρονικά» και το μοναδικό αθησαύριστο διήγημά του στο περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα».  Ευελπιστώντας ότι με την πρωτοβουλία μου αυτή δεν παραβιάζω κλειστές λογοτεχνικές θύρες και βουλήσεις που δεν θα επιθυμούσε ο Θεσσαλονικιός μαχόμενος πάντα ενεργός πολίτης –ποιητής, να ανοιχτούν δηλαδή μετά την επίγεια απώλειά του. Τα αθησαύριστα αυτά δημοσιεύματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, τα γνώριζα από τότε σχεδόν πού ήρθα σε επαφή με την ποίησή του, όταν είχα δημοσιεύσει (τώρα και στο ιστολόγιό μου) μία μικρή μελέτη για το έργο του σε περιοδικό της Λάρισας, την «γραφή» και μία εκτενής βιβλιοκριτική για το βιβλίο του «ΥΓ.» σε αθηναϊκό περιοδικό το «ΚΛΠ. Και γράμματα και τέχνες».  Ένας αναλυτικότερος και ευρύτερος κριτικός σχολιασμός για τα δοκίμιά του, τις βιβλιοκριτικές του και την πολιτική του αρθρογραφία που είχα σχεδιάσει παλαιότερα, στην πάροδο του χρόνου και στα αδιέξοδα και τα προβλήματα της ζωής χάθηκε μέσα στο προσωπικό μου χαρτοβασίλειο. Τα ποιήματά του τα είχα πρωτοδιαβάσει από τις παλαιές εκδόσεις «Πλειάς» και είχα αποτυπώσει τις εντυπώσεις και παρατηρήσεις μου στα περιθώρια της έκδοσης, τις θετικές μου θέσεις. Προμηθευόμενος μεταγενέστερα την συγκεντρωτική έκδοση των εκδόσεων «Στιγμή» και κατόπιν «Νεφέλη», δώρισα τις προηγούμενες συγκεντρωτικές εκδόσεις και κράτησα την τελευταία του συγχωρεμένου εκδότη Γιάννη Δουβίτσα. Στο παρόν σημείωμα, μαζί με τα αναγνωρισμένα ως επίσημα από τον ποιητή συνολικά ποιήματά του, των εκδοθέντων συλλογών του, αντιγράφω πρώτο το ποίημά του με τίτλο «1870-1942», το οποίο δημοσιεύτηκε στο πειραιώτικο λογοτεχνικό περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα», τεύχος 3/ Σεπτέμβριος 1942, σελίδα 148. Το ποίημα δεν συμπεριλαμβάνεται στις μεταγενέστερες συλλογές του και επιλογές ποιημάτων του από τον ίδιο. Όπως φαίνεται στο ποιητικό του ξεσκάρτισμα κατά τα κατοπινά ωριμότερα ποιητικά του χρόνια, δεν το θεώρησε ποιητικά  ώριμο. Ποιητικοί του περίοδοι οι οποίοι βρίσκονται κάτω από την Καρυωτακικής της ποίησης ατμόσφαιρα και επιρροή, μέχρι τα ποιητικά του βαδίσματα να «κατασταλάξουν» στην πολιτική ποίηση και αναφορά. Μια και κύριο μέλημα του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, υπήρξε η άμεση σχέση και σύνδεση της ποίησης με την κοινωνία των ενεργών πολιτών. Για τον Αναγνωστάκη ο ποιητικός λόγος δεν μπορεί να είναι ξεκομμένος από την κοινωνία, τους ανθρώπους και τα όποια προβλήματά τους, πολιτικούς αγώνες και διεκδικήσεις τους. Για αυτόν τον ρόλο του ποιητή και του έργου του μας Μιλά διαρκώς. Τα πρώτα αυτά επανερχόμενος, ποιητικά του φτερουγίσματα μαζί με ορισμένα του άλλα εκείνων των χρόνων, τα άφησε στην λήθη. Το πειραιώτικο περιοδικό, δημοσιεύει το δίστροφο ποίημα των δέκα στίχων, γραμμένο στο πνεύμα και το ύφος μιάς ρομαντικής αισθηματολογίας, αλλά «μανιέρα» του παλαιότερου ποιητή των ρομαντικών χρόνων Σπυρίδωνος Βασιλειάδου (θα γράφαμε χαριτολογώντας των «σεληνιασμένων», «νυχτόβιων» ποιητών της ερωτικής αίσθησης) κάτω από τον γενικό τίτλο «ΝΕΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ» μαζί με άλλες τρείς νέες αντρικές και θηλυκές φωνές άγνωστές μας σήμερα. Ίσως, μόνο το όνομα του Παύλου Πρόγια διασώθηκε στον χρόνο από άλλες του καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ραδιοφωνικές εκπομπές, θέατρο. Οι ποιητές και τα ποιήματα είναι τα εξής: Ελένη ΓΡΑΙΚΟΥ, ΡΕΜΒΑΣΜΟΣ, (πεντάστιχο ποίημα).- Κώστας ΡΙΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ, (δίστροφη, οκτάστιχη ποιητική μονάδα).- Παύλος ΠΡΟΓΙΑΣ, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ, (τετράστιχο)- και Μανόλης ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, 1870-1942. Είναι η μοναδική εμφάνιση του Θεσσαλονικιού ποιητή στα «Πειραϊκά Γράμματα» σε αντίθεση με άλλων εκτός πειραϊκού χώρου. Μικρή αλλά σταθερή επαφή οι Θεσσαλονικείς δημιουργοί διατηρούν με τους Πειραιώτικους  πνευματικούς κύκλους, λογοτέχνες, τα λογοτεχνικά έντυπα και περιοδικά στις κατοπινές δεκαετίες, αρκετοί λογοτέχνες της Βορείου Ελλάδος όπως αντίστοιχα και Πειραιώτες, δραστηριοποιήθηκαν και εμφανίστηκαν σε έντυπα της Θεσσαλονίκης. Η δική μου γενιά των νέων Πειραιωτών άκουγε από τους παλαιότερους πειραιώτες συγγραφείς να μιλούν για τις φιλικές σχέσεις που διατηρούσαν με Μακεδόνες, Θεσσαλονικιούς συγγραφείς. Μια αναδρομή σε παλαιότερα και σύγχρονα περιοδικά και έντυπα θα μας φανερώσει τις αμοιβαίες αυτές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων και των πειραιωτών φιλολόγων και πανεπιστημιακών οι οποίοι δραστηριοποιούνται ακόμα και σήμερα στην Θεσσαλονίκη.

