ΜΙΚΡΟ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ
Στο τρίτο αυτό συνεχόμενο σημείωμα για
τον ποιητή, εκδότη και ανθολόγο Μανόλη Αναγνωστάκη, μεταφέρω-αντιγράφω
ενδεικτικά ποιήματά του και παράλληλα, δίνω συμπληρωματικά στοιχεία για το έργο
του και τα βιβλία που εμπεριέχουν ποιήματά του. Σαν μία μορφή έμμεσης
εργογραφίας και βιβλιογραφίας της καθόλου ποιητικής του παρουσίας. Ανθολογήσεις
των συλλογών-οι οποίες κυκλοφόρησαν μέχρι σήμερα και γνωρίζω- και δημοσιευμένων
άρθρων τα οποία αναφέρονται στις πρώτες ποιητικές του εμφανίσεις. Δίνω πρώτο
στην σειρά το πρωτόλειο εφηβικό ποίημά του στο πειραιώτικο περιοδικό «Πειραϊκά
Γράμματα», το οποίο δεν περιλαμβάνεται στο επίσημο corpus του. Κατά την μεταφορά των ποιημάτων
διατηρώ την ορθογραφία και την διάταξη που τα διαβάζουμε στα εκάστοτε βιβλία. Οι
πρώτες αυτές ποιητικές του μονάδες, όπως και τα άλλα δύο αφηγήματά του και το
μοναδικό διήγημά του τα οποία αντέγραψα στα προηγούμενα σημειώματά μου, δεν
περιλαμβάνονται στην τελική έκδοση των συγκεντρωμένων συλλογών του. Στο νέο
αυτό σημείωμα για τον ποιητή προερχόμενο από την συμπρωτεύουσα, στρατευμένο
στους δημοκρατικούς πολιτικούς αγώνες, ποιητή καθαρού πολιτικού λόγου,
στηρίζομαι στον τόμο Μανόλης Αναγνωστάκης, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1941-1971 των εκδόσεων
Νεφέλη, Αθήνα 2000, χωρίς να αγνοώ και τις άλλες ανθολογήσεις του από άλλους
εκδοτικούς οίκους και ανθολόγους επιμελητές και κριτικούς που γνωρίζω και τις
μνημονεύω. Αναφέρω επίσης, και έναν μικρό κατάλογο βιβλίων τα οποία περιλαμβάνουν
ποιήματά του.
1870- 1942
ΑΠΟΨΕ, όπως
καθόμαστε, μιά διάθεση ρομαντική,
δεν ξέρω
πώς, στην ίδια όλους μας συνεπήρε δίνη.
«Πανσέληνος»,
το ημερολόγιο έγραφε: λέξη μαγική!
και
ξαπλωμένοι, ο ένας κοντά στον άλλο, είχαμε μείνει
και το ρολόϊ
στο χέρι μας πρόσμενε τη σελήνη.
Κι’ εκείνη
εφάνη κάποτε, πίσω από τα σκιερά βουνά
και της
κιθάρας το απαλό την υποδέχτη χάδι.
Ένας
εστέναζε βαθειά, κάποιος άλλος ζητούσε να
δακρύση,
όπως εταίριαζε στο διάφανο σκοτάδι,
και τρίτος
εψιθύριζε στίχους του Βασιλειάδη…., σελ. 148
--
Π Ο Ι Η Τ Ι Κ
Η
-Προδίδετε
πάλι την Ποίηση, θα μου πείς,
Την ιερότερη
εκδήλωση του Ανθρώπου
Τη
χρησιμοποιείτε πάλι ως μέσον, υποζύγιον
Των
σκοτεινών επιδιώξεών σας
Έν πλήρει
γνώσει της ζημιάς πού προκαλείτε
Με το
παράδειγμά σας στους νεώτερους.
-Το τί δ έ ν
πρόδωσες ε σ ύ να μου πείς
Εσύ κι οι
όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια,
Ένα προς ένα
τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας
Στις
διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια
Και μείνατε
χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς
αφτιά
Ν’ ακούτε,
με σφραγισμένα στόματα και δε μι-
λάτε.
Για ποιά
ανθρώπινα ιερά μας εγκαλείτε;
Ξέρω:
κηρύγματα και ρητορείες πάλι, θα πείς.
Έ ναι
λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες.
Σαν π ρ ό κ ε ς
πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις
Νά μήν τίς
παίρνει ο άνεμος. σελ. 159.
--
ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΝΟΜΟΤΑΓΟΥΣ
Γράφω ποιήματα
μέσα στα πλαίσια πού ορίζουν
οι υπεύθυνες υπηρεσίες
Πού δεν
περιέχουν τη λέξη: Ελευθερία, τη λέξη:
Δημοκρατία
Δεν
φωνασκούν: Κάτω οι τύραννοι ή: Θάνατος
στούς προδότες
Πού
παρακάμπτουν επιμελώς τα λεγόμενα φλέγον-
τα γεγονότα
γράφω
ποιήματα άνετα και αναπαυτικά για όλες
τίς λογοκρισίες
Αποστρέφομαι
τετριμμένες εκφράσεις όπως: σαπί-
λα ή καθάρματα ή πουλημένοι
Εκλέγω σε
πάσα περίπτωση την αρμοδιότερη λέξη
Αυτή που
λέμε «ποιητική»: στιλπνή, παρθενική,
ιδεατώς ωραία.
Γράφω
ποιήματα πού δεν στρέφονται κατά της
καθεστηκυίας τάξεως. σελ. 165.
--
ΟΛΟ ΚΑΙ
ΠΙΟ ΓΥΜΝΑ…
Όλο και πιό
γυμνά
Όλο και πιό
άναρθρα
Όχι πιά
φράσεις
Όχι πιά
λέξεις
Γραμμάτων
σύμβολα
Αντί για την
πόλη η πέτρα
Αντί για το
σώμα το νύχι
Ακόμα πιό πολύ:
μιά αιμάτινη
Σκοτωμένη
κηλίδα
Πάνω στο
μικροσκόπιο. σελ. 148
--
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
Οι πολιτείες
ήτανε λευκές, οι νύχτες φορτωμένες
βαριές αναμνήσεις
Θολά
προμηνύματα για κάποια μακρινά κι αναπό-
τρεπτα ταξίδια
Τώρα πιά δε
φωνάζω τώρα πιά δε σκέφτομαι κάτι
σταμάτησε μέσα μου
Μπορώ να δω
τη μορφή μου στο καθρέφτη’ μπο-
ρώ να διακρίνω μιά μάσκα χλωμή κι ολότελα
ξένη.
Θα ‘ρθω μιά
μέρα, γυμνός απ’ αγάπη και μίσος
Αλύγιστος κι
αδυσώπητος, μ’ οδηγό τη σιωπή μου
και σύντροφο.
Φίλε: αν
νομίζεις πώς δεν ήρθα πάλι αργά, δείξε
μου κάποιο δρόμο
Εσύ πού
ξέρεις τουλάχιστον πώς γυρεύω ένα τι-
ποτα για να πιστέψω πολύ και να
πεθάνω. σελ. 22.
--
ΚΑΤΩ
ΑΠ’ ΤΙΣ ΡΑΓΕΣ…..
Κάτω απ’ τις
ράγες του τραίνου
Κάτω από τις
γραμμές του βιβλίου
Κάτω από τα
βήματα των στρατιωτών
Όταν όλα
περάσουν- πάντα σε περιμένω.
Πέρασαν από
τότε πολλά τραίνα
Κι άλλα
πολλά βιβλία θα διαβαστούν
Κι άλλοι
στρατιώτες το ίδιο θα πεθάνουν.
Κάτω από
κάθε τι πού σού σκεπάζει τη ζωή
Όταν όλα
περάσουν….
Σε
περιμένω. σελ. 147.
--
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Κυριακή, Θέ
μου σ’ ευχαριστούμε
Δέξου μας
σαν πρόβατα στην αγκαλιά σου από-
λωλότα
Πολύ
αμαρτήσαμε Κύριε, πολύ αδικήσαμε
Σαν άπιστοι
θρηνούμε για τα επίγεια αγαθά μας
Λησμονήσαμε
την αιωνίαν Άνοιξη του Παραδείσου
Στον Οίκο
σου δεόμεθα συγχωρηθήναι ημάς
Σήμερα
Κυριακή τάς εντολάς σου ενθυμούμενοι
Μη μας
εγκαταλείψεις Θέ μου, είς το σκότος της
αβύσσου.
(Άλλωστε,
λίαν προσφάτως, προσεφέραμεν
Είς αρμοδίων
εντολάς υπείκοντες,
Τον οβολόν
μας διά την αναστήλωσιν του Ιερού
Ναού Σου).
σελ. 166.
--
ΕΣΥ ΜΟΝΟ
ΤΟ ΞΕΡΕΙΣ….
Εσύ μόνο το
ξέρεις
Πώς χάνεσαι
τώρα πώς βουλιάζεις
Μέσα στα
ωραία χρόνια στ’ άσπρα πουκάμισα.
Στ’ άσπρα
χαμόγελα στ’ άσπρα καινούργια βιβλία.
Εσύ μόνο το
ξέρεις πώς βουλιάζεις
Μές στα
καινούργια ρούχα στους φρέσκους δρόμους
Στα
χειροκροτήματα όταν περνάς
Στους
ευγενείς ψιθύρους που πληθαίνουν μπρός σου.
(«Πλήθος
ενέδρες της ζωής παραμονεύαν την πτώ-
ση σου»).
Ενέδρες από
χειροκροτήματα σαν κούφιες ριπές. σελ.
149.
--
ΤΟ
ΣΚΑΚΙ
Έλα να
παίξουμε.
Θα σου
χαρίσω τη βασίλισσά μου
(Ήταν για
μένα μιά φορά η αγαπημένη
Τώρα δεν έχω
πιά αγαπημένη)
Θα σου
χαρίσω τους πύργους μου
(Τώρα πιά
δεν πυροβολώ τους φίλους μου
Έχουν
πεθάνει καιρό πρίν από μένα)
Κι ο βασιλιάς αυτός δεν ήτανε ποτέ δικός μου
Κι ύστερα
τόσους στρατιώτες τί τους θέλω;
(Τραβάνε
μπρός, τυφλοί, χωρίς κάν όνειρα)
Όλα, και τ’
άλογά μου θα σ’ τα δώσω
Μονάχα
ετούτον τον τρελό μου θα κρατήσω
Πού ξέρει
μόνο σ’ ένα χρώμα να πηγαίνει
Δρασκελώντας
τη μιά άκρη ως την άλλη
Γελώντας
μπρός στις τόσες πανοπλίες σου
Μπαίνοντας
μέσα στις γραμμές σου ξαφνικά
Αναστατώνοντας
τις στέρεες παρατάξεις.
Κι αυτή δεν
έχει τέλος η παρτίδα. Σελ. 114
--
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Η
ΠΛΗΘΩΡΑ…
Δεν υπάρχει
η πληθώρα αλλά το ένα
Όχι το: έν
το πάν, τα κεφαλαία γράμματα
Αυτό που λέν
Αιώνιο ή Μεγάλο ή όπως αλλιώς
Δεν υπάρχει
παρά ο κακοήθης όγκος στον εγκέφαλο
Το
αναλλοίωτο αίμα της κυκλοφορίας
Του νευρικού
συστήματος ο υψηλός τόνος
Δεν υπάρχει
το σύνολο αλλά η μονάδα
Αυτή η
χαίνουσα οπή που μέσα της ριζώνει
Ριζώνει
ατέρμονα ο φοβερός κοχλίας
Σε μιά
εγκοπή του μυστική να φυτευτεί
Ο τελευταίος
σου στίχος και να μείνει.
Αδιάλλαχτος,
απρόσιτος, έτοιμος πάντα.
Χωρίς
δυνατότητες καρπού
Χωρίς
δυνατότητες σήψεως. Σελ. 154
--
ΝΕΟΙ ΤΗΣ
ΣΙΔΩΝΟΣ, 1970
Κανονικά δεν
πρέπει να ‘χουμε παράπονο
Καλή κι
εγκάρδια η συντροφιά σας, όλο νιάτα,
Κορίτσια
δροσερά- αρτιμελή αγόρια
Γεμάτα πάθος
κι έρωτα για τη ζωή και για τη
δράση.
