Χόρχε Λουϊς Μπόρχες, Η Παραβολή του Παλατιού

 

Η  ΠΑΡΑΒΟΛΗ  ΤΟΥ  ΠΑΛΑΤΙΟΥ

του ΧΟΡΧΕ  ΛΟΥΙΣ  ΜΠΟΡΧΕΣ

     Κείνη τη μέρα, ο Κίτρινος Αυτοκράτορας ξενάγησε τον ποιητή στο παλάτι του. Άφηναν πίσω τους στο βάθος, τις πρώτες δυτικές ταράτσες που κατέβαιναν διαδοχικά, σαν κερκίδες ενός απέραντου αμφιθεάτρου, κι έφταναν σ’ έναν κήπο, που οι μεταλλικοί καθρέφτες του και οι πολύπλοκοι κέδρινοι φράχτες του προετοίμαζαν κιόλας για τον λαβύρινθο. Στην αρχή, χάθηκαν μέσα εκεί, χαρούμενοι, σα να ‘χαν αφεθεί σε κάποιο παιγνίδι, κατόπιν όμως, ένιωσαν κάπως ανήσυχοι, γιατί οι ίσιες λεωφόροι έπαιρναν μιάν ανεπαίσθητη αλλά αδιάκοπη καμπυλότητα έτσι πού, μυστικά, σχημάτιζαν κύκλο. Γύρω στα μεσάνυχτα, η παρατήρηση των πλανητών και η θυσία μιάς χελώνας που έγινε την κατάλληλη στιγμή, τους έκαναν να απομακρυνθούν από κείνο το μέρος που έμοιαζε μαγεμένο, χωρίς όμως να πάψουν να έχουν την αίσθηση ότι χάθηκαν, αίσθηση πού τους συνόδευσε ως το τέλος. Πέρασαν προθάλαμους, αυλές, βιβλιοθήκες, μιά εξαγωνική αίθουσα με μιά κλεψύδρα. Ένα πρωί, πάνω από έναν πύργο, διάκριναν έναν πέτρινο άνθρωπο που δεν τον ξαναείδαν πιά ποτέ. Πέρασαν πολλά αστραφτερά ποτάμια μέσα σε βάρκες από ξύλο σανταλιού, ή πολλές φορές το ίδιο μόνο ποτάμι. Η αυτοκρατορική ακολουθία περνούσε κι οι άνθρωποι έπεφταν στα γόνατα. Μιά μέρα, πήγαν σ’ ένα νησί όπου κάποιος δε γονάτισε, γιατί δεν είχε δεί ποτέ του το Γιό του Ουρανού. Ο δήμιος έπρεπε να τον αποκεφαλίσει. Τα μάτια τους κοίταζαν αδιάφορα μαύρα μαλλιά, μαύρους χορούς, πολύπλοκες χρυσές μάσκες. Η πραγματικότητα συγχεόταν με το όνειρο ή, μάλλον, η πραγματικότητα ήταν ένας από τους σχηματισμούς του ονείρου. Φαινόταν αδύνατο, η γη να είναι τίποτ’ άλλο από κήπους, νερά, αρχιτεκτονήματα και άλλες τέτοιες όψεις της μεγαλοπρέπειας. Κάθε εκατό βήματα έκοβε τον ουρανό κι ένας πύργος. Το μάτι, τους έβλεπε όλους να ‘χουν το ίδιο χρώμα, όμως ο πρώτος ήταν κίτρινος κι ο τελευταίος κόκκινος, τόσο ανεπαίσθητος ήταν οι διαβαθμίσεις και τόσο μακριά η σειρά.

      Στη ρίζα του προτελευταίου πύργου ήταν που ο ποιητής (πού φαινόταν πώς δεν το εντυπωσίαζαν όλα αυτά που θάμπωναν τους άλλους) απάγγειλε τη σύντομη σύνθεση που είναι σήμερα αδιάρρηκτα συνδεμένη με τ’ όνομά του και πού, όπως το επαναλαμβάνουν οι πιό κομψοί ιστορικοί, του χάρισε ταυτόχρονα την αθανασία και τον θάνατο. Το κείμενο έχει χαθεί. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το αποτελούσε ένας μόνο στίχος, άλλοι ότι ήταν μόνο μιά λέξη. Το βέβαιο, το απίστευτο, είναι ότι το ποίημα περιέχει ολόκληρο και με την παραμικρή λεπτομέρεια το τεράστιο παλάτι, μ’ όλες τις περίφημες πορσελάνες του, το κάθε σχέδιο της κάθε πορσελάνης, τις σκιές και τα φώτα κάθε ηλιοβασιλέματος, την κάθε στιγμή, ευτυχισμένη ή δυστυχισμένη, των δοξασμένων δυναστειών των θνητών, των θεών και των δρακόντων πού το ‘χαν κατοικήσει, εδώ κι ένα απροσμέτρητο παρελθόν. Όλοι είχαν βουβαθεί ΄ μονάχα ο Αυτοκράτορας ούρλιαξε: Μού ‘κλεψες το παλάτι μου! Και το σιδερένιο σπαθί του δήμιου θέρισε τη ζωή του ποιητή.