     Δύο χρόνια αργότερα-μετά την ποιητική παρουσίαση του Αναγνωστάκη στο πειραϊκό περιοδικό- μας πληροφορεί η καθηγήτρια στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Οντέτ Βαρών- Βασάρ, στην παρουσίασή της «Ο Αναγνωστάκης στο «ΞΕΚΙΝΗΜΑ». Λογοτεχνικό Φοιτητικό Δεκαπενθήμερο Περιοδικό του Εκπολιτιστικού Ομίλου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μέσα στα χρόνια της Κατοχής, έχουμε την καινούργια εμφάνιση του πρώτου Αναγνωστάκη. Βλέπε τις σελίδες 12-13 στο Αφιέρωμα της εφημερίδας «Η Καθημερινή»- Επτά Ημέρες, Κυριακή 4 Δεκεμβρίου 2003, Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005) «Κι εγώ μέσα σε σένα και σ’ όλους», επιμέλεια αφιερώματος Γιώργος Ζεβελάκης- Κωστής Γιούργος, υπεύθυνη «Επτά Ημερών» Ελευθερία Τραϊου. Η εμφάνιση του ποιητή και κριτικού Μανόλη Αναγνωστάκη, γίνεται με τις δύο του ιδιότητες- του ποιητή και κριτικού- που κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Έχοντας ως προμετωπίδα στην μαρκίζα του άρθρου της στίχο του Αναγνωστάκη «Χιλιάδες μικρές πυρκαγιές που πυρπολούν την ατίθαση νιότη μας», μας λέει μεταξύ άλλων η καθηγήτρια:

 « «Αρχισυντάκτης» του περιοδικού-και ψυχή του- δεν είναι κάποιος φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής, αλλά ένας φοιτητής της Ιατρικής, ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Ο μέλλων γιατρός εμπλέκεται ήδη με τη λογοτεχνία, και ειδικότερα με την ποίηση, αφού θα δημοσιεύσει στο Ξεκίνημα το πρώτο του νεωτερικό ποίημα [«Απροσδιόριστη χρονολογία», Ξεκίνημα, αρ. 3, 20 του Μάρτη 1944]. Όχι όμως μόνο. Εμπλέκεται και με την κριτική, αφού θα κρατήσει συστηματικά στο περιοδικό τη στήλη της κριτικής του βιβλίου. Οι δύο σταθερές της πνευματικής του πορείας, η ποίηση και η κριτική, εντοπίζονται ήδη στην πρώτη του νεανική απόπειρα, αυτή που σηματοδοτεί  κυριολεκτικά το Ξεκίνημά του. Υπάρχει όμως και μια Τρίτη σταθερά: η έγνοια του για το συλλογικό, η βαθιά πολιτική του στάση, πέρα από κομματικές εντάξεις, αυτή που θα τον χαρακτηρίσει σ’ όλη του τη ζωή και θα σφραγίσει το έργο του……», σελ. 12. 

Η Οντέτ Βαρών-Βασαρ, δεν δημοσιεύει κάτι από τα πρώτα του αυτά ποιητικά και κριτικά βαδίσματα, στο φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα», ακολουθώντας θα γράφαμε στο δισέλιδο κείμενό της το ποιητικό και πολιτικό πλαίσιο του ήθους του ποιητή και αριστερού ενεργού πολίτη όπως μας το όρισε σε μελέτη του ο καθηγητής Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, (βλέπε το βιβλίο του παράλληλης συνεξέτασης, «Ποιητική και Πολιτική Ηθική» Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος, Αλεξάνδρου, εκδόσεις Κέδρος 1976), μεταφέρει ορισμένες γραμμές από δύο κριτικές παρουσιάσεις του Αναγνωστάκη στο περιοδικό Ξεκίνημα. Για την συλλογή «Η Αμοργός» του Νίκου Γκάτσου και το βιβλίο «Οι Θαλασσινοί προσκυνητές» του πεζογράφου Τάσου Αθανασιάδη. Οι δύο αυτές κριτικές παρουσιάσεις του Αναγνωστάκη που δημοσιεύτηκαν στο Ξεκίνημα αριθμός 4/15-4 και  2/1-3 του 1944, περιλαμβάνονται στον τόμο Μανόλης Αναγνωστάκης, «Τα Συμπληρωματικά»- Σημειώσεις Κριτικής, εκδόσεις Στιγμή, 9, 1985, σελίδες 11-15 και 17-19 αντίστοιχα. Τα υπόλοιπα κριτικά του σημειώματα προέρχονται από το περιοδικό « Κριτική»-που εξέδωσε ο ίδιος- το περιοδικό «Διάλογος», τις «Εποχές», το περιοδικό «Η Συνέχεια» και τρία από την εφημερίδα «Η Αυγή» που υπήρξε τακτικός συνεργάτης, και υποψήφιος βουλευτής του αριστερού ανανεωτικού κόμματος. Τον τόμο αυτόν των 176 σελίδων έχει υπόψη της και η καθηγήτρια παράλληλα με το περιοδικό. Το άρθρο της στο αφιέρωμα «Επτά Ημέρες» της Καθημερινής συνοδεύεται από δύο φωτογραφίες του ποιητή από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη, ένα εξώφυλλο του φοιτητικού περιοδικού (ως μηνιαίο) και μικρά αποσπάσματα από μελέτες του Αλέξανδρου Αργυρίου και Παναγιώτη Μουλλά. Έχει δίκιο η Οντέτ Βαρών όταν μας επισημαίνει ότι ο Αναγνωστάκης επιλέγει να μεταφέρει τις δύο αυτές κριτικές του, θεωρώντας τες ως τις αντιπροσωπευτικότερές του, του 1944. Ας μην λησμονούμε, ότι το όνομα του ποιητή απουσιάζει από το τελευταίο τεύχος του Ξεκινήματος. Γράφει η Οντέτ Βαρών:

«Από το τελευταίο τεύχος του περιοδικού (τόμος Β΄, αρ. 1, Νοέμβρης 1944) λείπει το όνομα του Αναγνωστάκη ως αρχισυντάκτη, και το εκδοτικό σημείωμα υπογράφεται από τον Πάνο Δημητρίου, τον γραμματέα της ΕΠΟΝ Μακεδονίας. Στο σημείωμα αυτό δηλώνεται πώς το περιοδικό πρέπει να αλλάξει εντελώς πνεύμα «να μην είναι τ’ όργανο ενός κύκλου, μιάς κλειστής ομάδας διανοουμένων» αλλά να αφορά όλη τη νεολαία, ούτε καν μόνο τη φοιτητική, αλλά «οι νέοι εργάτες κι υπάλληλοι και τα παιδιά της αγροτιάς πρέπει να νιώσουν το Ξεκίνημα σαν δικό τους». Εννοείται πώς ήταν ο καλύτερος τρόπος να κλείσει το περιοδικό.» Και συνεχίζει παρακάτω: «Ο Μ. Αναγνωστάκης δεν σχολίασε ποτέ την απομάκρυνσή του από το περιοδικό. Η ιστορία του όμως στο Ξεκίνημα αποτυπώνει ίσως την πρώτη βαθιά ρωγμή στη σχέση του με την επίσημη αριστερά, αυτή που θα οδηγήσει στη διαγραφή του από το ΚΚΕ, λίγα χρόνια αργότερα. Χαρακτηριστικό της στάσης του είναι πώς όταν το Στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης τον καταδικάζει εις θάνατον το 1949, εκείνος αρνείται να ομολογήσει τη διαγραφή του «που ασφαλώς θα απέτρεπε την καταδίκη του σε θάνατο». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης παρέμεινε πάντοτε ενεργός και αριστερός διανοούμενος, παρά την τραυματική του εμπειρία με τους επίσημους φορείς της αριστεράς. Η στάση του ήταν εμβληματική μιας εποχής και ενός ήθους, που με τον θάνατό του πλησιάζει περισσότερο προς το τέλος της.», σελ. 13.

