ΠΟΛΩΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ

 

                 ΠΟΛΩΝΟΙ  ΠΟΙΗΤΕΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ: ΣΩΤΗΡΗΣ Ε. ΓΥΦΤΑΚΗΣ

Εκδόσεις λεξίτυπον, Αθήνα 2007, σ. 254, διαστάσεις 17Χ24 τιμή 15.50 ευρώ.

ΒΙΕΡΣΧΟΝΙΟΥΒ ΠΟΛΩΝΙΑΣ 1999-2004

Επιμέλεια Κειμένου: Σωτήρης Ε. Γυφτάκης

Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι απεικόνιση του Βασιλικού Κάστρου της Βαρσοβίας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Λίγα λόγια για την Πολωνέζικη Λογοτεχνία, 11-14

ΜΕΡΟΣ Ι: ΠΟΛΩΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΟΥ 20^ου ΑΙΩΝΑ, 15-72

ΜΕΡΟΣ ΙΙ:

ΤΣΕΣΟΥΑΒ ΜΙΛΟΣ (CZESLAW  MILOSZ) ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1980, 73-127

ΕΠΙΛΟΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ: ΣΩΤΗΡΗΣ Ε. ΓΥΦΤΑΚΗΣ

ΒΙΕΡΣΧΟΝΙΟΥΒ ΠΟΛΩΝΙΑΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2000-2001

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ:

ΒΙΣΟΥΑΒΑ ΣΥΜΠΟΡΣΚΑ (WISLAWA SZYMBORSKA) ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1996, 129-185

ΕΠΙΛΟΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ: ΣΩΤΗΡΗΣ Ε. ΓΥΦΤΑΚΗΣ

ΒΙΕΡΣΧΟΝΙΟΥΒ ΠΟΛΩΝΙΑΣ 1999

ΜΕΡΟΣ IV:

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ (JAN PAWEL II) (κατά κόσμον Κάρολος Βοϊτύλας), 187-209

TRYPTYK RZYMSKI (ΡΩΜΑΪΚΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ) ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ

ΕΠΙΛΟΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ: ΣΩΤΗΡΗΣ Ε. ΓΥΦΤΑΚΗΣ

ΚΑΖΙΜΙΕΡΖ ΝΤΟΛΝΥ- ΠΟΛΩΝΙΑΣ. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2004

ΜΕΡΟΣ V: ΤΡΕΙΣ ΠΟΛΩΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ, 211-249

ΓΙΑΡΟΣΛΑΒ  ΙΒΑΣΚΙΕΒΙΤΣ (JAROSLAW IWASZKIEWICZ (1894-1980)), 213-230

ΤΑΝΤΕΟΥΣ ΡΟΥΖΕΒΙΤΣ (TADEUSZ ROZEWICZ (1921-)), 231-235

ΜΠΟΓΔΑΝ ΖΑΝΤΟΥΡΑ (BOHDAN ZADURA), 236-249

ΕΠΙΛΟΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧΟΛΙΑ: ΣΩΤΗΡΗΣ Ε. ΓΥΦΤΑΚΗΣ

ΠΟΛΩΝΙΑ- ΑΘΗΝΑ 2003-2004

ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ, 251

     Λίγα λόγια για την Πολωνέζικη Λογοτεχνία

     Αναμφισβήτητα η Πολωνέζικη Λογοτεχνία θα πρέπει να ιδωθεί σε άμεση συσχέτιση με την πολυκύμαντη ιστορική διαδρομή της. Είναι γεγονός πως τις τελευταίες εκατονταετίες άλλαξαν πολλές φορές τα σύνορα αυτής της χώρας, του έθνους θα έλεγα καλύτερα. Πολλές φορές καταχτήθηκε από όμορα κράτη ή έθνη (Ρωσία, Αυστρο-Ουγγαρία, Γερμανία, Πρωσία παλιότερα, αλλά κι από τη Σουηδία). Στα μέσα ωστόσο του 14^ου αιώνα η Πολωνία είναι ένα από τα μεγαλύτερα σε έκταση έθνος της Ευρώπης, ενώ σε άλλες περιόδους δεν υπήρχε καν στο χάρτη.

     Η λογοτεχνική της ιστορία συνδέεται άμεσα με αυτές τις ιστορικές ανακατατάξεις. Ωστόσο οφείλει να τονιστεί πως η Πολωνία είναι ίσως η μόνη σλαβική χώρα, που πρώτη αυτή έδωσε, από τα πρώτα χρόνια του εκχριστιανισμού της τα πρώτα δείγματα λογοτεχνικής παρουσίας, έστω κι αν αυτά υπήρξαν στη λατινική γλώσσα κι ως εκ τούτου όχι και τόσο σημαντικά.