Καλά, με
νόημα και ζουμί και τα τραγούδια σας
Τόσο, μα
τόσο ανθρώπινα, συγκινημένα,
Για τα
παιδάκια που πεθαίνουν σ’ άλλην Ήπειρο
Για ήρωες
πού σκοτώθηκαν σ’ άλλα χρόνια,
Για
επαναστάτες Μαύρους, Πράσινους, Κιτρινω-
πούς,
Για τον
καημό του εν γένει πάσχοντος Ανθρώπου.
Ιδιαιτέρως
σας τιμά τούτη η συμμετοχή
Στην
προβληματική και στους αγώνες του καιρού
μας
Δίνετε ένα
άμεσο παρόν και δραστικό-κατόπιν
τούτου
Νομίζω
δικαιούσθε με το παραπάνω
Δυό- δυό,
τρείς-τρείς, να παίξετε, να ερωτευθείτε,
Και να
ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση.
(Μας γέρασαν
προώρως Γιώργο, το κατάλαβες;). σελ. 167
--
ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΝ
Λυπηθήκαμε,
ίσως, πού θα ‘φευγε μιά μέρα από
κοντά μας
Απρόσιτος,
έστω, χειρονομούσε με κινήσεις ανέλ-
πιδες
Ίσως
αξιαγάπητος, ίσως- ή μάλλον- συμπαθη-
τικος
Μέσα σ’
εναντιότητες, σ’ αβλεψίες, μ’ αξιοπρέπεια
Με μιά
χλαμύδα οδύνης ανιστόρητης
Καλλιεργώντας
με σύνεση μαραμένα τριαντάφυλλα
Σε σχήμα
καρδιάς ή ξεθωριασμένων αναμνήσεων.
Λυπηθήκαμε,
ίσως, πού θα ‘φευγε μιά μέρα από
κοντά μας
Τόσο
μονήρης, άψογος, κύριος μέσα σε κάθε από-
τυχία
Μ’ έναν ήχο
αναπότρεπτο- ολέθριος επίλογος-
Ο
τελευταίος, αναντίρρητα, μιάς παρακμής.
σελ. 72.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οι στίχοι
αυτοί μπορεί και να ‘ναι οι τελευταίοι
Οι
τελευταίοι στους τελευταίους πού θα γραφτούν
Γιατί οι
μελλούμενοι ποιητές δεν ζούνε πιά
Αυτοί πού θα
μιλούσανε πεθάναν όλοι νέοι
Τα θλιβερά
τραγούδια τους γενήκανε πουλιά
Σε κάποιον
άλλον ουρανό που λάμπει ξένος ήλιος
Γενήκαν
άγριοι ποταμοί και τρέχουνε στη θάλασσα
Και τα νερά
τους δεν μπορείς να ξεχωρίσεις
Στα θλιβερά
τραγούδια τους φύτρωσε ένας λωτός
Να
γεννηθούμε στο χυμό του εμείς πιό νέοι.
σελ. 99.
Α) Τα ανθολογημένα ποιήματα προέρχονται από την έκδοση: Μανόλης
Αναγνωστάκης, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1941-1971, εκδόσεις Νεφέλη, σελ. 186. Αθήνα 2000. Το εξώφυλλο φιλοτεχνήθηκε ο Νίκος
Χουλιάρας. δ΄ έκδοση αναπαραγωγή της τρίτης που έγινε από τη «ΣΤΙΓΜΗ» το 1985.
Με επιμέλεια του Αιμίλιου Καλιακάτσου.
Ο τόμος Περιέχει τις εξής Συλλογές:
-ΕΠΟΧΕΣ σελίδες
9-41. Οι Εποχές αφιερώνονται «Στους Γονείς μου». Περιλαμβάνει:
-ΧΕΙΜΩΝΑΣ
1942, 9.-ΑΝΑΜΟΝΗ, 11.-ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ, 12.-ΘΑ ‘ΡΘΕΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ…, 14.
-13.12.43, 16.-ΜΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ, 18.-ΟΙ ΝΙΚΗΜΕΝΟΙ, 20.-ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ,
22.- ΤΩΡΑ, 24. –ΕΠΙΤΑΦΙΟΝ, 25.- ΠΕΝΤΕ ΜΙΚΡΑ ΘΕΜΑΤΑ I,II,III,IV,V, 26.-ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΝΑ
ΒΡΑΔΥ Ο ΛΟΧΙΑΣ OTTO V… Ι, ΙΙ, 31. –Ο ΠΟΛΕΜΟΣ, 35.-ΧΑΡΗΣ 1944, 37.-ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ
ΤΡΑΓΟΥΔΙ, 39. (είναι αφιερωμένο στο Ν.Μ.).
-ΕΠΟΧΕΣ 2
σελίδες 45-67. Περιλαμβάνει 8 ποιητικές μονάδες αριθμημένες με λατινικούς
αριθμούς. (I- VIII). Η ποιητική σύνθεση με νούμερο VI είναι αφιερωμένη «Στον Ηλία». Το
ποίημα με νούμερο VII είναι
αφιερωμένο «Στην μνήμη του Αλέξη».
-Παρενθέσεις σελίδες 71-76. Περιλαμβάνει:
-ΤΟΠΙΟ, 71.-
ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΝ, 72.- ΕΠΙΓΝΩΣΗ, 73.- ΑΝΘΡΩΠΟΙ, 74.- ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ Ε… 1949, 76.
-ΕΠΟΧΕΣ 3
σελίδες 79—99. Περιλαμβάνει:
-Η ΑΓΑΠΗ
ΕΙΝΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ…, 79.- ΣΚΥΦΤΟΙ ΠΕΡΑΣΑΝΕ…, 81.- ΟΧΙ ΑΠΟ ΔΩ…, 85.- ΑΡΧΙΣΕ ΜΙΑ ΣΙΓΑΝΗ
ΒΡΟΧΗ…. (μετά τον τίτλο υπάρχει ως μότο «Έπεφτε μιά κίτρινη παλιά βροχή…» Γ.Κ.,
87.- ΧΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΔΕΙΛΙΝΟΥ…, 89.- ΤΩΡΑ… (αφιερώνεται στο όνομα με αρχικά
Γ. Α.), 91.- ΜΙΑ ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ…,92.- ΟΙ ΡΥΘΜΙΚΟΙ ΒΗΜΑΤΙΣΜΟΙ…, 93.- ΑΝ
ΘΥΜΟΥΜΑΙ…, 94.- ΤΟ ΠΡΩΪ…, 95.- ΓΡΑΨΑΝΕ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ…, 96.- ΕΠΙΛΟΓΟΣ, 99.
-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
σελίδες 103-118. Περιλαμβάνει:
-ΗΡΘΕΣ ΟΤΑΝ
ΕΓΩ…, 103.- ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ…, 105.- ΤΟ ΔΕΙΠΝΟ, 107.- ΕΠΡΕΠΕ… (του
ποιήματος προηγείται λόγος του Ευαγγελιστή Ιωάννη «Λέγει αυτώ ο Πιλάτος: Τί
εστιν αλήθεια; Και τούτα ειπών, πάλιν «εξήλθεν»…, 109.- ΕΔΩ…, 112.- ΤΟ ΣΚΑΚΙ,
114.- ΟΤΑΝ ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ…, 115.- ΚΑΘΕ ΠΡΩΙ…, 116.- ΚΙ ΗΘΕΛΕ ΑΚΟΜΗ…, 117.- ΕΚΕΙ…,
118.
-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
2 σελίδες 123-131. Περιλαμβάνει:
-ΗΤΑΝ
ΑΝΘΡΩΠΟΙ…, 123.- Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ, 124.- ΑΝΤΙ ΝΑ ΦΩΝΑΣΚΩ…, 126.- ΟΤΑΝ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΗΣΑ…,
128.- ΜΙΛΩ…, 130.
-Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
3 σελίδες 135-156. Η Συλλογή είναι αφιερωμένη «Στη Νόρα». Περιλαμβάνει:
- ΤΩΡΑ ΜΙΛΩ
ΠΑΛΙ…, 135.-ΟΙ ΣΩΣΙΕΣ, 137.-Ο ΝΕΚΡΟΣ, 139.- ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΕΡΧΟΝΤΑΙ… (αφιερώνεται
«Στον Κλείτο». Είναι μάλλον ο ποιητής και μεταφραστής Κλείτος Κύρου), 141.- ΤΟ
ΝΑΥΑΓΙΟ, 142.- Η ΑΠΟΦΑΣΗ, 143.- ΣΤ’ ΑΣΤΕΙΑ ΠΑΙΖΑΜΕ…, 144.- ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΓΙΝΕ…,
145.- ΕΝΑΣ ΚΛΕΦΤΗΣ…, 146.- ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΙΣ ΡΑΓΕΣ…, 147.- ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΓΥΜΝΑ…, 148.-
ΕΣΥ ΜΟΝΟ ΤΟ ΞΕΡΕΙΣ…, 149.- ΟΙ ΕΠΙΓΟΝΟΙ, 150.- ΠΑΨΑΝ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΠΙΑ…, 151.- ΤΩΡΑ
ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΟΣ ΘΕΑΤΗΣ…, 152.- ΣΕ ΤΙ ΒΟΗΘΑ ΛΟΙΠΟΝ…, 153. –ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΠΛΗΘΩΡΑ…,
154.- ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ…, 155.- ΑΦΙΕΡΩΣΗ, 156.
-Ο ΣΤΟΧΟΣ
σελίδες 137-176. Περιλαμβάνει:
-Ο ΣΤΟΧΟΣ,
137.- ΠΟΙΗΤΙΚΗ, 159.-ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ…, 160. –Ο ΟΥΡΑΝΟΣ, 161.-ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΕΡΕΣ
ΤΟΥ 1969 μ.Χ., 162.- ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΝ, 164.- ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΝΟΜΟΤΑΓΟΥΣ, 165.- ΠΡΟΣΕΥΧΗ,
166.- ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ, 1970, 167.- IF…, 168.- ΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ (αφιερώνεται
στον ποιητή και κριτικό «Κώστα Κουλουφάκο»), 170.- ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
ΑΓΩΓΗΣ*, 173
*Πρόκειται
περί προσχεδίου, ως ο τίτλος, και προσφέρεται εις ελευθέραν δημοσίαν συζήτησιν.
Μετά τάς ακουσθησομένας απόψεις θα γίνει τελική επεξεργασία υπό ομάδας εκρίτων
Ποιητών και θα παραδοθεί είς το κοινόν προς γνώσιν και αναμόρφωσιν.
-ΚΡΙΤΙΚΗ,
175.- ΕΠΙΛΟΓΟΣ, 176.
-ΣΗΜΕΙΩΣΗ
ΣΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ 1971:
Οι Εποχές γράφτηκαν από το 1941 και τυπώθηκαν τον Οκτώβριο του 1945 στη
Θεσσαλονίκη. Οι Εποχές 2 γράφτηκαν στη διετία 1946-1948 και τυπώθηκαν τον
Αύγουστο του 1948 στη Θεσσαλονίκη. Η χρονολογία 1943-1946 που είχε μπει κάτω
από το τελευταίο ποίημα, για να υποδηλώσει έτσι η σειρά αυτή των ποιημάτων
ανήκει σ’ εκείνη την περίοδο, ήταν σκόπιμα λαθεμένη και υπαγορεύτηκε από
ορισμένους λόγους. Τα ποιήματα της σειράς Εποχές 3 είναι γραμμένα στα 1949-1950
και τυπώθηκαν στη Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1951. Η Συνέχεια γράφτηκε στα
1953-1954 και τυπώθηκε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1954. Και τα τέσσερα
παραπάνω φυλλάδια, που κυκλοφόρησαν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, εκτός
εμπορίου, περιλαμβάνονται στον τόμο Τα ποιήματα 1941-1956 (Αθήνα, Απρίλιος
1956) μαζί με τη μικρή σειρά Παρενθέσεις και τη Συνέχεια 2, γραμμένη στα 1955,
και ανέκδοτη ως τότε. Η Συνέχεια 3 τυπώθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του
1962. Το μεγαλύτερο μέρος της σειράς του Στόχου δημοσιεύτηκε στην ομαδική
έκδοση Δεκαοχτώ Κείμενα («Κέδρος», 1η έκδοση Ιούλιος 1970).