     Κοντά στα ονόματα του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στο περιοδικό Ξεκίνημα, αναγνωρίζουμε και τον ποιητή και φιλόλογο Σταύρο Βαβούρη, τον ποιητή και κριτικό από τον Πύργο Τάκη Σινόπουλο, την σουρεαλίστρια ποιήτρια και τεχνοκριτικό Ελένη Βακαλό, ιδρύτρια μαζί με τον εικαστικό σύζυγό της Γιώργο της «Σχολής Βακαλό». Όλοι τους εκφραστές του νέου μοντέρνου ελληνικού ποιητικού λόγου, ο οποίος έρχεται να αντικαταστήσει τις παλαιότερες ποιητικές φόρμες και ρυθμικές, θεματολογίες των προγενέστερων ελληνικών ποιητικών γενεών. Την ποιητική αυτή αλλαγή της τεχνικής και νοοτροπίας διείδε και ακολούθησε μεταγενέστερα και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, απαρνούμενος τα πρώτα του νεανικά ποιητικά ίχνη όπως είναι και η εμφάνισή του στο περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα». Την άμεση και άρρηκτη σχέση της Ποίησης με την Πολιτική Δημοκρατία, της Πολιτικής εν γένει και του Πολιτισμού ο Αναγνωστάκης υποστήριξε σθεναρά και την εκφράζει και διατυπώνει πέρα από την ποίησή του, και στην σύναξη άρθρων του για τον Πολιτισμό, την Αριστερά και την Τέχνη που δημοσίευσε στο διάστημα 1946-1977. Βλέπε το βιβλίο του «ΑΝΤΙΔΟΓΜΑΤΙΚΑ» ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ 1946-1977, εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα, 9, 1985 στην σειρά «Προβλήματα Πολιτικής και Κουλτούρας» σελίδες 230, δραχμές 620.

Το αφιέρωμα της «Καθημερινής»- ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ περιλαμβάνει επίσης: - «Τη Βραζιλία, βέβαια. Γιατί δεν θυσιάζει το θέαμα….» Είναι από ραδιοφωνική συνέντευξη του «ποδοσφαιρόφιλου» ιατρού ποιητή στους ποιητές Κώστα Γκιμοσούλη και Γιάννη Κοντό στο Α’ Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Σελ. 2-5. Στην 5 σελίδα αναδημοσιεύεται απόσπασμα του Μ. Αναγνωστάκη με το ψευδώνυμο  «Αλ. Καμής» σε άρθρο του στην «Αυγή» Κυριακή 28/10/1984.  «Το ποδόσφαιρο που αγαπήσαμε». Και απόσπασμα από μία επιστολή του ποιητή Μίλτου Σαχτούρη της 6/3/1963. (το ψευδώνυμο «Αλ. Καμής» παραπέμπει στον υπαρξιστή γάλλο γνωστό νομπελίστα συγγραφέα Αλμπέρτ Καμύ). - Ο Γιώργος Ζεβελάκης υπογράφει τα «Βιογραφικά του ποιητή στις σελίδες 6-8. Μια χρονολογική «σκαλωσιά» των χρόνων της ζωής και της δημιουργίας του. Στην σελίδα 8 έχουμε και πάλι από το αρχείο του Γ. Ζεβελάκη, απόσπασμα Μαρτυρίας του Μ. Αναγνωστάκη. Ακολουθούν, ο πεζογράφος Τάσος Χατζητάτσης δημοσιεύει το άρθρο «Το χρέος και ο λόγος» σελ. 9-11.  Στις ίδιες σελίδες έχουμε κρίσεις του Ξενοφών Α. Κοκόλη από μελέτη του για τον ποιητή και ο Γ. Ζ. παρουσιάζει το ποίημα «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1969 μ.Χ.». Έπεται το άρθρο της Οντετ Βαρών- Βασάρ, σ.12-13. Ο πειραιώτης καθηγητής και ερευνητής Μιχάλης Γ. Μπακογιάννης, μας παρουσιάζει «Το περιοδικό «Κριτική». Ένα πρωτοποριακό άνοιγμα στην ξένη λογοτεχνία, σελ. 14-15. Ο πειραιώτης φιλόλογος έχει ασχοληθεί-αποδελτιώσει το περιοδικό που εξέδωσε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Βλέπε: Μιχάλης Γ. Μπακογιάννης, «Το περιοδικό «Κριτική» (1959-1961). Μια δοκιμή ανανέωσης του κριτικού λόγου» εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004, τόμοι δύο. Εμβόλιμα δημοσιεύονται και δύο μικρά αποσπάσματα  από κρίση του Κίμωνα Φράιερ στο περιοδικό «Εποπτεία» και του καθηγητή Νάσου Βαγενά από την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής». Ο Γιώργος Ζεβελάκης μας παρουσιάζει Μια ραδιοφωνική συνέντευξή του με τον Μανόλη Αναγνωστάκη. Τίτλος «Η Χαμηλή Φωνή. Μια πράξη αλληλεγγύης και προσφοράς», σελ. 16-18. Αναφέρεται ο ποιητής στην Ανθολογία του «Η Χαμηλή Φωνή», Τα λυρικά μιάς περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς. Μια προσωπική Ανθολογία του Μ. Αναγνωστάκη, εκδόσεις Νεφέλη. Η ποιητική Ανθολογία ακούστηκε σε μια σειρά 20 εκπομπών από το ραδιοσταθμό του Ηρακλείου Κρήτης το 1987. Ενώ, δημοσιεύεται και απόσπασμα του λόγου του ποιητή από την εκπομπή «Παρασκήνιο» του 1983.- Ο Κωστής Λιόντης υπογράφει το κείμενο «Ο θείος Λένον που σ’ όλα απαντά», σελ. 18-21. Το Αφιέρωμα περατώνεται με τις σελίδες 22-23 όπου ο ποιητής γράφει τα «Αυτοσχόλια σε τέσσερα ποιήματα».

Σημείωση:

     Να σχολιάσουμε ότι ο Μανόλης Αναγνωστάκης δεν χρησιμοποιεί συχνά σημεία στίξης στα ποιήματά του, πχ. κόμμα, αντίθετα βλέπουμε στους κεντρικούς τίτλους των ποιημάτων του, ο κεφαλαίος τίτλος της ποιητικής μονάδας είναι σαν να μην τελειώνει συνήθως ακολουθούν τελείες (……..). Αυτή η «συνήθεια» του ποιητή θεωρώ δεν είναι τυχαία. Ενδέχεται να αφήνει ανοιχτό το θέμα του τίτλου.

   Γ). Εκτός από την συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη από τις εκδόσεις «Νεφέλη», οφείλουμε να έχουμε υπόψη ακόμα και τις εξής εκδόσεις. 

Πρώτον, ο ποιητής εξέδωσε το βιβλίο του με πρόζα, «Το Περιθώριο ’68-69», εκδόσεις Πλειάς, Αθήνα, 12, 1979, σ. 44, δρχ. 70. Είναι όπως διαβάζουμε: «Όλα τα κομμάτια που περιλαμβάνονται σ’ αυτό το βιβλίο γράφτηκαν τους τελευταίους μήνες του 1968 και τους πρώτους του 1969. Σε πολύ περιορισμένο αριθμό δαχτυλογραφημένων αντιγράφων κυκλοφόρησαν τον ίδιο χρόνο (1969) και διαβάστηκαν από φίλους». Μικρές κειμενικές καταθέσεις και σκέψεις για την ποίηση, την τέχνη και την γραφή. 