     Την ιστορία αυτή, άλλοι, τι διηγούνται διαφορετικά. Στον κόσμο, δεν μπορούν να υπάρχουν δυό όμοια πράγματα. Έφτασε, λένε, να απαγγείλει ο ποιητής το ποίημα και να εξαφανιστεί το παλάτι, σα να ‘χει καταργηθεί ή κατακεραυνωθεί απ’ την τελευταία συλλαβή. Είναι φανερό ότι τέτοιοι μύθοι δεν είναι τίποτα περισσότερο από λογοτεχνικά κατασκευάσματα. Ο ποιητής ήταν σκλάβος του Αυτοκράτορα και πέθανε σα σκλάβος. Η σύνθεσή του χάθηκε, γιατί της άξιζε η λήθη. Οι απόγονοί του ακόμα ψάχνουν, μα δεν θα βρούν τη λέξη που συνοψίζει το σύμπαν.

Μετάφραση: Δημήτρης Καλοκύρης.

Από το βιβλίο ΧΟΡΧΕ ΛΟΥΙΣ ΜΠΟΡΧΕΣ, Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ και άλλα κείμενα. Μιά μικρή ανθολογία πεζογραφημάτων του Μπόρχες που μετέφρασαν ο ΝΙΚΟΣ Δ. ΚΑΡΟΥΖΟΣ και ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ, εκδόσεις ύψιλον/ βιβλία-Υψικάμινος. Αθήνα, α΄ έκδοση Οκτώβριος 1980. Α΄ ανατύπωση, Φεβρουάριος 1981, σελ. 184, δρχ. 120.

Ελάχιστα:

      Μια παρατήρηση του πεζογράφου και κριτικού, σταθερού αρθρογράφου-συνεργάτη της παλαιάς δημοκρατικής εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» κυρίου Ευγένιου Αρανίτση, με παρότρυνε να διαβάσω εκ νέου τα μικρά πεζογραφήματα του αργεντινού παραμυθά- ποιητή και πεζογράφου Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Παράλληλα με το διάβασμα των Ποιημάτων του, και ιδιαίτερα, αυτά που αναφέρονται ή έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την Ελλάδα, την μυθολογία και τους συμβολισμούς της. Παρενθετικά να σημειώσουμε ότι την άμεση σχέση ποιημάτων του Μπόρχες με την χώρα μας, συγκεντρώνει στο μικρό βιβλιαράκι της μεταξύ άλλων, η Νίνα Αγγελίδου. Βλέπε το: Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ. Η Ελλάδα στην ποίηση του Μπόρχες. Επιλογή Νίνα Αγγελίδου. Jorge Luis Borges, LOS SENDEROS DE ITACA. Grecia en la poesia de Borges. Seleccion de Nina Angelidis. Instituto Cervantes de Atenas. Directora Natividad Galvez Garcia.  Η εκτύπωση του έργου αυτού ολοκληρώθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2002, με την ευκαιρία της διάλεξης της Μαρία Κοδάμα για τον Χόρχε Λουϊς Μπόρχες που οργανώθηκε από το Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας. Σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Ύψιλον/Βιβλία. Διαβάζουμε στον κολοφώνα της έκδοσης. Τα ποιήματα συνοδεύονται από το κείμενο «Η Μνήμη του Μπόρχες» της Μαρίας Καδάμας, σελ. 9-10. Η έκδοση είναι δίγλωσση, και περιέχει τις εξής ποιητικές μονάδες: Η ΣΕΛΗΝΗ, ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ΕΙΚΟΣΤΗ ΤΡΙΤΗ ΡΑΨΩΔΙΑ, ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ (1977), Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ, ΥΜΝΟΣ, Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ, Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ, ΟΣΟ ΔΙΑΡΚΕΙ ΑΥΤΗ Η ΜΟΥΣΙΚΗ. Ενώ στις σελίδες 37-38 δίδονται οι Noticia, δηλαδή οι Πηγές. Τα ποιήματα μεταφράζονται από την Νίνα Αγγελίδου, την Μαρία Κοδάμα, τον Δημήτρη Καλοκύρη, τον Τάσο Δενέγρη, είτε κατά μόνας ή σε συνεργασία μεταξύ των ελλήνων ποιητών και μεταφραστών/ τριών. Και έχουμε και τον Μιγέλ Καστίγιο Ντιντιέρ.

