ΞΕΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΣΑΠΦΩ

 

ΠΟΙΗΜΑΤΑ  ΞΕΝΩΝ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ  ΓΙΑ  ΤΗΝ  ΣΑΠΦΩ

 

GIACOMO  LEOPARDI 1798-1837

ΤΟ  ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ  ΤΡΑΓΟΥΔΙ  ΤΗΣ  ΣΑΠΦΩΣ

Ώ γαλήνια νυχτιά και σεμνή αχτίδα

της σελήνης πού δύει’ κ’ εσύ από τ’ άλσος

το άλαλο πού προβαίνεις, απ’ τους βράχους

πάνω, άγγελε της μέρας’ τερπνές μου ήσαν

κι αγαπημένες, άγνωστες ωστόσο

μορφές στα μάτια μου οι Εριννύες

κ’ η Μοίρα’ δε χαμογελά πιά τώρα

το υγρό τοπίο στ’ απελπισμένα πάθη.

Την άγνωστη χαρά εμείς ξαναζούμε

στον νοτισμένο αιθέρα όταν ξεσπάζει

και στους ριγηλούς κάμπους, σκονισμένο

το κύμα της νυχτιάς’ και του Διός τ’ άρμα

βαρύ, πάνω από μας βροντοχτυπώντας,

χωρίζοντας στα δυό τον μαύρο αέρα.

Σε θύελλες βαθιές να κολυμπούμε,

κ’ η φαρδιά μας αρέσει της αγέλης

φυγή, της φοβισμένης, το ποτάμι

στην όχθη τη μουντή, το φλοίσβημά του,

κ’ η νικητήρια βοή του κρύου κυμάτου.

Όμορφος ο μανδύας σου, ουρανέ θείε,

κι ωραία, δροσερή γη, είσαι! Άχ, από τούτη

την άπειρη ομορφιά, κανένα μέρος,

τα θεία κι ανόσια, στη Σαπφώ την άθλια,

τύχη δε φέρνουν. Στα μεγάλα, ώ Φύση,

βασίλεια σου, δειλή, ως φορτική ξένη,

κι ως πεταμένη ερωτική μιά εταίρα,

μάταια σ’ εσέ ικετευτικά ατενίζουν

τα μάτια κ’ η καρδιά. Ο προσήλιος λόφος

δε μου γελά κι απ’ την αιθέρια πύλη

η αυγινή ευδία, κι ουδέ με χαιρετίζει

των παρδαλών πουλιών το θείο τραγούδι

και των φηγών το μούρμουρο’ και κεί όπου

στη σκιά των ικετευτικών ιτιών απλώνει

όχθη λευκή ο καθάριος κόλπος, σκόλιοι

το πόδι μου το γλιστερό περιφρονώντας

ιχώρες, σε φυγή άταχτη το σπρώχνουν

μέσα από μοσκομύριστα ακρογιάλια.

Τάχα ποιό, ποτέ, λάθος και ποιό στίγμα

τόσο μεγάλο πρίν τη γέννησή μου,

πού έτσι αυστηρά μου στάθηκαν τα ουράνια

κ’ έτσι άτυχη είναι η ειδή μου; Μη ως παιδούλα

ν’ αμάρτησα κ’ η ζωή ‘ναι, αλήθεια, αθώα

απ’ το κακόν απ’ όπου, δίχως νιότη,

μα μαρασμό μεστός, ο σιδερένιος

πλέχτηκε στημόνάς μας, εις το αδράχτι

της Μοίρας της αδάμαστης; Άχ, λόγια

τα χείλη μου άσκεφτα πετούν: της Μοίρας

βουλή άδηλη κινεί τα τέλη! Άχ, είναι

όλα άδηλα, μα η οδύνη μας δεν είναι.

Παιδιά άπειρα γεννιούμαστε με δάκρυα,

κ’ είναι η αφορμή στων ουρανίων τον κόλπο!

Βασίλειο στις ωραίες μορφές αιώνιο

έδωσεν ο Θεός μες στους ανθρώπους’

κι όταν αντρίκια θα ‘ναι τα έργα, κι όταν

η λύρα σοφή θα ‘ναι ή το τραγούδι,

έδωσεν αρετή μονάχα δίχως

το αστόλιστο, με φώς να ντύσει, ρούχο.

Θα πεθάνουμε! Ως σπάρτο στη γη ανάξιο

το σκήνωμα γυμνή η ψυχή θα ρίξει

σ’ Εκείνον πλάι ξανά να καταφύγει,

κ’ η ωμή αμαρτία θα εξαγνιστεί απ’ της τύχης

τον τυφλό Μοιραστή. Και συ, πού, χρόνια,

σ’ έρωτα μάταιο και σε μακρυά πίστη

και στην παραφορά εδόθης του πόθου,

ζείσε ευτυχής, αν κι άλλος γεννημένος

στη γη έζησε θνητός ευτυχισμένος.

Γλυκός ιχώρ δε μ’ έρρανε του Δία

Φιλάργυρου, όταν πιά όλα ξεφυλλίσαν

τα παιδικά μου τα όνειρα κ’ οι άπατες

κι όλες μου οι πιό ιλαρές, οι πρώτες μέρες

οι παιδικές, πήραν φτερό και φύγαν.

Τα γερατειά, οι αρρώστιες κι ο ίσκιος ήρθε

του κρύου θανάτου! Άχ, πόσες γλυκιές πλάνες

και φοίνικες ελπιδοφόρους πόσους,

ο Τάρταρος μου δίνει’ το άξιο πνεύμα

παίρνει η υποχθόνια Εκάτη κι ο όχτος παίρνει

ο σιωπηλός κ’ η νύχτα η Άλλη παίρνει.