Δεύτερον, το 1983 κυκλοφόρησε σε ιδιωτική έκδοση σε 100 αντίτυπα εκτός εμπορίου το ΥΓ.. Σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, το 1992 από τις εκδόσεις Νεφέλη κυκλοφόρησε εκ νέου, το ΥΓ.  στο εμπόριο, σελίδες 40, τις διορθώσεις έκανε η Αρετή Μπουκάλα και η τιμή του ήταν 1048 παλαιές δραχμές. Οι μικρές σύντομες, μιάς γραμμής ή και μισής αυτές ρήσεις του Μανόλη Αναγνωστάκη, είναι λιλιπούτεια σπαράγματα του λόγου και των σκέψεών του για την ποίηση, την ζωή, την τέχνη, σπινθηροβόλα πλάνα, σχολιασμοί στο περιθώριο της ποίησης, φευγαλέα αγγίγματα χαμένων οραμάτων, ονείρων, σκέψεων. Το μικρό αυτό βιβλιαράκι αγαπήθηκε και προσέχθηκε από το αναγνωστικό κοινό της ποίησης και του Αναγνωστάκη. Είναι το απόσταγμα του οίνου του γλυκόπικρου κρασιού της ποίησής του και των χρόνων του.

      Τώρα, στα κατοπινά χρόνια κυκλοφόρησαν τρείς ακόμα τόμοι ανθολογήσεων των ποιητικών του συλλογών.

Α) το 1987 το λογοτεχνικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» κυκλοφορεί μαζί με το τεύχος του και ένα μικρού μεγέθους (καρφίτσα) βιβλιαράκι 30 σελίδων. Με τίτλο Μανόλης Αναγνωστάκης, «αυτό-ανθολογούμενος»,  (με ένα σημείωμα του Ξ. Α. Κοκόλη), Θεσσαλονίκη 1987. Το μιάς σελίδας σημείωμα –της πρώτης-που ανοίγει την αυλαία της η έκδοση, φέρει την υπογραφή του καθηγητή και δοκιμιογράφου Ξενοφών Α. Κοκόλη από την Θεσσαλονίκη, αναφέρεται «για την αυτοανθολόγηση, γενικά (σημειώσεις υπό διαμόρφωση).  Τα ποιήματα προέρχονται από τις συλλογές: «Από Τα ποιήματα 1941- 1971, γ΄ έκδοση 1985. [Ι (εποχές, 2)./ VII (εποχές 2) Στη μνήμη του Αλέξη/ VIII (εποχές 2)  «Έφυγαν όλοι μακριά. Κι όμως δεν πάει καιρός πολύς»/ Η ΑΓΑΠΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ… (εποχές 2)/ ΗΡΘΕΣ ΟΤΑΝ ΕΓΩ… (Η συνέχεια)/ Έπρεπε… (Η συνέχεια)/ ΟΤΑΝ ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ… (Η συνέχεια)/ ΚΙ ΗΘΕΛΕ ΑΚΟΜΗ… (Η συνέχεια)/ ΑΝΤΙ ΝΑ ΦΩΝΑΣΚΩ… (Η συνέχεια 2)/ ΤΩΡΑ ΜΙΛΩ ΠΑΛΙ… (Η συνέχεια 3)/ ΟΙ ΕΠΙΓΟΝΟΙ (Η συνέχεια 3)/ ΠΑΨΑΝ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΠΙΑ… (Η συνέχεια 3)/ ΤΩΡΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΟΣ ΘΕΑΤΗΣ… (Η συνέχεια 2). Και Από Το περιθώριο ’68-’69, β΄ έκδοση 1985.- «Τώρα μπορεί πια ο καθένας να μιλά και κυρίως να γράφει,»- «Όλοι αυτοί οι πολεοδόμοι, φιλόσοφοι, οικονομολόγοι..»- «Ο Γ. Χ. το πλουσιόπαιδο, που παντρεύτηκε φοιτητής στην Κατοχή τη Βάσω…» - «Πρόσκληση γραπτή να συναντηθούν οι παλιοί συμμαθητές»- «Όταν έγραφα το στίχο.»- ‘Είχαμε ραντεβού με τον Βαμβακά, στις εννιά παρά είκοσι,». Και Από την ιδιωτική έκδοση του 1983, την συλλογή Υ.Γ. πέντε δύστυχες ρήσεις του.

 Β)  δεύτερη ανθολόγηση της ποίησής του έχουμε από την σειρά «Ανθολόγος Ερμής. Επιλογές από τους νεοέλληνες ποιητές» του εκδοτικού οίκου «Ερμής» νούμερο 22, Αθήνα, 11, 2000, σελ. 170, τιμή 3120 παλαιές δραχμές. Ο τίτλος είναι Μανόλης Αναγνωστάκης ΟΜΩΣ ΓΙΑΤΙ ΞΑΝΑΓΥΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΚΟΠΟ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΠΟ. Την Επιμέλεια και την Ανθολόγηση έκανε και επιμελήθηκε ο συγγραφέας Μάρκος Μέσκος, ο οποίος γράφει την Εισαγωγή και το Βιογραφικό Σημείωμα. Το εξώφυλλο κοσμεί σχέδιο του τηνιακού μαρμαρογλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Ο τόμος συμπεριλαμβάνει ποιήματα από όλες του τις ποιητικές συλλογές [ Εποχές 1941-1944/ Εποχές ΙΙ, 1946-1948./ Εποχές ΙΙΙ, 1949-1950. / Η Συνέχεια,1953-1954. / Παρενθέσεις, 1955. / Η Συνέχεια ΙΙ, 1955./ Η Συνέχεια ΙΙΙ, 1962. / Ο Στόχος,1970. Και επιπρόσθετα από τα δύο τελευταία του Το Περιθώριο, 1968-69. Και Υ.Γ., 1983.  Η φροντισμένη και επιμελημένη αυτή ανθολόγηση ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη, -η οποία τυπογραφικά ακολουθεί την μετατροπή του πολυτονικού στο μονοτονικό σύστημα γραφής- συμπληρώνεται με μία ευρεία «Επιλογή Βιβλιογραφίας για το έργο του Μ. Αναγνωστάκη» σελίδες 20-25.  Είναι «Επιλογή του επιμελητή από το «Σχεδίασμα Βιβλιογραφίας Μ. Αναγνωστάκη» του Δημήτρη Δασκαλόπουλου στο Αντί, περ. Β, τχ. 527-528, 30 Ιουλίου 1993. 

Γ) τέλος τρίτη ποιητική ανθολόγηση του Μανόλη Αναγνωστάκη, έχουμε από την πολύ ωραία και φροντισμένη σειρά «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ» της εφημερίδας «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Η εξαιρετική αυτή σειρά εντάσσει στην παρουσίασή της και τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, Την Επιλογή και Ανθολόγηση είχε ο ποιητής, κριτικός και μεταφραστής Παντελής Μπουκάλας. Δες ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Ο τόμος των 120 σελίδων συνοδεύεται και με cd. Όπου ο ποιητής απαγγέλει ποιήματά του. Ο τίτλος είναι ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ. ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ. Την εκδοτική επιμέλεια είχε ο Βασίλης Μηνακάκης, την γραφιστική επιμέλεια ο Σωτήρης Λαγός και τις τυπογραφικές διορθώσεις ο Δημήτρης Αλεξάκης. Η Ανθολόγηση περιλαμβάνει ποιήματα από όλες τους τις ποιητικές συλλογές και τις δύο του τελευταίες όπως και εκείνη των εκδόσεων «Ερμής». Ο Παντελής Μπουκάλας στο «ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΜΕΝΕ ΝΑ ΘΕΤΕΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ» σελίδες 13-55, μας δίνει μία εξονυχιστική ανάλυση της φιλοσοφίας και των ποιητικών στόχων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη και της σύνολης πορείας του. Το «Εκόμισε εις την Τέχνη» (το γνωστό Καβαφικό) που επεξεργάζεται και διερευνά του Μ. Αναγνωστάκη, που υπογράφει ο κριτικός Παντελής Μπουκάλας, υποστυλώνεται με στοιχεία και πληροφορίες από πλήθος κριτικών και μελετητών που ασχολήθηκαν με τον Αναγνωστάκη στο κάτω μέρος των σελίδων του πολυσέλιδου κειμένου του Ανθολόγου.