Η αρχική μορφή όλων των ήδη δημοσιευμένων ποιημάτων διατηρείται χωρίς
καμιά μεταβολή ή τροποποίηση ή άλλου είδους «επεξεργασία». Σελίδα 179.
Σημείωση:
Ανακεφαλαιώνοντας τις μεταγενέστερες
εκδόσεις, να προσθέσουμε τα εξής: την συγκεντρωτική έκδοση Θεσσαλονίκη 1971.
Την έκδοση των εκδόσεων «Πλειάς» 1976, (13) 1984. Την έκδοση των εκδόσεων
«Στιγμή» (4) 1985 και τέλος την τελευταία των εκδόσεων «Νεφέλη» (2) 2000. Στην
αναφορά αυτή, δεν αναφέρω τις επανειλημμένες επανεκδόσεις ή ανατυπώσεις που
πραγματοποιήθηκαν από τους παραπάνω εκδοτικούς. Κάτι που μας δείχνει την αγάπη
του φιλότεχνου κοινού για την Ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη. Να υπενθυμίσουμε
και την εξαιρετική μελοποίηση ποιημάτων του Αναγνωστάκη από τον Μίκη Θεοδωράκη.
Τώρα, όσον αφορά τα ποιήματα της ενότητας του «Στόχου» να υπενθυμίσουμε ότι ο
τόμος «ΔΕΚΑΟΧΤΩ ΚΕΙΜΕΝΑ» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τις εκδόσεις «Κέδρος»
της αλησμόνητης εκδότριας Νανάς Καλλιανέση τον Ιούλιο του 1970. Η οποία είχε
αναλάβει και την ευθύνη της έκδοσης και των επόμενων δύο τόμων «Νέα Κείμενα 1»
και «Νέα Κείμενα 2», καθώς και του περιοδικού «Η Συνέχεια», πράγμα που της
στοίχησε σε προσωπικό επίπεδο η δικτατορία την κυνήγησε και την φυλάκισε. Το
1994 οι εκδόσεις «Κέδρος» για να εορτάσουν τα 40 χρόνια από την ίδρυση του
εκδοτικού οίκου, επανακυκλοφορούν σε πανομοιότυπη έκδοση τον τόμο των 18
Κειμένων που ήταν ήδη από καιρό εξαντλημένος. Ο τόμος αυτός των 210 σελίδων,
τιμή 11 ευρώ, περιλαμβάνει 18 σύγχρονες της εποχής καταξιωμένες φωνές αντρών
(15) και γυναικών (3) ποιητών, πεζογράφων, κριτικών από διάφορα μέρη της
Ελλάδας και κοινοτήτων του εξωτερικού. Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρεια,
Μασσαλία, Καβάλα, Πύργο, Κόρινθο, Κέρκυρα, Δωδεκάνησα κλπ. Ο τόμος τιμητικά,
αρχινά με το ποίημα «ΟΙ ΓΑΤΕΣ Τ’ ΑΗ ΝΙΚΟΛΑ» του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου
Σεφέρη (Σμύρνη 1900- Αθήνα 1971). Μετά τα 18 Κείμενα, στις σελίδες 205 έως 209
δημοσιεύονται μικρά βιογραφικά και σχετική εργογραφία των μετεχόντων ελλήνων συγγραφέων.
Οι συμμετέχοντες και η παρουσία τους είναι η εξής: Πρόλογος, 11. ΓΙΩΡΓΟΣ
ΣΕΦΕΡΗΣ, ΟΙ ΓΑΤΕΣ Τ’ ΑΗ ΝΙΚΟΛΑ, 13-15.
- ΚΑΙΗ
ΤΣΙΤΣΕΛΗ, Μικρός διάλογος, 17-21.-ΤΑΚΗΣ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ, Ο ηθοποιός, 23-30. –ΣΠΥΡΟΣ
ΠΛΑΣΚΟΒΙΤΗΣ, ΤΟ ΡΑΝΤΑΡ, 31-49.- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ, ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ, 51-67.-
ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΝΥΧΤΕΣ I, II, III, IV, V. (από το ποίημα «ΧΡΟΝΙΚΟ»), 69-78.- ΝΟΡΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, ΜΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ,
79-83.- ΡΟΔΗΣ ΡΟΥΦΟΣ, Ο ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ, 85-98.- ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ, Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΙΝΕΟΤΗΣ,
99-103.- ΘΕΟΦΙΛΟΣ Δ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ, «ΕΛ ΠΡΟΚΟΡΑΔΟΡ»,105-113.-ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ,
ΑΛΛΑΞΟΚΑΙΡΙΑ, 115-120.- ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Ο ΣΤΟΧΟΣ, 121-133.- Δ. Ν.
ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, ΥΠΕΡΟΨΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΗ (Ο ποιητής και
η ιστορία), 135-154.- ΝΙΚΟΣ ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ, ΑΘΩΣ, 155-172. – ΘΑΝΑΣΗΣ
ΒΑΛΤΙΝΟΣ, Ο ΓΥΨΟΣ, 173-180.- ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ, ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤΟ ΒΡΑΧΟ
(Απόσπασμα), 181-186- ΛΙΝΑ ΚΑΣΔΑΓΛΗ, ΣΗΜΑΤΑ ΔΙΑΒΑΣΕΩΝ, 187-188.- ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΤΟ ΥΦΟΣ ΜΙΑΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΟΣ ΥΦΟΥΣ, 189-203. Όσον αφορά
τώρα την παρουσία του Μανόλη Αναγνωστάκη και την συμμετοχή του με ποιήματα του
«ΣΤΟΧΟΥ», περιλαμβάνονται τα εξής ποιήματα: «Το θέμα είναι τ ώ ρ α τι λες»/ «1 Ποιητική»/ «2 Στο παιδί μου»/ «3
Ο ουρανός»/ «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ. Χ.»/ «5 Επιτύμβιον»/ «6 Η απόφαση»/
«8 Προσευχή»/ «9 Νέοι της Σιδώνος, 1970»/ «11 Η…»/ «12 Αισθηματικό διήγημα»*
Αφιερώνεται στον Κώστα Κουλουφάκο/ «13 Κριτική»/ «14 Επίλογος» (απόσπασμα)/.
Επιπρόσθετα,
να συμπληρώσουμε ακόμα, Οι εκδόσεις Μπουκουμάνη το Μάρτιο του 1973 σε Β΄ έκδοση
κυκλοφορεί τον ογκώδη τόμο 535 σελίδων «ΚΑΤΑΘΕΣΗ ‘73». Ένας τόμος ο οποίος
περιέχει ποιήματα, πεζά, πολιτικά κείμενα μελέτες 38 ελλήνων και ελληνίδων
συγγραφέων, και ξένων. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι ο τρίτος στην σειρά (μετά
την δημοσίευση ενός χειρογράφου του Γ. Σεφέρη, το ανέκδοτο κείμενο του
νομπελίστα ποιητή «Σημειώσεις για μια ομιλία σε παιδιά, και, ένα χειρόγραφο
ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Πραγματικά χέρια» γραμμένο στον Κάλαμο το 1972 και
την δημοσίευση 9 ανέκδοτων ποιημάτων του ποιητή της Ρωμιοσύνης) συμμετέχει με
«ΕΞΗ ΠΟΙΗΜΑΤΑ»* [«Χάρης 1944»/ «Κι ήθελε ακόμη…»/ «Η απόφαση»/»Στ’ αστεία
παίζαμε…»/ «Οι επίγονοι»/ «Νέοι της Σιδώνος, 1970»] σελ. 34-40. *Σε σημείωση
της σελ. 34 διαβάζουμε: «1. Τα έξη ποιήματα του Αναγνωστάκη που δημοσιεύονται
εδώ δεν είναι ανέκδοτα όπως τα υπόλοιπα κείμενα του τόμου. Ξαναπαρουσιάζονται
όμως με την άδεια του ποιητή που παρόλη την προθυμία του να ανταποκριθεί στην
πρόσκλησή μας δεν ήταν σε θέση να δώσει ανέκδοτη εργασία του. Όπως θα καταλάβει
ο αναγνώστης η επιλογή δεν έγινε τυχαία κι ούτε τα ποιήματα αυτά είναι από τα
αντιπροσωπευτικότερα του Αναγνωστάκη, αλλά τέτοια πού να εντάσσονται στο γενικό
πνεύμα τούτης της έκδοσης. Το πρώτο είναι από τη συλλογή «Εποχές» (1945), το
δεύτερο από τη συλλογή «Η Συνέχεια» (1954), τα επόμενα τρία από τη συλλογή «Η
Συνέχεια 3» (1962) και το τελευταίο από τον «Στόχος» (πρώτη δημοσίευση:
«Δεκαοχτώ Κείμενα», Κέδρος 1970). Και τα έξη υπάρχουν επίσης στη συνολική
έκδοση «Τα Ποιήματα, 1941-1971» (Θεσσαλονίκη 1971).
Β) Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης παρουσιάστηκε
στα ελληνικά γράμματα αρκετά νωρίς, όταν οι προηγούμενες γενιές των
Θεσσαλονικιών συγγραφέων είχαν κάνει ήδη αισθητή την συγγραφική τους παρουσία.
Βλέπε Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Ζωή Καρέλλη, Γιώργος Βαφόπουλος, Γιώργος Δέλιος,
Πέτρος Ωρολογάς, Γιώργος Θέμελης που συναπαρτίζουν μαζί με άλλους ομοτέχνους
του την Λογοτεχνική Σχολή της Θεσσαλονίκης. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης θεωρείται
από τους σημαντικότερους ποιητής της Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς, ένας από τους
αξιολογότερους. Γεννημένος στην Θεσσαλονίκη 10/3/1925- Αθήνα 23/6/2005, εμφανίστηκε
νεότατος σε σελίδες των τότε λογοτεχνικών και φοιτητικών περιοδικών. Πρωτόλειες
οι ποιητικές του αυτές εμφανίσεις, σποραδικές, αλλά όχι μάλλον αδιάφορες για
την σύνολη βιογράφηση της ποιητικής του παρουσίας μέσα στο χρόνο, για τους
ερευνητές και σταθερούς αναγνώστες του έργου του 20 χρόνια μετά την απώλειά
του. Θεώρησα- και ελπίζω να μην κάνω λάθος-ότι είναι καλύτερα να διαβάζουμε τις
πρώτες αυτές λησμονημένες ποιητικές ή διηγηματικές ή άλλες συγγραφικές του
καταθέσεις εμείς οι νεότεροι φιλότεχνοι αναγνώστες, παρά να μένουν
«καρφιτσωμένες» στις σελίδες των παλαιότερων εντύπων και ξεχασμένες στα συρτάρια
των γραφείων των διαφόρων αποδελτιωτών των παλαιών λογοτεχνικών περιοδικών
και εντύπων. Ευχόμενος η αναγνωστική
απόλαυση να μην είναι μόνο δική μου αλλά και των συγχρόνων αναγνωστών του
ελληνικού ποιητικού λόγου. Τα κατατεθέντα αυτά πρώτα νεανικά συγγραφικά
βαδίσματα του ποιητή, όπως μας είπε ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής
λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου, είναι «σιωπηρώς αποκηρυγμένα», βλέπε προηγούμενα
δύο σημειώματα για τον Αναγνωστάκη στα Λογοτεχνικά Πάρεργα, στα οποία έδωσα
πληροφορίες και αντέγραψα τα δύο αφηγήματά του στο περιοδικό «Φιλολογικά
Χρονικά» και το μοναδικό αθησαύριστο διήγημά του στο περιοδικό «Ελεύθερα
Γράμματα». Ευελπιστώντας ότι με την
πρωτοβουλία μου αυτή δεν παραβιάζω κλειστές λογοτεχνικές θύρες και βουλήσεις
που δεν θα επιθυμούσε ο Θεσσαλονικιός μαχόμενος πάντα ενεργός πολίτης –ποιητής,
να ανοιχτούν δηλαδή μετά την επίγεια απώλειά του. Τα αθησαύριστα αυτά
δημοσιεύματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, τα γνώριζα από τότε σχεδόν πού ήρθα σε
επαφή με την ποίησή του, όταν είχα δημοσιεύσει (τώρα και στο ιστολόγιό μου) μία
μικρή μελέτη για το έργο του σε περιοδικό της Λάρισας, την «γραφή» και μία
εκτενής βιβλιοκριτική για το βιβλίο του «ΥΓ.» σε αθηναϊκό περιοδικό το «ΚΛΠ.