ΑΡΗΣ  ΔΙΚΤΑΙΟΣ, Σ’  ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ  ΤΟΥ  ΑΠΟΛΥΤΟΥ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΙΗΣΕΩΣ, Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Φέξη, Αθήνα 1960. Μετάφραση Άρης Δικταίος σελ. 576-578.

Σημείωση:

Ο ποιητής και μεταφραστής Άρης Δικταίος, στο 8^ο κεφάλαιο της ανθολογίας  του, στον «ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟ» (Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία, Πολωνία, Ιταλία, Ελλάς, Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ρουμανία), μετά τον πολωνό εθνικό ποιητή Adam Mickieewicz 1798- 1855 και τα ποιήματα: «Δέντρο», «Η βροχή», «Να καταποντιστεί…», «Σα δέντρο που…», και πρίν την παρουσίαση ποιημάτων του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού (1798-1857), μας παρουσιάζει τέσσερα ποιήματα του ιταλού Τζιάκομο Λεοπάρντι: «ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ»- «ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΣΑΠΦΩΣ»-«ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ»,- «ΣΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ». Σελίδες 575-579. Αντλούμε τις εξής συνοπτικές πληροφορίες από την «Ιστορία της Ιταλικής Λογοτεχνίας» του Αλμπέρτο Αζορ Ρόζα, εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1998. Εισαγωγή, επιμέλεια: Φοίβος Γκικόπουλος. Βιογραφικό λεξικό των Συγγραφέων, σ.695-696. «Λεοπάρντι Τζιάκομο (Ρεκανάτι 1798-Νάπολη 1837). Από αριστοκρατική οικογένεια (ο πατέρας του, κόντε Μονάλντο, ήταν καλλιεργημένος αντιδραστικός, που συνέθετε μαχητικά έργα), η παιδική του ηλικία δεν ήταν δυστυχισμένη, αλλά γρήγορα έγινε καταθλιπτική εξαιτίας του εξαιρετικά κλειστού οικογενειακού κλίματος και της υπερβολικής μελέτης, στην οποία εγκαταλείφθηκε από πολύ μικρή ηλικία. Το 1817 άρχισε αλληλογραφία με τον Πιέτρο Τζορντάνι. Το 1818 συνέθεσε τον ύμνο Στην Ιταλία. Το 1819 έγραψε  Το Άπειρο, το 1820 το Βράδυ και στην περίοδο 1821-22 τα κύρια λυρικά ποιήματά του. Το 1822 πήγε στην Ρώμη. Το 1824 δημοσίευσε τα πρώτα δέκα λυρικά ποιήματα και έγραψε τα πρώτα είκοσι Ηθικά Έργα. Το 1825 πήγε στο Μιλάνο μετά από πρόσκληση του εκδότη Στέλα. Το 1826 πήγε στην Μπολόνια, όπου απήγγειλε μπροστά σε κοινό την Επιστολή στον κόντε Κάρλο Πέπολι. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου είδε το φώς της δημοσιότητας η μπολονέζικη έκδοση των Λυρικών ποιημάτων. Το 1827 ο εκδότης Στέλα δημοσίευσε τα Ηθικά Έργα, ενώ ο Λεοπάρντι ταξίδεψε στην Μπολόνια, έπειτα στη Φλωρεντία (όπου γνώρισε τον Ματζόνι), και μετά στην Πίζα, όπου, την άνοιξη του 1828, έγραψε την Παλιγγενεσία, που ανήκει τον κύκλο των «μεγάλων ειδυλλίων». Το 1830 άφησε οριστικά το Ρεκανάτι, πήγε στη Μπολόνια και έπειτα στη Φλωρεντία, όπου γνώρισε τη Φάνυ Ταρτζόνι Τοτσέτι και την ερωτεύθηκε (και με την ευκαιρία αυτή αρχίζει ο κύκλος των «λυρικών ποιημάτων της Ασπασίας»). Το 1833 έφτασε στη Νάπολη, μαζί με τον φίλο του Αντόνιο Ρανιέρι. Το 1836 δημοσιεύθηκε η ναπολετάνικη έκδοση των Ηθικών Έργων, ενώ το 1836-1837 συνέθεσε τη Δύση της σελήνης και Το σπάρτο.».

 MARIA  PAWLIKOWSKA- JASNORZEWSKA

ΡΟΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΠΦΩ

(Roze dla Safony)

Πώς μπορούσες να γράφεις για τριαντάφυλλα

Όταν η ιστορία φλέγονταν στου δρυμού τη θερινή πυρά;

Σήμερα ο φύλακας στις βιβλιοθήκες τον κύκλο της ιστορίας ξεσκονίζει,

Κι απέξω απ’ το παράθυρο, ανοιξιάτικα επιστρεφόμενη

Αηδονονήσια κελαηδάει η Σαπφώ,

Όπως έτσι η καρδιά της υπαγορεύει.

Η ποιήτρια αυτοκτονώντας

Ανεμίζοντας τις ξανθιές της μπούκλες ορθώνει το κορμί της στο νερό.

-Σαπφώ τι κάνεις;

-Θέλω να καλύψω την κεφαλή μου με τη θάλασσα

για να μη δει κανείς τα δάκρυά μου…

ΠΟΛΩΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ Επιλογή-Μετάφραση-Σχόλια: Σωτήρης Ε. Γυφτάκης, εκδ. Λεξίτυπον, Νοέμβριος 2007, σελ.27.