Δ) Άφησα τελευταία την Ανθολόγηση της σειράς «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ» ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ- ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ, των εκδόσεων Σοκόλη, Αθήνα 1990. Τόμος Ε΄ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ. Την επιμέλεια του παρόντος τόμου είχε ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου. Η σειρά αυτή, που κυκλοφόρησε ο εκδότης Παναγιώτης Γ. Σοκόλης, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1982, κατόπιν το 1985 και τελευταία επανέκδοση το 1990.  Ο Ε΄ πολυσέλιδος τόμος, εύρωστος και χρήσιμος σε ποιητικό ανθολογούμενο υλικό, βιογραφικά στοιχεία και άλλες κριτικές πληροφορίες για τους ποιητές (ενδεικτική εργογραφία και βιβλιογραφία), εμπλουτίζεται πέρα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό της ζωής των λογοτεχνών και με εικόνες εξωφύλλων των βιβλίων τους και εικόνες του πολέμου και της κατοχής, και από μελέτες οι οποίες μας μιλούν για την Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά. Βλέπε τις σελίδες 620-644, τα σχετικά δημοσιεύματα του Αλέξανδρου Αργυρίου, «Σχετικότητα και Χρησιμότητα των Οριοθετήσεων», «Το πνεύμα της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής μας γενιάς», «Πολιτικά και Αισθητικά Συμφραζόμενα», «Τρείς ποιητές κι ένας κύκλος». Καθώς και των Γιώργου Π. Σαββίδη, «Το στίγμα της πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς», του κριτικού Αλέξη Ζήρα, «Όρια και Ορισμοί στην ποίηση της πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς», του Γιώργου Κεχαγιόγλου, «Θεματογραφία της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς», του κριτικού Αντρέα Μπελεζίνη, «Γλώσσα- Μορφή της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς», και τέλος του κριτικού και ιστορικού της ελληνικής λογοτεχνίας και μεταφραστή Μιχάλη Γ. Μερακλή, «Γλώσσα- Μορφή της Πρώτης Μεταπολεμικής Ποιητικής Γενιάς», κείμενα και θέσεις, απόψεις που αν προστεθούν Στην «Εισαγωγή» και τα «Γενικά Σχόλια και παρατηρήσεις για τους 47 Νεωτερικούς ποιητές της Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς» που υπογράφει ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου, έχουμε-οι αναγνώστες- μία χρήσιμη και κατατοπιστική εικόνα του κοινωνικού, πολιτικού και πνευματικού κλίματος των επιλεγμένων ποιητών και ποιητριών της Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς. Να σημειώσουμε ότι από τους 47 ποιητές οι 5 είναι γυναίκες, ενώ τρείς ποιητές κατάγονται από τον Πειραιά. [Έκτωρ Κακναβάτος, Στέλιος Γεράνης, Όλγα Βότση. Ονόματα γνωστά και αγαπημένα τα οποία ανήκουν στην καθόλου ιστορία της Πειραϊκής Σχολής της ποίησης και των γραμμάτων. Υπάρχει και η παρουσία του ποιητή Δημήτρη Παπαδίτσα ο οποίος διέμενε στον ευρύτερο πειραϊκό χώρο, την Κοκκινιά).

Παρενθετικά να σημειώσουμε, ότι έχοντας πλέον στις μέρες μας μια γενική και ευρεία εποπτεία του πολιτιστικού χώρου της Πόλης του Πειραιά και του ευρύτερου Πειραϊκού πνευματικού και ιστορικού χώρου των όμορων Δήμων, λογοτεχνών, ποιητών, πεζογράφων, διηγηματογράφων, μεταφραστών, δημοσιογράφων, θεατρικών συγγραφέων και ηθοποιών, εικαστικών, εκδοτών και διαφόρων άλλων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, μία πολιτιστική ιστορία 200 σχεδόν χρόνων, μπορούμε με άνεση να μιλάμε και να χρησιμοποιούμε τον όρο Πειραϊκή Σχολή. Θεωρώ, ότι ήταν λανθασμένη η μέχρι σήμερα «επαρχιώτικη» άποψη των παλαιότερων πειραιωτών συγγραφέων, οι οποίοι μας μιλούσαν και αναφέρονταν για «παρέα της Φρεαττύδας», για «λογοτέχνες-δημοσιογράφους των ταβερνών», για «φιλικές ομάδες πειραιωτών συγγραφέων» κλπ. περιορίζοντας την εμβέλεια των Πειραιωτών συνολικά Δημιουργών και την όποια απήχηση του έργου τους πέραν των ορίων του Πειραϊκού λιμανιού, που, το αντιμετώπιζαν, μόνο ως επίνειο της πρωτεύουσας με ότι αυτό σήμαινε και βάραινε στην Πειραϊκή συνείδηση και νοοτροπία. Μάλιστα, παρατηρώντας τα πνευματικά και συγγραφικά επιτεύγματα της δικής μου-μας γενιάς, μετά το 1974, χρονιά ορόσημο της μεταπολίτευσης  50 χρόνων μετά, μπορούμε να κάνουμε ίσως και λόγο, για Νέο Πειραϊκή Σχολή. Αλλά το ζήτημα αυτό, σηκώνει συζήτηση και εξέταση όλων των προδιαγραφών ως προς την αποδοχή του όρου του και τις συνολικές παραμέτρους της καθόλου ελληνικής γραμματείας.