Και γράμματα και τέχνες». Ένας
αναλυτικότερος και ευρύτερος κριτικός σχολιασμός για τα δοκίμιά του, τις
βιβλιοκριτικές του και την πολιτική του αρθρογραφία που είχα σχεδιάσει
παλαιότερα, στην πάροδο του χρόνου και στα αδιέξοδα και τα προβλήματα της ζωής
χάθηκε μέσα στο προσωπικό μου χαρτοβασίλειο. Τα ποιήματά του τα είχα
πρωτοδιαβάσει από τις παλαιές εκδόσεις «Πλειάς» και είχα αποτυπώσει τις
εντυπώσεις και παρατηρήσεις μου στα περιθώρια της έκδοσης, τις θετικές μου
θέσεις. Προμηθευόμενος μεταγενέστερα την συγκεντρωτική έκδοση των εκδόσεων
«Στιγμή» και κατόπιν «Νεφέλη», δώρισα τις προηγούμενες συγκεντρωτικές εκδόσεις
και κράτησα την τελευταία του συγχωρεμένου εκδότη Γιάννη Δουβίτσα. Στο παρόν
σημείωμα, μαζί με τα αναγνωρισμένα ως επίσημα από τον ποιητή συνολικά ποιήματά
του, των εκδοθέντων συλλογών του, αντιγράφω πρώτο το ποίημά του με τίτλο «1870-1942»,
το οποίο δημοσιεύτηκε στο πειραιώτικο λογοτεχνικό περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα», τεύχος 3/ Σεπτέμβριος
1942, σελίδα 148. Το ποίημα δεν συμπεριλαμβάνεται στις μεταγενέστερες
συλλογές του και επιλογές ποιημάτων του από τον ίδιο. Όπως φαίνεται στο
ποιητικό του ξεσκάρτισμα κατά τα κατοπινά ωριμότερα ποιητικά του χρόνια, δεν το
θεώρησε ποιητικά ώριμο. Ποιητικοί του
περίοδοι οι οποίοι βρίσκονται κάτω από την Καρυωτακικής της ποίησης ατμόσφαιρα
και επιρροή, μέχρι τα ποιητικά του βαδίσματα να «κατασταλάξουν» στην πολιτική
ποίηση και αναφορά. Μια και κύριο μέλημα του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, υπήρξε
η άμεση σχέση και σύνδεση της ποίησης με την κοινωνία των ενεργών πολιτών. Για
τον Αναγνωστάκη ο ποιητικός λόγος δεν μπορεί να είναι ξεκομμένος από την
κοινωνία, τους ανθρώπους και τα όποια προβλήματά τους, πολιτικούς αγώνες και
διεκδικήσεις τους. Για αυτόν τον ρόλο του ποιητή και του έργου του μας Μιλά
διαρκώς. Τα πρώτα αυτά επανερχόμενος, ποιητικά του φτερουγίσματα μαζί με
ορισμένα του άλλα εκείνων των χρόνων, τα άφησε στην λήθη. Το πειραιώτικο
περιοδικό, δημοσιεύει το δίστροφο ποίημα των δέκα στίχων, γραμμένο στο πνεύμα
και το ύφος μιάς ρομαντικής αισθηματολογίας, αλλά «μανιέρα» του παλαιότερου
ποιητή των ρομαντικών χρόνων Σπυρίδωνος Βασιλειάδου (θα γράφαμε χαριτολογώντας
των «σεληνιασμένων», «νυχτόβιων» ποιητών της ερωτικής αίσθησης) κάτω από τον
γενικό τίτλο «ΝΕΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ» μαζί με άλλες τρείς νέες αντρικές και θηλυκές φωνές
άγνωστές μας σήμερα. Ίσως, μόνο το όνομα του Παύλου Πρόγια διασώθηκε στον χρόνο
από άλλες του καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ραδιοφωνικές εκπομπές, θέατρο. Οι
ποιητές και τα ποιήματα είναι τα εξής: Ελένη ΓΡΑΙΚΟΥ, ΡΕΜΒΑΣΜΟΣ, (πεντάστιχο
ποίημα).- Κώστας ΡΙΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ, (δίστροφη, οκτάστιχη ποιητική μονάδα).-
Παύλος ΠΡΟΓΙΑΣ, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ, (τετράστιχο)- και Μανόλης ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, 1870-1942. Είναι
η μοναδική εμφάνιση του Θεσσαλονικιού ποιητή στα «Πειραϊκά Γράμματα» σε αντίθεση
με άλλων εκτός πειραϊκού χώρου. Μικρή αλλά σταθερή επαφή οι Θεσσαλονικείς
δημιουργοί διατηρούν με τους Πειραιώτικους
πνευματικούς κύκλους, λογοτέχνες, τα λογοτεχνικά έντυπα και περιοδικά
στις κατοπινές δεκαετίες, αρκετοί λογοτέχνες της Βορείου Ελλάδος όπως
αντίστοιχα και Πειραιώτες, δραστηριοποιήθηκαν και εμφανίστηκαν σε έντυπα της
Θεσσαλονίκης. Η δική μου γενιά των νέων Πειραιωτών άκουγε από τους παλαιότερους
πειραιώτες συγγραφείς να μιλούν για τις φιλικές σχέσεις που διατηρούσαν με
Μακεδόνες, Θεσσαλονικιούς συγγραφείς. Μια αναδρομή σε παλαιότερα και σύγχρονα
περιοδικά και έντυπα θα μας φανερώσει τις αμοιβαίες αυτές σχέσεις,
συμπεριλαμβανομένων και των πειραιωτών φιλολόγων και πανεπιστημιακών οι οποίοι
δραστηριοποιούνται ακόμα και σήμερα στην Θεσσαλονίκη.
Δύο χρόνια αργότερα-μετά την ποιητική
παρουσίαση του Αναγνωστάκη στο πειραϊκό περιοδικό- μας πληροφορεί η καθηγήτρια
στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Οντέτ Βαρών- Βασάρ, στην παρουσίασή της «Ο
Αναγνωστάκης στο «ΞΕΚΙΝΗΜΑ». Λογοτεχνικό Φοιτητικό Δεκαπενθήμερο Περιοδικό του
Εκπολιτιστικού Ομίλου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μέσα στα χρόνια της
Κατοχής, έχουμε την καινούργια εμφάνιση του πρώτου Αναγνωστάκη. Βλέπε τις
σελίδες 12-13 στο Αφιέρωμα της εφημερίδας «Η Καθημερινή»- Επτά Ημέρες, Κυριακή
4 Δεκεμβρίου 2003, Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005) «Κι εγώ μέσα σε σένα και σ’
όλους», επιμέλεια αφιερώματος Γιώργος Ζεβελάκης- Κωστής Γιούργος, υπεύθυνη
«Επτά Ημερών» Ελευθερία Τραϊου. Η εμφάνιση του ποιητή και κριτικού Μανόλη
Αναγνωστάκη, γίνεται με τις δύο του ιδιότητες- του ποιητή και κριτικού- που
κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Έχοντας ως προμετωπίδα στην μαρκίζα του
άρθρου της στίχο του Αναγνωστάκη «Χιλιάδες μικρές πυρκαγιές που πυρπολούν την
ατίθαση νιότη μας», μας λέει μεταξύ άλλων η καθηγήτρια:
«
«Αρχισυντάκτης» του περιοδικού-και ψυχή του- δεν είναι κάποιος φοιτητής της
Φιλοσοφικής Σχολής, αλλά ένας φοιτητής της Ιατρικής, ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Ο
μέλλων γιατρός εμπλέκεται ήδη με τη λογοτεχνία, και ειδικότερα με την ποίηση,
αφού θα δημοσιεύσει στο Ξεκίνημα το πρώτο του νεωτερικό ποίημα [«Απροσδιόριστη
χρονολογία», Ξεκίνημα, αρ. 3, 20 του Μάρτη 1944]. Όχι όμως μόνο. Εμπλέκεται και
με την κριτική, αφού θα κρατήσει συστηματικά στο περιοδικό τη στήλη της
κριτικής του βιβλίου. Οι δύο σταθερές της πνευματικής του πορείας, η ποίηση και
η κριτική, εντοπίζονται ήδη στην πρώτη του νεανική απόπειρα, αυτή που
σηματοδοτεί κυριολεκτικά το Ξεκίνημά
του. Υπάρχει όμως και μια Τρίτη σταθερά: η έγνοια του για το συλλογικό, η βαθιά
πολιτική του στάση, πέρα από κομματικές εντάξεις, αυτή που θα τον χαρακτηρίσει
σ’ όλη του τη ζωή και θα σφραγίσει το έργο του……», σελ. 12.
Η Οντέτ
Βαρών-Βασαρ, δεν δημοσιεύει κάτι από τα πρώτα του αυτά ποιητικά και κριτικά
βαδίσματα, στο φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα», ακολουθώντας θα γράφαμε στο
δισέλιδο κείμενό της το ποιητικό και πολιτικό πλαίσιο του ήθους του ποιητή και
αριστερού ενεργού πολίτη όπως μας το όρισε σε μελέτη του ο καθηγητής Δημήτρης
Ν. Μαρωνίτης, (βλέπε το βιβλίο του παράλληλης συνεξέτασης, «Ποιητική και
Πολιτική Ηθική» Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος, Αλεξάνδρου,
εκδόσεις Κέδρος 1976), μεταφέρει ορισμένες γραμμές από δύο κριτικές
παρουσιάσεις του Αναγνωστάκη στο περιοδικό Ξεκίνημα. Για την συλλογή «Η
Αμοργός» του Νίκου Γκάτσου και το βιβλίο «Οι Θαλασσινοί προσκυνητές» του
πεζογράφου Τάσου Αθανασιάδη. Οι δύο αυτές κριτικές παρουσιάσεις του Αναγνωστάκη
που δημοσιεύτηκαν στο Ξεκίνημα αριθμός 4/15-4 και 2/1-3 του 1944, περιλαμβάνονται στον τόμο
Μανόλης Αναγνωστάκης, «Τα Συμπληρωματικά»- Σημειώσεις Κριτικής, εκδόσεις
Στιγμή, 9, 1985, σελίδες 11-15 και 17-19 αντίστοιχα. Τα υπόλοιπα κριτικά του
σημειώματα προέρχονται από το περιοδικό « Κριτική»-που εξέδωσε ο ίδιος- το
περιοδικό «Διάλογος», τις «Εποχές», το περιοδικό «Η Συνέχεια» και τρία από την
εφημερίδα «Η Αυγή» που υπήρξε τακτικός συνεργάτης, και υποψήφιος βουλευτής του
αριστερού ανανεωτικού κόμματος. Τον τόμο αυτόν των 176 σελίδων έχει υπόψη της
και η καθηγήτρια παράλληλα με το περιοδικό. Το άρθρο της στο αφιέρωμα «Επτά
Ημέρες» της Καθημερινής συνοδεύεται από δύο φωτογραφίες του ποιητή από το
αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη, ένα εξώφυλλο του φοιτητικού περιοδικού (ως
μηνιαίο) και μικρά αποσπάσματα από μελέτες του Αλέξανδρου Αργυρίου και
Παναγιώτη Μουλλά. Έχει δίκιο η Οντέτ Βαρών όταν μας επισημαίνει ότι ο Αναγνωστάκης
επιλέγει να μεταφέρει τις δύο αυτές κριτικές του, θεωρώντας τες ως τις
αντιπροσωπευτικότερές του, του 1944. Ας μην λησμονούμε, ότι το όνομα του ποιητή
απουσιάζει από το τελευταίο τεύχος του Ξεκινήματος. Γράφει η Οντέτ Βαρών:
«Από το τελευταίο τεύχος του
περιοδικού (τόμος Β΄, αρ. 1, Νοέμβρης 1944) λείπει το όνομα του Αναγνωστάκη ως
αρχισυντάκτη, και το εκδοτικό σημείωμα υπογράφεται από τον Πάνο Δημητρίου, τον
γραμματέα της ΕΠΟΝ Μακεδονίας. Στο σημείωμα αυτό δηλώνεται πώς το περιοδικό
πρέπει να αλλάξει εντελώς πνεύμα «να μην είναι τ’ όργανο ενός κύκλου, μιάς
κλειστής ομάδας διανοουμένων» αλλά να αφορά όλη τη νεολαία, ούτε καν μόνο τη
φοιτητική, αλλά «οι νέοι εργάτες κι υπάλληλοι και τα παιδιά της αγροτιάς πρέπει
να νιώσουν το Ξεκίνημα σαν δικό τους». Εννοείται πώς ήταν ο καλύτερος τρόπος να
κλείσει το περιοδικό.» Και συνεχίζει παρακάτω: «Ο Μ. Αναγνωστάκης δεν σχολίασε
ποτέ την απομάκρυνσή του από το περιοδικό. Η ιστορία του όμως στο Ξεκίνημα
αποτυπώνει ίσως την πρώτη βαθιά ρωγμή στη σχέση του με την επίσημη αριστερά,
αυτή που θα οδηγήσει στη διαγραφή του από το ΚΚΕ, λίγα χρόνια αργότερα.