Σημείωση:

Γράφει για την Πολωνή ποιήτρια ο μεταφραστής και επιμελητής Σ. Ε. Γυφτάκης: «Η Maria Pawlikoeka- Jasnorzewska (1891-1945), γεννήθηκε το 1891 στη Κρακοβία. Σπούδασε εκεί στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου έζησε στη Κρακοβία και αμέσως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έφυγε για την Αγγλία.  Καταγόταν από οικογένεια γνωστών ζωγράφων. Ταξίδεψε στη Γαλλία, Τουρκία, Ιταλία, Ελλάδα και Βόρεια Αφρική. Πέθανε στο Μάντσεστερ το 1945.

Έργα: 1.Γαλάζια αμύγδαλα 1922. 2.Ροζ Μαγεία 1924. 3.Φιλιά 1926. 4.Χορός. Εισιτήριο χορού 1927. 5. Βεντάλια 1927. 6. Σιωπή του δάσους 1928. 7. Παρίσι 1929. 8. Προφίλ λευκής ντάμας 1930. 9. Ακατέργαστο μετάξι 1932. 10. Κοιμισμένο πλήρωμα 1933. 11. Μπαλέτο περικοκλάδας 1935. 12. Κρυσταλοποίηση 1937. 13. Ιχνογραφία ποιητική 1939. 14. Τριαντάφυλλα και καιγόμενα δάση 1940. 15. Θυσιασμένο περιστέρι 1941. 16. Τελευταία έργα.

ΡΑΙΝΕΡ ΜΑΡΙΑ ΡΙΛΚΕ

Η ΗΡΙΝΝΑ ΣΤΗΝ ΣΑΠΦΩ

Ώ ανήμερη, μακρυά που σημαδεύεις:

σαν ένα ακόντιο πλάι σε πράγματα άλλα

πλαγιάζω δίπλα στους δικούς μου.

Μακρυά με πέταξε ο ήχος σου. Δεν ξέρω που ‘μαι.

Κανείς δε μπορεί πίσω να με φέρει.

 

Οι αδελφές μου με σκέφτονται κ’ υφαίνουν

κ’ είναι γιομάτο γνώριμα βήματα το σπίτι.

Μόνο εγώ ‘μια μακρυά, στην απουσία δοσμένη,

και τρέμω, σαν παρακάλεση τρέμω,

γιατί η όμορφη Θεά μές στην καρδιά

των μύθων της φλογίζεται και ζει τη ζωή μου.

--

Η  ΣΑΠΦΩ  ΣΤΗΝ  ΗΡΙΝΝΑ

Ανησυχία πάνω από σε θέλω να φέρω,

να σε λιχνίσω θέλω, ώ περίπλεγη τέφρα.

Σαν τον θάνατο θέλω να σε διαπεράσω

και να σε δώσω πιό πέρα, σαν τον τάφο,

στο πάν: σ’ όλα τα πράματα τούτα.

Ράινερ  Μαρία Ρίλκε. ΠΟΙΗΜΑΤΑ,-ΕΚΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ, μετάφραση: Άρης Δικταίος, εκδ. Κάδμος, 1957/ Ηριδανός, Αθήνα χ.χ., σ. 86

Σημείωση:

Να προσθέσουμε σε έναν γενικό σχολιασμό ότι ο αρκετά γνωστός και αγαπητός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό είναι ο ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Το μικρό βιβλιαράκι του «Γράμματα σ’ έναν νέο ποιητή» που μετάφρασε στα ελληνικά ο πειραιώτης μεταφραστής θεατράνθρωπος και αρθρογράφος κυρός Μάριος Πλωρίτης, απετέλεσε το μικρό «ευαγγέλιο» για τους νέους ποιητές και εκκολαπτόμενους δημιουργούς. Ποιητικά Έργα του Ράϊνερ Μαρία Ρίλκε στα ελληνικά έχουν μεταφέρει μεταξύ άλλων οι: Ε. Ν. Πλατής, η Ρένα Καρθαίου, ο Δ. Κ. Μπέσκος, ο Παναγιώτης Α. Υφαντής, ο Δημήτρης Οικονομίδης, ο Δημήτρης Θ. Γκότσης, αρκετοί άλλοι και μεταξύ αυτών ο Κορίνθιος γερμανομαθής ποιητής και μεταφραστής Βασίλης Ι. Λαζανάς. Ο Λάμπρος Μυγδάλης έχει συντάξει «Ελληνική Βιβλιογραφία Ράινερ Μαρία Ρίλκε», εκδόσεις Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1978.

EFREN  REBOLLEDO- ΕΦΡΕΝ  ΡΕΜΠΟΛΙΕΔΟ  (Μεξικό, 1877-1929)

              ΤΟ  ΦΙΛΙ  ΤΗΣ  ΣΑΠΦΩΣ

Πιο ωχρά κι από το διάφανο το μάρμαρο,

λευκότερα κι απ’ το κοντό, ολόασπρο χνούδι,

συμπλέκονται τα δυο γυναικεία σώματα

σε μια σμιλευτή σύνδεση πάθους.

 

Σμικρύνσεις ερπετού, τορνευτοί γλουτοί ζέμπρας,

στρογγυλές κοιλότητες, στήθη περιστερένια,

λαμπάδα πυρκαγιάς τα πορφυρά τους χείλη,

και τα μαλλιά των δυο μαζί ένας λάβρος χείμαρρος.