      Επανερχόμενος στην Ανθολογική και Γραμματολογική σειρά των εκδόσεων Σοκόλη, ενδέχεται θα γράφαμε, ότι η θετική ιδιαιτερότητά της έγκειται στο γεγονός ότι η  Σύγχρονη αυτή Σειρά συνδέει το Ποιητικό γεγονός, την Ελληνική Ποίηση με την Ελληνική Πολιτική Ιστορία της Εποχής της που την γέννησε και την καρποφόρησε. Σχεδόν το σύνολο της ποιητικής παραγωγής και όχι μόνο της περιόδου αυτής είναι συνδεδεμένη, προέρχεται από τα χρόνια της Κατοχής, της ξένης εισβολής, του Πολέμου, των αγώνων απελευθέρωσης του ελληνικού λαού, και των χρόνων ης εμφύλιας σύρραξης. Οι έλληνες πνευματικοί δημιουργεί αποτελούν σάρκα εκ της σαρκός του ελληνικού αγωνιζόμενου λαού αυτής της περιόδου, και είναι αυτονόητο και εύλογο τα όποια έργα τους, οι όποιες συγγραφικές και καλλιτεχνικές δημιουργίες τους να έχουν αφετηρία και αιτία, τόσο των πολιτικών αντιστασιακών και πολεμικών δράσεών τους όσο και στο γεγονός των χιλιάδων απωλειών των ελλήνων συντρόφων τους ενάντια στην φασιστική λαίλαπα, των χιλιάδων νεκρών και τραυματισμένων και καταστροφών του ελληνικού  λαού, ολόκληρης της χώρας. Οι έλληνες και ελληνίδες συγγραφείς, διανοούμενοι και λόγιοι ήσαν τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε συγγραφικό πατριώτες, φανεροί ή κρυφοί μπροστάρηδες στους αγώνες ελευθέρωσης και αντίστασης. Πολλοί από αυτούς ήσαν νεαρά παιδαρέλια, έφηβοι ακόμα που βρέθηκαν μέσα στην λαίλαπα του πολέμου και της κατοχής και «υποχρεώθηκαν» να δουν τα όνειρά τους, οι φιλοδοξίες τους, οι εφηβικοί οραματισμοί τους να χάνονται και να καταστρέφονται πριν καν κοινοποιηθούν και ανθίσουν. Μια μεγάλη μερίδα από τους λογίους και διανοουμένους αυτούς εντάχθηκαν από νεαρή ηλικία-βλέπε πχ. περίπτωση Μανόλη Αναγνωστάκη- στο ΚΚΕ, στην αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ που είχε ιδρυθεί πολεμώντας τον καταχτητή. Αλλά και οι άλλοι, οι αστοί λεγόμενοι συγγραφείς και διανοούμενοι, οι κεντρογενείς που ήσαν αντίθετοι ιδεολογικά και αρνούνταν την μαρξιστική πολιτική και οικονομική ιδεολογία στάθηκαν φάροι αντίστασης και εξέφρασαν το ίδιο αγωνιστικό φρόνημα την περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι ο 13 στην σειρά παρουσίασης του έργου του στο σύνολο των 47 εν συνόλω συγγραφέων της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς του Ε΄ τόμου της σειράς των εκδόσεων Σοκόλη. Το έργο του παρουσιάζεται στις σελίδες 208 έως 225. Η παρουσία του-όπως και των υπολοίπων ποιητών- αρχινά με μικρό βιογραφικό, την σχετική εργογραφία και τα στοιχεία «Κριτικές για το έργο του», σελ, 209-210. Ακολουθούν τα Ποιήματά του, πρώτον με τον λατινικό αριθμό νούμερο VIII «Έφυγαν όλοι μακριά…» «Από τη συλλογή «Εποχές, 2» 1948.- δεύτερον τα Ποιήματα: «Όχι από δω…», «Η αγάπη είναι ο φόβος», «Οι ρυθμικοί βηματισμοί…», «Το πρωί…», «Επίλογος», «Γράψανε τ’ όνομά του…» από τις («Εποχές 3, 1951»), - «Ήρθες όταν εγώ…», «Το δείπνο», «Εδώ…» από την συλλογή («Η συνέχεια, 1954»).- «Κι ήθελε ακόμη…», «Εκεί…», «Όταν αποχαιρέτησα…», «Μιλώ…»  από («Η συνέχεια, 3» στην έκδοση «Τα Ποιήματα, 1941-1956», 1956). Ακολουθούν τα ποιήματα «Ο νεκρός», «Όλο και πιό γυμνά…», «Οι επίγονοι», από την («Η συνέχεια 3», 1962) και «Νέοι της Σιδώνος, 1970», «Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.», «Επίλογος», από («Ο στόχος», 1970). Η παρουσία του ποιητή, εκδότη και ανθολόγου, πολιτικού σχολιαστή και κριτικού Μανόλη Αναγνωστάκη, ολοκληρώνεται με τις δύο τελευταίες σελίδες με φωτογραφίες του ποιητή και φωτοτυπία της πρώτης σελίδας της παλαιάς εφημερίδα «ΤΟ ΦΩΣ» της Θεσσαλονίκης, Κυριακή 24/10/1948 που αναφέρεται στην «Η δίκη των 69 επονιτών. 8^ος στην σειρά διαβάζουμε το όνομα του Εμμανουήλ Αναγνωστάκη. Ο κεντρικός τίτλος της εφημερίδας πάνω από τις φωτογραφίες των νεαρών στην πλειοψηφία τους αγωνιστών είναι: «Εξηρθρώθη και εξουδετερώθη η συνωμοτική οργάνωσις Ε.Π.Ο.Ν.».

     Στις δικές μου αναγνωστικές έρευνες πάνω στο ποιητικό, ιδεολογικό και πολιτικό έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη, και στην επιθυμία μου από παλαιότερα, να συντάξω μία μικρή ενδεικτική Βιβλιογραφία για τον ποιητή, αποδελτίωσα ποιήματά του σε Ελληνικές Ποιητικές Ανθολογίες, αντέγραψα κρίσεις και θέσεις σε Ιστορίες της Ελληνικής Λογοτεχνίας, σε Δοκιμιακές εργασίες και διάφορα μελετήματα τρίτων, διαφύλαξα αποκόμματα από διάφορα αφιερώματα λογοτεχνικών και πολιτικών περιοδικών και εφημερίδων των χρόνων πριν και μετά τον θάνατό του. Βλέπε πχ. το αφιέρωμα στην «Πνευματική Θεσσαλονίκη» τχ. 324/15/8/1986, και τα δύο αφιερωματικά τεύχη του πολιτικού αριστερού περιοδικού «Αντί»  διπλό τεύχος 527-528/ Παρασκευή 30/7/1993.Στίς σελίδες του τεύχους 85-96 δημοσιεύεται το "Σχεδίασμα Βιβλιογραφίας Μανόλη Αναγνωστάκη" του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, και στο τεύχος 846/ Παρασκευή 1/7/2005, όπου στην σελίδες 40-42 και πάλι διαβάζουμε το κείμενο του ποιητή και ανθολόγου Δημήτρη Δασκαλόπουλου, «Η βιβλιογραφία για τον Μανόλη Αναγνωστάκη». Ένα άρθρο μπούσουλας στον τρόπο της Βιβλιογράφησής του, έστω και ενδεικτικής από εμάς τους αναγνώστες των έργων και κειμένων του, που δεν διαθέτουν τα ανάλογα υποστηρίγματα που διαθέτει παραδείγματος χάριν ο κύριος Γιώργος Ζεβελάκης με το πλούσιο αρχείο του. Ευτυχώς, όπως πολύ σωστά τελειώνει το άρθρο του ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, «Ασφαλώς η περίπτωση και η συνολική προσφορά του Μανόλη Αναγνωστάκη θα μας απασχολεί για πολλά χρόνια, μια και πρόκειται για ένα έργο που, ευτυχώς, έχει εγκαίρως παγιωθεί στην κοινή συνείδηση ως αρτιμελές, ακόμη και με τις σιωπές του.».

      Ας κλείσουμε αυτό το τρίτο αναγνωστικό σημείωμα-μικρό ανθολόγιο της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη, με ορισμένους τίτλους μελετημάτων που αναφέρονται στο έργο του, και δικά του βιβλία που γνωρίζω

-Μ.Α., ΑΝΤΙΔΟΓΜΑΤΙΚΑ. ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ 1946-1977, εκδόσεις Στιγμή 1985, σ. 230, δρχ. 620.

-Μ.Α., ΤΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ, εκδόσεις Στιγμή 1985, σ.176, δρχ. 250.