      Η εύστοχη επισήμανση του κριτικού κύριου Ευγένιου Αρανίτση, εμπεριέχεται σε ένα πυκνό και κάπως «δύσκολο» στην ανάγνωσή του κείμενο το οποίο δημοσιεύτηκε με τον τίτλο «Η βαρύτητα του βιβλίου» και περιέχεται στο αφιέρωμα της εφημερίδας και του περιοδικού «Βιβλιοθήκη», «Μπόρχες Ο κόσμος σαν ένα βιβλίο», Παρασκευή 29 Δεκεμβρίου 2006, τεύχος 435, σελ. 22-25. Στο ίδιο αφιέρωμα γράφουν επίσης: ο κριτικός Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, «Ξεφυλλίζοντας ένα αινιγματικό βιβλίο» σ.12. ο ιταλός πεζογράφος Αντόνιο Ταμπούκι, «Οι χρησμοί ενός τυφλού μάντη», σ.12-15. Σε επιμέλεια και μετάφραση του Θανάση Γιαλκέτση, ο οποίος επιμελείται και μεταφράζει και το κείμενο του ιταλού συγγραφέα Κλαούντιο Μαγκρίς, «Ο κόσμος όλος σε ένα λήμμα εγκυκλοπαίδειας» σ. 18-19. Σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, διαβάζουμε το «Ο Μπόρχες απαντά σε ερωτήματα Γάλλων συγγραφέων», σ.16-17. Ο ποιητής και σταθερός μεταφραστής και μελετητής του Μπόρχες, Δημήτρης Καλοκύρης γράφει το «Ταξιδεύοντας στο Μπουένος Άϊρες για τον Μπόρχες» Ημερολόγιο μιας διεθνούς συνάντησης, σ.20-23. Και το Αφιέρωμα κλείνει με το κείμενο του κριτικού Ευγένιου Αρανίτση. Ένα πλούσιο αφιέρωμα της «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ» δηλαδή του ένθετου περιοδικού για τα Βιβλία της πολιτικής εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», το οποίο μαζί με το Αφιέρωμα του διμηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού «ΧΑΡΤΗΣ» στον Χόρχε Λουϊς Μπόρχες, τεύχος 8/10, 1983, χρόνος δεύτερος, με την συνεργασία των Αντόλφο Μπιόι Κασάρες, του ποιητή Νάσου Βαγενά που συμμετέχει με τα κείμενα, «Μπόρχες ο Καβαφικός», «Ο Μπόρχες στην οδό Πανεπιστημίου», και το ποίημα του «Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες στην οδό Πανεπιστημίου (3 Σεπτεμβρίου 1983).  Του συγγραφέα Γιώργου Χουλιάρα και το κείμενο, «Ο Μπόρχες και Ο Άλλος», του εκδότη του περιοδικού Δημήτρη Καλοκύρη, «Μπόρχες, η μορφή ενός μύθου». Του πεζογράφου Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή, «Δύο αιρέσεις για τον Χ. Λ. Μ.». Του συγγραφέα και μεταφραστή Αχιλλέα Κυριακίδη ο οποίος γράφει τα «Μικρά επιλεγόμενα στον Ομαδιστή ή Το παιγνίδι των ερωτήσεων» και μεταφράζει τον «Ο Ομαδιστή» του Ονόριου Μπούστος Ντομέκ. Και με αρκετά κείμενα του αργεντινού συγγραφέα. Ένα εύρωστο σε ύλη αφιέρωμα, πλούσιο σε στοιχεία και πληροφορίες για τον αργεντινό συγγραφέα και ποιητή, δύο περιοδικά Αφιερώματα τα οποία αποτελούν δύο χρήσιμες πηγές για όσους θέλουν να διαβάσουν και να εξερευνήσουν το έργο και την παρουσία του Αργεντινού Παραμυθά. Το απόσπασμα ερέθισμα για την αντιγραφή του πεζού στην ιστοσελίδα Λογοτεχνικά Πάρεργα, από τον κριτικό Ευγένιο Αρανίτση, είναι:

«Φυσικά, το βιβλίο, με το που ξυπνάει, καταργεί την πραγματικότητα. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν δύο ίδια πράγματα στον κόσμο, λένε οι απόκρυφες παραδόσεις, και το βιβλίο, το ιδεώδες Βιβλίο, τι άλλο είναι αν όχι το απολύτως πιστό αντίγραφο της πραγματικότητας. Στην Παραβολή του Παλατιού, απ’ τις ωραιότερες σελίδες που έγραψε ο Μπόρχες, το ζήτημα του κειμένου ως αντιγράφου του κόσμου τίθεται, λακωνικά, με τρόπο απαράμιλλο. Θυμίζω ότι, εδώ, ο Αυτοκράτορας ξεναγεί τον ποιητή στο ανάκτορο που είναι αχανές, σαν το Σύμπαν…», σελ. 23.

     Τέλος, ευχάριστη ανάμνηση μου ξύπνησε η δίφυλλη πρόσκληση που είχα ξεχάσει μέσα στο βιβλίο με τα διηγήματα του Χόρχε Λουϊς Μπόρχες. Μεταφέρω:

Ο Δήμαρχος Πειραιά Χρήστος Δ. Αγραπίδης, και ο Πρέσβης της Αργεντινής Jorge Alejandro Mastρopietro έχουν την τιμή να σας προσκαλέσουν στα εγκαίνια της Έκθεσης Ζωγραφικής και Γλυπτικής IMAGOMUNDI ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥΣ.

Τετάρτη 22 Νοεμβρίου 2006, ώρα 20:30 στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά. Η Έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών, Διεθνούς Εμπορίου και Θρησκευμάτων της Αργεντινής. Διάρκεια έκθεσης έως 2/12/2006. ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΠΕΙΡΑΙΑ. Κτίριο Παλαιού Ταχυδρομείου.

Ενώ στις 27 Νοεμβρίου 2006, σας προσκαλούμε στην ομιλία των Καλλιτεχνών Maria van Loy, πρόεδρος Imagomundi, και Alicia Tedesco de Bucchi, με θέμα «Πολιτισμός για την Ειρήνη, Συνδέοντας Ηπείρους». Θα ακολουθήσει Τραγούδι Tango… με την Janet Kapuya.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 24 Αυγούστου 2023

ΥΓ. Σε πιάνει θλίψη και απογοήτευση όταν ακόμα η μυρωδιά των καμένων σε πνίγει και οι στάχτες γεμίζουν ακόμα και σήμερα τις αυλές και τα μπαλκόνια, να μεταφέρονται με τον αέρα μέσα στα σπίτια, οι κοινοβουλευτικοί μας επαγγελματίες εκπρόσωποι είτε της κυβέρνησης είτε ιδίως της αντιπολίτευσης, να αρχίζουν τις κοκορομαχίες και τις αλληλοκατηγορίες στα τηλεοπτικά παράθυρα και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς ποιος φταίει λιγότερο ή περισσότερο, λες και είναι αυτό το ζητούμενο. Αφού στο τέλος, και οι της κυβέρνησης και οι της αντιπολίτευσης θα ρίξουν την ευθύνη σε εμάς τους πολίτες. Ή έστω, στην κλιματική αλλαγή. Μα, δεν το βλέπουν, όλοι αυτοί και αυτές οι επαγγελματίες πολιτικοί μας εκπρόσωποι ότι με την κούφια ρητορική τους, και τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς τσακωμούς τους, «τορπιλίζουν» την όποια «κουτσουρεμένη» δημοκρατία και το «δήθεν» κράτος δικαίου; Δεν είμαστε όλοι οι πολίτες-εκλογείς μέλη των πολιτικών τους κομμάτων. Κρίμα. Και μετά αναρωτιούνται γιατί μερίδα του εκλογικού σώματος καταφεύγει στα πολιτικά άκρα. Finis Gracie, όπως  έγραψε εδώ και χρόνια ένα σημαντικός έλληνας φιλόσοφος και θεολόγος.