 

Στη ζωντανή αυτή μάχη, οι ρώγες των μαστών τους

που επιτίθενται, μοιάζουν με συσφιγκτήρες πίθωνες,

σ’ ερωτικές φιλονικίες πλεγμένους,

 

και μες στα αγκαλιασμένα σκέλη τους

δυο ρόδα με δυο κάλυκες ανέπαφους,

διυλίζουν και συγχέουν τους αιθέρες τους., σ. 101

   Efren  Rebolledo, EL BESO DE SAFO. (De “Caro Victrix”), p. 100

--

CERTRUDIS GOMEZ DE AVELLANEDA- ΧΕΡΤΡΟΥΔΙΣ ΓΚΟΜΕΣ ΝΤΕ ΑΒΕΛΙΑΝΕΔΑ  ( Κούβα, 1814- Ισπανία, 1873)

               ΜΙΜΗΣΗ  ΜΙΑΣ  ΩΔΗΣ  ΤΗΣ  ΣΑΠΦΩΣ

Ευτυχισμένος όποιος για σένα από σε πλάι σου στενάζει,

όποιος ακούει την ηχώ της μουσικής φωνής σου,

όποιος του γέλιου σου την κολακεία λατρεύει

και της ανάσας σου αναπνέει το απαλό άρωμα!

 

Τύχη τόσο καλή που τη φθονεί και την ποθεί

το χερουβείμ που κατοικεί στα ουράνια,

ταράζει την ψυχή και την καρδιά βουλιάζει,

κι ο αδέξιος τόνος λέγοντάς την ξεψυχάει.

 

Μπροστά απ’ τα μάτια μου χάνεται ο κόσμος όλος,

και μες στις φλέβες μου ανάλαφρη να ρέει

την πυρκαγιά αισθάνομαι βαθιά που καίει.

 

Τρέμοντας, μάταια να σου αντισταθώ γυρεύω…

Δάκρυα καυτά βροχή λούζουν τα μάγουλά μου…

Παραλήρημα, ηδονή, σε ευλογάω και πεθαίνω!, σελ. 69

   Gertrudis Gomez De Avellaneda, Imitando Una Oda De Safo, p. 68.

ΤΑ ΕΚΑΤΟ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Έκδοση δίγλωσση. Πρόλογος- Εκλογή-Σχόλια: ΡΗΓΑΣ ΚΑΠΠΑΤΟΣ-PEDRO LASTRA. Μετάφραση από το Ισπανικό: Ρήγας Καππάτος, εκδ. Εκάτη-Αθήνα 2000, σελ. 286, τιμή δρχ. 4160.

Εφρέν  Ρεμπολιέδο: Ανέλαβε διάφορες διπλωματικές αποστολές αντιπροσωπεύοντας το Μεξικό. Ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της ποίησής του είναι η ερωτική ανησυχία που εκφράζεται με τολμηρότητα στα σονέτα που δημοσίευσε το 1916. Έχει κάνει αξιόλογες μεταφράσεις από τα αγγλικά, όπως του Όσκαρ Ουάιλντ και του Ρ. Κίπλιγκ., σ. 276

Γκόμες ντε Αβελιανέδα, Χερτρούδις: Έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της στην Ισπανία, συμμετέχοντας ενεργά στη λογοτεχνική ζωή της χώρας. Εκτός από ποίηση έγραφε ιστορικά μυθιστορήματα και θεατρικά έργα., σ. 267

Σημείωση:

Τα δύο αρχαιόθεμα καλογραμμένα και μεταφρασμένα στα ελληνικά ερωτικά σονέτα των δύο ισπανόφωνων ποιητών, είναι μία ποιητική σπουδή πάνω στην αρχαία ελληνίδα λυρική ποιήτρια ΣΑΠΦΩ, όπως και των άλλων τριών ποιητών. Είτε ως μίμηση του ποιητικού της ύφους, είτε ως ποιητική τεχνική, είτε ως διαπραγμάτευση της ποιητικής της θεματογραφίας, είτε ως πηγή προσωπικής τους έμπνευσης και δημιουργίας. Η ποιητική τεχνογνωσία των ξένων δημιουργών που παρουσιάζονται εδώ, μας είναι γνωστή, όχι όμως η σύνολη ποιητική τους παραγωγή. Ο Τζιάκομο Λεοπάρντι είναι γνωστός τα τελευταία χρόνια από μεταφράσεις πεζών του, ενώ οι ποιητικές του συνθέσεις μάλλον μας είναι άγνωστες στο σύνολό τους. Γνωρίζουμε γενικές θετικών κρίσεων πληροφορίες για το έργο του. Αντίθετα ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε είναι ευρέως γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό της ποίησης. Οι μεταφράσεις των ποιημάτων και των συλλογών του, του δοκιμιακού του έργου, από έλληνες μεταφραστές μας έχουν κάνει ίσως, επαρκή την παρουσία του στον ελληνικό χώρο. Ιδιαίτερα σε ποιητικούς κύκλους που εμφορούνται από μία θρησκευτική ή και «μυστική» ατμόσφαιρα του ποιητικού κλίματος. Μια και τα δάνεια χριστιανικά σύμβολα, οι μορφές της Βίβλου στον Ρίλκε, είναι αρκετές και διάσπαρτες στο έργο του. Στην γνωριμία μας με το έργο του έχουν συνεισφέρει και ορισμένες σημαντικές μελέτες που έχουν γραφτεί από έλληνες και ξένους μελετητές. Οι μελέτες αυτές αναλύουν και εξετάζουν την φιλοσοφική του πνοή, την ουσία και το μέγεθος της σκέψης του, τον κόσμο των ιδεών του, το άπλωμα της δοκιμιογραφικής του προβληματικής. Η παρουσία της Πολωνίδας ποιήτριας μας έγινε γνωστή (τουλάχιστον σε εμάς) από τον ποιητή και μεταφραστή Σωτήρη Ε. Γυφτάκη, ενώ, ο ακάματος μεταφραστής Ρήγας Καππάτος, έχει σταθεί μία σημαντική μας γέφυρά με την ισπανόφωνη λογοτεχνία. Έχει μεταφράσει για το ελληνικό κοινό πολλούς και σημαντικούς ποιητικούς ζωτικούς χυμούς της ισπανόφωνης ποίησης και πεζογραφίας. Όσον αφορά την περίπτωση του ποιητή, επιμελητή εκδόσεων και μεταφραστή, πολυσχιδούς συγγραφέα Άρη Δικταίου, οφείλουμε να σημειώσουμε για μία ακόμα φορά, την αξεπέραστη ακόμα και στις μέρες μας μεταφραστική συμβολή του, στον πεζό και κυρίως, στον ξένο ποιητικό λόγο. Η μεταφραστική προσφορά του Άρη Δικταίου είναι μεγάλη, εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους και με σημαδιακά παγκόσμια της λογοτεχνίας έργα. Η μεταφραστική του παραγωγή πηγάζει από τον πανάρχαιο ιστορικά προφορικό λόγο των λαών της μεσογείου, της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, της άπω και εγγύς ανατολής, των λαών της νοτίου Αμερικής και διαχέεται σε όλες τις ιστορικές της γραφής περιόδους και κομβικά ρεύματα της ευρωπαϊκής παράδοσης και γραμματείας της γηραιάς ηπείρου. Με ιδιαίτερη προτίμηση στην γερμανόφωνη παραγωγή. Έστω και αν δεν του αναγνωρίστηκε μάλλον όσο του άξιζε, του όφειλε, ο τεράστιος μεταφραστικός του μόχθος, από τους ειδικούς της «γλωσσικής και μεταφραστικής ορθότητας», και άλλους ποιητές ομοτέχνους του. Οι ποιητικές μεταφράσεις του Άρη Δικταίου (από όλο σχεδόν το παγκόσμιο γεωγραφικό και ιστορικό ποιητικό φάσμα) συνετέλεσε στην γνωριμία των νεότερων μεταπολεμικών ελληνικών γενεών, και αναγνωστών της δικής μου γενιάς (1980) με τον ξένο ποιητικό λόγο. Ο Δικταίος αν δεν είναι υπερβολικό, θα σημείωνα, ότι υπήρξε ένα είδος μεταφραστή «κηδεμόνα» μας. Η λέξη «κηδεμόνας» αναφέρεται με τον θετικό, «τιμητικό» τίτλο της. Έργα κλασικά, όπως αυτά του Αντρέ Ζίντ, αλλά ιδιαίτερα της γερμανόφωνης παραγωγής Τόμας Μάν, μεταφράστηκαν από τον Δικταίο και ήρθαμε για πρώτη φορά σε επαφή μαζί τους με αναγνωστική ικανοποίηση και θαυμασμό. Μας ενέπνευσε πέρα από το καθ’ αυτό ποιητικό του έργο μία φιλομάθεια και φιλαναγνωσία για συγγραφείς άγνωστούς μας, έργα διαχρονικά που άφησαν τα ίχνη τους στο παγκόσμιο στερέωμα. Οι «ενδόμυχες» αναγνωστικές του προτιμήσεις έγιναν κατά κάποιον τρόπο και δικές μας. Σε εμάς τους νέους και τις νέες που ενηλικιωνόμασταν στα δύσκολα χρόνια της εφτάχρονης δικτατορίας και των κατοπινών χρόνων της μεταπολίτευσης. Ακαθοδήγητοι από το εκπαιδευτικό τότε σύστημα, οι μυθιστορηματικές και ποιητικές μεταφράσεις του Άρη Δικταίου και άλλων, ήσαν το πλοίο μας για την τέρψη της λογοτεχνίας και της ποίησης στο ταξίδι μας για τα αναγνωστικά Κύθηρα. Η αναγνωστική μας απληστία προσανατολίστηκε από μεταφράσεις σαν του Άρη Δικταίου. Περιπλανήσεις σε χώρες και κόσμους άγνωστους, παρθένους, μυστηριακούς, ερωτικούς, εμπνευσμένους, απλησίαστους μέχρι τότε, ανεξερεύνητους, ήρθαν μέσω των μεταφράσεων των έργων αυτών και μας συνάντησαν αυτά, ήρθαν και συνομίλησαν μαζί μας. Τα πρωτογνωρίσαμε και μας πρωτογνώρισαν, χάρις σε αυτές τις μεταφράσεις. Των μεταφράσεων του Άρη Δικταίου. Ονειρευτήκαμε