-Μ.Α., Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ. Μία απόπειρα κριτικής προσέγγισης. Δοκιμιακό σχεδίασμα του Μανόλη Αναγνωστάκη, εκδόσεις Στιγμή 1987, σ. 144, δρχ. 500.

-Μ.Α., ΕΙΜΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ. ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, πρόλογος Παντελής Μπουκάλας, «Όμως εγώ δεν παραδέχτηκα την ήττα». Επιμέλεια-επίμετρο Μισέλ Φάϊς, «ΥΓ. σ’ έναν μονόλογο».  4^η έκδοση, εκδόσεις Πατάκη 2011, σ.102, τιμή 7 ευρώ. Υπεύθυνος έκδοσης Κώστας Γιαννόπουλος, Διορθώσεις Μάριος Παρθένης- Γαρδίκης.

          Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ

-ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Η Εποχή και το Πρόσωπο, ένα πλησίασμα. Εκδόσεις Μπουκουμάνη, 1974, σ. 72 (Ανάτυπο από τον τόμο «Κατάθεση ‘73»).

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ. Αλεξάνδρου, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος, εκδόσεις Κέδρος 1976, σ. 134. Δρχ. 150.

-ΣΟΝΙΑ ΙΛΙΝΣΚΑΓΙΑ, Η ΜΟΙΡΑ ΜΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ, Συμβολή στη μελέτη της μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης στην Ελλάδα, μεταφραστική επιμέλεια Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, εκδόσεις Κέδρος 1976, σ. 160, δρχ. 250.[Τα περιεχόμενά του είναι: Εισαγωγή, Η Αντίσταση, Το Στρατόπεδο, Ειρήνη, Ήττα και Αντιήττα, Η Συνέχεια. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης αναφέρεται στις σελίδες 30, 36,37, 42, 47, 51, 55, 62, 74, 79.]

-ΆΝΝΑ ΤΖΟΥΜΑ, Ο ΧΡΟΝΟΣ- Ο ΛΟΓΟΣ. Η ποιητική δοκιμασία του Μανόλη Αναγνωστάκη μιά οπτική, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1982, σ. 66, δραχμές 150. [ Το κείμενο (σχεδίασμα του πλαισίου της ποίησης του Μ.Α.) είναι διάλεξη στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον Φεβρουάριο του 1982.)

-ΑΝΤΕΙΑ ΦΡΑΝΤΖΗ, Ούτως ή άλλως. Αναγνωστάκης, Εγγονόπουλος, Καχτίτσης, Χατζής, εκδόσεις Πολύτυπο, 1988, σ. 104, δρχ. 350.

-ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΥΛΟΥ, Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΦΑΣΣΗΣ. Λίβελλος εναντίον Μανόλη Αναγνωστάκη, εκδόσεις Πενταδάκτυλος, Αθήνα 1989, σ.38, δρχ. 250. [Διαβάζουμε στην αρχή του αντιρρητικού άρθρου: «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης ήταν δραστήριος και θερμός υποστηρικτής, ένας διαπρύσιος κήρυκας, της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.  Τεκμήρια και μαρτυρίες (επιστολές, ποιήματα κλπ.) έχουν  σωθεί αρκετά. Ο Μ. Αναγνωστάκης στη μελέτη του: «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ζωή και το έργο του. Μια πρώτη απόπειρα κριτικής προσέγγισης» (εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 1987) ουδέν αναφέρει. Σημεία των καιρών. Αλλιώς σημεία και τέρατα….»].

-ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ, ΔΟΥΚΑΡΗΣ, ΚΑΤΣΑΡΟΣ, ΚΩΣΤΑΒΑΡΑΣ, ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ, εκδόσεις Ρόπτρον 1991, σ. 260, δρχ. 1872. [Το εκτενές κείμενο του ποιητή και κριτικού Γιώργου Μαρκόπουλου, περιέχεται στις σελίδες 23-71, με τίτλο ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. «Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΟΥΜΕ ΨΗΛΑ ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΕΓΕΡΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ, ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΗΘΟΣ». Πρώτη δημοσίευση περιοδικό Θούριος τ. 104, 28/6/1979. Πολιορκία τ.7, Οκτώβριος 1979, Η Αυγή 17/4/1983.].

ΣΟΝΙΑ ΙΛΙΝΣΚΑΓΙΑ, ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Από την πορεία της ελληνικής ποίησης του 20^ου αιώνα, εκδόσεις Πολύτυπο 1992, σ. 112. Δρχ. 720. [ Βλέπε το κείμενο «Η πρώτη μεταπολεμική ποιητική γενιά: μια νέα ματιά σε παλαιότερη θεώρηση», σ.37-76.  Δες σελίδες 54, 55 και…]

-VINCENZO ORSINA, Ο ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ Η ΣΙΩΠΗ Εισαγωγή στην ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη. μετάφραση Αυγή Καλογιάννη. Πρόλογος –Επιμέλεια Αλέξης Ζήρας, εκδόσεις Νεφέλη 1995, σ. 152, δρχ. 1870. [ Αλέξης Ζήρας, Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΩΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ, 9-12.].

-ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Κριτικά κείμενα. Επιλογή- Πρόλογος ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ, εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία Κύπρος 1996, σ.312, δρχ. 3640. [ Διαβάζουμε από τον μονοσέλιδο πρόλογο του καθηγητή Νάσου Βαγενά: «Το βιβλίο αυτό είναι κάτι περισσότερο και κάτι λιγότερο από μιάν ανθολογία. Περισσότερο, γιατί περιέχει και κείμενα που δεν θα ικανοποιούσαν την έννοια του όρου ανθολόγηση’ λιγότερο, γιατί αυτά τα «εξωανθολογικά» κείμενα υπονομεύουν τον ανθολογικό χαρακτήρα του βιβλίου. Ονομάζω τον ανά χείρας τόμο επιλογή, γιατί προσπάθησα να συνδυάσω σ’ αυτόν το ανθολογικό με το ιστορικό στοιχείο: αφενός να προσδιορίσω τα, κατά τη γνώμη μου κριτήρια, σημαντικότερα κριτικά κείμενα για το έργο του Αναγνωστάκη’ και αφετέρου να εντοπίσω τα κείμενα που θα μπορούσαν να πούμε ότι αντανακλούν τη γενικότερη πρόσληψη  αυτού του έργου σε συγκεκριμένα χρονικά σημεία της πορείας του…..] Ο συνθετικός αυτός τόμος ανήκει σε μία σειρά παρόμοιων εργασιών και κριτικής οπτικής που κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό οίκο και διαπραγματεύονται κριτικά έλληνες λογοτέχνες. Υπεύθυνος σειρά ήταν ο Σάββας Παύλου. Περιλαμβάνει 37 ονόματα, από αυτά τα 5 ανήκουν σε γυναίκες κριτικούς και δοκιμιογράφους.  Ορισμένοι κριτικοί και μελετητές παρουσιάζονται με δύο τους κριτικά κείμενα, όπως ο Αλέξανδρος Αργυρίου και ο Δ. Ν. Μαρωνίτης.

-ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΟΥΛΑΣ, ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, εκδόσεις στιγμή 1998, σ.76. [τα δύο κείμενα προέρχονται από το περιοδικό Αντί και Ο Πολίτης, ενώ το τρίτο είναι Ανέκδοτο κείμενο].