Χαρακτηριστικό της στάσης του είναι πώς όταν το Στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης
τον καταδικάζει εις θάνατον το 1949, εκείνος αρνείται να ομολογήσει τη διαγραφή
του «που ασφαλώς θα απέτρεπε την καταδίκη του σε θάνατο». Ο Μανόλης
Αναγνωστάκης παρέμεινε πάντοτε ενεργός και αριστερός διανοούμενος, παρά την
τραυματική του εμπειρία με τους επίσημους φορείς της αριστεράς. Η στάση του
ήταν εμβληματική μιας εποχής και ενός ήθους, που με τον θάνατό του πλησιάζει
περισσότερο προς το τέλος της.», σελ. 13.
Κοντά στα ονόματα του ποιητή Μανόλη
Αναγνωστάκη στο περιοδικό Ξεκίνημα, αναγνωρίζουμε και τον ποιητή και φιλόλογο
Σταύρο Βαβούρη, τον ποιητή και κριτικό από τον Πύργο Τάκη Σινόπουλο, την σουρεαλίστρια
ποιήτρια και τεχνοκριτικό Ελένη Βακαλό, ιδρύτρια μαζί με τον εικαστικό σύζυγό
της Γιώργο της «Σχολής Βακαλό». Όλοι τους εκφραστές του νέου μοντέρνου ελληνικού ποιητικού
λόγου, ο οποίος έρχεται να αντικαταστήσει τις παλαιότερες ποιητικές φόρμες και
ρυθμικές, θεματολογίες των προγενέστερων ελληνικών ποιητικών γενεών. Την
ποιητική αυτή αλλαγή της τεχνικής και νοοτροπίας διείδε και ακολούθησε
μεταγενέστερα και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, απαρνούμενος τα πρώτα του νεανικά
ποιητικά ίχνη όπως είναι και η εμφάνισή του στο περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα».
Την άμεση και άρρηκτη σχέση της Ποίησης με την Πολιτική Δημοκρατία, της
Πολιτικής εν γένει και του Πολιτισμού ο Αναγνωστάκης υποστήριξε σθεναρά και την
εκφράζει και διατυπώνει πέρα από την ποίησή του, και στην σύναξη άρθρων του για
τον Πολιτισμό, την Αριστερά και την Τέχνη που δημοσίευσε στο διάστημα
1946-1977. Βλέπε το βιβλίο του «ΑΝΤΙΔΟΓΜΑΤΙΚΑ» ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ 1946-1977,
εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα, 9, 1985 στην σειρά «Προβλήματα Πολιτικής και
Κουλτούρας» σελίδες 230, δραχμές 620.
Το αφιέρωμα
της «Καθημερινής»- ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ περιλαμβάνει επίσης: - «Τη Βραζιλία, βέβαια.
Γιατί δεν θυσιάζει το θέαμα….» Είναι από ραδιοφωνική συνέντευξη του
«ποδοσφαιρόφιλου» ιατρού ποιητή στους ποιητές Κώστα Γκιμοσούλη και Γιάννη Κοντό
στο Α’ Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Σελ. 2-5. Στην 5 σελίδα αναδημοσιεύεται απόσπασμα του
Μ. Αναγνωστάκη με το ψευδώνυμο «Αλ.
Καμής» σε άρθρο του στην «Αυγή» Κυριακή 28/10/1984. «Το ποδόσφαιρο που αγαπήσαμε». Και απόσπασμα
από μία επιστολή του ποιητή Μίλτου Σαχτούρη της 6/3/1963. (το ψευδώνυμο «Αλ.
Καμής» παραπέμπει στον υπαρξιστή γάλλο γνωστό νομπελίστα συγγραφέα Αλμπέρτ
Καμύ). - Ο Γιώργος Ζεβελάκης υπογράφει τα «Βιογραφικά του ποιητή στις σελίδες
6-8. Μια χρονολογική «σκαλωσιά» των χρόνων της ζωής και της δημιουργίας του.
Στην σελίδα 8 έχουμε και πάλι από το αρχείο του Γ. Ζεβελάκη, απόσπασμα
Μαρτυρίας του Μ. Αναγνωστάκη. Ακολουθούν, ο πεζογράφος Τάσος Χατζητάτσης
δημοσιεύει το άρθρο «Το χρέος και ο λόγος» σελ. 9-11. Στις ίδιες σελίδες έχουμε κρίσεις του Ξενοφών
Α. Κοκόλη από μελέτη του για τον ποιητή και ο Γ. Ζ. παρουσιάζει το ποίημα
«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1969 μ.Χ.». Έπεται το άρθρο της Οντετ Βαρών- Βασάρ,
σ.12-13. Ο πειραιώτης καθηγητής και ερευνητής Μιχάλης Γ. Μπακογιάννης, μας
παρουσιάζει «Το περιοδικό «Κριτική». Ένα πρωτοποριακό άνοιγμα στην ξένη
λογοτεχνία, σελ. 14-15. Ο πειραιώτης φιλόλογος έχει ασχοληθεί-αποδελτιώσει το
περιοδικό που εξέδωσε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Βλέπε: Μιχάλης Γ. Μπακογιάννης,
«Το περιοδικό «Κριτική» (1959-1961). Μια δοκιμή ανανέωσης του κριτικού λόγου»
εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004, τόμοι δύο.
Εμβόλιμα δημοσιεύονται και δύο μικρά αποσπάσματα από κρίση του Κίμωνα Φράιερ στο περιοδικό
«Εποπτεία» και του καθηγητή Νάσου Βαγενά από την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής».
Ο Γιώργος Ζεβελάκης μας παρουσιάζει Μια ραδιοφωνική συνέντευξή του με τον
Μανόλη Αναγνωστάκη. Τίτλος «Η Χαμηλή Φωνή. Μια πράξη αλληλεγγύης και
προσφοράς», σελ. 16-18. Αναφέρεται ο ποιητής στην Ανθολογία του «Η Χαμηλή
Φωνή», Τα λυρικά μιάς περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς. Μια προσωπική
Ανθολογία του Μ. Αναγνωστάκη, εκδόσεις Νεφέλη. Η ποιητική Ανθολογία ακούστηκε
σε μια σειρά 20 εκπομπών από το ραδιοσταθμό του Ηρακλείου Κρήτης το 1987. Ενώ,
δημοσιεύεται και απόσπασμα του λόγου του ποιητή από την εκπομπή «Παρασκήνιο»
του 1983.- Ο Κωστής Λιόντης υπογράφει το κείμενο «Ο θείος Λένον που σ’ όλα
απαντά», σελ. 18-21. Το Αφιέρωμα περατώνεται με τις σελίδες 22-23 όπου ο
ποιητής γράφει τα «Αυτοσχόλια σε τέσσερα ποιήματα».
Σημείωση:
Να σχολιάσουμε ότι ο Μανόλης Αναγνωστάκης
δεν χρησιμοποιεί συχνά σημεία στίξης στα ποιήματά του, πχ. κόμμα, αντίθετα
βλέπουμε στους κεντρικούς τίτλους των ποιημάτων του, ο κεφαλαίος τίτλος της
ποιητικής μονάδας είναι σαν να μην τελειώνει συνήθως ακολουθούν τελείες (……..).
Αυτή η «συνήθεια» του ποιητή θεωρώ δεν είναι τυχαία. Ενδέχεται να αφήνει
ανοιχτό το θέμα του τίτλου.
Γ). Εκτός από την συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη από τις εκδόσεις «Νεφέλη», οφείλουμε να έχουμε υπόψη ακόμα και τις εξής εκδόσεις.
Πρώτον, ο ποιητής εξέδωσε το βιβλίο του με πρόζα, «Το Περιθώριο ’68-69», εκδόσεις Πλειάς, Αθήνα, 12, 1979, σ. 44, δρχ. 70. Είναι όπως διαβάζουμε: «Όλα τα κομμάτια που περιλαμβάνονται σ’ αυτό το βιβλίο γράφτηκαν τους τελευταίους μήνες του 1968 και τους πρώτους του 1969. Σε πολύ περιορισμένο αριθμό δαχτυλογραφημένων αντιγράφων κυκλοφόρησαν τον ίδιο χρόνο (1969) και διαβάστηκαν από φίλους». Μικρές κειμενικές καταθέσεις και σκέψεις για την ποίηση, την τέχνη και την γραφή.
Δεύτερον, το 1983 κυκλοφόρησε σε ιδιωτική έκδοση σε 100 αντίτυπα εκτός εμπορίου
το ΥΓ.. Σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, το 1992 από τις εκδόσεις Νεφέλη
κυκλοφόρησε εκ νέου, το ΥΓ. στο εμπόριο,
σελίδες 40, τις διορθώσεις έκανε η Αρετή Μπουκάλα και η τιμή του ήταν 1048
παλαιές δραχμές. Οι μικρές σύντομες, μιάς γραμμής ή και μισής αυτές ρήσεις του
Μανόλη Αναγνωστάκη, είναι λιλιπούτεια σπαράγματα του λόγου και των σκέψεών του
για την ποίηση, την ζωή, την τέχνη, σπινθηροβόλα πλάνα, σχολιασμοί στο
περιθώριο της ποίησης, φευγαλέα αγγίγματα χαμένων οραμάτων, ονείρων, σκέψεων.
Το μικρό αυτό βιβλιαράκι αγαπήθηκε και προσέχθηκε από το αναγνωστικό κοινό της
ποίησης και του Αναγνωστάκη. Είναι το απόσταγμα του οίνου του γλυκόπικρου
κρασιού της ποίησής του και των χρόνων του.
Τώρα, στα κατοπινά χρόνια κυκλοφόρησαν
τρείς ακόμα τόμοι ανθολογήσεων των ποιητικών του συλλογών.