     Έτσι τα πρώτα αξιόλογα λογοτεχνικά κείμενα στην πολωνική γλώσσα τα βρίσκουμε στα μέσα του 16^ου αιώνα. Είναι τα κείμενα του Jan Dlugosz (1415-1480). Το έργο του αποτελείται από θρησκευτικά ποιήματα, ενώ την ίδια περίπου εποχή άρχισε να λειτουργεί το πανεπιστήμιο της Κρακοβίας, ένα από τα σημαντικότερα της Κεντρικής Ευρώπης, το οποίο για δύο και πλέον αιώνες θα παίξει σπουδαίο ρόλο στην πνευματική ανάτπυξη της χώρας. Γεγονός είναι επίσης πως η Αναγέννηση θα επηρεάσει σημαντικά την Πολωνία κι έτσι θα υπάρξει μια σοβαρή άνθηση σε όλους τους τομείς του πολιτισμού της. Ήδη από τα πρώιμα χρόνια της συναντάμε στην Πολωνία αρκετούς λόγιους με λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό έργο. Να αναφέρω εδώ το όνομα του Grzegorz z. Sanoka (1404-1477), ενώ ορόσημο θεωρείται το 1513, όπου τυπώνεται το πρώτο βιβλίο στην πολωνέζικη γλώσσα, Παράδεισος της Ψυχής του Biernatz Lublina (1465-1529) και λίγο αργότερα ο αριστοκρατικής καταγωγής  Mikolajz Wilkowiecka (1524-1569) ένας από τους θιασώτες του Καλβινισμού στη χώρα του, θα δημιουργήσει ένα εθνικό λογοτεχνικό είδος ποίησης και πεζογραφίας με κοινωνικό-πολιτικό περιεχόμενο, εμφορούμενο από διάθεση εκλεκτικής σάτιρας. Όμως ο σημαντικότερος αναμορφωτής κι εκπρόσωπος της Αναγέννησης στη χώρα του είναι αναμφισβήτητα ο Jan Kochanowski (1530-1584), που δίκαια θεωρείται ο θεμελιωτής της πολωνέζικης ποίησης και αναμορφωτής της εθνικής του γλώσσας, ωστόσο τα πρώτα του έργα υπέγραψε λατινόπρεπα ως  Johannes Kochanovius. Με το όνομα αυτό συναντάμε εξάλλου και τα αδέρφια του Mikolaj Kochanowski (1537-1582) και Andrzej Kochanowski (- +1599), όπως και τον ανιψιό του Piotr Kochanowski (1566-1629).

     Το έργο του Οι θρήνοι για το θάνατο της κόρης μου Ούρσουλας, θεωρείται από τα αριστουργήματα της πολωνικής αναγεννησιακής ποίησης. Είναι δε κι ο πρώτος που φαίνεται να επηρεάζεται από τους αρχαίους Έλληνες λυρικούς κι είναι χαρακτηριστικό πώς τα επιγράμματά του φέρουν την ανακρεόντεια σφραγίδα. Άλλωστε είναι κι ο πρώτος που έγραψε τραγωδία με αρχαιοελληνική θεματογραφία, Ο Τρωικός πόλεμος.

    Επίγονοι του Kochanowski  θεωρούνται οι:  Szymon Szymonowicz (1608-1620), Josef Batrolomiej Zimorowic (1587-1677), Stanislaw Orzechowski (1513-1621), Jan Andrzej Morsztyn (1629- 1693), οι οποίοι γράφουν δοκίμια για τις πολιτικές ελευθερίες και την ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Η εποχή αυτή μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η σημαντικότερη για τα πολωνικά γράμματα στην ύστερη Αναγέννηση.

     Στην εποχή του Μπαρόκ και της Αντιμεταρρύθμισης δεν συναντάμε σπουδαία λογοτεχνικά επιτεύγματα στη πολωνέζικη Γραμματολογία.

    Το ιπποτικό πνεύμα, οι ανακατατάξεις οι εθνοτικές και οι γεωγραφικές παρατηρήσεις δεν επηρεάζουν ποιοτικά την πολωνέζικη λογοτεχνία.

     Στο Διαφωτισμό θα μπορούσε να αναφέρει κανείς μόνο κάποια ονόματα, αλλά σίγουρα δεν συγκροτούν καμιά σημαντική σχολή. Στον πρώιμο διαφωτισμό σίγουρα το όνομα Potocki  είναι πολύ γνωστό στους Πολωνούς και η αριστοκρατική αυτή οικογένεια θα δώσει πολλά ονόματα σημαντικών πνευματικών ανθρώπων στην χώρα, όπως ο Waclaw Potocki (1621-1696)  που υπήρξε από τους γνωστότερους ποιητές και λόγιους της εποχής του, ωστόσο ο πιο γνωστός από την οικογένεια είναι ο Jan Potocki (1761-1815) του οποίου το μυθιστόρημα ποταμός των υπεροκτακοσίων σελίδων κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά. Πρόκειται για τα Χειρόγραφα της Σαραγόσας. Ο Hugo Kollataj (1750-1812) κι ο επίσκοπος  Ignacy Krasicki (1735-1801)όπως και οι ποιητές Stanislaw Trembecki (1730-1812), Franciszek Karpiriski (1741-1825 και Naruszewicz Adam (1733-1796) είναι κάποιο σημαντικοί εκπρόσωποι αυτής της εποχής.

        Η χρυσή εποχή της Πολωνέζικης ποίησης αναμφίβολα είναι αυτή των Adam Mickiewiez (1798-1855), Juliusz Slowacki (1809-1849) και Cyproan Kamil Norwid (1821-1883).

        Είναι η εποχή που η Πολωνία στενάζει κάτω από τη ρώσικη κατοχή και η μία μετά την άλλη οι επαναστάσεις των Πολωνών πατριωτών ξεσπούν χωρίς να φέρνουν τα ποθητά αποτελέσματα κι εδώ ο πέλεκυς της τιμωρίας πέφτει στους ποιητές, που διώκονται αμείλικτα κι εξορίζονται ή αυτοεξορίζονται κι όλα αυτά γιατί με σθένος μάχονται ενάντια στον κατακτηχτή.

     Η ποίηση του Νάρβιντ είναι συμβολική, θεωρείται δε από τους σημαντικότερους ποιητές της Πολωνίας. Εγκεφαλικός και δυσνόητος, έτσι που αποκαλύφθηκε πολύ αργότερα η αξία της ποιητικής του δημιουργίας, σε αντίθεση με το Σλοβάσκι, που χάθηκε πολύ πρόωρα, ωστόσο δεν παύει κι αυτός να θεωρείται μεγάλος ποιητής και άξια να συγκαταλέγεται στη χρυσή τριανδρία των κλασικών ποιητών της χώρας του.