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΙΠΙΝΗΣ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ένας φανατικός πεζοπόρος της ποίησης, εκδόσεις Σοκόλη, 1999, σ. 142, δρχ. 700. [περιλαμβάνει ανέκδοτα κείμενά του, δημοσιεύματα στο περιοδικό «Αντί» και από διάφορες ομιλίες του σε διάφορες περιοχές της χώρας και εποχές].

-17 ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, 17/11/- 15/12/2000. Σ. 24. Αριάδνη χώρος τέχνης. [ την Έκθεση παρουσιάζει ο δημοσιογράφος- ερευνητής Παναγιώτης Γεωργουδής. Ξεχωρίζει η Ξυλογραφία πορτραίτου του Μ. Αναγνωστάκη 2000 της Άριας Κομιανού]

-ΞΕΝΟΦΩΝ Α. ΚΟΚΟΛΗΣ, «σε τί βοηθά λοιπόν…» Η ΠΟΙΗΣΗ του ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ. Μελέτες και σημειώματα, εκδόσεις Νεφέλη 2001, σ. 184, δρχ. 4160. [Γράφει ο κυρός καθηγητής Ξ. Α. Κοκόλης: «Η σχέση μου με την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη ξεκίνησε λίγο πριν συμπληρωθεί η δεύτερη δεκαετία της ζωής μου…..]

-ΘΑΝΑΣΗΣ Ε. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΤΙΕΣ ΕΝ ΟΛΩ Αναγνωστάκης, Κύρου, Θασίτης, Χριστιανόπουλος, Ασλάνογλου, Μέσκος, Ευαγγέλου, Μάρκογλου, εκδόσεις Σοκόλη 2003, σ.214, 16, 65 ευρώ. [περιλαμβάνει πρώτες δημοσιεύσεις του κριτικού, οι εκδόσεις που αντλούνται τα ποιήματα και ευρετήριο συγγραφέων, έργων, εφημερίδων και περιοδικών.] Με ενδιαφέρον διαβάζεται και το κείμενο του Θ. Ν. Μαρκόπουλου, για τον πρόσφατα αποθανών ποιητή και πεζογράφο Πρόδρομο Χ. Μαρκόπουλο.

-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΝΟΟΥΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΝΟΟΥΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ, εκδόσεις Γαβριηλίδης 2004, σ. 234. [Ο τόμος περιλαμβάνει διάφορα κείμενα  του κριτικού Αλέξανδρου Αργυρίου σε διάφορα έντυπα για τον Μ. Αναγνωστάκη. Στην σελίδα 219 του βιβλίου, έχουμε «Βιβλιογραφία Αλέξανδρου Αργυρίου για τον Μ. Αναγνωστάκη. ΚΡΙΤΙΚΗ 5 ΚΕΊΜΕΝΑ, ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ 3 ΚΕΙΜΕΝΑ].

-ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, Το περιοδικό «Κριτική» (1959-1961). Μια δοκιμή ανανέωσης του κριτικού λόγου, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2004, σελ. 414, τιμή 18 ευρώ [Ο τόμος περιέχει Πρόλογο, Εισαγωγή και Τέσσερα Μέρη. Εντάσσεται στην Σειρά «Νέα Ελληνική Φιλολογία» ν. 4. Οι σελίδες 355 έως 396 περιλαμβάνουν γενική Βιβλιογραφία].

-ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, Η Κριτική (1959-1961) του Μανόλη Αναγνωστάκη, εκδόσεις  University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 128, τιμή 8 ευρώ. [ Η εργασία εντάσσεται στην σειρά Ευρετήρια Περιοδικών Λόγου και Τέχνης, νούμερο 6.  Υπεύθυνος σειράς Χ. Λ. Καράογλου.].

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΡΑΣ, ΕΛΥΤΗΣ- ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (Δύο ξένοι (;) στην ίδια πόλη, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2016, σ. 110, 10,6 ευρώ. Ο φιλόλογος και κριτικός Γιάννης Κουβαράς, αφιερώνει το δεύτερο μέρος του βιβλίου του σ. 59-115 «Κείμενα για τον Μανόλη Αναγνωστάκη.

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΑΛΛΑΣ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ποίηση και ιδεολογία, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2007, σ. 268, τιμή 16 ευρώ. [περιλαμβάνει Πρόλογο- Η Ποιητική διαδρομή (μια συσχέτιση Κώστα Βάρναλη-  Μ. Αναγνωστάκη)-Τα μετά Ποιητικά Συγκείμενα.-Χαίρειν- Αντί Επιλόγου- Βιβλιογραφία Αναφοράς.].

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Πέμπτη 26 Σεπτεμβρίου 2024.

Ελάχιστα πολιτικά επίκαιρα, μέσα στο πνεύμα των πολιτικών διαβασμάτων του Αναγνωστάκη.

Νίκος Ανδρουλάκης ο αναγκαίος πρόεδρος. Τον έφαγαν τον Μ. Σ. οι δεξιούληδες Μητσοτακικοί. Εκπαραθυρώθηκε κακήν κακώς το «ανερμάτιστο» πολιτικά "αμερικανάκι" που ήθελε να γίνει «χαλίφης» στην θέση του πρωθυπουργού «χαλίφη» επειδή γνωρίζει καλύτερα αγγλικά. Ψηφίζουμε για την Ελληνική Βουλή γυναίκες της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που δημόσια λένε ότι «θα απαγορεύσω στον Σ. Κ. να βγει βουλευτής ή πολιτικός στην χώρα;» Με ποιο δικαίωμα, και αυτοαποκαλείται προοδευτική και αριστερή; Και αυτή η γυναίκα είναι βουλευτής ή διετέλεσε υπουργός και πληρώνεται από εμάς τους έλληνες φορολογούμενους, έχοντας τα όποια προνόμια του βουλευτή, τον μισθό, την σύνταξη, της δίνουνε αμάξι να κυκλοφορεί, την φυλάνε, και νομοθετεί για Εμάς τους κατοίκους της δύσμοιρης αυτής πατρίδας; Όχι δεν αποτελεί εθνικό κεφάλαιο ο πετίτ Αλέξης. Αν και πρέπει να του αναγνωρίσουμε ότι με την κυβερνητική κολοτούμπα του και την συνεργασία του κατόρθωσε να φέρει το κόμμα του στην κυβερνητική εξουσία, κάτι που δεν είχαν κατορθώσει οι προηγούμενοι ηγέτες του μικρού αυτού κόμματος. Μνήμη Παύλου Μπακογιάννη. Έφυγε και ο ηθοποιός Γιάννης Μόρτζος, τον θυμάμαι στις καλλιτεχνικές συνελεύσεις του Πασόκ, καλός ηθοποιός. Από τις τελευταίες του εμφανίσεις με το δίδυμο Καφετζόπουλου και της καλής ηθοποιού «Πασόκ, ωραία χρόνια».  Έφυγε σε μεγάλη ηλικία ο ποιητής και πεζογράφος Πρόδρομος  Χ. Μάρκογλου, Από τις εκδόσεις Νεφέλη 1996, κυκλοφορεί ο τόμος ΕΣΧΑΤΗ ΥΠΟΣΧΕΣΗ, Ποιήματα 1958-1992.  Εξαιρετική δουλειά το Πεζό του «‘Ο χώρος της Ιωάννας και ο χρόνος του Ιωάννη», β΄ έκδοση, εκδόσεις Στιγμή 1985, Το «χρησιμοποίησα» σε δοκιμιακή μου εργασία. ΜΑΡΙΝΕΛΛΑ περαστικά, άντεξε.