Α) το 1987
το λογοτεχνικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης «Ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» κυκλοφορεί μαζί με το
τεύχος του και ένα μικρού μεγέθους (καρφίτσα) βιβλιαράκι 30 σελίδων. Με τίτλο
Μανόλης Αναγνωστάκης, «αυτό-ανθολογούμενος»,
(με ένα σημείωμα του Ξ. Α. Κοκόλη), Θεσσαλονίκη 1987. Το μιάς σελίδας σημείωμα –της πρώτης-που ανοίγει την αυλαία της η έκδοση, φέρει την υπογραφή
του καθηγητή και δοκιμιογράφου Ξενοφών Α. Κοκόλη από την Θεσσαλονίκη, αναφέρεται
«για την αυτοανθολόγηση, γενικά (σημειώσεις υπό διαμόρφωση). Τα ποιήματα προέρχονται από τις συλλογές:
«Από Τα ποιήματα 1941- 1971, γ΄ έκδοση 1985. [Ι (εποχές, 2)./ VII (εποχές 2) Στη μνήμη του Αλέξη/ VIII (εποχές 2) «Έφυγαν όλοι μακριά. Κι όμως δεν πάει καιρός
πολύς»/ Η ΑΓΑΠΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ… (εποχές 2)/ ΗΡΘΕΣ ΟΤΑΝ ΕΓΩ… (Η συνέχεια)/
Έπρεπε… (Η συνέχεια)/ ΟΤΑΝ ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ… (Η συνέχεια)/ ΚΙ ΗΘΕΛΕ ΑΚΟΜΗ… (Η
συνέχεια)/ ΑΝΤΙ ΝΑ ΦΩΝΑΣΚΩ… (Η συνέχεια 2)/ ΤΩΡΑ ΜΙΛΩ ΠΑΛΙ… (Η συνέχεια 3)/ ΟΙ
ΕΠΙΓΟΝΟΙ (Η συνέχεια 3)/ ΠΑΨΑΝ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΠΙΑ… (Η συνέχεια 3)/ ΤΩΡΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΟΣ
ΘΕΑΤΗΣ… (Η συνέχεια 2). Και Από Το περιθώριο ’68-’69, β΄ έκδοση 1985.- «Τώρα
μπορεί πια ο καθένας να μιλά και κυρίως να γράφει,»- «Όλοι αυτοί οι πολεοδόμοι,
φιλόσοφοι, οικονομολόγοι..»- «Ο Γ. Χ. το πλουσιόπαιδο, που παντρεύτηκε φοιτητής
στην Κατοχή τη Βάσω…» - «Πρόσκληση γραπτή να συναντηθούν οι παλιοί συμμαθητές»-
«Όταν έγραφα το στίχο.»- ‘Είχαμε ραντεβού με τον Βαμβακά, στις εννιά παρά
είκοσι,». Και Από την ιδιωτική έκδοση του 1983, την συλλογή Υ.Γ. πέντε δύστυχες
ρήσεις του.
Β) δεύτερη ανθολόγηση της ποίησής του έχουμε από την σειρά «Ανθολόγος Ερμής. Επιλογές από τους νεοέλληνες ποιητές» του εκδοτικού οίκου «Ερμής» νούμερο 22, Αθήνα, 11, 2000, σελ. 170, τιμή 3120 παλαιές δραχμές. Ο τίτλος είναι Μανόλης Αναγνωστάκης ΟΜΩΣ ΓΙΑΤΙ ΞΑΝΑΓΥΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΚΟΠΟ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΠΟ. Την Επιμέλεια και την Ανθολόγηση έκανε και επιμελήθηκε ο συγγραφέας Μάρκος Μέσκος, ο οποίος γράφει την Εισαγωγή και το Βιογραφικό Σημείωμα. Το εξώφυλλο κοσμεί σχέδιο του τηνιακού μαρμαρογλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Ο τόμος συμπεριλαμβάνει ποιήματα από όλες του τις ποιητικές συλλογές [ Εποχές 1941-1944/ Εποχές ΙΙ, 1946-1948./ Εποχές ΙΙΙ, 1949-1950. / Η Συνέχεια,1953-1954. / Παρενθέσεις, 1955. / Η Συνέχεια ΙΙ, 1955./ Η Συνέχεια ΙΙΙ, 1962. / Ο Στόχος,1970. Και επιπρόσθετα από τα δύο τελευταία του Το Περιθώριο, 1968-69. Και Υ.Γ., 1983. Η φροντισμένη και επιμελημένη αυτή ανθολόγηση ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη, -η οποία τυπογραφικά ακολουθεί την μετατροπή του πολυτονικού στο μονοτονικό σύστημα γραφής- συμπληρώνεται με μία ευρεία «Επιλογή Βιβλιογραφίας για το έργο του Μ. Αναγνωστάκη» σελίδες 20-25. Είναι «Επιλογή του επιμελητή από το «Σχεδίασμα Βιβλιογραφίας Μ. Αναγνωστάκη» του Δημήτρη Δασκαλόπουλου στο Αντί, περ. Β, τχ. 527-528, 30 Ιουλίου 1993.
Γ) τέλος τρίτη ποιητική ανθολόγηση του Μανόλη Αναγνωστάκη, έχουμε από την πολύ ωραία
και φροντισμένη σειρά «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ» της εφημερίδας «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Η
εξαιρετική αυτή σειρά εντάσσει στην παρουσίασή της και τον ποιητή Μανόλη
Αναγνωστάκη, Την Επιλογή και Ανθολόγηση είχε ο ποιητής, κριτικός και
μεταφραστής Παντελής Μπουκάλας. Δες ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΜΙΑ
ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Ο τόμος των 120 σελίδων συνοδεύεται και με cd. Όπου ο ποιητής απαγγέλει ποιήματά
του. Ο τίτλος είναι ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ. ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ. Την
εκδοτική επιμέλεια είχε ο Βασίλης Μηνακάκης, την γραφιστική επιμέλεια ο Σωτήρης
Λαγός και τις τυπογραφικές διορθώσεις ο Δημήτρης Αλεξάκης. Η Ανθολόγηση
περιλαμβάνει ποιήματα από όλες τους τις ποιητικές συλλογές και τις δύο του
τελευταίες όπως και εκείνη των εκδόσεων «Ερμής». Ο Παντελής Μπουκάλας στο «ΕΝΑΣ
ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΜΕΝΕ ΝΑ ΘΕΤΕΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ» σελίδες 13-55, μας δίνει μία
εξονυχιστική ανάλυση της φιλοσοφίας και των ποιητικών στόχων του ποιητή Μανόλη
Αναγνωστάκη και της σύνολης πορείας του. Το «Εκόμισε εις την Τέχνη» (το γνωστό
Καβαφικό) που επεξεργάζεται και διερευνά του Μ. Αναγνωστάκη, που υπογράφει ο
κριτικός Παντελής Μπουκάλας, υποστυλώνεται με στοιχεία και πληροφορίες από
πλήθος κριτικών και μελετητών που ασχολήθηκαν με τον Αναγνωστάκη στο κάτω μέρος
των σελίδων του πολυσέλιδου κειμένου του Ανθολόγου.
Δ) Άφησα τελευταία την Ανθολόγηση της σειράς «ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΠΟΙΗΣΗ» ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ- ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ, των εκδόσεων Σοκόλη, Αθήνα 1990. Τόμος Ε΄ Η
ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ. Την επιμέλεια του παρόντος τόμου είχε ο κριτικός και
ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου. Η σειρά αυτή, που
κυκλοφόρησε ο εκδότης Παναγιώτης Γ. Σοκόλης, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1982,
κατόπιν το 1985 και τελευταία επανέκδοση το 1990. Ο Ε΄ πολυσέλιδος τόμος, εύρωστος και χρήσιμος
σε ποιητικό ανθολογούμενο υλικό, βιογραφικά στοιχεία και άλλες κριτικές
πληροφορίες για τους ποιητές (ενδεικτική εργογραφία και βιβλιογραφία),
εμπλουτίζεται πέρα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό της ζωής των λογοτεχνών και με εικόνες εξωφύλλων των βιβλίων τους και εικόνες του πολέμου και της κατοχής, και
από μελέτες οι οποίες μας μιλούν για την Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά. Βλέπε τις
σελίδες 620-644, τα σχετικά δημοσιεύματα του Αλέξανδρου Αργυρίου,
«Σχετικότητα και Χρησιμότητα των Οριοθετήσεων», «Το πνεύμα της πρώτης
μεταπολεμικής ποιητικής μας γενιάς», «Πολιτικά και Αισθητικά Συμφραζόμενα»,
«Τρείς ποιητές κι ένας κύκλος». Καθώς και των Γιώργου Π. Σαββίδη, «Το στίγμα
της πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς», του κριτικού Αλέξη Ζήρα, «Όρια και Ορισμοί
στην ποίηση της πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς», του Γιώργου Κεχαγιόγλου,
«Θεματογραφία της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς», του κριτικού Αντρέα Μπελεζίνη,
«Γλώσσα- Μορφή της πρώτης μεταπολεμικής ποιητικής γενιάς», και τέλος του
κριτικού και ιστορικού της ελληνικής λογοτεχνίας και μεταφραστή Μιχάλη Γ.
Μερακλή, «Γλώσσα- Μορφή της Πρώτης Μεταπολεμικής Ποιητικής Γενιάς», κείμενα και
θέσεις, απόψεις που αν προστεθούν Στην «Εισαγωγή» και τα «Γενικά Σχόλια και παρατηρήσεις
για τους 47 Νεωτερικούς ποιητές της Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς» που υπογράφει
ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου,
έχουμε-οι αναγνώστες- μία χρήσιμη και κατατοπιστική εικόνα του κοινωνικού,
πολιτικού και πνευματικού κλίματος των επιλεγμένων ποιητών και ποιητριών της
Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς. Να σημειώσουμε ότι από τους 47 ποιητές οι 5 είναι
γυναίκες, ενώ τρείς ποιητές κατάγονται από τον Πειραιά. [Έκτωρ Κακναβάτος,
Στέλιος Γεράνης, Όλγα Βότση. Ονόματα γνωστά και αγαπημένα τα οποία ανήκουν στην
καθόλου ιστορία της Πειραϊκής Σχολής της ποίησης και των γραμμάτων. Υπάρχει και
η παρουσία του ποιητή Δημήτρη Παπαδίτσα ο οποίος διέμενε στον ευρύτερο πειραϊκό
χώρο, την Κοκκινιά).
Παρενθετικά
να σημειώσουμε, ότι έχοντας πλέον στις μέρες μας μια γενική και ευρεία εποπτεία
του πολιτιστικού χώρου της Πόλης του Πειραιά και του ευρύτερου Πειραϊκού
πνευματικού και ιστορικού χώρου των όμορων Δήμων, λογοτεχνών, ποιητών,
πεζογράφων, διηγηματογράφων, μεταφραστών, δημοσιογράφων, θεατρικών συγγραφέων
και ηθοποιών, εικαστικών, εκδοτών και διαφόρων άλλων καλλιτεχνικών
δραστηριοτήτων, μία πολιτιστική ιστορία 200 σχεδόν χρόνων, μπορούμε με άνεση να
μιλάμε και να χρησιμοποιούμε τον όρο Πειραϊκή Σχολή. Θεωρώ, ότι ήταν λανθασμένη
η μέχρι σήμερα «επαρχιώτικη» άποψη των παλαιότερων πειραιωτών συγγραφέων, οι
οποίοι μας μιλούσαν και αναφέρονταν για «παρέα της Φρεαττύδας», για
«λογοτέχνες-δημοσιογράφους των ταβερνών», για «φιλικές ομάδες πειραιωτών
συγγραφέων» κλπ. περιορίζοντας την εμβέλεια των Πειραιωτών συνολικά Δημιουργών
και την όποια απήχηση του έργου τους πέραν των ορίων του Πειραϊκού λιμανιού,
που, το αντιμετώπιζαν, μόνο ως επίνειο της πρωτεύουσας με ότι αυτό σήμαινε και
βάραινε στην Πειραϊκή συνείδηση και νοοτροπία. Μάλιστα, παρατηρώντας τα
πνευματικά και συγγραφικά επιτεύγματα της δικής μου-μας γενιάς, μετά το 1974,
χρονιά ορόσημο της μεταπολίτευσης 50
χρόνων μετά, μπορούμε να κάνουμε ίσως και λόγο, για Νέο Πειραϊκή Σχολή. Αλλά το
ζήτημα αυτό, σηκώνει συζήτηση και εξέταση όλων των προδιαγραφών ως προς την
αποδοχή του όρου του και τις συνολικές παραμέτρους της καθόλου ελληνικής
γραμματείας.