μαζί, υψωθήκαμε σε αναγνωστικό μπόι μαζί τους, ενηλικιωθήκαμε, ανεβήκαμε τα κράσπεδα του ποιητικού και πεζογραφικού αρχοντικού ομού. Και μάλιστα, σε μια ηλικιακή περίοδο όπου η γλωσσική μας δεξαμενή ήταν τόσο θολή. Αρχαία, αρχαΐζουσα, καθαρευουσιάνικη, μεικτή, δημοτική γλώσσα, εκπαιδευτική δημοτική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Ένας γλωσσικός και λεκτικός «αχταρμάς» που δεν γνωρίζαμε ποιους να ακούσουμε, ποιους να ακολουθήσουμε και πώς να μιλήσουμε,  να εκφραστούμε. Ήταν η δύσκολη πολιτικά και εκπαιδευτικά γλωσσική δεκαετία του 1960 και 1970. Όλα μετέωρα, θολά, σκοτεινά και αχαρτογράφητα από όλες τις επίσημες πλευρές. Εγκαταλειμμένοι στην άγνωστη γλωσσική μοίρα μας και τους κάθε μορφής και είδους εκφραστικούς παρορμητισμούς μας. Ευτυχώς η γλωσσική και εκφραστική αυτή καταιγίδα των περιόδων αυτών, έληξε(!) για τις επόμενες από εμάς γενιές των νεοελλήνων με την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του Γεωργίου Ράλλη. Όμως, ας μην ξεστρατίζουμε από το κεντρικό θέμα.  Δεν θα σταθώ στις κρίσεις σχετικά με την αρτιότητα, την γλωσσική χρήση και εκφραστική επιμέλεια, την υιοθέτηση συγκεκριμένου λεκτικού υλικού των μεταφράσεων του Δικταίου, (λέξεις κρητικής διαλέκτου) δεν είναι εκεί το πρόβλημα, το ζητούμενο είναι ότι οι ποιητικές Ανθολογίες, οι Ανθολογίες Παγκόσμιας Ποίησης του Άρη Δικταίου, αλλά, και των βιβλίων του που καθρεφτίζεται η θεωρητική του σκέψη, ο δοκιμιακός του λόγος και θέσεις του για την Ποίηση, τις σχολές και πολλών εκπροσώπων της, βιβλία που κατορθώσαμε να βρούμε στο εμπόριο και να διαβάσουμε, υπήρξαν ένα «σχολείο» εκπαίδευσής μας, στην επιθυμία μας να έρθουμε σε επαφή με τον ελληνικό και ξένο ποιητικό λόγο. Από όλα τα χρονολογικά και ιστορικά στρώματα και αν προέρχεται. Ο Δικταίος, μπορεί να μην άνοιξε πρώτος την μεταφραστική αυλαία στο αναγνωστικό κοινό της ποίησης της γενιάς μας, είναι σίγουρα όμως, ένας από τους κυριότερους και σημαντικότερους έλληνες ποιητής-μεταφραστής, ο οποίος μας εισήγαγε σε ποιητικά ξένα άλση, πρόσωπα και συνθέσεις, ποιητικές μονάδες, που ακόμα φωτίζουν τα ποιητικά ρουμάνια των ενδιαφερόντων μας. Ήταν ένα κυρίαρχο νεύμα, ένα κάλεσμα στην εποχή του και την δική μας. Ήταν η αυγή μιάς νέας εποχής για τους νέους και νέες της γενιάς μας που αγαπούσαν το διάβασμα και μπλέχτηκαν κατόπιν μέσα στα πυκνά δίχτυα που ονομάζουμε Τέχνη και Πολιτισμός. Ο Άρης Δικταίος δεν υπήρξε μόνο ένας καλός ποιητής, αλλά διαθέτοντας μία γερή θεωρητική αρματωσιά, ένα φοβερό κριτήριο και ποιητικό ένστικτο, έστρωσε το μεταφραστικό δρόμο των επόμενων γενεών. Συνεχίζοντας την παλαιά μεταφραστική παράδοση ελλήνων σπουδαίων ποιητών και ποιητριών. Ο Κωστής Παλαμάς υπήρξε το μεταφραστικό παράδειγμα των ποιητών της γενιάς του, και πλείστων άλλων, ο δάσκαλος-εμπνευστής για τις μεταγενέστερες ποιητικές γενιές που υιοθέτησαν και καλλιέργησαν την δημοτική γλώσσα. Ο Κωστής Παλαμάς συγκεφαλαιώνει την προγενέστερη μεταφραστική παράδοση της Ελλάδος που αρχινά από τους επτανήσιους συγγραφείς. Για να μην αναφέρουμε την πολύ ωραία προγενέστερη χρονικά μετάφραση του Ρήγα, του βιβλίου «Σχολείο των ντελικάτων εραστών». Δίχως να αγνοήσουμε την συνεισφορά των καθαρευουσιάνων ελλήνων ποιητών, ούτε την ιδιάζουσα και ιδιαίτερη γλωσσική περίπτωση και επιλογή έργων του Νίκου Καζαντζάκη. Με ένα θησαυροφυλάκιο λέξεων που ας μου συγχωρεθεί, μου θυμίζει το «θησαυροφυλάκιο» του γέρο Σκρούτζ στο γνωστό αγαπητό των παιδικών μας χρόνων καρτούν, που, μόνο ο θείος Σκρούτζ ευχαριστιόταν τις βουτιές μέσα του. Αντίθετα η περίπτωση του Παλαμά παραμένει ακόμα ανθηρή. Ένα μεταφραστικό «ενδιαίτημα» που ίσως ακόμα φοριέται. Ο Δικταίος, όπως και το ζεύγος Νίκου και Ρίτα Μπούμη Παππά με τις μεταφράσεις και Ανθολογίες τους που κυκλοφόρησαν, έστρωσαν το δρόμο στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα που αναδύθηκαν και κυοφορήθηκαν οι καινούργιες, σύγχρονες και μοντέρνες μεταφραστικές ελληνικές φωνές των μεταπολεμικών γενεών. Είναι εύλογο και φυσικό, οι μεταφραστικές καταθέσεις- ιδιαίτερα της Γ΄ Μεταπολεμικής Γενιάς, της Γενιάς του 1970 και των εκπροσώπων της, ενός Αλέξη Τραϊανού, Νάσου Βαγενά, Βασίλη Καραβίτη, Χάρη Βλαβιανού, Γιώργου Καραβασίλη, μιάς Μαρίας Λαϊνά, ενός Ηλία Κυζηράκου, μιας Μερόπης Οικονόμου, μιας Αμαλίας Τσακνιά, ενός Σπύρου Τσακνιά, μιάς Τζένης Μαστοράκη, μιας Μερόπης Οικονόμου, ενός Παναγιώτη Χρ, Χατζηγάκη, Γιάννη Η. Παππά, ενός Φοίβου Ι. Πιομπίνου, Ανδρέα Αγγελάκη, μιάς Παυλίνας Παμπούδη  ή μιάς Ζωή Σαμαρά, ενός Χριστόφορου Λιοντάκη, ενός Γιάννη Υφαντή… (ο κατάλογος  των ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών είναι μακρύς και γνωστός) να εκφράζουν τις ωδίνες των νέων γλωσσικών προτιμήσεων, την κυοφορία των νέων λέξεων, να καθρεφτίζουν το γλωσσικό και ποιητικό ένστικτο και κριτήριο της εποχής τους, δηλαδή των ημερών μας. Αυτό είναι αναμενόμενο, απαραίτητο και σίγουρο. Πέρα από τις προσωπικές μας προθέσεις και ανιχνεύσεις. Όμως όταν ο Νίκος Σπάνιας, ο Όμηρος Μπεκέ, ο Γιώργος Σεφέρης, οι Επτανήσιοι ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Κώστας Ασημακόπουλος, ο Άρης Δικταίος, ασχολήθηκαν με την τέχνη της μετάφρασης, δεν το έπραξαν μόνο για καθαρά δική τους «προβολή» ή «εργασιακή υποχρέωση», αλλά ακλόνητη αγάπη και ενδιαφέρον για τον ποιητικό λόγο, τους ξένους ποιητές και ποιήτριες που διάβασαν όντας ξενόγλωσσοι και θέλησαν να μεταφέρουν τα έργα τους  στους έλληνες αναγνώστες. Να κοινωνήσουνε με τα νέα ποιητικά ρεύματα, προτιμήσεις, καταβυθίσεις στα νέα υπόγεια ποιητικά ρεύματα που έβγαιναν στην ποιητική επιφάνεια του παρόντος χρόνου. Με ξένες φωνές που «μετασχημάτιζαν» το σύγχρονο ποιητικό τοπίο μετά την σταδιακή πτώση του Ρομαντισμού και των άλλων εσωτερικών «παραφυάδων» του. Οι νέες ποιητικές επωάσεις και άλλες κυοφορήσεις μας έγιναν προσιτές μέσω αυτών των μεταφράσεων και ελλήνων μεταφραστών. Το ανάγλυφο και καλογραμμένο ενδιαφέρον κείμενο με τον τίτλο «ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ» σελίδες 17-32 με το οποίο ο ποιητής και μεταφραστής Άρης Δικταίος μας δείχνει τους κρίκους των μεταφραστικών του προθέσεων, ερεθισμάτων που βασίστηκε και τι υιοθέτησε, μας δηλώνει το ατομικό του μεταφραστικό στίγμα. Θα σημειώναμε ότι είναι το αντιπροσωπευτικό δείγμα των ελλήνων μεταφραστών μετά την γενιά του Κωστή Παλαμά. Όπως οι μεταφράσεις του Κώστα Καρυωτάκη είναι ο καθρέφτης επιλογών, η ποιητική εικόνα μιάς μεγάλης μερίδας ελλήνων δημιουργών που ενστερνίστηκαν τους γάλλους καταραμένους ποιητές με προεξάρχοντα τον Κάρολο Μπωντλαίρ και «Τα Άνθη του Κακού του». Το αξιωματικό για τις μεταφραστικές του αρχές κείμενο του Δικταίου, το διαβάζουμε στον ογκώδη τόμο «Σ’ αναζήτηση του απολύτου» Ανθολογία της Παγκοσμίου Ποιήσεως, εκδόσεις Γεωργίου Φέξη, σελίδες 696. Ο Δικταίος στον πολύμοχθο αυτό τόμο του, φιλοξενεί εκατοντάδες ποιητικές εμπνεύσεις και ποιητικές ετερότητες, συμβιώσεις πολύχρωμων αισθημάτων και αισθήσεων. Μας φέρνει σε επαφή με το-τότε-γνωστό πανόραμα του ελληνικού και παγκόσμιου ποιητικού λόγου που έχει αποτυπωθεί στα δελτάρια της ανθρώπινης ιστορίας μέσα στον χρόνο. Από την αρχαιότητα, τον προφορικό λόγο, την αρχαϊκή εποχή της ποίησης μέχρι τις σχολές και τα κινήματα του Κ΄ αιώνα. Δέκα πλούσια, εύχυμα, πολύοσμα, πολύχρωμα ποιητικά κεφάλαια και από τις πέντε ηπείρους. Μεταφρασμένα ποιητικά άνθη. Ίσως δοκιμασμένα στις δικές του μεταφραστικές δυνατότητες και αισθητικές και ποιητικές αποτυπώσεις. Διαθέσεις μιάς άλλης πραγματικότητας που, μας προσφέρθηκε δίχως τσιγκουνιά. Μια μεταφραστική πολύοσμη κατάθεση, (όχι μια ποιητική πατρίδα αλλά σύμπαν) ενός έλληνα ποιητή, ο οποίος δέχθηκε και δέχεται ακόμα πικρόχολα μεταφραστικά σχόλια από σύγχρονους «καραβανάδες» των δημοσιογραφικών και κριτικών γραφείων. Τον αγνοούν με επίδειξη και αυστηρότητα επιδημιολόγου.  Ο Άρης Δικταίος ακολουθεί τις μεταφραστικές θέσεις του Ιωάννη Κακριδή και στηρίζει τα επιχειρήματα των μεταφράσεών του σε θέσεις και ρήσεις, απόψεις ξένων σημαντικών ποιητών. Οι εμβόλιμες ξένες θέσεις και θεωρητικές αρχές και οι σημειώσεις του κειμένου δηλώνουν την αρματωσιά του και τον προσανατολισμό του. Ο μεταφραστικός άθλος είναι μεγάλος και δεν μπορούμε να τον αγνοήσουμε, ούτε να τον περιορίσουμε σε αναλύσεις σπουδαστηρίων, ή ιδεολογικών αντιδράσεων. Όπως και νάχει, ο Άρης Δικταίος, μύησε την γενιά μας στην αρχαία και σύγχρονη- ρομαντική-κλασική ξένη ποίηση. Θέλω να πιστεύω ότι ο κόπος του δεν πήγε χαμένος, δεν σπατάλησε άδικα τον μεταφραστικό χρόνο της προσωπικής του ζωής και συγγραφικής παραγωγής. Αξίζει να τον θυμόμαστε, να τον αναφέρουμε, να τον διαβάζουμε, να τον αντιγράφουμε, να τον μιμούμαστε, και ασφαλώς, όσοι ασχολούνται με την μετάφραση, να το συνεχίζουν και διευρύνουν τα όρια των μεταφραστικών εργασιών του. Να ανοίγουν μεταφραστικές και γλωσσικές εσωτερικές και εξωτερικές συνομιλίες μαζί του. Η των παλαιότερων χρόνων και αυτή των ημερών μας μεταφραστική ακαμψία μάλλον «βλάπτει» και τις δύο πλευρές. Ότι άρθρωσαν οι προηγούμενες γενιές δημιουργών είναι δραματικά παρών. Δεν μπήκε στο «χρονοντούλαπο» της συγγραφικής, ποιητικής και μεταφραστικής ιστορίας όπως θέλουν να πιστεύουν ορισμένοι μεγαλόσχημοι. Τουλάχιστον, αυτή η μικρή λογοτεχνική ιστοσελίδα, με όποιες ισχνές σωματικές, οικονομικές και πνευματικές δυνάμεις διαθέτει ο συντάκτης της, αυτό θα συνεχίσει να πράττει, (λήθη στη λήθη) έστω και χωρίς τεχνικές του ηλεκτρονικού υπολογιστή γνώσεις και με φτωχά της δημοσίευσης μέσα. Εννοώ φωτογραφικό και άλλο υποστηρικτικό συνοδευτικό υλικό. Μια και δεν είναι ένας διαφημιστικός καθρέφτης των νέων εκδόσεων και κυκλοφορίας.

     Τα ενδεικτικά μεταφρασμένα αυτά ποιητικά διαμαντάκια, του ιταλού ρομαντικού, της πολωνής ποιήτριας και συγγραφέως, του γερμανόφωνου θρησκευτικού ποιητή, του Μεξικανού και του Κουβανού ποιητή, τα οποία μεταφέρω στο μικρό αυτό σημείωμα, προέρχονται από διαφορετικές χρονικές περιόδους της παγκόσμιας πολιτισμικής γραμματείας, γλωσσικές παραδόσεις, ποιητικά ύφη, αλλόγλωσσες ταυτότητες και ρεύματα. Από καταξιωμένους έλληνες ποιητές και μεταφραστές οι οποίοι υπηρέτησαν τον ποιητικό και μεταφραστικό ιστό με αγάπη, αυταπάρνηση, συνέπεια και τόλμη. Τα ελάχιστα αυτά ποιήματα μας δηλώνουν με τον πλέον ξεκάθαρο και σαφή τρόπο την διαχρονική εμβέλεια της ποιητικής φωνής της Σαπφούς, την οικουμενικότητα της ποίησής της, το διαρκές και ειλικρινές ενδιαφέρον  των ανθρώπων των γραμμάτων και του πολιτισμού, των ποιητών, για το έργο της αρχαίας ελληνίδας ποιήτριας και εν γένει, για τον αρχαίο ελληνικό λυρικό λόγο και γραμματεία. Μια πολιτισμική παράδοση που μας δηλώνει ότι το Αιγαίο έχει σύνορα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 20 Ιουλίου 2022

ΥΓ. Με μία βαθειά πίκρα και θλίψη για τα όσα συμβαίνουν και βιώνουμε στις μέρες μας, εκφρασμένη με την φλυαρία της σουσουράδας Ποίησης. 48 χρόνια και το Κυπριακό τραύμα είναι ακόμα ανοιχτό. Δεν ξεχνάμε. Όσο και αν θέλουν οι σύγχρονοι πολιτικοί και οικονομικοί αναθεωρητές.