     Η τραγικότερη και συνάμα η ιστορικότερη μορφή της πολωνικής ποίησης είναι αυτή του Μισκιεβιτς, του εθνικού ποιητή της Πολωνίας. Δεν υπάρχει Πολωνός που να μην έχει διαβάσει την ποίησή του. Αγωνίστηκε και κυνηγήθηκε όσο κανένας άλλος Πολωνός, αλλά αγαπήθηκε και τιμήθηκε από το λαό του όσο κανένας άλλος, επίσης. Το έργο του αποτελεί μια εθνική παρακαταθήκη για τους Πολωνούς. Το Παν Ταντέους είναι το εθνικό ευαγγέλιο για κάθε Πολωνό. Οι Πολωνοί τον συγκρίνουν με τον Γκαίτε! Το μεγάλο Πολωνό ποιητή δεν μπορούσε να μην συγκινήσει το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και η Ελλάδα, άλλωστε το υπέροχό του ποίημα Ειρήνη στην Ελλάδα γράφτηκε για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όντας αυτός ζούσε, εξόριστος στην Κριμαία, μακριά από την σκλαβωμένη του χώρα.

      Μετά την τριανδρία των μεγάλων Πολωνών ποιητών θεωρώ απαραίτητο να αναφέρω τα σημαντικότερα ονόματα ποιητών του 19^ου αιώνα, όπου προέχει η προσφορά των γυναικών ποιητριών, όπως η Eliza Orzeszkowa (1841-1910), Gabriela Zapolsa (1873-1921), Maria Bartusowna (1854-1885), Zofia Nalkowska (1884-1954), Maria Konopnicka (1842-1910), ενώ από τους ποιητές αυτής της εποχής ξεχωρίζουν οι: Adam Asnyk (1838- 1897), Karol Balinski (1817-1864), Adolf Abramowicz (1849-1899), Norbert Bonczyk (1837-1893), Mikolaj Rodoc (1836-1901) και Jan Kosprowicz (1860-1926).

     Η Πολωνέζικη λογοτεχνία έγινε ευρύτερα γνωστή στις αρχές του 20^ου αιώνα, όταν ο πολωνός συγγραφέας  Henryk Sienkiewicz (1846-1916) με το έργο του Quo vadis έλαβε το βραβείο Νόμπελ το 1905, ο οποίος τα περισσότερα του έργα υπέγραψε με το ψευδώνυμο Litwos. Ο Σιενκιέβιτς οριοθετεί την απαρχή μιας αναπτυσσόμενης λογοτεχνικής κίνησης που δεν θα αργήσει να φέρει την πνευματική Πολωνία πολύ κοντά στα ευρωπαϊκά ρεύματα της εποχής. Τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα η Πολωνία έχει να επιδείξει μια πλειάδα συγγραφέων και ποιητών, έτσι δε θα αργήσει να έρθει και το δεύτερο Νόμπελ με τον Wladyslaw Stanislaw Reymont (1867-1925) ο οποίος θα τιμηθεί με το παραπάνω βραβείο για το μυθιστόρημά του Αγρότες, ωστόσο πιότερο γνωστός θα γίνει με το μυθιστόρημά του Ziemia Obiecana (Γη της Επαγγελίας).

      Στην εποχή του μεσοπολέμου η πολωνική λογοτεχνία δεν ξεπερνάει τα σύνορά της, αλλά μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ίσως να μετράει σαν την πλέον γόνιμη εποχή για τα πολωνικά γράμματα και ιδιαίτερα για την ποίηση, αφού στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα θα καταφέρει μέσα σε δεκαέξι χρόνια να πάρει δύο Νόμπελ λογοτεχνίας, αλλά αυτή τη φορά με μπροστάρηδες τους ποιητές της.

       Έτσι το 1980 τιμάται ο  Czeslaw Milosz και η αξιόλογη ποιήτρια Wislawa Szymborska, το 1996. Σίγουρα όμως δεν είναι μόνο οι δύο αυτοί ποιητές της μεταπολεμικής πολωνικής ποίησης, αλλά μία πλειάδα κι αυτούς παρουσιάζω με αυτό μου το πόνημα. Πολλοί απ’ αυτούς είναι πανευρωπαϊκά γνωστοί, όπως λ.χ. ο Zbigniew Herbert, Tadeusz Rozewicz, Jaroslaw Iwaszkiewicz, Jan Lechon, Aleksander Wat, Wladyslaw Broniewski, Juliun Przybos, Jylian Tuwim, Karol Josef Wojtyla που δεν είναι άλλος από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο τον ΙΙ.

      Στην παρούσα συλλογή θεώρησα σωστό να κάνω μία εξαίρεση να συμπεριλάβω και τους τρεις κλασικούς ποιητές της Πολωνίας, αφού έτσι κι αλλιώς αποτελούν το βάθρο της ποίησης της χώρας τους.

              Σωτήρης Ε. Γυφτάκης

Σημειώσεις:

Η γενιά μου, γενιά του 1980, ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά, μάλλον,  με την Πολωνική Λογοτεχνία, μέσω της κινηματογραφικής μεταφοράς του ιστορικού μυθιστορήματος του βραβευμένου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 1905, Πολωνού Χένρυ Σιέγκιεβιτς, (1846-1916), “Quo vadis”. Αν η μνήμη δεν με απατά, και πάλι οι εκδόσεις «Δαρεμά» κυκλοφόρησαν στα ελληνικά το πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα. Ήταν οι εποχές που οι νέοι σε ηλικία έλληνες φιλαναγνώστες διάβαζαν «καταβρόχθιζαν» τα ιστορικά αυτά και θρησκευτικά (ιστορίες από την Βίβλο) μυθιστορήματα και παρακολουθούσαν τις ιστορικές κινηματογραφικές (κυρίως Γαλλικές και Αμερικάνικες ) μεταφορές τους στην μεγάλη οθόνη. Σίγουρα τα ογκώδη, επικά αυτά μυθιστορηματικά έργα, είχαν κατακτήσει τις αναγνωστικές συνειδήσεις του δυτικού κοινού, της ευρωπαϊκής νεολαίας, που ακόμα, οι τηλεοπτικές οθόνες δεν είχαν μονοπωλήσει τα ενδιαφέροντά τους. Δεν είχαν κάμψη την φιλαναγνωσία τους. Όπως φαίνεται οι υπεύθυνοι των παλαιών εκδόσεων «Δαρεμά» μετέφεραν στα καθ’ ημάς τα έργα αυτά. Κυκλοφορούσαν δερματόδετους φτηνούς στην τιμή τόμους με χάρτινη πολύχρωμη κουβερτούρα συνήθως. Οι νέοι τότε έλληνες αναγνώστες, δεν ενδιαφέρονταν ούτε αν είναι καλαίσθητες και τυπογραφικά σωστές οι εκδόσεις, ούτε αν ήταν χοντρό το χαρτί τους, ούτε ποιος ήταν ο μεταφραστής των έργων. Η τιμή πώλησής τους συνήθως καθόριζε και τις επιλογές, που, στηρίζονταν μόνο στο πενιχρό παιδικό χαρτζιλίκι μας. Πολύ μεταγενέστερα, μετά την πτώση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974, αρχών της μεταπολίτευσης, όταν άρχισαν να ανθίζουν οι καλαίσθητες λογοτεχνικές εκδόσεις, να ανοίγουν καινούργιοι εκδοτικοί οίκοι, να διεκδικούν μερίδιο στην εκδοτική πίτα νεότερες μεταφραστικές γραφίδες, και να εκδίδονται τα κάθε είδους λογοτεχνικά περιοδικά και έντυπα, άρχισε αργά-αργά το ξεκαθάρισμά μας με τις παλαιές αυτές κυκλοφορίες που στάθηκαν συντροφιά μας για αρκετές δεκαετίες, και έβρισκαν την θέση τους στα μικρά σκονισμένα ράφια των βιβλιοθηκών μας, μια και άρχισαν να κυκλοφορούν συστηματικότερα σε σύγχρονες προσεγμένες μεταφραστικές εκδοχές και αποδόσεις τα σημαντικά και σημαντικότερα δημιουργήματα της-τότε- της δυτικής και ανατολικής ευρώπης αλλά και των άλλων ηπείρων τον προηγούμενο και πρό-προηγούμενο αιώνα. Ο γράφων (όπως και άλλοι) ενδιαφερόμενος περισσότερο για τον ποιητικό λόγο, ήρθε σε επαφή με την Πολωνική Ποίηση μέσω ενός μικρού σε σελίδες (56) βιβλίου, τιμή 80 δραχμές που εξέδωσαν οι παλαιές εκδόσεις «Η ΜΙΚΡΗ ΕΓΝΑΤΙΑ» στην σειρά της «ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» Νούμερο 3. Θεσσαλονίκη 1979. Το βιβλίο αυτό ήταν μία «Επιλογή από το έργο του ΧΕΡΜΠΕΡΤ» Αν και πάλι δεν λαθεύω, η σειρά αυτή που την διεύθυνση είχε ο δοκιμιογράφος, ποιητής και μεταφραστής Σπύρος Τσακνιάς, αριθμεί 4 Νούμερα. (Λί Τάι-Πό. –Χόλουμπ-Χέρμπερτ.-Πόπα). Εκδότης  και την Γραφική Επιμέλεια είχε ο ποιητής Γιώργος Κάτος. Τις διορθώσεις έκανε η Μπέττυ Τζουμαλή. Την Φωτοστοιχειοθεσία/ Εκτύπωση είχαν οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΓΝΑΤΙΑ.  Κεντρική Διάθεση ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Θεσσαλονίκη. Αυτά τα πληροφοριακά διαβάζουμε στο μικρό ανθολόγιο των ποιημάτων του Πολωνού Ποιητή Zbigniew Herbert. «Επιλογή από το έργο του». Η μετάφραση συνοδευόταν και από τις απαραίτητες σημειώσεις του μεταφραστή, του Σπύρου Τσακνιά. Όπως ο ίδιος ο κριτικός και μεταφραστής, Σπύρος Τσακνιάς μας λέει: «Η μετάφραση των ποιημάτων αυτού του τόμου έγινε από τα αγγλικά, από την έκδοση Penguin, σειρά Modern European Poets, με εξαίρεση το ποίημα «Μεταφραστής Ποιήσεως» που είναι παρμένο απ’ το βιβλίο POLISH WRITING TODAY του ίδιου εκδοτικού οίκου.» σ.54. Όπως εύκολα διαπιστώνουμε, τις δεκαετίες αυτές οι μεταφράσεις γίνονταν είτα από την αγγλική γλώσσα, (κυρίως) είτε τη γαλλική. Ήταν δηλαδή δεύτερες μεταφράσεις έργων. Σίγουρα οι σειρές και οι ανθολογίες των αγγλικών εκδόσεων Penguin, εκδόσεις με διεθνές κύρος και επιστημονική επιμέλεια και η χρήση τους από τρίτες χώρες και τους μεταφραστές τους, αποτελούσαν μία εγκυρότητα και μία ασφάλεια στις μεταφραστικές μεταφορές και αποδόσεις στα ελληνικά τρίτων μη αγγλόφωνων ή γαλλόφωνων ποιητικών ή πεζογραφικών φωνών. Κάτι που καθιστά ακόμα και σήμερα-παρά την πάροδο τόσων ετών-τις μεταφράσεις αυτές κλασικές στο είδος τους και στην εποχή τους. Δίχως αυτές τις πάμπολλες και από διάφορους ποιητικές και πεζές μεταφράσεις το ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν θα είχε έρθει σε επαφή με σημαντικά έργα της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας  σύγχρονης και παλαιότερης λογοτεχνίας. Έργα των εποχών του λυρισμού και του ιπποτισμού. Η μεταφραστική αυτή παράδοση συνεχίζεται ακόμα. Της μεγάλης άνθησης της Ξένης Ποίησης και Πεζογραφίας στην Ελλάδα.  Σποραδικά και άτακτα διαβάζαμε μεταφρασμένα ποιήματα Πολωνών συγγραφέων σε διάφορα περιοδικά και ανθολογίες.  Όταν η Πολωνία με την μακραίωνη ιστορική και πολιτιστική παράδοση απόκτησε τα επόμενά Νόμπελ της, η ποιητική και πεζογραφική της παραγωγή μας έγινε γνωστότερη και εντάχθηκε μέσα στο πλαίσιο των γερμανόφωνων και σλαβόφωνων δημιουργών με τους οποίους ήρθε σε επαφή το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Να μνημονεύσουμε ενδεικτικά ορισμένους από τους μεταφραστές έργων στην χώρα μας. Ο Βασίλης Καραβίτης έχει μεταφράσει μεταξύ άλλων την βραβευμένη Βισλάβα Σιμπόρσκα, «Μια ποιητική διαδρομή», εκδόσεις Σοκόλη 2003. Οι εκδόσεις «Κούριερ εκδόσεις» το 1997 κυκλοφόρησαν το έργο της «Τέλος και Αρχή». Ο δε πολυμήχανος Ζήσιμος Λορεντζάτος μας έδωσε από τις εκδόσεις «Δόμος» 1999 το «Δύο πίνακες δύο ποιήματα» Szymborska- Brueghel- Ayden”. Ενώ, τρία χρόνια νωρίτερα οι εκδόσεις «Δωδώνη» κυκλοφόρησαν τον τόμο «Δώδεκα Πολωνίδες Ποιήτριες», Αθήνα 1996. Την τελευταία εικοσαετία του 21^ου αιώνα, οι παλαιές και προσεγμένες εκδόσεις Γαβριηλίδη μας γνώρισαν μερικές ακόμα από τις σημαντικότερες ποιητικές φωνές του Πολωνικού Έθνους. Ο ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός μας γνώρισε την ποίηση μεταφράζοντας και επιμελώντας την έκδοση «Η ψυχή του Cogito», του  Zbigniew Herbert 2001. Από τις ίδιες εκδόσεις το 2005, ο Αντώνης Μακρυδημήτρης μεταφράζει τα «Ποιήματα» του Τσέσλαφ Μίλος. Ενώ ο ποιητής και μεταφραστής Δημήτρης Χουλιαράκης, το 2006 μας γνωρίζει την σύνθεση «Ο Τάφος του Αγαμέμνονα» του Ιούλου Σλοβάτσκι, και το 2009 τους «Θρήνους» του Γιαν Κοχανόφσκι, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Την ποίηση της Άννας Καμιένσκα ο Βασίλης Καραβίτης, η Νατάσα Κεσμέτη, ο Σωτήρης Γυφτάκης κλπ. Στέκομαι σε ορισμένους ενδεικτικούς τίτλους αυτοτελών έργων της Πολωνικής ποιητικής γραμματείας που έχω υπόψη μου. Μία περιδιάβαση στο διαδίκτυο θα μας πληροφορήσει και για άλλες μεταφράσεις στα ελληνικά Πολωνών αντρών και γυναικών ποιητών και πεζογράφων.

Χωρίς να είμαι ειδικός, μάλλον, όπως και η προηγούμενη ανάρτησή μου της παρουσίασης του ποιήματος της Πολωνίδας Άννας Καμιένσκα (Anna Kamienska)  γίνεται από αγγλικές εκδόσεις των έργων της στο εξωτερικό. Σκοπός όμως του παρόντος σημειώματος, δεν είναι η μεταφραστική αντιβολή μεταξύ των αποδόσεων των ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών της Πολωνικής γραμματείας. Τα παραπάνω τα ανέφερα για να δείξω κατά την κρίση μου, το γενικότερο πλαίσιο της πορείας και παρουσίασης της Πολωνικής Ποίησης στην Ελλάδα, μέσα στο οποίο οφείλουμε να συναριθμήσουμε και την εξαιρετική και αξιόλογη δουλειά του έλληνα γερμανομαθούς συγγραφέα και μεταφραστή κυρίου Σωτήρη Ε. Γυφτάκη. «ΠΟΛΩΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ», επιλογή-μετάφραση-σχόλια Σωτήρης Ε. Γυφτάκης εκδόσεις «Λεξίτυπον», 2007.

     Πολυγραφότατος συγγραφέας ο Μεσσήνιος Σωτήρης Ε. Γυφτάκης, γεννήθηκε στο Ραφτόπουλο της Μεσσηνίας σπούδασε στη Γερμανία φιλοσοφία και παιδαγωγικά. Υπήρξε μεταξύ άλλων ιδιοκτήτης φροντιστηρίου ξένων γλωσσών στην Καλαμάτα, Σύμβουλος Τύπου στην Ελληνική Πρεσβεία στην Πράγα, προϊστάμενος του Γ. Τύπου της Νομαρχίας Μεσσηνίας,  σημειώνονται μεταξύ άλλων του επαγγελματικών δραστηριοτήτων στο οπισθόφυλλο της έκδοσης. Το 1965 κυκλοφόρησε το τετράτομο διδακτικό βιβλίο του «Η Γερμανική σε απλά μαθήματα». Στο ενεργητικό του συγκαταλέγονται ποιητικές ανθολογίες, το τετράτομο έργο «Ποιητές και Λόγιοι της ‘Μεσσηνίας», «Ανθολογία Γιαπωνέζικης Ποίησης», «Νομπελίστες Ποιητές», «Γερμανόφωνοι Ποιητές», «Αυστριακοί Ποιητές του 20^ου Αιώνα», «Μια Ανθολογία Ευρωπαϊκής Ποίησης», «Ελβετοί Ποιητές» και εκατοντάδες άλλες πρωτότυπες ή μεταφραστικές του εργασίες οι οποίες επανακυκλοφορούν ή επανεκδίδονται από τις εκδόσεις «Λεξίτυπον» ή είναι ακόμα ανέκδοτες. Ο μεταφραστικός όγκος των ποιημάτων που έχει μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα ο Σωτήρης Ε. Γυφτάκης και το αντίστοιχο πλήθος των ευρωπαίων, αμερικανών και άλλων ποιητών από άλλες ηπείρους, ξαφνιάζει και εκπλήσσει. Σημαντικότατη η μεταφραστική προσφορά του. Ακάματος εργάτης των γραμμάτων, γνώστης των ευρωπαϊκών γλωσσών  και ποίησης μας προσφέρει εδώ και χρόνια τα πολύτιμα, χρήσιμα και πολύοσμα μεταφραστικά του άνθη. Επανέφερε στην ποιητική επιφάνεια προγενέστερες ευρωπαϊκές και άλλες ποιητικές φωνές σύγχρονες. Ορισμένους από τους ποιητές τους έχει συναντήσει από κοντά. Ο Σωτήρης Ε. Γυφτάκης έχει το χάρισμα, την αγάπη και την βούληση να μας κοινωνήσει με τον ποιητικό λόγο και παρουσία δημιουργών που πρωτίστως διάβασε και χάρηκε ο ίδιος, στα διάφορα αναγνωστικά του ταξίδια και ατομικά ταξίδια τους στις χώρες των ξένων ποιητών που επισκέφτηκε. Όπως συμβαίνει και με τον τόμο του «ΠΟΛΩΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ». Ο γερμανομαθής έλληνας ποιητής και μεταφραστής φιλοξενεί 43  παλαιότερες και νεότερες Πολωνικές Ποιητικές Φωνές αντρών και γυναικών. Πολωνοί δημιουργοί που συνοδεύονται με προλογικές πληροφορίες για την ζωή και το έργο τους, ενδεικτική εργογραφία και ανθολόγησή τους με ένα ποίημα. Με τίτλο στα ελληνικά και τα πολωνικά. Επιπλέον, στο πενταμερές βιβλίο του, γράφει και εξετάζει ξεχωριστά για την ποίηση των βραβευμένων με Νόμπελ Τσέσουα Μίλος, και Βισουάβα Συμπόρσκα, του αρχηγού της Καθολικής Εκκλησίας κυρού Πάπα Ιωάννη-Παύλου του Β΄ και την ποιητική του σύνθεση, και τρείς ακόμα Πολωνούς Ποιητές. Τον Ιβασκίεβιτς, τον Ρουζέβιτς και τον Μπογδάν Ζαντούρα.  Ο τόμος αυτός, όπως μας δείχνουν οι επιμέρους χρονολογικές περιόδους που αντιγράφω των 5 Μερών του, είναι μάλλον μία σπονδυλωτή ερευνητική και μεταφραστική εργασία στην οποία φιλοξενούνται μεταφράσεις, κρίσεις, απόψεις του έλληνα μεταφραστή για διάφορες περιόδους και έργα της Πολωνικής Λογοτεχνίας. Ονόματα που σημάδεψαν καταλυτικά, τα Πολωνικά Γράμματα και σχημάτισαν το ψηφιδωτό της Πολωνικής Γραμματείας και της Ιστορικής της διαδρομής από τον 16 περίπου αιώνα μέχρι των ημερών μας. Ιδιαίτερα των ιστορικών περιόδων που η Πολωνία βρέθηκε υπό την κατοχή της ναζιστικής στρατιωτικής λαίλαπας και της ρώσικης αντίστοιχής της. Ιστορικά η εδαφική έκταση της Πολωνίας βρέθηκε πολιορκημένη από διάφορα γειτονικά της κράτη. Σουηδοί, Γερμανοί, Ρώσοι, Σοβιετικοί κλπ. Έτσι βλέπουμε ορισμένους Πολωνούς ποιητές να έχουν γεννηθεί σε περιοχές της σημερινής Ουκρανίας και Λιθουανίας. Και ακόμα, πολλοί από τους Πολωνούς ποιητές να έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό την Γαλλία, και ιδιαίτερα την Αμερική, να εγκαθίστανται στο εξωτερικό, να εργάζονται, να διδάσκουν σε ξένες σχολές, να εκδίδουν τα βιβλία τους στο εξωτερικό και ορισμένοι από αυτούς, να πεθαίνουν στο εξωτερικό, μακριά από την πατρίδα τους. Τις ΗΠΑ, την Αγγλία, την Γαλλία, την Ρωσία. Είναι οι Πολωνοί εμιγκρέδες που εγκαθίστανται στις ΗΠΑ αλλά και το εργατικό Πολωνικό δυναμικό. Σε συγκεκριμένα αμερικάνικα θεατρικά έργα, όπως αυτά του Τέννεσυ Ουίλιαμς οι ήρωες κατάγονται από την Πολωνία.  Ορισμένους μάλιστα από τους νεότερους σε ηλικία Πολωνούς ποιητές, να το επαναλάβουμε, ο Γυφτάκης γνωρίζοντας την γλώσσας τους, τους συνάντησε από κοντά. Έτσι, οι πληροφορίες και τα στοιχεία που μας παράσχει είναι έγκυρα και μας βοηθούν στην κατανόηση του έργου των ποιητών και ποιητριών που μας παρουσιάζει. Οι  περισσότεροι Πολωνοί έχουν φύγει από κοντά μας, συνήθως σε πολύ νεαρή ηλικία, ορισμένοι για λόγους  προσωπικούς-ειδικούς αυτοκτόνησαν, άλλοι, βρίσκονται ακόμα εν ζωή και εξακολουθούν να γράφουν. Μια μεγάλη ομάδα φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν και ταλαιπωρήθηκαν από τους ναζί κατακτητές κατά την διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και κατά την περίοδο της ρωσικής εισβολής και κατοχής του Πολωνικού κράτους. Έκπληξη προκαλεί ότι πολλοί Πολωνοί ποιητές φοίτησαν σε εκπαιδευτήρια της χώρας του διδασκόμενοι εκτός από την Πολωνική λογοτεχνία και φιλοσοφία. Ορισμένοι εργάστηκαν ως δάσκαλοι. Όλοι σχεδόν μετέχουν ενεργά στις διάφορες λογοτεχνικές ομάδες της εποχής τους, και γράφουν στα σημαντικότερα Πολωνικά λογοτεχνικά περιοδικά και έντυπα της εποχής τους. Δύο τρείς διετέλεσαν πρόεδροι ή κατείχαν διοικητική θέση στα Λογοτεχνικά Πολωνικά Σωματεία. Μία μικρή ομάδα Πολωνών Ποιητών κατάκτησαν την διεθνή φήμη και αναγνώριση. Τρία ονόματα αποτελούν την ποιητική τριάδα της εθνικής Πολωνικής λογοτεχνίας. Αρκετοί όπως αναφέραμε ταξίδεψαν στην εποχή τους στο εξωτερικό, ταξίδεψαν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα. Ένας μάλιστα Πολωνός ποιητής, ο δραματουργός Juliusz Slowacki (1809-1849), στο πέρασμά του από την Ελλάδα γνώρισε από κοντά και τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό και επηρεάστηκε από την ποίηση του. Αρκετά από τα ποιήματα του  Πολωνού ποιητής έχουν σαν θέμα του τις περιηγήσεις του στα ελληνικά νησιά. Σαν ενδεικτικό δείγμα της ποίησής του, ο Γυφτάκης μεταφράζει το ποίημά του, «Ανατολή ηλίου στη Σαλαμίνα», σελ.19.  Ενώ η αγάπη Πολωνών ποιητών και ποιητριών για την αρχαία ελλάδα, και γενικά την χώρα μας, φαίνεται μεταξύ άλλων και στο ποίημα της Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (1891-1945) «Ρόδα για τη Σαπφώ», σελ. 27, ή το ποίημα του Stanislaw Wyspianski (1869-1907), «Το Νανούρισμα της Ανδρομάχης» σελ.23 που μας γνωρίζει ο Σωτήρης Ε. Γυφτάκης.  Ο έλληνας συγγραφέας και μεταφραστής, προσεγγίζει τους ποιητές και τα έργα του με την ίδια αμέριστη αγάπη και ενδιαφέρον με την οποία πλησιάζει, επισκέπτεται και εξερευνά τον πολιτισμό και την ιστορία της ευρωπαϊκής αυτής χώρας, την Πολωνία. Μία χώρα και ένα έθνος που τόσα υπέστει στην διάρκεια της ιστορίας της από τους Γερμανούς, τους Ρώσους τους Σουηδούς και όχι μόνο.  Ο Σωτήρης Ε. Γυφτάκης την αγάπη του για την Πολωνία μας την δηλώνει όχι μόνο στην αρχική αφιέρωσή του «Μακάρι να ήξερα που χρωστάω πιο πολλά: Στην Πολωνία/Στους Πολωνούς/ Ή στους Ποιητές της/τους;» αλλά και στον ευαίσθητο και λυρικό «Σαν επίλογο» του με τον οποίο κλείνει την αυλαία των μεταφραστικών του παρουσιάσεων.  Γράφει μεταξύ άλλων: «Είναι αλήθεια πως χρωστάω πολλά σ’ αυτή τη χώρα και σίγουρα δεν θα μπορούσα εδώ να εξομολογηθώ, όσο κι αν ήθελα, ωστόσο-ένα πολύ σημαντικό κι αυτό- μου επιβάλλεται να το εκμυστηρευτώ…..». Και καταλήγει ο έλληνας ποιητής και μεταφραστής: «Στην Πολωνία γράφω και στην Ελλάδα αντιγράφω…», Νοέμβριος 2007. Κάτι που μας δείχνει ότι οι μεταφραστικές καταθέσεις του Μεσσήνιου δημιουργού, ξεφεύγουν από την καθαρή «επαγγελματική» μεταφραστική περιπέτεια και αγγίζουν το ατομικό «πάθος» για την Πολωνική Γραμματεία, το ειλικρινές και αμείωτο ενδιαφέρον του. Η Μετάφραση των έργων από τα Γερμανικά ή τα Πολωνικά (και όχι τα αγγλικά) καθιστά την εργασία του περισσότερο ενδιαφέρουσα ανεξάρτητα του μεταφραστικού αποτελέσματος.  Οι Πολωνοί Ποιητές και Ποιήτριες από όλο το χρονικό περίπου εύρος της Πολωνικής Γραμματείας που μας μεταφέρει ο Σωτήρης Ε. Γυφτάκης, εκπροσωπούνται-στο πρώτο μέρος από μία ποιητική τους μονάδα από σύντομα σημειώματα και εργογραφία τους μέχρι σχεδόν των ημερών μας. Η ποιήτρια Άννα Καμιένσκα (12/4/1920-1986), παραδείγματος χάριν, εκπροσωπείται με το ποίημά της «Το Σπίτι». Στην ποιητική της εργογραφία καταγράφονται 10 τίτλοι ποιητικών της συλλογών. Βλέπε σελίδες 55-56. Οι πληροφορίες που μας παράσχει ο μεταφραστής Σωτήρης Ε. Γυφτάκης, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του έλληνα αναγνώστη και αναγνώστριας. Καθορίζουν το χρονικό, καλλιτεχνικό και συγγραφικό στίγμα των Πολωνών δημιουργών. Την ομάδα στην οποία ανήκουν, στα ρεύματα (Φουτουρισμός), στα κοινά περιοδικά που συνεργάζονται και καλλιτεχνικές κινήσεις που εντάσσονται και ακολουθούν. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε και στην σύντομη Εισαγωγή που προτάσσει του έργου ο μεταφραστής. Το σύντομο και ευσύνοπτο διάγραμμα της «Πολωνέζικης Λογοτεχνίας» από τις απαρχές της μέχρι των ημερών μας, είναι μάλλον το πρώτο πάνω στην διαδρομή και εξέλιξη και σταθμούς της Πολωνικής ποιητικής περιπέτειας που έχουμε στην χώρα μας από έλληνα μεταφραστή. Μιλώ εν συνόλω και όχι για τις επιμέρους περιπτώσεις των Πολωνών Ποιητών και Ποιητριών που έχουν παρουσιαστεί στην πατρίδα μας. Το διάγραμμα αυτό είναι απαραίτητο στην κατανόηση της Πολωνικής Ποίησης, σε πρόσωπα και κόμβους της, έργα της. Τα περισσότερα από τα ονόματα σίγουρα είναι άγνωστα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, σε όλους μας. Από όσο γνωρίζω, δεν έχει κυκλοφορήσει μία Ιστορία της Ποίησης-Λογοτεχνίας των Βαλκανικών και των πρώην Ανατολικών Κρατών στην Ελλάδα. Αναφέρομαι στα κράτη τα οποία βρίσκονταν κάτω από την μπότα του σοβιετικού καθεστώτος. Έχουμε μεταφράσεις της Ρώσικης Λογοτεχνίας ή συγγραφή της από τον έλληνα πεζογράφο και ποιητή Νίκο Καζαντζάκη, έχουμε εξαιρετικές μεταφράσεις «Βούλγαρων», «Ρουμάνων», «Ούγγρων» και  «Τσεχοσλοβάκων» ποιητών από τους δικούς μας Γιάννη Ρίτσο, Άρη Δικταίο, Κώστα Ασημακόπουλο κ.ά. Έχουμε την σταθερή παρουσία της Γερμανικής και Γερμανόφωνης παραγωγής αλλά, δεν γνωρίζουμε και πολλά για Πολωνούς Ποιητές και Συγγραφείς. Τα πληροφοριακά στοιχεία με τα οποία συνοδεύει ο μεταφραστής τα ποιήματα που μας παρουσιάζει δημιουργούν σε εμάς τους αναγνώστες τις αναγκαίες γέφυρες επικοινωνίας μας με την ποιητική παράδοση μιάς ευρωπαϊκής μεγάλης και ιστορικά ένδοξης χώρας, η οποία δεν γέννησε μόνο τον ηγέτη της Αλληλεγγύης, τον Πάπα, τον μουσουργό Σοπέν, τον Αντρέι Βάιντα, ούτε μόνον τον «Πολωνό υδραυλικό», τον σκηνοθέτη Κριστόφ Κισλόφσκυ, αλλά και σημαντικούς Ποιητές ισάξιους των άλλων ευρωπαίων ομοτέχνων τους, όπως ο Adam Mickiewicz (1798-1855), o Czeslaw Milosz που έχει μεταφράσει αν δεν λαθεύω και ο δικός μας ποιητής Ανδρέα Αγγελάκης. Τα διεθνή ευρωπαϊκά και παγκόσμια Βραβεία που κέρδισαν ορισμένοι από τους εκπροσώπους της Πολωνικής Λογοτεχνίας τον περασμένο αιώνα, δείχνουν περίτρανα τι ποιητικές φωνές μπορεί να κυοφορήσει η σλαβική φυλή και η πνευματική παράδοση. Στο πόσο επέδρασε ο Καθολικισμός στην ποίησή της. Υπάρχουν ποιητικές φωνές που θα επιθυμούσες ο έλληνας μεταφραστής να μας τις είχε παρουσιάσει με περισσότερα από ένα ποιήματα τους ή να μας έδινε επιπλέον στοιχεία για το έργο τους, την ταυτότητα τους, την φιλοσοφία τους. Όμως αυτή η ενδόμυχη επιθυμία δεν αναιρεί την απόλαυση και την χαροποιό αναγνωστική διάθεση καθώς έχουμε μπροστά μας τον τόμο και ερχόμαστε σε επαφή με ένα άγνωστό μας ποιητικό υλικό, με ονόματα που σπάνια συναντάμε σε ποιητικές ανθολογίες ή περιοδικά, ακόμα και σε αυτόνομες εκδόσεις.

      Η προσπάθεια-κατάθεση του Σωτήρη Ε. Γυφτάκη θα πρέπει να επαινεθεί για τον πλούτο και τον όγκο της. Παρόμοιες εργασίες φέρνουν το ελληνικό αναγνωστικό κοινό σε πρώτη επαφή με την ποιητική παράδοση άλλων ευρωπαϊκών κρατών-όχι δυτικοευρωπαϊκών- κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν θα πρέπει να τις εξετάζουμε με γνώμονα κανόνων μεταφραστικών κωδίκων και μεταφραστικού αποτελέσματος. Το αν μία μετάφραση είναι αρτιότερη από μία άλλη, αυτό δεν αναιρεί εργασίες συλλογικής φύσεως όπως αυτή του κυρίου Γυφτάκη. Μεταφραστικές γνωριμίες οι οποίες δεν βασίζονται μόνο στην γλωσσική αρτιότητα των μεταφραζόμενων ποιητικών μονάδων αλλά, σε κάτι ουσιαστικότερο, την αμέριστη αγάπη του μεταφραστή για την χώρα αυτή, τους ποιητές της και την παράδοσή της. Και αυτό το στοίχημα το κέρδισε επάξια ο γερμανομαθής έλληνας συγγραφέας και μεταφραστής Σωτήρης Ε. Γυφτάκης.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 18 Ιουλίου 2022.