Επανερχόμενος στην Ανθολογική και
Γραμματολογική σειρά των εκδόσεων Σοκόλη, ενδέχεται θα γράφαμε, ότι η θετική
ιδιαιτερότητά της έγκειται στο γεγονός ότι η
Σύγχρονη αυτή Σειρά συνδέει το Ποιητικό γεγονός, την Ελληνική Ποίηση με
την Ελληνική Πολιτική Ιστορία της Εποχής της που την γέννησε και την
καρποφόρησε. Σχεδόν το σύνολο της ποιητικής παραγωγής και όχι μόνο της περιόδου
αυτής είναι συνδεδεμένη, προέρχεται από τα χρόνια της Κατοχής, της ξένης
εισβολής, του Πολέμου, των αγώνων απελευθέρωσης του ελληνικού λαού, και των
χρόνων ης εμφύλιας σύρραξης. Οι έλληνες πνευματικοί δημιουργεί αποτελούν σάρκα
εκ της σαρκός του ελληνικού αγωνιζόμενου λαού αυτής της περιόδου, και είναι
αυτονόητο και εύλογο τα όποια έργα τους, οι όποιες συγγραφικές και
καλλιτεχνικές δημιουργίες τους να έχουν αφετηρία και αιτία, τόσο των πολιτικών
αντιστασιακών και πολεμικών δράσεών τους όσο και στο γεγονός των χιλιάδων απωλειών
των ελλήνων συντρόφων τους ενάντια στην φασιστική λαίλαπα, των χιλιάδων νεκρών
και τραυματισμένων και καταστροφών του ελληνικού λαού, ολόκληρης της χώρας. Οι έλληνες και
ελληνίδες συγγραφείς, διανοούμενοι και λόγιοι ήσαν τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο
και σε συγγραφικό πατριώτες, φανεροί ή κρυφοί μπροστάρηδες στους αγώνες
ελευθέρωσης και αντίστασης. Πολλοί από αυτούς ήσαν νεαρά παιδαρέλια, έφηβοι
ακόμα που βρέθηκαν μέσα στην λαίλαπα του πολέμου και της κατοχής και
«υποχρεώθηκαν» να δουν τα όνειρά τους, οι φιλοδοξίες τους, οι εφηβικοί
οραματισμοί τους να χάνονται και να καταστρέφονται πριν καν κοινοποιηθούν και
ανθίσουν. Μια μεγάλη μερίδα από τους λογίους και διανοουμένους αυτούς εντάχθηκαν
από νεαρή ηλικία-βλέπε πχ. περίπτωση Μανόλη Αναγνωστάκη- στο ΚΚΕ, στην
αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ που είχε ιδρυθεί πολεμώντας τον καταχτητή. Αλλά
και οι άλλοι, οι αστοί λεγόμενοι συγγραφείς και διανοούμενοι, οι κεντρογενείς
που ήσαν αντίθετοι ιδεολογικά και αρνούνταν την μαρξιστική πολιτική και
οικονομική ιδεολογία στάθηκαν φάροι αντίστασης και εξέφρασαν το ίδιο αγωνιστικό
φρόνημα την περίοδο του Πολέμου και της Κατοχής. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι ο
13 στην σειρά παρουσίασης του έργου του στο σύνολο των 47 εν συνόλω συγγραφέων
της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς του Ε΄ τόμου της σειράς των εκδόσεων Σοκόλη. Το
έργο του παρουσιάζεται στις σελίδες 208 έως 225. Η παρουσία του-όπως και των
υπολοίπων ποιητών- αρχινά με μικρό βιογραφικό, την σχετική εργογραφία και τα
στοιχεία «Κριτικές για το έργο του», σελ, 209-210. Ακολουθούν τα Ποιήματά του,
πρώτον με τον λατινικό αριθμό νούμερο VIII «Έφυγαν όλοι μακριά…» «Από τη
συλλογή «Εποχές, 2» 1948.- δεύτερον τα Ποιήματα: «Όχι από δω…», «Η αγάπη είναι
ο φόβος», «Οι ρυθμικοί βηματισμοί…», «Το πρωί…», «Επίλογος», «Γράψανε τ’ όνομά
του…» από τις («Εποχές 3, 1951»), - «Ήρθες όταν εγώ…», «Το δείπνο», «Εδώ…» από
την συλλογή («Η συνέχεια, 1954»).- «Κι ήθελε ακόμη…», «Εκεί…», «Όταν
αποχαιρέτησα…», «Μιλώ…» από («Η
συνέχεια, 3» στην έκδοση «Τα Ποιήματα, 1941-1956», 1956). Ακολουθούν τα
ποιήματα «Ο νεκρός», «Όλο και πιό γυμνά…», «Οι επίγονοι», από την («Η συνέχεια
3», 1962) και «Νέοι της Σιδώνος, 1970», «Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.»,
«Επίλογος», από («Ο στόχος», 1970). Η παρουσία του ποιητή, εκδότη και
ανθολόγου, πολιτικού σχολιαστή και κριτικού Μανόλη Αναγνωστάκη, ολοκληρώνεται
με τις δύο τελευταίες σελίδες με φωτογραφίες του ποιητή και φωτοτυπία της
πρώτης σελίδας της παλαιάς εφημερίδα «ΤΟ ΦΩΣ» της Θεσσαλονίκης, Κυριακή
24/10/1948 που αναφέρεται στην «Η δίκη των 69 επονιτών. 8ος στην σειρά διαβάζουμε το όνομα του Εμμανουήλ Αναγνωστάκη. Ο κεντρικός τίτλος
της εφημερίδας πάνω από τις φωτογραφίες των νεαρών στην πλειοψηφία τους
αγωνιστών είναι: «Εξηρθρώθη και εξουδετερώθη η συνωμοτική οργάνωσις Ε.Π.Ο.Ν.».
Στις δικές μου αναγνωστικές έρευνες πάνω
στο ποιητικό, ιδεολογικό και πολιτικό έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη, και στην
επιθυμία μου από παλαιότερα, να συντάξω μία μικρή ενδεικτική Βιβλιογραφία για
τον ποιητή, αποδελτίωσα ποιήματά του σε Ελληνικές Ποιητικές Ανθολογίες,
αντέγραψα κρίσεις και θέσεις σε Ιστορίες της Ελληνικής Λογοτεχνίας, σε
Δοκιμιακές εργασίες και διάφορα μελετήματα τρίτων, διαφύλαξα αποκόμματα από
διάφορα αφιερώματα λογοτεχνικών και πολιτικών περιοδικών και εφημερίδων των
χρόνων πριν και μετά τον θάνατό του. Βλέπε πχ. το αφιέρωμα στην «Πνευματική
Θεσσαλονίκη» τχ. 324/15/8/1986, και τα δύο αφιερωματικά τεύχη του πολιτικού
αριστερού περιοδικού «Αντί» διπλό τεύχος
527-528/ Παρασκευή 30/7/1993.Στίς σελίδες του τεύχους 85-96 δημοσιεύεται το "Σχεδίασμα Βιβλιογραφίας Μανόλη Αναγνωστάκη" του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, και στο τεύχος 846/ Παρασκευή 1/7/2005, όπου στην
σελίδες 40-42 και πάλι διαβάζουμε το κείμενο του ποιητή και ανθολόγου Δημήτρη
Δασκαλόπουλου, «Η βιβλιογραφία για τον Μανόλη Αναγνωστάκη». Ένα άρθρο
μπούσουλας στον τρόπο της Βιβλιογράφησής του, έστω και ενδεικτικής από εμάς
τους αναγνώστες των έργων και κειμένων του, που δεν διαθέτουν τα ανάλογα υποστηρίγματα
που διαθέτει παραδείγματος χάριν ο κύριος Γιώργος Ζεβελάκης με το πλούσιο
αρχείο του. Ευτυχώς, όπως πολύ σωστά τελειώνει το άρθρο του ο Δημήτρης
Δασκαλόπουλος, «Ασφαλώς η περίπτωση και η συνολική προσφορά του Μανόλη
Αναγνωστάκη θα μας απασχολεί για πολλά χρόνια, μια και πρόκειται για ένα έργο
που, ευτυχώς, έχει εγκαίρως παγιωθεί στην κοινή συνείδηση ως αρτιμελές, ακόμη
και με τις σιωπές του.».
Ας κλείσουμε αυτό το τρίτο αναγνωστικό
σημείωμα-μικρό ανθολόγιο της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη, με ορισμένους
τίτλους μελετημάτων που αναφέρονται στο έργο του, και δικά του βιβλία που γνωρίζω
-Μ.Α., ΑΝΤΙΔΟΓΜΑΤΙΚΑ.
ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ 1946-1977, εκδόσεις Στιγμή 1985, σ. 230, δρχ. 620.
-Μ.Α., ΤΑ
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ, εκδόσεις Στιγμή 1985, σ.176, δρχ. 250.
-Μ.Α., Ο
ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ. Μία απόπειρα κριτικής προσέγγισης.
Δοκιμιακό σχεδίασμα του Μανόλη Αναγνωστάκη, εκδόσεις Στιγμή 1987, σ. 144, δρχ.
500.
-Μ.Α., ΕΙΜΑΙ
ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ. ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, πρόλογος Παντελής Μπουκάλας,
«Όμως εγώ δεν παραδέχτηκα την ήττα». Επιμέλεια-επίμετρο Μισέλ Φάϊς, «ΥΓ. σ’ έναν
μονόλογο». 4η έκδοση, εκδόσεις
Πατάκη 2011, σ.102, τιμή 7 ευρώ. Υπεύθυνος έκδοσης Κώστας Γιαννόπουλος, Διορθώσεις
Μάριος Παρθένης- Γαρδίκης.
Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ
-ΣΤΕΦΑΝΟΥ
ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Η Εποχή και το Πρόσωπο, ένα πλησίασμα.
Εκδόσεις Μπουκουμάνη, 1974, σ. 72 (Ανάτυπο από τον τόμο «Κατάθεση ‘73»).
-ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ν.
ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ. Αλεξάνδρου,
Αναγνωστάκης, Πατρίκιος, εκδόσεις Κέδρος 1976, σ. 134. Δρχ. 150.
-ΣΟΝΙΑ ΙΛΙΝΣΚΑΓΙΑ,
Η ΜΟΙΡΑ ΜΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ, Συμβολή στη μελέτη της μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης
στην Ελλάδα, μεταφραστική επιμέλεια Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, εκδόσεις Κέδρος
1976, σ. 160, δρχ. 250.[Τα περιεχόμενά του είναι: Εισαγωγή, Η Αντίσταση, Το Στρατόπεδο,
Ειρήνη, Ήττα και Αντιήττα, Η Συνέχεια. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης αναφέρεται στις σελίδες
30, 36,37, 42, 47, 51, 55, 62, 74, 79.]
-ΆΝΝΑ
ΤΖΟΥΜΑ, Ο ΧΡΟΝΟΣ- Ο ΛΟΓΟΣ. Η ποιητική δοκιμασία του Μανόλη Αναγνωστάκη μιά
οπτική, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1982, σ. 66, δραχμές 150. [ Το κείμενο
(σχεδίασμα του πλαισίου της ποίησης του Μ.Α.) είναι διάλεξη στη Φιλοσοφική
Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον Φεβρουάριο του 1982.)
-ΑΝΤΕΙΑ
ΦΡΑΝΤΖΗ, Ούτως ή άλλως. Αναγνωστάκης, Εγγονόπουλος, Καχτίτσης, Χατζής, εκδόσεις
Πολύτυπο, 1988, σ. 104, δρχ. 350.
-ΣΑΒΒΑΣ
ΠΑΥΛΟΥ, Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΦΑΣΣΗΣ. Λίβελλος εναντίον Μανόλη Αναγνωστάκη,
εκδόσεις Πενταδάκτυλος, Αθήνα 1989, σ.38, δρχ. 250. [Διαβάζουμε στην αρχή του
αντιρρητικού άρθρου: «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης ήταν δραστήριος και θερμός
υποστηρικτής, ένας διαπρύσιος κήρυκας, της Ένωσης της Κύπρου με την
Ελλάδα. Τεκμήρια και μαρτυρίες
(επιστολές, ποιήματα κλπ.) έχουν σωθεί
αρκετά. Ο Μ. Αναγνωστάκης στη μελέτη του: «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ζωή και
το έργο του. Μια πρώτη απόπειρα κριτικής προσέγγισης» (εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα
1987) ουδέν αναφέρει. Σημεία των καιρών. Αλλιώς σημεία και τέρατα….»].
-ΓΙΩΡΓΟΣ
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ,
ΔΟΥΚΑΡΗΣ, ΚΑΤΣΑΡΟΣ, ΚΩΣΤΑΒΑΡΑΣ, ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ, εκδόσεις Ρόπτρον 1991, σ. 260, δρχ. 1872.
[Το εκτενές κείμενο του ποιητή και κριτικού Γιώργου Μαρκόπουλου, περιέχεται στις
σελίδες 23-71, με τίτλο ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. «Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΟΥΜΕ ΨΗΛΑ
ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΕΓΕΡΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ, ΤΟ
ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΗΘΟΣ». Πρώτη δημοσίευση περιοδικό Θούριος τ. 104,
28/6/1979. Πολιορκία τ.7, Οκτώβριος 1979, Η Αυγή 17/4/1983.].
ΣΟΝΙΑ
ΙΛΙΝΣΚΑΓΙΑ, ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Από την πορεία της ελληνικής ποίησης του 20ου
αιώνα, εκδόσεις Πολύτυπο 1992, σ. 112. Δρχ. 720. [ Βλέπε το κείμενο «Η πρώτη
μεταπολεμική ποιητική γενιά: μια νέα ματιά σε παλαιότερη θεώρηση», σ.37-76. Δες σελίδες 54, 55 και…]
-VINCENZO ORSINA, Ο ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΙ Η ΣΙΩΠΗ Εισαγωγή στην
ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη. μετάφραση Αυγή Καλογιάννη. Πρόλογος –Επιμέλεια
Αλέξης Ζήρας, εκδόσεις Νεφέλη 1995, σ. 152, δρχ. 1870. [ Αλέξης Ζήρας, Η
ΚΡΙΤΙΚΗ ΩΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ, 9-12.].
-ΓΙΑ ΤΟΝ
ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ Κριτικά κείμενα. Επιλογή- Πρόλογος ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ, εκδόσεις Αιγαίον,
Λευκωσία Κύπρος 1996, σ.312, δρχ. 3640. [ Διαβάζουμε από τον μονοσέλιδο πρόλογο
του καθηγητή Νάσου Βαγενά: «Το βιβλίο αυτό είναι κάτι περισσότερο και κάτι
λιγότερο από μιάν ανθολογία. Περισσότερο, γιατί περιέχει και κείμενα που δεν θα
ικανοποιούσαν την έννοια του όρου ανθολόγηση’ λιγότερο, γιατί αυτά τα
«εξωανθολογικά» κείμενα υπονομεύουν τον ανθολογικό χαρακτήρα του βιβλίου.
Ονομάζω τον ανά χείρας τόμο επιλογή, γιατί προσπάθησα να συνδυάσω σ’ αυτόν το
ανθολογικό με το ιστορικό στοιχείο: αφενός να προσδιορίσω τα, κατά τη γνώμη μου
κριτήρια, σημαντικότερα κριτικά κείμενα για το έργο του Αναγνωστάκη’ και
αφετέρου να εντοπίσω τα κείμενα που θα μπορούσαν να πούμε ότι αντανακλούν τη
γενικότερη πρόσληψη αυτού του έργου σε
συγκεκριμένα χρονικά σημεία της πορείας του…..] Ο συνθετικός αυτός τόμος ανήκει
σε μία σειρά παρόμοιων εργασιών και κριτικής οπτικής που κυκλοφόρησαν από τον
εκδοτικό οίκο και διαπραγματεύονται κριτικά έλληνες λογοτέχνες. Υπεύθυνος σειρά
ήταν ο Σάββας Παύλου. Περιλαμβάνει 37 ονόματα, από αυτά τα 5 ανήκουν σε
γυναίκες κριτικούς και δοκιμιογράφους.
Ορισμένοι κριτικοί και μελετητές παρουσιάζονται με δύο τους κριτικά
κείμενα, όπως ο Αλέξανδρος Αργυρίου και ο Δ. Ν. Μαρωνίτης.
-ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΜΟΥΛΑΣ, ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, εκδόσεις στιγμή 1998, σ.76.
[τα δύο κείμενα προέρχονται από το περιοδικό Αντί και Ο Πολίτης, ενώ το τρίτο
είναι Ανέκδοτο κείμενο].
-ΓΙΑΝΝΗΣ
ΠΙΠΙΝΗΣ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ένας φανατικός πεζοπόρος της ποίησης, εκδόσεις
Σοκόλη, 1999, σ. 142, δρχ. 700. [περιλαμβάνει ανέκδοτα κείμενά του,
δημοσιεύματα στο περιοδικό «Αντί» και από διάφορες ομιλίες του σε διάφορες
περιοχές της χώρας και εποχές].
-17
ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, 17/11/- 15/12/2000. Σ. 24. Αριάδνη χώρος
τέχνης. [ την Έκθεση παρουσιάζει ο δημοσιογράφος- ερευνητής Παναγιώτης
Γεωργουδής. Ξεχωρίζει η Ξυλογραφία πορτραίτου του Μ. Αναγνωστάκη 2000 της Άριας
Κομιανού]
-ΞΕΝΟΦΩΝ Α.
ΚΟΚΟΛΗΣ, «σε τί βοηθά λοιπόν…» Η ΠΟΙΗΣΗ του ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ. Μελέτες και
σημειώματα, εκδόσεις Νεφέλη 2001, σ. 184, δρχ. 4160. [Γράφει ο κυρός καθηγητής
Ξ. Α. Κοκόλης: «Η σχέση μου με την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη ξεκίνησε λίγο
πριν συμπληρωθεί η δεύτερη δεκαετία της ζωής μου…..]
-ΘΑΝΑΣΗΣ Ε.
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΤΙΕΣ ΕΝ ΟΛΩ Αναγνωστάκης, Κύρου, Θασίτης, Χριστιανόπουλος,
Ασλάνογλου, Μέσκος, Ευαγγέλου, Μάρκογλου, εκδόσεις Σοκόλη 2003, σ.214, 16, 65
ευρώ. [περιλαμβάνει πρώτες δημοσιεύσεις του κριτικού, οι εκδόσεις που
αντλούνται τα ποιήματα και ευρετήριο συγγραφέων, έργων, εφημερίδων και
περιοδικών.] Με ενδιαφέρον διαβάζεται και το κείμενο του Θ. Ν. Μαρκόπουλου, για
τον πρόσφατα αποθανών ποιητή και πεζογράφο Πρόδρομο Χ. Μαρκόπουλο.
-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΑΡΓΥΡΙΟΥ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΝΟΟΥΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΝΟΟΥΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ,
εκδόσεις Γαβριηλίδης 2004, σ. 234. [Ο τόμος περιλαμβάνει διάφορα κείμενα του κριτικού Αλέξανδρου Αργυρίου σε διάφορα
έντυπα για τον Μ. Αναγνωστάκη. Στην σελίδα 219 του βιβλίου, έχουμε
«Βιβλιογραφία Αλέξανδρου Αργυρίου για τον Μ. Αναγνωστάκη. ΚΡΙΤΙΚΗ 5 ΚΕΊΜΕΝΑ,
ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ 3 ΚΕΙΜΕΝΑ].
-ΜΙΧΑΛΗΣ Γ.
ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, Το περιοδικό «Κριτική» (1959-1961). Μια δοκιμή ανανέωσης του
κριτικού λόγου, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2004, σελ. 414, τιμή
18 ευρώ [Ο τόμος περιέχει Πρόλογο, Εισαγωγή και Τέσσερα Μέρη. Εντάσσεται στην Σειρά
«Νέα Ελληνική Φιλολογία» ν. 4. Οι σελίδες 355 έως 396 περιλαμβάνουν γενική Βιβλιογραφία].
-ΜΙΧΑΛΗΣ Γ.
ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, Η Κριτική (1959-1961) του Μανόλη Αναγνωστάκη, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004, σ. 128, τιμή 8
ευρώ. [ Η εργασία εντάσσεται στην σειρά Ευρετήρια Περιοδικών Λόγου και Τέχνης,
νούμερο 6. Υπεύθυνος σειράς Χ. Λ. Καράογλου.].
-ΓΙΑΝΝΗΣ
ΚΟΥΒΑΡΑΣ, ΕΛΥΤΗΣ- ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ (Δύο ξένοι (;) στην ίδια πόλη, εκδόσεις
Γαβριηλίδης, Αθήνα 2016, σ. 110, 10,6 ευρώ. Ο φιλόλογος και κριτικός Γιάννης
Κουβαράς, αφιερώνει το δεύτερο μέρος του βιβλίου του σ. 59-115 «Κείμενα για τον
Μανόλη Αναγνωστάκη.
-ΓΙΑΝΝΗΣ
ΔΑΛΛΑΣ, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ποίηση και ιδεολογία, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα
2007, σ. 268, τιμή 16 ευρώ. [περιλαμβάνει Πρόλογο- Η Ποιητική διαδρομή (μια
συσχέτιση Κώστα Βάρναλη- Μ.
Αναγνωστάκη)-Τα μετά Ποιητικά Συγκείμενα.-Χαίρειν- Αντί Επιλόγου- Βιβλιογραφία
Αναφοράς.].
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Πέμπτη 26 Σεπτεμβρίου
2024.
Ελάχιστα
πολιτικά επίκαιρα, μέσα στο πνεύμα των πολιτικών διαβασμάτων του Αναγνωστάκη.
Νίκος Ανδρουλάκης
ο αναγκαίος πρόεδρος. Τον έφαγαν τον Μ. Σ. οι δεξιούληδες Μητσοτακικοί. Εκπαραθυρώθηκε
κακήν κακώς το «ανερμάτιστο» πολιτικά "αμερικανάκι" που ήθελε να γίνει «χαλίφης»
στην θέση του πρωθυπουργού «χαλίφη» επειδή γνωρίζει καλύτερα αγγλικά. Ψηφίζουμε
για την Ελληνική Βουλή γυναίκες της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που δημόσια λένε
ότι «θα απαγορεύσω στον Σ. Κ. να βγει βουλευτής ή πολιτικός στην χώρα;» Με ποιο
δικαίωμα, και αυτοαποκαλείται προοδευτική και αριστερή; Και αυτή η γυναίκα είναι
βουλευτής ή διετέλεσε υπουργός και πληρώνεται από εμάς τους έλληνες φορολογούμενους,
έχοντας τα όποια προνόμια του βουλευτή, τον μισθό, την σύνταξη, της δίνουνε αμάξι
να κυκλοφορεί, την φυλάνε, και νομοθετεί για Εμάς τους κατοίκους της δύσμοιρης αυτής
πατρίδας; Όχι δεν αποτελεί εθνικό κεφάλαιο ο πετίτ Αλέξης. Αν και πρέπει να του
αναγνωρίσουμε ότι με την κυβερνητική κολοτούμπα του και την συνεργασία του κατόρθωσε
να φέρει το κόμμα του στην κυβερνητική εξουσία, κάτι που δεν είχαν κατορθώσει
οι προηγούμενοι ηγέτες του μικρού αυτού κόμματος. Μνήμη Παύλου Μπακογιάννη. Έφυγε και
ο ηθοποιός Γιάννης Μόρτζος, τον θυμάμαι στις καλλιτεχνικές συνελεύσεις του Πασόκ,
καλός ηθοποιός. Από τις τελευταίες του εμφανίσεις με το δίδυμο Καφετζόπουλου
και της καλής ηθοποιού «Πασόκ, ωραία χρόνια». Έφυγε σε μεγάλη ηλικία ο ποιητής και πεζογράφος
Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου, Από τις εκδόσεις
Νεφέλη 1996, κυκλοφορεί ο τόμος ΕΣΧΑΤΗ ΥΠΟΣΧΕΣΗ, Ποιήματα 1958-1992. Εξαιρετική δουλειά το Πεζό του «‘Ο χώρος της Ιωάννας
και ο χρόνος του Ιωάννη», β΄ έκδοση, εκδόσεις Στιγμή 1985, Το «χρησιμοποίησα»
σε δοκιμιακή μου εργασία. ΜΑΡΙΝΕΛΛΑ περαστικά, άντεξε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου