Ο Κόσμος του Ludwig Wittgenstein

ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΞΕΝΟ

     Ή

από το Ασκητήριο του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν

(Βιέννη 26/4/1889-21/4/1951)

• 1, Ο κόσμος είναι όλα όσα συμβαίνουν.

• 1.11, Ο κόσμος είναι η ολότητα των γεγονότων, όχι των πραγμάτων.

• 1.11, Ο κόσμος καθορίζεται από τα γεγονότα και από το πώς αυτά είναι όλα τα γεγονότα

• 1.12, Γιατί η ολότητα των γεγονότων καθορίζει αυτό που συμβαίνει καθώς και όλα όσα δεν συμβαίνουν.

• 1.13, Τα γεγονότα στο λογικό χώρο είναι ο κόσμος

• 1. 2. Ο κόσμος τεμαχίζεται σε γεγονότα, σ. 45

• 2.014, Τα αντικείμενα περιέχουν τη δυνατότητα όλων των καταστάσεων

• 2. 0141, Η δυνατότητα της εμφάνισής του σε καταστάσεις πραγμάτων είναι η μορφή του αντικειμένου, σ. 47

• 2.024, Η ουσία είναι αυτή που υπάρχει ανεξάρτητα από αυτό που συμβαίνει.

• 2.025, Η ουσία είναι μορφή και περιεχόμενο, σ.48

• 2. 1, Σχηματίζουμε εικόνες γεγονότων

• 2.11, Η εικόνα παρουσιάζει την κατάσταση στο λογικό χώρο, την ύπαρξη και τη μη ύπαρξη καταστάσεων πραγμάτων.

• 2. 12, Η εικόνα είναι ένα μοντέλο της πραγματικότητας.

•. 2. 13, Στα αντικείμενα αντιστοιχούν μέσα στην εικόνα τα στοιχεία της εικόνας.

• 2.131, Τα στοιχεία της εικόνας υποκαθιστούν στην εικόνα τα αντικείμενα.

• 2, 14, Η εικόνα συνίσταται στο πώς τα στοιχεία της συσχετίζονται μεταξύ τους με έναν ορισμένο τρόπο

2. 141, Η εικόνα είναι ένα γεγονός. σ. 50

• 2.19, Η λογική εικόνα μπορεί να απεικονίζει τον κόσμο.

• 2.201, Η εικόνα απεικονίζει την πραγματικότητα με το να παριστάνει μια δυνατότητα για την ύπαρξη και τη μη ύπαρξη καταστάσεων πραγμάτων

• 2.202, Η εικόνα παριστάνει μια δυνατή κατάσταση στο λογικό χώρο.

• 2.22, Η εικόνα παριστάνει αυτό που παριστάνει, ανεξάρτητα από την αλήθεια ή τη μη αλήθεια του, με την απεικονιστική μορφή,

•. 2.221, Αυτό που η εικόνα παριστάνει είναι το νόημά της, σ. 52

• 3, Κάθε σκέψη είναι λογική εικόνα των γεγονότων.

• 3.01, Η ολότητα των αληθών σκέψεων είναι μια εικόνα του κόσμου, σ. 53

• 3.031, Ειπώθηκε κάποτε πώς ο Θεός μπορεί να δημιουργεί τα πάντα, εκτός από αυτό που θα ήτα αντίθετο με τους νόμους της λογικής.-Δε θα μπορούσαμε δηλαδή να πούμε πώς θα φαινόταν ένας «μη λογικός» κόσμος, σ. 53

• 3.142, Μόνο γεγονότα μπορούν να εκφράζουν ένα νόημα, ένα σύνολο από ονόματα δεν μπορεί, σ. 55

• 3.31, Ονομάζω έκφραση (σύμβολο) κάθε μέρος της πρότασης πού χαρακτηρίζει το νόημά της, σ. 57

• 3.32, Από το σύμβολο, το σημείο είναι αυτό που γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις, σ. 59   

• 5.6, Τά όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου, σ.110

• 5.62, Πώς ο κόσμος είναι ο κόσμος μου, αυτό φανερώνεται στο πως τά όρια της γλώσσας (της γλώσσας που μόνο εγώ καταλαβαίνω) σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου, σ. 111

• 4.001, η γλώσσα είναι η ολότητα των προτάσεων, σ. 63

• 4.002, Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να κατασκευάζει γλώσσες με τις οποίες είναι δυνατό μα εκφράζεται κάθε νόημα, χωρίς να έχει ιδέα πώς και τι σημαίνει κάθε λέξη.-Ακριβώς όπως μιλάμε χωρίς να ξέρουμε πώς παράγονται οι ξεχωριστοί φθόγγοι.

Η κοινή γλώσσα είναι ένα μέρος του ανθρώπινου οργανισμού και όχι λιγότερο πολύπλοκη από αυτόν.

Είναι αδύνατο για τον άνθρωπο να αντλήσει τη λογική της γλώσσας άμεσα από αυτή.

Η γλώσσα μεταμφιέζει τη σκέψη. Και μάλιστα έτσι ώστε από την εξωτερική μορφή του ντυσίματος να είναι αδύνατο να συμπεράνουμε τη μορφή της ντυμένης σκέψης, γιατί η εξωτερική μορφή του ντυσίματος είναι φτιαγμένη για εντελώς άλλους σκοπούς από το να αφήνει να διακρίνεται η μορφή του σώματος.

Οι σιωπηρές συμβάσεις για την κατανόηση της κοινής γλώσσας είναι φοβερά πολύπλοκες, σ. 63-64

• 5. 621, Κόσμος και ζωή είναι ένα, σ. 111

• 5. 63, Είμαι ο κόσμος μου. (Ο μικρόκοσμος.), σ. 11

• 5.631, Το σκεφτόμενο υποκείμενο, το υποκείμενο που έχει παραστάσεις, δεν υπάρχει,

Αν έγραφα ένα βιβλίο «Ο κόσμος όπως τον βρήκα», θα είχα να μιλήσω εκεί για το σώμα μου και να πω πια μέλη υπόκεινται στη θελησή μου και ποια όχι, κλπ. πράγμα πού είναι δηλαδή μια μέθοδος να απομονώνει κανείς το υποκείμενο, ή μάλλον να δείχνει πώς, από μια σημαντική άποψη, δεν υπάρχει υποκείμενο: Μόνο για αυτό δε θα μπορούσε να γίνει λόγος στο βιβλίο αυτό, σ.111

• 5. 473, Η λογική πρέπει να φροντίζει η ίδια για τον εαυτό της, σ.98

• 4.025, Η μετάφραση μιάς γλώσσας σε μια άλλη δε γίνεται με τη μετάφραση κάθε πρότασης της μιας γλώσσας σε μια πρόταση της άλλης, αλλά μεταφράζονται μόνο τα συστατικά στοιχεία της πρότασης

(Και το λεξικό δε μεταφράζει μόνο ουσιαστικά, αλλά και ρήματα, επίθετα, συνδέσμους κλπ. και πραγματεύεται όλα με τον ίδιο τρόπο, σ. 67

• 4.116, Όλα όσα μπορούμε γενικά να σκεφτούμε, μπορούμε να τα σκεφτούμε καθαρά. Όλα όσα μπορούν να ειπωθούν, μπορούν να ειπωθούν καθαρά, σ. 72

• 4.1212, Αυτό που μπορεί να δείχνεται δεν μπορεί να λέγεται, σ. 73

• 6.123, Είναι φανερό πώς: οι λογικοί νόμοι δε θα πρέπει να είναι με τη σειρά τους υποκείμενοι σε λογικούς νόμους, σ. 117

• 6. 1231, Η γενική ισχύ δεν είναι το σημάδι της λογικής πρότασης, σ. 118

• 6.13, Η λογική δεν είναι θεωρία, αλλά ένας κατοπτρισμός του κόσμου

Η λογική είναι υπερβατική, σ. 120

• 6.32, Ο νόμος της αιτιότητας δεν είναι νόμος, αλλά η μορφή ενός νόμου, σ.123

• 5. 632, Το υποκείμενο δεν ανήκει στον κόσμο, αλλά είναι ένα όριο του κόσμου, σ. 111

• 6.521, Τη λύση του προβλήματος της ζωής τη βλέπει κανείς στην εξαφάνιση του προβλήματος της ζωής, σ. 131

• 6. 373, Ο κόσμος είναι ανεξάρτητος από τη θέλησή μου, σ.127

• 6.41, Το νόημα του κόσμου πρέπει να βρίσκεται έξω από τον κόσμο. Στον κόσμο όλα είναι όπως είναι, και όλα συμβαίνουν όπως συμβαίνουν’ μέσα στον κόσμο δεν υπάρχει καμιά αξία-και αν υπήρχε, δε θα είχε καμιά αξία, σ. 128

• 6.43, Αν το καλό ή το κακό θέλημα αλλάζει τον κόσμο, δεν μπορεί παρά να αλλάζει μόνο τα όρια του κόσμου, όχι τα γεγονότα-όχι αυτό που μπορεί να εκφράζεται με τη γλώσσα, σ. 129

• 6. 4311 Ο θάνατος δεν είναι συμβάν της ζωής. Τον θάνατο δεν τον ζούμε,

Αν με την αιωνιότητα δεν εννοούμε άπειρη χρονική διάρκεια αλλά αχρονικότητα, τότε αιώνια ζει αυτός που ζει στο παρόν, σ. 129

Η ζωή μας είναι το δίχως τέρμα, όπως το οπτικό μας πεδίο είναι δίχως όρια, σ. 129

•6. 4312, Η αθανασία της ψυχής του ανθρώπου, μέσα στο χρόνο, δηλαδή η αιώνια συνέχιση της ζωής της ψυχής και ύστερα από το θάνατο, όχι μόνο δεν είναι εγγυημένη με κανένα τρόπο, αλλά πρίν από όλα μια υπόθεση σαν αυτή δεν προσφέρει ούτε κάν αυτό που ο άνθρωπος ζητούσε πάντα να πετύχει με αυτή. Μήπως λύνεται κανένα αίνιγμα με το πώς συνεχίζω να ζώ αιώνια; Η αιώνια αυτή ζωή δεν είναι τότε το ίδιο αινιγματική όπως η παρούσα; Η λύση του αινίγματος της ζωής στο χώρο και στο χρόνο βρίσκεται έξω από το χώρο και το χρόνο.

(Εδώ δεν έχουμε βέβαια να λύσουμε προβλήματα των φυσικών επιστημών.), σ.130

• 6. 432, Το πώς είναι ο κόσμος, είναι εντελώς αδιάφορο για το ανώτερο.

Ο Θεός δεν αποκαλύπτεται μέσα στον κόσμο, σ.130

• 7 Γιά όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, για αυτά πρέπει να σωπαίνει, σ. 130

     Από τον τόμο

LUDWIG WITTGENSTEIN,

TRACTATUS LOGICO- PHILOSOPHICUS

 Μετάφραση: Θανάσης Κιτσόπουλος.

Σημείωμα του Μεταφραστή: Θανάσης Κιτσόπουλος

Παρουσίαση: Ζήσιμος Λορεντζάτος: Ο Tractatus του Wittgenstein και ο άναξ ού το μαντείον

Εισαγωγή: Bertrand Russell,

Πίνακας όρων

Πίνακας ονομάτων

εκδόσεις Παπαζήση 1978. Σελίδες 150.

Τη φροντίδα για την επιλογή των κειμένων και την ευθύνη για την έκδοση της σειράς «Φιλοσοφία-Πηγές» έχει ο Νίκος Γιανναδάκης.

« Ο Wittgenstein στάθηκε προσωπικότητα απομόναχη, καθώς είπα.» Και,

«Ο Wittgenstein είναι από πολυεδρικό πετράδι. Δείχνει μεγάλη ευπάθεια και στο πολύ και στο παραμικρό φως. Αυτά εδώ είναι μερικά μονάχα επίπεδα από την ακαταμάχητη φεγγοβολή του». Και,

«Ο Tractatus δεν είναι έργο επικαιρότητας. Δεν πειράζει πως μεταφράστηκε στη γλώσσα μας (1971) πενήντα χρόνια ύστερα από τότε που πρωτοδημοσιεύτηκε (1921). Το έργο του Wittgenstein εξακολουθεί να δημοσιεύεται –υπάρχει ακόμα μέρος αδημοσίευτο και από άγνωστα στοιχεία της ζωής του ή από την αλληλογραφία του. Ο ίδιος δεν πίστευε πώς με το πέρασμα του καιρού οι άνθρωποι θα τον καταλάβαιναν καλύτερα».  Σ.23 από την Παρουσίαση του Ζήσιμου Λορεντζάτου.

«Για να καταλάβει κανείς το βιβλίο του Wittgenstein είναι αναγκαίο να αντιληφθεί ποιο είναι το πρόβλημα με το οποίο ασχολείται. Στο μέρος εκείνο της θεωρίας του όπου πραγματεύεται  το Συμβολισμό, ο Wittgenstein ενδιαφέρεται για τους όρους που θα πρέπει να ικανοποιεί μια τέλεια, από την άποψη της λογικής γλώσσα. Υπάρχουν ποικίλα προβλήματα όσον αφορά τη γλώσσα. Πρώτον, υπάρχει το πρόβλημα του τί πραγματικά συμβαίνει στο νου μας όταν χρησιμοποιούμε τη γλώσσα με την πρόθεση να σημασιοδοτήσομε κάτι: το πρόβλημα αυτό ανήκει στην ψυχολογία. Δεύτερον, υπάρχει το πρόβλημα για το ποιά είναι η σχέση ανάμεσα στις σκέψεις, τις λέξεις ή τις προτάσεις, και σ’ αυτό στο οποίο αναφέρονται, ή το οποίο σημαίνουν: το πρόβλημα αυτό ανήκει στην επιστημολογία. Τρίτον, υπάρχει το πρόβλημα της χρήσης των προτάσεων έτσι πού να είναι φορείς της αλήθειας και όχι του ψεύδους: αυτό ανήκει στις ειδικές επιστήμες πού πραγματεύονται το περιεχόμενο αυτών των προτάσεων. Τέταρτον, υπάρχει το ερώτημα: ποια σχέση πρέπει  να έχει το γεγονός (π.χ. μια πρόταση) με ένα άλλο για να είναι ικανό να αποτελεί σύμβολό του; Το τελευταίο αυτό ερώτημα αφορά τη λογική, και είναι εκείνο για το οποίο ενδιαφέρεται ο Wittgenstein. Ενδιαφέρεται για τους όρους που πρέπει να πληρεί ένας ακριβής Συμβολισμός, δηλαδή για το Συμβολισμό όπου μια πρόταση «σημαίνει» κάτι εντελώς καθορισμένο. Στην πράξη, η γλώσσα είναι πάντα λίγο πολύ ασαφής, ώστε αυτό που ισχυριζόμαστε ποτέ δεν είναι εντελώς ακριβές. Γι’ αυτό η λογική έχει να πραγματευτεί, όσον αφορά το Συμβολισμό, δύο προβλήματα: (1) τις συνθήκες όπου οι συνδυασμοί των συμβόλων έχουν νόημα μάλλον παρά δεν έχουν’ (2) τις συνθήκες για τη μοναδικότητα της σημασίας ή της αναφοράς των συμβόλων ή των συνδυασμών των συμβόλων….» , σ. 25-26, από την Εισαγωγή του Bertrand Russell.

--

Η ΜΑΝΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΥΝΤΒΙΧ

Κείμενο: ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, περιοδικό Ο1/ τχ. 1/1-12-1993, σ. 99-104

     Τρία βιβλία του μεταφράστηκαν φέτος στην Ελλάδα. Ο Τζάρμαν γύρισε μια ταινία για τη ζωή του. Οι grungers τον αναφέρουν στο New Musical Express. Γιατί μας γοητεύει τόσο ο μελαγχολικός φιλόσοφος που εξερεύνησε τα όρια της γλώσσας και της λογικής;

      Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν είναι για τους περισσότερους ένα δύσκολο όνομα, για άλλους ο θεατρικός ήρωας του Τόμας Μπέρχαρτ, για τους κινηματογραφόφιλους ο πρωταγωνιστής της τελευταίας ταινίας του Ντέρεκ Τζάρμαν. Για όσους διψούν για σασπένς, δηλαδή για όλους, είναι ένας τύπος με τρελό βλέμμα και τάσεις αυτοκτονίας που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, γιατί τον πρόλαβε η παραφροσύνη των κυττάρων. Έτσι κι αλλιώς, ο Βιτγκενστάιν ήταν ένας φιλόσοφος που δεν έγινε πολίτης καμιάς κοινότητας ιδεών αλλά γεννήθηκε μ’ ένα χρυσό κουτάλι στο στόμα: ανάμεσα στη γέννηση και το θάνατό του, ο κόσμος άλλαξε κι εκείνος άφησε επάνω του ένα μεγάλο κόκκινο σημάδι. Ένα σημάδι που φαίνεται πιο έντονο τα τελευταία χρόνια, όπου μια λατρεία του Βιτγκενστάιν διαδέχτηκε τη λατρεία του Σαρτρ και άλλων αβανταδόρων της φιλοσοφίας.

     Όταν γεννήθηκε ο Λούντβιχ-στη Βιέννη του 1889-το Jugenstil έδινε την καθησυχαστική γοητεία των έργων του Κλιμτ κι η πόλη στροβιλιζόταν στα βαλς. Ο Λούντβιχ ζούσε στην κορυφή της-οι Βιτγκενστάιν ήταν πλούσια οικογένεια που συνδύαζε την εβραϊκή καταγωγή με τον προτεσταντισμό-από την πλευρά του πατέρα-και τον ρωμαιοκαθολικισμό, από την πλευρά της μητέρας. Ο Λούντβιχ ήταν το τελευταίο από τα εννέα παιδιά της οικογένειας: ο μεγαλύτερος, ο Χανς, θεωρείτο μουσική ιδιοφυϊα αλλά ο πατέρας του τον πίεζε να αναλάβει την επιχείρηση-το αποτέλεσμα ήταν να φύγει για την Αμερική και να χαθεί για πάντα. Ο άλλος αδερφός, ο Ρούντολφ, κατέφυγε στο Βερολίνο φιλοδοξώντας να γίνει ηθοποιός: ένα βράδυ μπήκε σ’ ένα μπαρ, παράγγειλε δυο ποτά και το αγαπημένο του τραγούδι στον πιανίστα κι αυτοκτόνησε δημοσίως με υδροκυάνιο. Ο τρίτος αδελφός αυτοκτόνησε «για λόγους ευθιξίας», ο τέταρτος έχασε το δεξί του χέρι στον πόλεμο-όσο για τις αδελφές, παρέμειναν πάντα ανελεύθερες ακόμη και στο να αποτύχουν. Έζησαν τα οικογενειακά δράματα στη σκιά.

     Ο Λούντβιχ, ήταν αδιάφορος μαθητής κι ενδιαφερόταν μόνο για τις μηχανές. Στο σχολείο, μιλούσε σ’ όλους στον πληθυντικό και φαινόταν να έχει πέσει στη γη από κάποιον άγνωστο πλανήτη. Τα παιδικά του χρόνια ήταν μια εποχή χωρίς χαρά κι η εφηβεία του, αν και πνευματικά δημιουργική (διάβαζε Σοπενχάουερ) και Κίργκεγκαρντ από τα δεκατέσσερα) δεν είχε την ηδονική απερισκεψία της νιότης. Η παιδεία του ακροβατούσε στο σύνορο της φιλοσοφίας, της θρησκείας και της ποίησης: στον Άγιο Αυγουστίνο (με τον οποίον, ευλόγως, διαφωνούσε σχετικά με τον σωματικό έρωτα) προστέθηκε ο Ντοστογιέφσκι κι ο Λίχτενμπεργκ. Το 1906, πήγε στο Μάντσεστερ για να ειδικευτεί στην αεροναυπηγική: ήταν μια εποχή που οι άνθρωποι ήθελαν να πετάξουν, Οι βιογράφοι του λένε πως ο Λούντβιχ επινόησε τότε ένα ειδικό φτερό έλικα για μηχανή αεροπλάνου, αλλά η αεροναυπηγική δεν ήταν παρά η γέφυρα που τον έφερε στα καθαρά μαθηματικά, ενώ, κάποιο ρόλο στον προσανατολισμό που έπαιξαν οι Αρχές των μαθηματικών του Μπέρτραντ Ράσελ. Η λογική ως βάση της επιστήμης των μαθηματικών και ειδικότερα η λογική του Ράσελ και του Γκότλομπ Φρέγκε, τότε ελάχιστα γνωστού καθηγητή στην Ιένα, αποτελούν τις πηγές επίδρασης του νεαρού Λούντβιχ.

      Ο Βιτγκενστάιν έμεινε στο Κέιμπριτζ περίπου ενάμιση χρόνο παρακολουθώντας τα μαθήματα του Ράσελ. Ο Ράσελ τον περιγράφει σαν «τον πιο αποστολικό και ικανό άνθρωπο που συνάντησε ποτέ μετά τον Μουρ», αλλά οι σχέσεις του μαζί του πέρασαν πολλές δοκιμασίες. Στο βιβλίο του Προσωπογραφίες από μνήμης ο Ράσελ γράφει για τον Βιτγκενστάιν: «Ερχόταν τα μεσάνυχτα στο δωμάτιό μου και μιλούσε για ώρες βαδίζοντας πάνω-κάτω σαν τίγρης σε κλουβί. Μόλις έμπαινε με προειδοποιούσε πως όταν θα έφευγε θα αυτοκτονούσε». Ο Ράσελ νύσταζε αλλά δεν το έδιωχνε: «Βιτγκενστάιν», τον ρωτούσε, «τη λογική σκέφτεσαι ή τις αμαρτίες σου;» «Και τα δύο», έλεγε και μετά σιωπούσε.

     Οι «αμαρτίες» του, σύμφωνα με τους βιογράφους, ήταν η ομοφυλοφιλία του-προτιμούσε τα άγρια παιδιά των προαστίων από τους συναδέλφους του-γεγονός που σχεδόν διαψεύδεται από τη φιλία του με τον συμφοιτητή του Νταίηβιντ Πίνσετ με τον οποίο ερμήνευαν μαζί τραγούδια του Σούμπερτ: Ο Βιτγκενστάιν έπαιζε κλαρινέτο.

     Το 1913 ο Λούντβιχ έφυγε από το Καίμπριτζ (γιατί «δεν υπήρχε οξυγόνο») και πήγε σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό της Νορβηγίας, όπου είχε χτίσει μια καλύβα πάνω ακριβώς στα χείλη ενός γκρεμού. Στις παραμονές του πολέμου ο Λούντβιχ βρισκόταν στα πρόθυρα νευρικής κατάρρευσης, ή στο κέντρο της: οι συζητήσεις με τους ευφυολόγους του πανεπιστημιακού κατεστημένου τον είχαν εξουθενώσει. Την ίδια εποχή, στη Νότια Γαλλία, ο Αντονέν Αρτώ έπασχε από παρόμοια κατάρα κι η Βιρτζίνια Γουλφ έκανε την πρώτη της απόπειρα αυτοκτονίας. Ο πόλεμος τρέλαινε τον κόσμο αλλά η ενδοχώρα του Βιτγκενστάιν δεν εξηγείτο από τα κοινωνικά φαινόμενα. Τότε ξεκίνησε τα ταξίδια του στις βόρειες χώρες.

     Η Νορβηγία κάνει τους ανθρώπους σκοτεινούς, οδηγεί την ψυχή τους στα βάθη. Ο Πίνσεντ που είχε ταξιδέψει μαζί του στην Ισλανδία και τη Νορβηγία περιγράφει τον Λούντβιχ ως ευέξαπτο και βαθιά θλιμμένο, αν και ανεξάντλητα γοητευτικό: η ψυχική του αστάθεια τον οδήγησε αργότερα σε μια οξύτατη καταγγελία της ιατρικής και ψυχιατρικής εξουσίας-χρόνια αργότερα επισκεπτόταν, δύο-τρείς φορές την εβδομάδα, ψυχασθενείς σ’ ένα νοσοκομείο του Δουβλίνου και μερικούς τους έβρισκε πιο γνωστικούς από τους τυπικά υγιείς.

     Το καλοκαίρι του 1914 ο Βιτγκενστάιν επιστρέφει στην πόλη που τον γέννησε σε κατάσταση κατάθλιψης και άγχους. Κάνει πολλές ανώνυμες δωρεές που σοκάρουν τον Ράσελ-τον Σκρουτζ των διανοουμένων.

      Ο Βιτγκενστάιν αναζητάει «νόημα και φώς» στο στρατό, όπου κατατάσσεται εθελοντικά. Σε μια τρίμηνη άδεια, ο Λούντβιχ ολοκληρώνει το Tractatus Logico-Philosophicus το οποίο ο Ράσελ βρίσκει ακατανόητο. Στο μεταξύ, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος κι ο κόσμος για μια ακόμα φορά γίνεται διπλός: «ο κόσμος εκείνων που είναι ευτυχισμένοι είναι διαφορετικός από τον κόσμο εκείνων που δεν είναι». Κι ο Λούντβιχ είναι από τους δεύτερους: μετά την απελευθέρωσή του επιστρέφει στη Βιέννη, όπου εκχωρεί την περιουσία του στα αδέλφια του, αποφασισμένος να ζήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή απλότητα. Η συμπεριφορά του αυτή την εποχή μοιάζει επηρεασμένη από τον Τολστόι κι από κάποιο είδος μη εκκλησιαστικού σεβασμού για τη θρησκεία.

     Το 1919 ο Βιτγκενστάιν αποφάσισε να γίνει δάσκαλος, μια κίνηση που θυμίζει Ρεμπώ-που πήγε στην Αβησσυνία να κάνει την τύχη του με το δουλεμπόριο και το Ντυσάν που στράφηκε στο σκάκι. Στο μεταξύ δεν βρίσκεται εκδότης για το Tractatus –ο Βιτγκενστάιν όμως δεν δέχεται να κάνει καμία αλλαγή και θεωρεί το βιβλίο του «το μόνο που θα μπορούσε να γράψει ένας απελπισμένος, που δεν έχει το μυαλό ενός μεγάλου, ούτε τις γνώσεις ενός καθηγητή’ που δε θέλησε να φλυαρήσει γύρω από τα μεγάλα ερωτήματα, αλλά προτίμησε να τα κρατήσει στη σιωπή».

     Η σιωπή είναι συνηθισμένη κατάσταση για τον Βιτγκενστάιν: για ό,τι δεν ξέρουμε δεν πρέπει να μιλάμε, ό,τι μπορεί να γίνει αντικείμενο σκέψης μπορεί να γίνει αντικείμενο καθαρής σκέψης, ό,τι μπορεί να γίνει αντικείμενο ομιλίας, μπορεί να γίνει αντικείμενο καθαρής ομιλίας-ωστόσο, δεν μπορούν όλα τα αντικείμενα της σκέψης να ειπωθούν. Το Tractatus Logico- Philosophicus εκδόθηκε τελικά το 1921, τον καιρό που ο Βιτγκενστάιν εργαζόταν ως δάσκαλος. Απ’ ό,τι φαίνεται η ανοχή του απέναντι στη βλακεία ήταν μειωμένη: τιμωρούσε σωματικά τους λιγότερο έξυπνους μαθητές και περιφρονούσε τους γονείς. «Περιβάλλομαι από αθλιότητα και μικροπρέπεια» έγραφε τότε στον Ράσελ. Κάπου εκεί τελειώνει και η σταδιοδρομία του ως δάσκαλος, καθώς μια μάδα γονέων του κάνει μήνυση για τυραννική συμπεριφορά.

     Το  1926 ο Βιτγκενστάιν εργάστηκε για λίγους μήνες ως βοηθός κηπουρού σ’ ένα μοναστήρι, λίγο έξω απ’ τη Βιέννη. Ένας από τους βιογράφους του, αναφέρει πως τότε σκέφτηκε να γίνει μοναχός αλλά η πίστη του δεν στάθηκε αρκετή. Αντί γι’ αυτό ασχολήθηκε με την αρχιτεκτονική σχεδιάζοντας το σπίτι της αδελφής του-μια κατασκευή από σκυρόδερμα, γυαλί και χάλυβα, στο στυλ του Μπαουχάους. Το κτίριο φέρει την αισθητική του Βιτγκενστάιν που απορρίπτει με απέχθεια τη χαριτωμένη κακογουστιά της Βιέννης και το υπερσυναισθηματικό κουλέρ λοκάλ.

     Στη δεκαετία του ’30 ο Βιτγκενστάιν εργαζόταν πάνω στη Φιλοσοφική γραμματική του, που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Ο Νόρμαν Μάλκολμ, που έγραψε αργότερα τις αναμνήσεις του από τον Βιτγκενστάιν, τον περιγράφει να δίνει διαλέξεις του καθισμένος στη μέση της αίθουσας- «μιλούσε χωρίς σημειώσεις κι έδινε την εντύπωση πως πάλευε με τις σκέψεις του, πέφτοντας σε συχνές σιωπές που κανείς δεν τολμούσε να διακόψει. Δεν ενθάρρυνε το διάλογο κι ούτε τον ενδιέφεραν οι αντιρρήσεις του ακροατηρίου-όμως στις ανόητες παρατηρήσεις αντιδρούσε με βίαιο τρόπο». Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο Βιτγκενστάιν εργάστηκε ως νοσοκόμος, ξαναγύρισε στο Καίμπριτζ για δύο χρόνια, παραιτήθηκε και αποσύρθηκε πάλι στην καλύβα του στη Νορβηγία. «Η δουλειά του καθηγητή είναι παράλογη», έλεγε τότε. «Ένα είδος ζωντανού θανάτου». Πέρασε ενάμιση χρόνο στην Ιρλανδία δουλεύοντας πάνω στις Φιλοσοφικές έρευνες κι έπειτα ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως, η τρέλα παραμόνευε τον καιρό εκείνο στην Ευρώπη ήταν ένα τοπίο ερήμωσης κι ο Βιτγκενστάιν διέσχισε αυτή την ήπειρο της καταστροφής, φέροντας την καταστροφή μέσα του, φέροντας χρωματοσώματα καταδικασμένα. Όταν επιστρέφει στη Βιέννη- στην Αυστρία των τεσσάρων ζωνών-η αδελφή του Χερμίνε πάσχει από καρκίνο, αρρώστια που θα διαγνωστεί και για τον ίδιο εκείνο το καλοκαίρι. Δυο χρόνια αργότερα, ο Βιτγκενστάιν θα πεθάνει στο σπίτι του γιατρού του: τα νοσοκομεία του προκαλούσαν φρίκη. Λίγες ώρες πριν πεθάνει, ο γιατρός τον προειδοποίησε  «Ωραία» είπε ο Βιτγκενστάιν. «Αύριο θα ‘ρθουν να μ’ επισκεφτούν όλοι οι καλοί μου φίλοι. Πες τους ότι έζησα μιαν υπέροχη ζωή».

     Τώρα, για κείνους που ψάχνουν, απελπισμένοι σχεδόν για ήρωες, για πατρικές μορφές, για πρόσωπα τερατώδη, μεγεθυμένα απ’ το χρόνο και το μύθο, για να πάρουν τη θέση των αξιών που δεν έχουν ή των οικογενειών που αρνήθηκαν, ο Βιτγκενστάιν αποτελεί το αντικείμενο μιας ανανεωμένης λατρείας. Ο Ντέρεκ Τζάρμαν, περιμένοντας το θάνατό του από AIDS-“ως τα Χριστούγεννα, θα τα ‘χω τινάξει», είπε στο “Newsweek” –γύρισε την ταινία «Βιτγκενστάιν» χρονικό ενός παιδιού γεννημένου κάτω από κακό αστέρι. Ο Τζάρμαν περιγράφει τον Λούντβιχ σαν μια διασταύρωση μοναχού, μύστη και μηχανικού γκαράζ, που σκορπάει την περιουσία του, βασανίζει συστηματικά τον εαυτό του και προτιμάει τα μυθιστορήματα της Άγκαθα Κρίστι, τα γουέστερν και τα μιούζικαλ της Κάρμεν Μιράντα από τον Αριστοτέλη. Ενώ πολλαπλασιάζονται οι βιογραφίες, οι μελέτες, οι εισαγωγές, οι αναφορές, ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν εξακολουθεί να παραμένει ήρωας ενός κάπως ασαφούς άθλου, ένα γοητευτικό πρόσωπο που έφτασε στα βάθη της γνώσης και του παιχνιδιού, ένα ακραίο άρα ποιητικό πρόσωπο, το σκοτεινό παιδί μιας σκοτεινής εποχής, ο συγγραφέας βιβλίων που δεν θα διαβάσουμε ποτέ ολόκληρα,-και πάνω απ’ όλα ένα πραγματικό ανθρώπινο πλάσμα, γεγονός που δίνει στη φιλοσοφία του όλη την μυστική της δύναμη.

Σώτη Τριανταφύλλου

--

•203, Η γλώσσα είναι ένας λαβύρινθος από δρόμους. Έρχεσαι από μια μεριά και ξέρεις να προσανατολιστείς έρχεσαι στην ίδια θέση από άλλη μεριά και δεν μπορείς πιά να προσανατολιστείς., σ.112

• 206, Το να ακολουθείς έναν κανόνα είναι ανάλογο με το: να ακολουθείς μια προσταγή. Μας εξασκούν να υπακούμε και να αντιδρούμε σ’ αυτόν με ορισμένο τρόπο. Αλλά τι γίνεται αν στην προσταγή και στην εξάσκηση ο ένας αντιδρά έτσι και ο άλλος αλλιώς; Ποιός έχει δίκιο;, σ.112

• 75, Τι σημαίνει: ξέρω τι είναι ένα παιχνίδι; Τι σημαίνει να το ξέρω και να μη μπορώ να το πώ; Μήπως αυτή η γνώση είναι, κατά κάποιο τρόπο ισοδύναμη με έναν ορισμό που δεν διατυπώθηκε; Έτσι πού, αν αυτός είχε διατυπωθεί, θα μπορούσα να τον αναγνωρίσω ως έκφραση της γνώσης μου; Η γνώση μου, η έννοια που έχω του παιχνιδιού, δεν έχει μήπως διατυπωθεί ολότελα στις εξηγήσεις που θα μπορούσα να δώσω; Δηλαδή στο γεγονός ότι περιγράφω παραδείγματα διαφόρων τύπων παιχνιδιού’ ότι δείχνω πώς είναι δυνατό να κατασκευαστούν, κατ’ αναλογία μ’ αυτά, ένα σωρό άλλα παιχνίδια’ πώς λέω ότι αυτό το πράγμα δύσκολα πιά θα το έλεγα παιχνίδι και άλλα παρόμοια., σ.62

• 26, Νομίζουμε πώς η εκμάθηση της γλώσσας συνίσταται στο να ονομάζουμε αντικείμενα. Και μάλιστα: ανθρώπους, μορφές, χρώματα, πόνους, ψυχικές διαθέσεις, αριθμούς, κτλ. Όπως είπαμε: το να ονομάζεις μοιάζει σα να κρεμάς στο πράγμα ένα δελτάριο με το όνομα. Μπορεί κανείς να πεί πώς αυτό είναι μια προετοιμασία για τη χρήση μιάς λέξης. Αλλά για τί πράγμα μας προετοιμάζει;, σ. 37

• 280, Κάποιος ζωγραφίζει έναν πίνακα με σκοπό να δείξει πώς φαντάζεται μια σκηνή θεάτρου. Και τώρα λέω: «Αυτή η ζωγραφιά έχει μά διπλή λειτουργία: πληροφορεί τους άλλους όπως τους πληροφορούν οι ζωγραφιές και οι λέξεις-αλλά, γι’ αυτόν που δίνει την πληροφορία είναι μιά αναπαράσταση (ή πληροφορία;) άλλου είδους: γι’ αυτόν, αυτή είναι η ζωγραφιά της παράστασής του’ για κανέναν άλλο δεν μπορεί να είναι το ίδιο πράγμα. Η ιδιωτική του εντύπωση της ζωγραφιάς του λέει τί φαντάστηκε’ και η έννοια με την οποία του το λέει δεν είναι η έννοια με την οποία η ζωγραφιά το λέει στους άλλους».- Αλλά στην πρώτη περίπτωση αυτές οι λέξεις χρησιμοποιήθηκαν σωστά, με ποιό δικαίωμα μιλώ, στη δεύτερη αυτή περίπτωση, γιά αναπαράσταση ή για πληροφορία;, σ.129

• Μην προσπαθείς να αναλύσεις το μέσα σου βίωμα., σ. 256

• Μην αναρωτιέσαι: «Πώς συμβαίνουν τα πράγματα στην δική μου την περίπτωση;»-Ρώτα: «Τι ξέρω για τον άλλο;», σ. 257

• Αν ο Θεός είχε ρίξει μια ματιά μέσα στην ψυχή μας, δεν θα ήταν σε θέση να δεί για ποιόν μιλούσαμε., σ. 271

• «Είναι αλήθεια πώς μπορείς να έχεις απόλυτη βεβαιότητα σχετικά με την ψυχική κατάσταση του άλλου, αλλά η δική σου είναι πάντα μιά υποκειμενική, όχι μια αντικειμενική βεβαιότητα».- Αυτές οι δύο λέξεις είναι ενδείξεις μιάς διαφοράς ανάμεσα σε γλωσσικά παιχνίδια., σ.280

• 579, Το αίσθημα της πεποίθησης. Πώς εκδηλώνεται στη συμπεριφορά;, σ.193

• 580, Μια έσωτερική΄ διαδικασία έχει ανάγκη από εξωτερικά κριτήρια., σ. 193

• 7, Θα ονομάσω επίσης «γλωσσικό παιχνίδι» το σύνολο που αποτελείται από τη γλώσσα και τις δραστηριότητές με τις οποίες είναι συνυφασμένη., σ. 28

Από τον τόμο

LUDWIG WITTGENSTEIN,  (Philosophishe Untersuchungen)- ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, Παύλος Χριστοδουλίδης, εκδόσεις Παπαζήση-Αθήνα 1977

«Δεν είναι εύκολο να συνοψίσει κανείς τις Φιλοσοφικές Έρευνες’ η σωστή μελέτη τους απαιτεί το ξετύλιγμά τους και την ανάπτυξη του κάθε θεματικού πυρήνα. Ωστόσο εδώ θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω-ξέρω πόσο ατελώς-τους τρείς μεγάλους θεματικούς πυρήνες και δεν θα επεκταθώ στη φιλοσοφία των μαθηματικών ή σε άλλα επιμέρους θέματα. Ο πρώτος πυρήνας αναφέρεται στη φιλοσοφική σημασιολογία, ο δεύτερος στο ορισμό της φιλοσοφίας και ο τρίτος στη θεωρία των νοητικών λειτουργιών. Περιττό να προστεθεί πώς ανάμεσα στους τρείς υπάρχουν στενότατες σχέσεις συνοχής.», σ. 9

«Ο Tractatus Logico- Philosophicus (1921), η Βίβλος του φιλοσοφικού κινήματος της λογικής ανάλυσης που δέσποσε τα δεκαετία του 1930, καθιέρωσε τη στροφή προς τη γλώσσα ως το καθαυτό αντικείμενο της φιλοσοφικής έρευνας. Οι εφτά κύριες θέσεις του…». Με τον ίδιο τίτλο μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Α. Κιτσόπουλο στο τεύχος 7/8 του περιοδικού «Δευκαλίων» (Αθήνα, 1971). Ο αρχικός τίτλος ήταν “Logisch- Philosophische Abhandlung”, δηλαδή Λογικο-Φιλοσοφική Πραγματεία», σ. 7

«Η έννοια ‘νόημα’ είναι όπως η έννοια «παιχνίδι». Τα παιχνίδια είναι πολλών και διαφόρων ειδών και δεν έχουν όλα τους ένα γνώρισμα που να τα κάνει παιχνίδια. Το ίδιο και οι χρήσεις της γλώσσας παρουσιάζουν ακόμα μεγαλύτερη πολυμορφία», σ. 9

--

Ο Τζάρμαν για τον «Βιτγκενστάιν»

     Μια φιλοσοφία του φιλμ. Χωρίς σχέδιο. Μετά μπορείς να επιτρέψεις στους συνεργάτες σου ν’ αναλάβουν εκείνοι.

Αν πρέπει να πεις όχι, καν’ το ευγενικά, έτσι ώστε οι γύρω σου να νομίζουν πως είπες ναι.

Η θεωρία του χάους. Δεν μπορείς να πέσεις στο παράλογο. Ποιος νοιάζεται για τις ταινίες. Εγώ ποτέ δεν νοιάστηκα. Αισθάνομαι για τον κινηματογράφο όπως ο Λούντβιχ αισθανόταν για τη φιλοσοφία. Υπάρχουν πιο επείγοντα πράγματα. Ποτέ μην πηγαίνεις στον κινηματογράφο εκτός αν πρόκειται για το «Πάθος της Ιωάννας της Λωραίνης».

      Ο κινηματογράφος ήταν ο τόπος απόδρασης του Λούντβιχ. Εμένα είναι ένας κήπος.

Αχ, Καίμπριτζ- Καίμπριτζ. Έχω πολύ Λούντβιχ μέσα μου. Όχι στη δουλειά μου, αλλά στη ζωή μου.

Η ταινία δεν αποτελεί το πορτραίτο του Λούντβιχ, ούτε προδίδει τον Λούντβιχ. Υπάρχει για να εξηγηθεί. Είναι η λογική.

Και το μαύρο φόντο: Το μαύρο εκμηδενίζει το διακοσμητικό στοιχείο και συμπυκνώνει τους χαρακτήρες έτσι ώστε να λάμπουν σαν κόκκινοι νάνοι και πράσινοι γίγαντες. Κίτρινες γραμμές και γαλάζια αστέρια.

    Από το “Wittgenstein, Σημειώσεις πάνω στο σενάριο του Terry Eagleton”.

--

Ο Βιτγκενστάιν από τον Τζάρμαν

Η πιο εκφραστική ταινία του σκηνοθέτη

Εφημερίδα Η Καθημερινή 12/8/1983

Η πρόσφατη ταινία του Άγγλου σκηνοθέτη Ντέρεκ Τζάρμαν «Βιτγκενστάιν» αποδεικνύει ότι και η ζωή ενός φιλοσόφου μπορεί να γίνει πολύ όμορφη ταινία και επιπλέον σύντομη και φτηνή.

Όπως γράφει η «Γκάρντιαν Γουίκλι» είναι ίσως η καλύτερη μέχρι τώρα ταινία του Ντέρεκ Τζάρμαν και η συντομότερη, ενώ με ελάχιστα μέσα καταφέρνει να καλύψει το θέμα της πιο σφαιρικά απ’ ό,τι η ρεαλιστική αφήγηση πολλών ακριβών κινηματογραφικών βιογραφιών.

     Ιχνηλατεί τη ζωή, την εποχή και το έργο του Λούντβιχ Βίτγκενστάιν από τα πλούσια παιδικά και νεανικά του χρόνια στη μεγαλοαστική Βιέννη του τέλους του 19^ου αιώνα, τις σπουδές του, τα χρόνια του στο στρατό στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τις διαμονές του σε απόμερα μέρη της Νορβηγίας, της Ιρλανδίας και της ορεινής Αυστρίας, ως το θάνατό του στο Κέμπριτζ το 1951.

Ουσιαστικά η ταινία δεν είναι παρά μια σειρά από κινηματογραφικούς πίνακες στους οποίους ο Βιτγκενστάιν εμφανίζεται  είτε σαν παιδί (Κλάνσι Τσάσι) είτε ως άνδρας (Καρλ Τζόνσον), άλλοτε μονολογώντας και άλλοτε συζητώντας με φίλους σαν τον Μπέρτραντ Ράσελ, τον Μέιναρντ Κέινς και την Οτολίν Μορέλ. Δύσκολο εγχείρημα το οποίο πετυχαίνεται χάρις στο σενάριο του Τέρι Ίγκλετον που αποφεύγει να είναι πολύ κινηματογραφικό, επιτρέποντας έτσι στη ζωγραφική ματιά του Ντέρεκ Τζάρμαν να απλωθεί ανεμπόδιστη.

    Το σύνολο είναι το συναρπαστικό πορτρέτο ενός ανθρώπου που επειδή ήξερε πως οι απαντήσεις είναι λίγες, αγωνιζόταν να θέσει τουλάχιστον τις σωστές ερωτήσεις. Μια σπουδή πάνω σ’ ένα θλιμμένο, ισχυρογνώμονα, ιδιοφυή άνθρωπο, που έχει σαφήνεια, καθαρότητα και πειστικότητα.

--

ΔΙΑΛΕΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

«Αν ακόμη και αμυδρά  θυμάμαι τι μου δίδαξαν για τον Θεό, θα μπορούσα να πώ: «Οτιδήποτε κι αν μπορεί να είναι η πίστη στο Θεό, δεν μπορεί να είναι πίστη σε κάτι που μπορούμε να το υποβάλουμε σε δοκιμασία, ή να βρούμε μέσα δοκιμασίας του» Ισως πεις: Αυτές είναι ασυναρτησίες, γιατί οι άνθρωποι λένε ότι πιστεύουν βάσει αποδεικτικών στοιχείων ή λένε ότι πιστεύουν βάσει θρησκευτικών βιωμάτων» Θα απαντούσα: «Το απλό γεγονός ότι κάποιος λέει ότι πιστεύουν βάσει αποδεικτικών στοιχείων δεν μου λέει αρκετά ώστε να έχω τη δυνατότητα να πω τώρα αν μπορώ να ισχυριστώ για μια πρόταση του τύπου «Ο Θεός υπάρχει» ότι τα αποδεικτικά στοιχεία σου δεν είναι ικανοποιητικά ή επαρκή», σ. 38. Από το Λ. Β. Διαλέξεις για τη θρησκευτική πίστη. εκδόσεις Αστρολάβος-Ευθύνη.     

ΤΟ ΑΡΠΑΚΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ

Του Φώτη Τερζάκη

      Όταν ο Βιτγκενστάιν (της τελευταίας περιόδου) έλεγε ότι κάθε λέξη εκπροσωπεί μια έρευνα γύρω από τη χρήση της, έδειχνε παραστατικά πόσο απαιτητική και δυσπρόσιτη ήταν η φιλοσοφία του, μια φιλοσοφία που μοιάζει συχνά απόκρημνη ακόμα και για τον φιλοσοφικά εκπαιδευμένο αναγνώστη. Και αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι η φιλοσοφία, ούτως ή άλλως, δεν είναι δημοφιλής ενασχόληση στις μέρες μας, είναι μάλλον ανεξήγητη η δημοσιότητα που έχει πάρει τελευταία η περίπτωση Βιτγκενστάιν και το πολύπλευρο-κάποτε αρπακτικό-ενδιαφέρον για το έργο και, κυρίως, για τη ζωή αυτού του ιδιότυπου φιλοσόφου. Αυτό το ενδιαφέρον επιδέχεται δύο εξηγήσεις:

1.Κατά ένα μεγάλο (συντριπτικό) ποσοστό δεν αφορά καθόλου τη φιλοσοφία του, αλλά γεννιέται από την ιδιόρρυθμη βιογραφία του φιλοσόφου, μια βιογραφία που προσφέρεται, σχεδόν προκλητικά, στη δημοσιογραφική τυμβωρυχία. Ο Βιτγκενστάιν ενσαρκώνει, στα μέσα του αιώνα μας, την παραδοσιακή ρομαντική βιογραφία του «καταραμένου»: μια οικογένεια πάμπλουτη αλλά σημαδεμένη από τη μοίρα, η αντικοινωνικότητα και η απομόνωσή του, η ομοφυλοφιλία του, η διαρκής αλλαγή διαμονής, εργασίας, ενδιαφερόντων-η ατέρμονη φυγή και ο πρώιμος θάνατος… Και ερεθίζει ιδιαίτερα την προσοχή το γεγονός ότι πρόκειται όχι για την βιογραφία ενός καλλιτέχνη, αλλά ειδικά ενός φιλοσόφου: η αντίφαση, ακριβέστερα, ανάμεσα σε μια «καταραμένη» ζωή και σε ό,τι, κατά μυθικό τρόπο, απαιτείται από έναν ενσαρκωτή του ορθολογικού πνεύματος που (θα έπρεπε να) είναι ένας φιλόσοφος.

2.Ωστόσο η ίδια η φιλοσοφία του Βιτγκενστάιν υπεισέρχεται κατά έναν ειδικό τρόπο στη σημασία που του αποδίδει η εποχή μας. Το κλειδί γι’ αυτό βρίσκεται σε ό,τι θα ονομάζαμε «κρίση του νοήματος». Ολόκληρο το έργο του Βιτγκενστάιν, η τρομοκρατία που άσκησε απέναντι στη φιλοσοφία (παρ’ όλο που επί μια εικοσιπενταετία τουλάχιστον μπόρεσε να γίνει κατεστημένο για το αγγλικό πανεπιστήμιο), έχει στη ρίζα του μια ακραία αγωνία και μια πέραν κάθε νοήματος αναστολή του νοήματος- γεγονός που ακολουθεί πιστά ό,τι διαδραματίζεται γενικά στις κοινωνίες μας, την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία. Ολόκληρη η φιλοσοφική στάση που ονόμασαν «μεταμοντερνισμό» δεν είναι παρά μια ανάπτυξη του όψιμου Βιτγκενστάιν (ο Λυοτάρ θεμελιώνει το φιλοσοφικό του επιχείρημα ακριβώς πάνω στα «γλωσσικά παιχνίδια», κεντρική έννοια των Φιλοσοφικών Ερευνών) και όχι μόνο αυτό. Έχουμε εδώ μια φιλοσοφία της απόλυτης έκπτωσης, μια αισθητική της απογύμνωσης με μέσα φιλοσοφικά, που δεν θα μπορούσε να μη συγκινήσει μια εποχή της οποίας το τοπίο μοιάζει με τους εφιαλτικούς μονολόγους του Μπέκετ. Φαντάζομαι μια φιλοσοφική βιογραφία του Βιτγκενστάιν κάτω από τον τίτλο «Ο Αδιάβατος Δρόμος προς το Νόημα», και αυτό είναι το στίγμα –ας μην αμφιβάλλουμε καθόλου γι’ αυτό- μιας ολόκληρης εποχής, της εποχής στην οποία έχουμε την τύχη ή την ατυχία ακόμη να ζούμε.

Φώτης Τερζάκης

--

Σχετικές πληροφορίες

-Ανωνύμως, εφ. Ελευθεροτυπία 4/11/1990, Ας είμαστε ανθρώπινοι (για την βιογραφία του από τον Ray Monk.

-Ανωνύμως, εφ. Το Βήμα 13/4/1997, «Ο φιλόσοφος Λ. Β. ανήκει σε εκείνους τους φιλόσοφους που αν ζούσαν σήμερα θα γέμιζαν με την παρουσία τους στάδια και γυμναστήρια, χωρίς απαραίτητα οι θαυμαστές τους να γνωρίζουν το έργο τους…»

-Ανωνύμως, εφ. Τα Νέα 24/11/1993, Τα Άπαντα του Λ. Β. 50 τόμοι (εκδ. Σπρίνγκερ), σε επιμέλεια του Μίκαελ Μέντο, στην Αυστρία.

-Ανωνύμως, εφ. Η Καθημερινή 28/3/1999, Λούντβιχ Βιτγκενστάιν

-Ανωνύμως, εφ. Η Καθημερινή 28/2/1999, σ. 49. Ο Εβραίος του Λιντς. (για το βιβλίο του Κίμπερλι Κόρνις, «Ο Εβραίος του Λιντς»

-Ευγένιος Αρανίτσης, εφ. Κυριακάτικη-Η Τέχνη της ζωής τχ. 33/30-6-2002, Η φιλία σύμφωνα με τον Βιτγκενστάϊν

(«Ένας φίλος», είπε ο Βιτγκενστάιν, «είναι κάποιος με τον οποίο μπορείς να λες ανοησίες με τη σέσουλα». Εγώ, απεναντίας, πίστευα πάντα πως ένας φίλος είναι κάποιος με τον οποίο μπορείς να ανοίγεις συζητήσεις όχι απλώς σοβαρές αλλά κυριολεκτικά επικίνδυνες. Περιττό να υπογραμμίσω πόσο ευχάριστο είναι να εντοπίζει κανείς τα λάθη του Βιτγκενστάιν. Δεν συμβαίνει πλέον καθημερινά, πώς να το κάνουμε….»)

-Θόδωρος Γεωργίου, εφ. Η Καθημερινή, Κυριακή 24/9/1995, σ. 40, Η γλωσσική στροφή στη φιλοσοφική δραστηριότητα. Η επαναστατική τομή στο στοχασμό που επέφερε το έργο του Βιτγκενστάιν

-Θεόδωρος Γεωργίου, εφ. Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 7/5/2001, σ. 24. Όνομα: Λούντβιχ, επώνυμο Βιτγκενστάιν. 50 χρόνια από το θάνατο ενός από τους κορυφαίους φιλοσόφους του 20^ου αιώνα.

(…«Ο Βιτγκενστάιν έζησε στο μεταίχμιο της ζωής και της σκέψης. Έζησε εκεί όπου ενώνονται το πάθος για τη ζωή και ο θρίαμβος της παραίτησης.

     Σκέψη και πραγματικότητα είναι φτιαγμένες από την ίδια άυλη ουσία μιας ανθρώπινης ύπαρξης που υψώνει τα χέρια της προς το απέραντο γαλάζιο του ουρανού. Υπήρξε ο «εκφραστής ενός αμφιλεγόμενου πολιτισμού», ήταν μάρτυρας μια εποχής που προσπαθούσε να ανασύρει από τα ερείπια της ζωής τα κομμάτια της σκέψης και της γλώσσας. Όταν πέθανε, το «σκληρό Απρίλη» του 1951, μόλις τότε άρχιζε να φέγγει στη μεταπολεμική Ευρώπη. Σήμερα όλοι μπορούμε να επισκεφτούμε το μαγευτικό Κίρτσμπεργκ, όπου διοργανώνει τα συνέδρια η εταιρεία που έχει ιδρυθεί στο όνομά του και όπου λειτουργεί το ομώνυμο μουσείο. Σήμερα όλοι εμείς είμαστε οι αποδέκτες των επιστολών που έστειλε στα αδέλφια του. Μέσα από τις γραμμές τους μπορούμε να διαβάσουμε όσα η γλώσσα και η γραφή δεν απεικονίζει: μπορούμε να διαβάσουμε την εναγώνια προσπάθειά του να αυτοπροσδιοριστεί ως Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και ταυτόχρονα να δούμε  μια εποχή και μια κοινωνία που πασχίζει να ζήσει χωρίς το αρχιμήδειο σημείο της κλασικής μεταφυσικής.»)  

-Ρολάν Ζακάρ, περ. Τομές τχ. 49/6, 1979, σ. 35-37. Τα «χαμένα» χρόνια του Wittgenstein.

(…Θυμάστε αυτό το σκοτεινό αμερικανό συγγραφέα, το δημιουργό του «Ταχυδρόμου της Σάντα Φε» που έψαχνε επίμονα να ξαναβρεί στη μεταπολεμική Βιέννη το φίλο του Χάρυ Λίμ. Ύστερ’ από κάμποσες περιπέτειες τονισμένες απ’ την κιθάρα του Άντον Καράς, τον συναντούσε στο Πράτερ και στην Γκράντ Ρού. Ο Χάρυ Λίμ, πού τον ερμήνευε περίφημα ο Όρσον Ουέλλες, έκανε μια εντυπωσιακή επίδειξη κυνισμού. Το φιλμ λεγόταν «Ο Τρίτος ΄Ανθρωπος» και μούρθε πολλές φορές στο νου καθώς διάβαζα την εξαίρετη μελέτη του αμερικανού φιλοσόφου Ουίλλιαμ Μπάρτλεϋ γύρω από τα «χαμένα» χρόνια του αινιγματικού Λούντβιχ Βιτγκενστάιν.

    Τα «χαμένα» αυτά χρόνια αρχίζουν στη Βιέννη το 1918. Η αυστροουγγρική αυτοκρατορία βρίσκεται διαμελισμένη διαβρωμένη από τον πληθωρισμό. Ο νεαρός Λούντβιχ Βιτγκενστάιν-είναι μόλις τριάντα χρονών-μετά την αποφυλάκισή του από το Μόντε Κασίνο της Ιταλίας, εγκαθίσταται προσωρινά στην ιδιαίτερη οικία του, το ανάκτορο Βίτγκενστάιν κληρονόμος μιας τεράστιας περιουσίας που μεγάλωσε ακόμα περισσότερο με την ήττα της Αυστρίας (ο πατέρας του Καρλ Βίτγκενστάιν, μεγιστάνας του σίδερου και του ατσαλιού είχε επενδύσει τα ρευστά κεφάλαιά του σε αμερικάνικους τίτλους και ομολογίες), αρχίζει με μανία να την ξοδεύει.

-Τάκης Θεοδωρόπουλος, εφ. Τα Νέα-Πρόσωπα 21^ος Αιώνας, τχ. 32/16-10-1999, Η Αρχή της απροσδιοριστίας και η Ιστορία.  

-Βάσω Κιντή, περ. Ο Πολίτης τχ. 83/9, 1987, σ. 52-53, Η χρήση των γλωσσικών σημείων και η αριστερά. Μια απάντηση στον Αρ. Μπαλτά.

-Βάσω Κιντή, περ. Ο Πολίτης τχ. 112/4,1991, σ. 52-55, Ο Βιτγκενστάϊν στο θέατρο, από αφορμή μια παράσταση.

-Βάσω Κιντή, εφ. Κυριακάτικη Αυγή 5/7/1998, σ. 26 Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Φιλοσοφία και Ζωή

-Βάσω Κιντή, εφ. Η Καθημερινή 27/4/1999, Λόγος με μέτρο και καθαρότητα.

-Δημήτρης Μαστρογιαννίτης, εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή, περ. Symbol τχ, 21/ 12/2002, σ. 8, «Στο λυκαυγές του 20^ου αιώνα, στη Βιέννη αναπτύχθηκαν κινήματα…»

-Δημήτρης Μητρόπουλος, εφ. Το Βήμα Κυριακή 22/3/1998, σ. 4, Ο Χίτλερ και ο Βιτγκενστάιν. (για το βιβλίο του αυστραλού Κίμπερλι Κόρνις)

-Κώστας Π. Μιχαηλίδης, εφ. Η Καθημερινή 14/5/1989, Γλώσσα και όρια. Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν

-Μυρτώ Δραγώνα-Μονάχου, εφ. Εξόρμηση, Κυριακή 18/5/1997, σ.38, Το φαινόμενο Βιτγκενστάιν.

(«Σημείωση: Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Το βήμα των Κοινωνικών Επιστημών» (τ. 1, 1989) και περιλαμβάνεται στον τόμο «Συμπόσιο Βιτγκενστάϊν» (εκδόσεις Δωδώνη), όπου έχουν δημοσιευτεί μελέτες που διαβάστηκαν στο Φιλοσοφικό Συμπόσιο Wittgenstein που πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο της Κρήτης από τις 15 έως τις 17 Δεκεμβρίου 1989»)

-Αριστείδης Μπαλτάς, περ. Ο Πολίτης τχ. 52/22-5-1998, σ. 18-26, Ο Βιτγκενστάιν και το a priori της γλώσσας.

(«Το παρόν κείμενο αποτελεί επεξεργασία ομιλίας που παρουσιάστηκε στη συνάντηση της εργασίας: «Γλώσσα και Νόηση», που οργάνωσαν τα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης, τον Μάιο του 1997»)

-Αριστείδης Μπαλτάς, περ. Ο Πολίτης τχ. 81-82/7,8, 1987, σ. 38-42, Εν ου παικτοίς.

-Παντελή Μπασάκου, περ. Ο Πολίτης τχ. 83/9, 1987, σ. 40-51, Η μετακριτική του Λ. Βιτγκενστάιν

-Kai Nielsen, Εισαγωγή στη φιλοσοφία της Θρησκείας, εκδ. Ψυχογιός 2002. «Ο φιντεισμός του Βιτγκενστάιν» σ. 95-246…

-Παναγιώτης Νούτσος, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 17/6/2001, σ. 27, Βιτγκενστάιν: Φιλοσοφία και πολιτική

-Χρήστος Παϊζης, περ. Νέα Κοινωνιολογία τχ. 25/Άνοιξη 1998, σ. 70-93, Φιλοσοφία, Μεταφυσική και Ηθική στον Ludwig Wittgenstein.

-Joanna Pitman, εφ. Το Βήμα 20/11/1994, Η μάχη για τον Βίτγκενστάιν. Άγγλοι, Γερμανοί και Νορβηγοί διεκδικούν το κληροδότημα του μεγάλου αυστριακού φιλοσόφου.

-Κατερίνα Σχινά, εφ. Η Καθημερινή, Κυριακή 24/9/1995, σ. 40, Ο «δυστυχισμένος άγγελος» της σκέψης. Ένας σύγχρονος φιλόσοφος που επηρέασε όσο λίγοι τη σκέψη, αλλά και την καλλιτεχνική δημιουργία της εποχής μας.

-Κ(ατερίνα) Σχ(ινά), εφ. Ελευθεροτυπία 21/5/1999, Τη βιογραφία του Μπέρναρντ Ράσελ  ετοιμάζει ο Ρέι Μονκ

-Paul Taylor, εφ. Το Βήμα, Κυριακή 11/4/1993, σ. 54. Λ. Β. Ένας «δύσβατος» φιλόσοφος στην οθόνη. Ο σκηνοθέτης Ντέρεκ Τζάρμαν ετοιμάζει ταινία για τον μεγάλο και ιδιόρρυθμο αυστριακό διανοητή.

-Σώτη Τριανταφύλλου, περ. Ο1 τχ. 1/1-12-1993, σ. 99-103, Η μανία με τον Λούντβιχ. Τρία βιβλία μεταφράστηκαν φέτος στην Ελλάδα. Ο Τζάρμαν γύρισε μια ταινία για τη ζωή του. Οι grungers τον αναφέρουν στο New Musical Express. Γιατί μας γοητεύει τόσο ο μελαγχολικός φιλόσοφος που εξερεύνησε τα όρια της γλώσσας κα της λογικής;

-Φώτης Τερζάκης, περ. Ο1/ τχ. 1/1-12-1993, σ. 100, Το αρπακτικό ενδιαφέρον

-Φώτης Τερζάκης, εφ. Η Καθημερινή 27/4/1999, Η μηχανή του νοήματος

-Σωτήρης Χιωτάκης, εφ. Απογευματινή Κόσμος 20^ος αιώνας 4/9/1994, σ. 347-351, ΒΙΤΓΚΕΣΤΑΪΝ ΛΟΥΝΤΒΙΧ (1889-1951).  «Η περιπλοκότητα της φιλοσοφίας δεν είναι η περιπλοκότητα του θέματός της αλλά της μπερδεμένης μας νόησης»

(«Είναι ίσως η μοναδική περίπτωση διανοητή, ο οποίος δημιούργησε δύο ολοκληρωμένα φιλοσοφικά συστήματα σε διάφορες περιόδους της ζωής του, εκ των οποίων το δεύτερο αναιρούσε το πρώτο. Και μάλιστα αυτά τα δύο συστήματα τα οποία εκφράστηκαν με τα κορυφαία έργα “Tractatus Logicophilosophicus” και «Φιλοσοφικές Έρευνες», άσκησαν τεράστια επίδραση στη σύγχρονη φιλοσοφία, ιδιαίτερα στην Αναλυτική και τη Λογική…. Το έργο αυτό δημιούργησε τεράστια αίσθηση στην παγκόσμια φιλοσοφική κοινότητα, καθώς διαπνεόταν από την αντίληψη ότι τα όρια της γλώσσας είναι τα όρια της σκέψης: Στο “Tractatus” ο Βιτγκενστάιν πρέσβευε ότι κάθε πρόταση είναι και μια εικόνα της πραγματικότητας και ότι τα σφάλματα που προκαλούνται στην γλώσσα οφείλονται στο ότι οι προτάσεις αυτές δεν αντιμετωπίζονται σε μια πλήρως αναλυμένη και απλή μορφή, ως λογική σειρά απλών στοιχείων…..»)

-Αφιέρωμα της εφημερίδας Ελευθεροτυπία. ΒΙΒΛΙΟΘΉΚΗ, Παρασκευή 17 Ιουλίου 1998, σ. 8-11.

Α) Κωστής Μ. Κωβαίος, Ο Βιτγκενστάιν και οι χίμαιρες της Φιλοσοφίας. Ο φιλόσοφος που καταδίκασε τις φιλοσοφικές θεωρίες ως ανόητες, ανανοηματοδοτώντας τη Φιλοσοφία ως προσπάθεια διάλυσης των ίδιων των προβλημάτων που τη συντηρούν, σ. 8-9

Β) Ρολάν Ζακάρ, 45 λόγοι για να τον αγαπάμε. (επιμέλεια-μετάφραση: Θανάσης Γιαλκέσης), σ.8-9

Γ) Κωστής Μ. Κωβαίος, Ποια έργα του Βιτγκενστάιν έχουν μεταφραστεί, σ. 10

Δ) Βάσω Κιντή, Το χρέος της σιωπής. Όχι η σιωπή της ήττας, αλλά η σιωπή της κατάκτησης, του θριάμβου πάνω στο φόβο, στο θάνατο, σ. 10-11

Ε) * Κωστής Μ. Κωβαίος, Αναπάντεχη βαθύτητα αλλά και νεανική φρεσκάδα, βιβλιοκριτική για το βιβλίο του Ray Monk, Ludwig Wittgenstein Το χρέος μιας μεγαλοφυΐας.

Ludwig Wittgenstein, ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ. Περιοδικό Η Λέξη τχ. 5/6, 1981, μετάφραση: Σπύρος Τσακνιάς

 Ελάχιστα συμπληρωματικά:

     Διαβάζω τις ημέρες αυτές, το πασίγνωστο αλλά ταυτοχρόνως «άγνωστο» για το ευρύ ελληνικό αναγνωστικό κοινό, Tractatus Logico Philosophicus του αυστριακού φιλόσοφου Ludwig Wittgenstein.  Ένα πολυσυζητημένο στο χώρο της φιλοσοφίας, παγκοσμίως, έργο, που γνώρισαν στο ελληνικό κοινό, οι παλαιές εκδόσεις Παπαζήση-Αθήνα 1978, στην σειρά τους «Φιλοσοφία-Πηγές». (Έχουν εκδοθεί αν δεν κάνω λάθος 25 πολύτιμοι τίτλοι με έργα ευρωπαίων παλαιότερων και σύγχρονων φιλοσόφων και επιστημόνων).  Το ‘Tractatus Logico Philosophicus”, κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία στην πολύ καλή μετάφραση του Θανάση Κιτσόπουλου,-για μιας τέτοιας νοηματικής και γλωσσικής βαρύτητας φιλοσοφική πραγματεία, 75 μόλις σελίδων. Ένα έργο που οι κριτικοί είπαν, όπως ο Άρθουρ Ντάνο ότι «είναι ένα είδος προσευχής, και ότι ολόκληρη η φιλοσοφία του Βιτγκενστάιν είναι μια εξομολόγηση πολύ κοντά στον αυτοοικτιρμό». Μιας φιλοσοφικής εργασίας, που οι αξιωματικές της αρχές, (ορισμένες τουλάχιστον από αυτές) λειτουργούν ως ένα είδος «αινιγματικά» αποφθέγματα. «Μυστικούς» πάνω στην γλώσσα ορισμούς, χαραγμένους πάνω σε ένα ιερό αρχέγονο τοτέμ ενός οικουμενικού συμβολισμού, που στέκεται ίσως μεταξύ φυσικής και μεταφυσικής πραγματικότητας ακατανόητης από τον άνθρωπο. Γραμμένα από ένα ακόμα και σήμερα, παράδοξο άνθρωπο και επιστήμονα. Συγκεφαλαιωτικές διασαφητικές προτάσεις σκέψεων και συλλογισμών, ενός μοναχικού φιλοσόφου του προηγούμενου αιματοβαμμένου 20ου αιώνα. Ο ίδιος ο φιλόσοφος έλαβε μέρος σαν απλός εθελοντής στρατιώτης στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Μεγάλο Πόλεμο, που κατακρεούργησε τον ανθό της ευρωπαϊκής νεολαίας. Ο Βιτγκενστάιν είναι αυτός που κατασκεύασε την αεριωθούμενη μηχανή των ελικοπτέρων που η Μεγάλη Βρετανία χρησιμοποίησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενός αυστριακού φιλοσόφου, πλούσιου στην καταγωγή (χάρισε ανώνυμα όλα του τα πλούτη στις αδερφές του και σε φτωχούς καλλιτέχνες) αλλά ασκητής στην ιδιωτική του ζωή, που, σύμφωνα με τα λεχθέντα του, προσομοιάζει με τον αρχαίο σκοτεινό φιλόσοφο Ηράκλειτο. Ο ίδιος χάρισε σε διάφορα άτομα την τεράστια περιουσία που είχε κληρονομήσει και έζησε σχεδόν σαν ασκητής, απομονωμένος σε μια καλύβα για να γράψει το έργο του. Έγινε κηπουρός σε μοναστήρι και ανειδίκευτος εργάτης στη Ρωσία. Ένα έργο, που στην ουσία του και τον σκοπό του είναι μια αντίθεση ανάμεσα σε δύο διαφορετικά αλλά συσχετιζόμενα επίπεδα. Αυτά που σαν συστήματα συγκροτούν αυτό που ονομάζουμε γλώσσα. Τη γλώσσα σαν σύστημα αξιών και φορέα έκφρασης του ανθρώπου και την γλώσσα σαν ένας ζωντανός οργανισμός, ομιλία των ανθρώπων και μέσω επικοινωνίας τους. Εν αρχή είναι ο Λόγος, και  στις δύο του εκδοχές συστημάτων. Ορισμοί γλωσσικής σοφίας και περιγράμματος της λογικής εκφοράς της γλώσσας, ακατανόητοι για τον μη εξοικειωμένο αναγνώστη, σε ζητήματα φιλοσοφίας, γλωσσικής μεθοδολογίας και οργάνωσης της σκέψης. Σύνταξη προτάσεων. Ας μου επιτραπεί να σημειώσω ότι, τα φιλοσοφικά αυτά «τσιτάτα», τα ακατάληπτα από τον κοινό μέσο αναγνώστη, που διατηρούνται εδώ και χρόνια στην αναγνωστική επιφάνεια, των συγγραφικών λεχθέντων από τον Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν, και έχουν να κάνουν με την χρήση και την γραμματική της γλώσσας, ως φιλοσοφικό πεδίο εξερεύνησης, είναι που φέρουν συνήθως στην επικαιρότητα το όνομά του. Τα άτακτα και σκόρπια minima “moralia” της σκέψης του. Αινιγματικοί προσφερόμενοι σε εμάς θησαυροί πάνω στην διαχείριση της Γλώσσας και των μηνυμάτων της, της ανθρώπινης επικοινωνίας, της ανθρώπινης λαλιάς, στην αληθή η ψευδή μορφή της, όπως εκφέρεται, γράφεται, νοείται, νοηματοδοτείται, εικονίζει, και την διαχειρίζεται ο άνθρωπος στην επιθυμία του να ονοματοδοτήσει τα πράγματα, να ερμηνεύσει σχέσεις, να ορίσει καταστάσεις γύρω του, να καθρεφτίσει τις εικόνες που λαμβάνει μέσω των αισθήσεών του, να προβάλλει τις παραστάσεις του μέσα του κόσμου πάνω στον φυσικό χώρο. Να διατυπώσει τις εμπειρίες του με όχημα την Παρθένο Γλώσσα Σήμερον. Να ταιριάξει μέσω της γλώσσας το πολύχρωμο μωσαϊκό των μυστηριακών παραστάσεων του Κόσμου μέσα στους λαβυρίνθους της συνείδησής του. Ενός Κόσμου που κατανοείται ως μυστήριο, και ερμηνεύεται ως παιχνίδι, από τον αυστριακό φιλόσοφο. Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν θα γράφαμε, κλείνει φιλοσοφικούς λογαριασμούς του ανθρώπου, αιώνων, μετά την έξοδό του από το Σπήλαιο. Μια σύγχρονη σπουδή πάνω στην άρρητη αλλά και ρητή σχέση χρήσης της ανθρώπινης γλώσσας, των φθόγγων επικοινωνίας, τον ήχων, τον σημάτων της και των σημαινομένων της, με μια καθαρή σύγχρονη ματιά ενός στοχαστή, «απομόναχου», ένα κάπως σκοτεινό βλέμμα, ενός σύγχρονου «λοξία», μιας γλωσσοαναλυτικής σύγχρονης σκέψης, ερμηνείας και προσδιορισμού των ορίων του κόσμου μας, που, όπως ο ίδιος τονίζει, πως τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου. Ένα παιχνίδι λέξεων και προτάσεων εντός των ορίων του Κόσμου που, τον υπερβαίνει η θέληση του Νου και της Γραμματικής του απόδοσης στην καθημερινή του λειτουργικότητα. Ένα ανοιχτό παιχνίδι ερωτήσεων.

      Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, αυτός ο εβραϊκής καταγωγής εισηγητής του «λογικού θετικισμού» την προηγούμενη χιλιετία, είναι γνωστός στο μεγάλο κοινό, περισσότερο, από ορισμένες του ρήσεις. Από συμπυκνωμένους συλλογισμούς του και γλωσσικούς του αφορισμούς. Από στοχασμούς του πάνω στην γλώσσα, την λογική, τον κόσμο, τις καταστάσεις, που μας κληροδότησε. Από ατομικές του εξομολογήσεις πάνω σε πανάρχαια ερωτήματα του ανθρώπου, σχετικά με το μυστήριο του κόσμου, τον ορισμό των φυσικών νόμων, τον προσδιορισμό του Θεού, το τι μπορεί να εξηγηθεί και να ερμηνευτεί και τι όχι, με δυό λόγια ότι έχει να κάνει με την φυσική πραγματικότητα όπως την αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος και ταυτόχρονα τον υπερβαίνει το αχανές μυστήριό της. Μας είναι γνωστός από κάπως «λαμπερές» νύξεις του για τρόπους εκφοράς του ανθρώπινου λόγου και προσπάθεια οργάνωσης της ανθρώπινης σκέψης. Ελάχιστοι, πέρα από τους ειδικούς, έχουν διαβάσει το περισσότερο διαφημισμένο αυτό έργο του. Το “Tractatus Logico Philosophicus”, που όπως εύστοχα σημειώνει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος: «αναγνωρίζουμε τον απόηχο του Tractatus- Theologico  Politicus (1670) του Σπινόζα, ενός άλλου μεγάλου φιλοσόφου από την ίδια φυλή». «Η σύμπτωση σταματάει εδώ».

     Το σημαντικό αυτό έργο, συνεχίζοντας τα παραπάνω, μας το παρουσιάζει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος, με το εξαιρετικό κείμενό του: «Ο TRACTATUS ΤΟΥ WITTGENSTEIN ΚΑΙ Ο ΑΝΑΞ, ΟΥ ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟΝ…», ενώ την εισαγωγή και ανάλυση του, την κάνει ο άγγλος φιλόσοφος και δάσκαλος του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, Bertrand Russell. Το έργο αυτό, όπως και το κατοπινό του «Φιλοσοφικές Έρευνες» που επίσης κυκλοφόρησε από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, ένα χρόνο νωρίτερα σε εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Παύλου Χριστοδουλίδη, χρειάζεται ειδικές και σίγουρα εξειδικευμένες γνώσεις,  ερμηνευτικές τεχνικές και ειδικά κλειδιά αποκρυπτογράφησης των μηνυμάτων του. Να ξεκλειδώσεις τις πολλαπλές γλωσσικές του δομές. Να κατανοήσεις την εσωτερική του οργάνωση και ερμηνευτική του προβολή. Οφείλουμε να έχουμε εξασκηθεί μακροχρόνια πάνω σε θέματα φιλοσοφίας και ζητήματα γλωσσολογίας. Γνωσιολογίας. Δεν επαρκούν οι κοινές αρμαθιές γενικών πληροφοριών και γνώσεων, που έχει ένας αμύητος συστηματικός αναγνώστης (όπως ο γράφων), σε θέματα τέτοιας στοχαστικής ανάτασης, νοηματικού βάθους, ειδικής ποιότητας και σπουδής έργα. Χρειάζονται άλλου είδους, μακροχρόνιες προσεγγίσεις εκπαίδευσης για την κατανόησή τους, από το ευρύ κοινό. Οι αμύητοι αναγνώστες, όπως είμαστε οι περισσότεροι, απλά διαισθανόμαστε διαβάζοντας τέτοιας ποιότητας έργα, ότι εδώ κάτι συμβαίνει, που μας ξεπερνάει. Κάτι δηλώνεται που απομακρύνεται από τις καθιερωμένες ερμηνευτικές μας. Έχεις την αίσθηση πολλές φορές διαβάζοντας τον λόγο του Βιτγκενστάιν ότι, ακούς ήχους ή ψιθύρους, που έρχονται από το παρελθόν. Από την πρώτη εμφάνιση της ομιλίας του ανθρώπου. Ακούς ήχους λογικής απροσδιοριστίας. Αφουγκράζεσαι μηνύματα που ενώ στηρίζονται σε μια απτή σου γλωσσική πραγματικότητα, αναφέρονται σε μια ανεξερεύνητη ακόμα από τον άνθρωπο μεταφυσική επικράτεια. Σε μια άφατη πραγματικότητα που σε οδηγεί όχι σε μια φιλοσοφική αμφισβήτηση, αλλά, σε έναν νέο ερμηνευτικό προσανατολισμό. Ή μάλλον, σε μια εκ νέου επανατοποθέτησή σου έναντι του Κόσμου γύρω σου. Της ίδιας σου της ύπαρξης. Αυτή η φιλοσοφική εκλογίκευση των γλωσσικών κωδίκων που μας προτείνει, η επιθυμία του να αγκιστρώσει τα μηνύματα που εκπέμπει η γλώσσα μέσα στην ίδια την δομή της γλώσσας, να ενώσει μορφή και περιεχόμενο, λεκτική εκφορά και απεικόνιση της πραγματικότητας με τα ακόμα αφανέρωτα μυστήριά της, αυτή η διαρκής επιθυμία του να εντοπίσει το σφάλμα, για να αποκαλυφθεί γυμνή η αλήθεια της πραγματικότητας ακόμα και ας μην την κατανοούμε, είναι που εξακολουθεί να καθιστά ακόμα επίκαιρο το έργο του αυστριακού φιλόσοφου.

     Τα βιβλία του Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν σημάδεψαν την σύγχρονη σκέψη, καθόρισαν τα παιδία της σύγχρονης φιλοσοφίας τον προηγούμενο αιώνα στην ευρώπη και τον δυτικό κόσμο ευρύτερα. Οι αναγνώστες του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, τους δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσουν τον χαρακτήρα και την φυσιογνωμία του, τις ιδιορρυθμίες του και της ζωής του επιλογές από την τελευταία Βιογραφία του από τον Ray Monk, ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ, ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΦΥΪΑΣ, που κυκλοφόρησε στην ελλάδα το 1998 από τις εκδόσεις SCRIPTA. (Ray Monk, Ludwig Wittgenstein, The Duty of Genius), σε μετάφραση Γρηγόρη Ν. Κονδύλη και επιμέλεια Κωστή Μ. Κωβαίου. Μια εξονυχιστική και εμπεριστατωμένη βιογραφία 680 σελίδων του αυστριακού φιλόσοφου, που σκιαγραφεί τον αυστριακό φιλόσοφο στις πραγματικές ανθρώπινες γήινες διαστάσεις του, στις επιλογές και προτιμήσεις του, στις φιλοδοξίες και μανιέρες του, εμμονές του και ψυχολογικά του σκαμπανεβάσματα, τις φοβίες και σκοτεινές πλευρές της σκέψης του μα, και τις εκλάμψεις του νου του, που ο ελληνικός τύπος την υποδέχτηκε με πολλά εγκώμια και θετικά σχόλια. Επίσης, το 1993 βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η έγχρωμη ταινία του άγγλου σκηνοθέτη Ντέρεκ Τζάρμαν  “WITTGENSTEIN”, που παρουσιάζει τα πρώτα χρόνια του εκκεντρικού φιλόσοφου. Μια ενδιαφέρουσα ταινία, με όμορφα εικαστικά πλάνα, ωραίες αν και εκκεντρικές ενδυμασίες, στρωτό σενάριο και καλή φωτογραφία. Οι ερμηνείες ήταν εξαιρετικές. Η 75 λεπτών βιογραφική ταινία προβλήθηκε στις 12/3/1997, από ένα μικρό παλαιό κανάλι το SEVEN X, εκτός από τις κινηματογραφικές αίθουσες. Να συμπληρώσουμε από όσο γνωρίζω, ότι το 1992 η θεατρική ομάδα του Πολιτιστικού Ομίλου των Φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο κτήριο Κωστή Παλαμά, παρουσίασαν την παράσταση «Βιτγκενστάιν- Βιτγκενστάιν», σε θεατρική σύνθεση και σκηνοθεσία Άννας Λάζου, σκηνικά της Ελευθερίας Σαπουτζή και μουσική Δημήτρη Πετσετάκη. Ακόμα, με την ευκαιρία των 100 χρόνων από την γέννησή του, διοργανώθηκε στην Κρήτη, στο νομό Ρεθύμνου, από τον τομέα φιλοσοφίας του τμήματος φιλοσοφικών και κοινωνικών σπουδών, Συμπόσιο για τον αυστριακό φιλόσοφο και το έργο του. Τα πρακτικά του Συμποσίου, εκδόθηκαν από τις εκδόσεις «Δωδώνη», Βλέπε και εφημερίδα Επικαιρότητα 14/7/1991, «Συμπόσιο…». Ακόμα, εφημερίδα Εποχή 9/6/1991 και εφημερίδα Έθνος της 18/4/1991. «Συμπόσιο Wittgenstein” του Πανεπιστημίου Κρήτης –Τομέα Φιλοσοφίας. Από τις εκδόσεις Δωδώνη. Επιμέλεια έκδοσης Γιάννης Τζαβάρας, σελ. 206. Συλλογή κειμένων του Συμποσίου που πραγματοποιήθηκε από 15-17 Δεκεμβρίου 1989. Συμμετείχαν:

-Μυρτώ Δραγώνα Μονάχου, (‘Το φαινόμενο Βιτγκενστάιν. Προλεγόμενα στο Συμπόσιο» και «Ο Βιτγκενστάιν, η δικαιοσύνη και η πρακτική των δικαιωμάτων»)

-Μαρία Βενιέρη, («Το πρόβλημα των αντικειμένων στο Tractatus»)

-Βάσω Κιντή («Η φιλοσοφική διερεύνηση των εννοιών «βλέπω»-seeing-και «βλέπω ως»-seeing as»)

-Άρης Κουτουγκός, («Το νόημα ως χρήση, ή ως αντίσταση στη χρήση;»)

-Παύλος Χριστοδουλίδης, («Ο Βιτγκενστάιν και η φιλοσοφία των μαθηματικών»)

-Γιώργος Ρουσόπουλος, («Ο νόμος του αποκλειομένου τρίτου στον Brouwer και στον Βίτγκενστάιν»)

-Θεοδόσιος Πελεγρίνης, («Ο ηθικός προσανατολισμός του Βιτγκενστάιν πρίν και μετά»)

-Κώστας Μιχαηλίδης, («Ο οριακός και απορητικός στοχασμός του Βιτγκενστάιν»)

-Στέλιος Βιρβιδάκης, («Η γλωσσαναλυτική μέθοδος και το πρόβλημα της φιλοσοφικής γνώσης»)

-Άννα Λάζου, («Μάρξ και Βιτγκενστάιν: η πράξη και η φιλοσοφία»)

-Κωστής Κωβαίος, («Η ερμηνεία του Βιτγκενστάιν: ορθοδοξία και αιρέσεις»).

     Για την βιογραφία του από τον Ray Monk, ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ-ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΦΥΪΑΣ, Επιμέλεια: Κωστής Μ. Κωβαίος, Μετάφραση: Γρηγόρης Ν. Κονδύλης, Εκδόσεις: SCRIPTA, Αθήνα 1998, σελ. 678, δρχ. 9.800.

Βλέπε και τις εξής κριτικές:

-Κ. Σχινά-Ν. Βατόπουλος, εφ. Η Καθημερινή 21/6/1998,

(«… Ο αναγνώστης μαθαίνει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια το έργο, έκθαμβος και γοητευμένος από τον πολυσχιδή βίο.»)

-Ν.(ίκος) Β.(ατόπουλος), εφ. Η Καθημερινή 1/7/1998, Το Χρέος της Μεγαλοφυίας. Η νεότερη και πληρέστερη βιογραφία του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, από τον Ρέι Μονκ.

-Στέλιος Βιρβιδάκης, εφ. Το Βήμα Κυριακή 26/7/1998, σ. 16., Μια υπέροχη ζωή. Η έκδοση της πιο σημαντικής βιογραφίας του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν από τον Ρέι Μονκ αποτελεί την καλύτερη εισαγωγή στο έργο του αυστριακού φιλόσοφου, του οποίου η ζωή εξακολουθεί να απασχολεί πλείστους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο.

(«Το χρέος της μεγαλοφυϊας του Ρέι Μονκ ξεχωρίζει από όλες τις προηγούμενες, λιγότερο ή περισσότερο σοβαρές, αφηγήσεις που αφορούν τη ζωή του Β. πρόκειται για μια ιδιαίτερη πετυχημένη φιλοσοφική βιογραφία που ο έλληνας αναγνώστης έχει την ευκαιρία να απολαύσει στην ακριβή και γλαφυρή μετάφραση του Γρηγόρη Κονδύλη, συνοδευομένη από τα διεξοδικά σχόλια του επιμελητή της έκδοσης Κωστή Κωβαίου…»)

-Χρήστος Γιανναράς, εφ. Η Καθημερινή 4/10/1998, Παιδείας και ζωής αποϊέρωση.

(«Ο Wittgenstein, όπως προηγουμένως και ο Nietzsche (με τον δικό του ειδωλοκλαστικό τρόπο), συνηγόρησαν για τη βοήθεια που προσφέρει στον άνθρωπο η μεταφυσική, «στον αγώνα του με μια κατά τα άλλα αβάσταχτη και δίχως νόημα ύπαρξη». Ανάμεσα στην ορθολογική παραδοχή του α-νόητου ή παράλογου της ύπαρξης και στην πάλη για ψηλάφηση νοήματος ή ελπίδας, σίγουρα μόνο η δεύτερη επιλογή «εμπνέει μια πρακτική ζωής που είναι τρόπος ευτυχίας»-ο μόνος τρόπος που μέσα στην ιστορία παράγει κάλλος, τέχνη, πολιτισμό….»)

-Έρη Κασίμη, περ. Αντί τχ. 690/2-7-1999, σ. 56-57, LUDWIG WITTWENSTEIN Ζωή και Δημιουργία

(«Γιατί, όμως, ο νεαρότατος αυτός καθηγητής, που ηγείται του τμήματος της αναλυτικής φιλοσοφίας στο Southampton, διάλεξε να γράψει αυτές τις ρεαλιστικές βιογραφίες, πως διαπλέκεται η ζωή και το έργο ενός μεγάλου φιλοσόφου, και, εν τέλει, τι προσθέτει στο έργο ενός φιλοσόφου η γνώση της ζωής του;…»)

-Βάσω Κιντή, εφ. Κυριακάτικη Αυγή 5/7/1998, σ. 26, Λούντβιχ Βιτγκενστάιν Φιλοσοφία και Ζωή

-Βάσω Κιντή, εφ. Η Καθημερινή 27/4/1999, Συζήτηση για τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Λόγος με μέτρο και καθαρότητα

-Δημοσθένης Κούρτοβικ, εφ. Τα Νέα-Πρόσωπα 21^ος αιώνας τχ. 16/26-6-1999, Η ζωή μεταξύ διαπασών και σιωπής.

(…«Η μετάφραση αυτού του απαιτητικού, εξαιρετικά καλογραμμένου, γοητευτικότατου και γεμάτου ερεθίσματα για τη σκέψη βιβλίου από τον Γρηγόρη Ν. Κονδύλη και η επιμέλειά της από τον Κωστή Μ. Κωβαίο συνθέτουν ένα καταπληκτικό αποτέλεσμα. Θα συνιστούσα ένθερμα τη βράβευση της δουλειάς τους, αν τα βραβεία στην Ελλάδα είχαν πολύ να κάνουν με την ποιότητα. Και αξίζει κάθε έπαινος στον νέο εκδοτικό οίκο Scripta, που αποδύεται σε τολμηρά, θα έλεγε κανείς παράτολμα εκδοτικά εγχειρήματα, δίνοντάς μας με σεμνότητα σπουδαία βιβλία που κινούνται στη σκιά των προβολέων της εκβιαστικής, υστερικής δημοσιότητας.»)

- *Κωστής Μ. Κωβαίος, εφ. Ελευθεροτυπία, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, Παρασκευή 17 Ιουλίου 1998, σ. 11, Αναπάντεχη βαθύτητα αλλά και νεανική φρεσκάδα. 

-Δημήτρης Μητρόπουλος, εφ. Το Βήμα 2/12/1990,  Ο εκκεντρικός φιλόσοφος. Μια νέα , έγκυρη βιογραφία εκθέτει την πολύπλευρη προσωπικότητα του μεγάλου φιλόσοφου Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν.

(«Η βιογραφία του Ray Monk επιβεβαιώνει την έντονη θρησκευτική φύση του φιλοσόφου, αν και αυτή, όπως και στην περίπτωση του Kierkegaard δεν εκφραζόταν μέσα από κάποιο από τα παραδεδομένα θρησκευτικά συστήματα. Ο Βιτγκενστάιν φαίνεται να διακατεχόταν από το αίσθημα της αμαρτίας και από την έντονη ροπή προς εξομολόγηση, ροπή που απευθύνθηκε πολλές φορές πρόσωπα του στενού του περιβάλλοντος…»)

-Κατερίνα Σχινά, εφ. Η Καθημερινή, Πέμπτη 2/7/1998, σ. 12. Βιτγκενστάϊν: το χρέος της μεγαλοφυΐας. Η πρόσφατη έκδοση της βιογραφίας του στοχαστή από τον Ρέι Μονκ φωτίζει την ενότητα ζωής και έργου, με σεμνότητα, ακρίβεια και δίχως μεγαληγορία. («Ο διανοητής που ερέθισε όσο λίγοι τη φαντασία των συγχρόνων του και γοήτευσε τους αναγνώστες του.») 

-Φώτης Τερζάκης, εφ. Η Καθημερινή 9/3/1999, Ένας ήρωας της φιλοσοφίας. Υποδειγματική βιογραφία του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν από τον Ρέι Μονκ.

(«Η επιτυχία που είχε ήδη στην αγορά ένα βιβλίο του οποίου ο όγκος προκαλεί δέος και το περιεχόμενο των ιδεών τις οποίες έλαβε ως έναυσμα είναι τουλάχιστον δύσβατο για τον απαίδευτο αναγνώστη μοιάζει να καθιστά εκ των προτέρων άχρηστη κάθε απόπειρα κριτικής αποτίμησης αυτή καθαυτή η επιτυχία όμως, η οποία οδήγησε στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου, είναι ένα φαινόμενο καθόλου αυτονόητο, που απαιτεί αρκετή σκέψη….»)

-Φώτης Τερζάκης, Συζήτηση για τον Βιτγκενστάιν. Η μηχανή του νοήματος

-Γιώργος Τζιρτζιλάκης, εφ. Τα Νέα-Πρόσωπα 21^ος αιώνας τχ. 19/17-7-1999, Η αρχιτεκτονική ενός φιλοσόφου

-Μισέλ Φάϊς, Επιμέλεια: εφ. Ελεύθερος Τύπος 10/2/1991, Αιρετική Σκέψη Αυθεντική ζωή… Η Βιογραφία ενός ιδιόμορφου φιλοσόφου

-Μισέλ Φάϊς, Ελεύθερος Τύπος, Κυριακή 5/7/1998, σ. 14, Αιρετική σκέψη, αυθεντική ζωή. Έρευνα, γλαφυρότητα και συγκίνηση στη βιογραφική μονογραφία του Βιεννέζου φιλόσοφου από τον Ρέι Μονκ.

(«Αυτό που παρουσιάζει, ίσως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη βιογραφία του Μονκ ένα βιβλίο που συζητήθηκε πολύπλευρα τελευταία στην Αγγλία-είναι η άποψη που υποστηρίζει τελικά ο βιογράφος ότι η «άναρχη» ζωή του βιογραφούμενου εκπορεύεται από το οντολογικό άγχος της «ηθικής τελείωσης» που κατέτρυχε εξακολουθητικά το φιλόσοφο…»)

-περ. Αντί τχ. 684/9-4-1999, («Ιδιαίτερη μνεία για το μέγεθος της σκέψης του Βιτγκενστάιν ίσως δεν είναι απαραίτητη, Ωστόσο, τι βιβλίο του Ray MonK…»)

-εφ. Η Καθημερινή 21/6/1998, («Η ζωή ενός από τους κορυφαίους φιλοσόφους του αιώνα μας σαν μυθιστόρημα. Και τι μυθιστόρημα!...»)

-εφ. Τα Νέα-Le Monde, Πέμπτη 10/12/1998, σ. 34. Σπύρος Τσακνιάς, Αλήθεια υπάρχει μόνο μία!.

Στην επιφυλλίδα του στην εφημερίδα Τα Νέα, που διατηρούσε ο δοκιμιογράφος και κριτικός Σπύρος Τσακνιάς, αναφέρεται

«Στην έξοχη βιογραφία του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν από τον Ρέι Μονκ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις “Scripta” διάβασα ότι ο αναλυτικός φιλόσοφος με την εκκεντρική και γοητευτική προσωπικότητα, έλεγε πως αν κάποιος μας πει…».

Στην ίδια σελίδα των «Νέων» σε ανταπόκριση από τη γαλλική “Le Monde” δημοσιεύεται κριτική για το βιβλίο του αυστραλού καθηγητή μαθηματικών Κίμπερλι Κόρνις, που εξέδωσε πρόσφατα: «Βιτγκενστάιν εναντίον Χίτλερ».

Νέο Βιβλίο για τον φιλόσοφο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Ο συμμαθητής μου, ο Χίτλερ. «Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν: ένας Εβραίος στην καταγωγή φιλόσοφος, γνωστός για τα φιλοσοβιετικά του αισθήματα. Αδόλφος Χίτλερ: ένας δικτάτορας, που μετέτρεψε τον αντισημιτισμό σε φιλοσοφία. Μπορεί η γνωριμία τους να είναι η αιτία του θανάτου εκατομμυρίων Εβραίων από τη ναζιστική μηχανή; είναι δυνατόν να οφείλεται το Ολοκαύτωμα στην αντιπάθεια που ενέπνευσε ο πρώτος στον δεύτερο, σε ηλικία μόλις 15 ετών; Κι όμως, αυτήν ακριβώς τη θεωρία υποστηρίζει ένας Αυστραλός καθηγητής Μαθηματικών, στο βιβλίο που εξέδωσε πρόσφατα: «Βιτγκενστάιν εναντίον Χίτλερ».

(«Βασιζόμενος σε κάποια-αδιάψευστα-στοιχεία, αλλά και σε μια σειρά-ανησυχητικών-συμπτώσεων, ο συγγραφέας του βιβλίου, Κίμπερλι Κόρνις, υποστηρίζει ότι ο Αυστριακός Βίτγκενστάϊν διαδραμάτισε μείζονα ρόλο στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία: αρχικά, επηρεάζοντας άμεσα τόσο την προσωπικότητα όσο και την ιδεολογία του Χίτλερ και, στη συνέχεια παρέχοντας στον Στάλιν τη βοήθεια που χρειαζόταν προκειμένου να απωθήσει με επιτυχία τη γερμανική εισβολή. Με ποιόν τρόπο; Στρατολογώντας, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930-την περίοδο δηλαδή που ο Βιτγκενστάιν ήταν καθηγητής Φιλοσοφίας στο Κέμπριτζ –κατασκόπους για τον Κόκκινο Στρατό. Μια θεωρία, ασφαλώς, τολμηρή, ίσως όχι πέρα για πέρα αληθινή, αξία, ωστόσο, της προσοχής των σύγχρονων μελετητών…..»)    

-εφ. Ριζοσπάστης 15/6/2003, Το τίμημα μιας μεγαλοφυΐας.

(«… Το βιβλίο του Μονκ είναι βασισμένο σε κείμενα του ίδιου του Β. στην αλληλογραφία του και σε συνεντεύξεις με φίλους και συγγενείς, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να μάθουμε τη ζωή του και εν συνεχεία να κατανοήσουμε τη θεωρία αυτής της γοητευτικής, επιβλητικής, βασανισμένης, όμως, φυσιογνωμίας….»)

 ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ

Ludwig Wittgenstein,

-ΤΟ ΜΠΛΕ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΦΕ ΒΙΒΛΙΟ, Μετάφραση-Σχόλια Κωστή Μ. Κωβαίου, εκδόσεις Καρδαμίτσα 1984

-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ, Μετάφραση: Μυρτώ Δραγώνα-Μονάχου- Κωστής Μ. Κωβαίος. Σχόλια: Κωστής Μ. Κωβαίος, εκδόσεις Καρδαμίτσα-Αθήνα 1986, σ. 238

-ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ. Επιλογή, Εισαγωγή, Μετάφραση, Σημειώσεις, Επιμέλεια: ΚΩΣΤΗ Μ. ΚΩΒΑΙΟΥ, εκδόσεις Καρδαμίτσα-Αθήνα 1993, σ. 298.

Βλέπε και:

-εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή 30/12/1993

-εφ. Ελευθεροτυπία 21/4/1994

-ΓΛΩΣΣΑ, ΜΑΓΕΙΑ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΕΙΑ, Πρόλογος-Μετάφραση-Σχόλια: Κωστής Μ. Κωβαίος, εκδόσεις Καρδαμίτσα-Αθήνα 1990

Βλέπε και:

-εφ. Η Καθημερινή 11/11/1990

-εφ. Η Μεσημβρινή 5/12/1990

-Βάσω Κιντή, περ. Ο Πολίτης τχ. 110/1,1991

-ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ, Πρόλογος Κωστής Κ. Κωβαίος. Επίμετρο: Στ. Βιρβιδάκης, εκδόσεις Καρδαμίτσα-Αθήνα 2000, σ. 314

Βλέπε και:

Μάνος Στεφανίδης, περ. Αντί τχ. 725/17-11-2000, Η γοητεία ενός επίκαιρου φιλοσοφικού λόγου

-Σπύρος Α. Μοσχονάς, εφ. Η Καθημερινή Κυριακή 8/10/2000, σ. 58, Ηθική χωρίς ηθικές αρχές

-ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ. Επιλογή από το Corpus και τις σημειώσεις μαθητών και φίλων του Wittgenstein. Πρόλογος- Εισαγωγή-Μετάφραση-Επιμέλεια: Κωστής Κ, Κωβαίος, εκδ. Καρδαμίτσα 2002, σ. 376

Βλέπε και:

Σπύρος Α. Μοσχονάς, εφ. Η Καθημερινή Τρίτη 4/3/2003, σ. 18, Οι παρατηρήσεις ενός ενήμερου παρατηρητή

-ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ, Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Βαγγέλης Αθανασόπουλος, εκδ. Αστρολάβος- Ευθύνη 1984

-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ, Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Κωστής Μ. Κωβαίος, εκδόσεις Γνώση 1993

Βλέπε και:

-εφ. Ελεύθερος Τύπος 8/8/1993

-Δήμητρα Παυλάκου, εφ. Η Αυγή 7/8/1994, Προς την ύστερη φιλοσοφία

-Β. Κιντή, εφ Η Μεσημβρινή 16/9/1993, Το ύφος του, καθρέφτης της φιλοσοφίας

Εφ. Η Καθημερινή 18/7/1993

Εφ. Έθνος 26/7/1993

-JOHN HEATON, Ο ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΙΝ ΜΕ ΕΙΚΟΝΕΣ, Μετάφραση: Γιώργος και Κυριάκος Κεντρωτής, εκδ. Δίαυλος, σ. 180

Βλέπε και:

-Μαίρη Παπαγιαννίδου, εφ. Το Βήμα Κυριακή 19/4/1998, σ. 21, Η «προσιτή» φιλοσοφία

-Κωστής Παπαγιώργης, περ. Αθηνόραμα τχ. 1228/21-4-2000

-Πάρη Σπίνου, εφ. Κυριακάτικη 11/1/1998, Ο Βιτγκενστάιν εικονογραφημένος

-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ, Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Κωστής Μ. Κωβαίος, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1994,

-εφ. Ελευθεροτυπία 19/3/1994

-Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφ. Τα Νέα 4/3/1994, Έργα Παιδείας ΙΙ

-ΑΝΤΟΥΑΝ ΜΠΙΓΙΩ, Η σύγχυση του μαθητή Βίτγκενστάιν, μετάφραση Βάσω Μέντζου, εκδ. Ολκός

Βλέπε και:

-Κωστής Παπαγιώργης, περ. Αθηνόραμα τχ. 226/9-9-2004, σ. 86, Η σύγχυση του μαθητή Βιτγκενστάιν

-ΚΩΣΤΗΣ Μ. ΚΩΒΑΙΟΣ, Όλα κυοφορούνται μες στη γλώσσα, Δοκιμές στη φιλοσοφία του Wittgenstein, εκδόσεις Καρδαμίτσα 1997, σ. 463

Βλέπε και:

-Στέλιος Βιρβιδάκης, εφ. Το Βήμα Κυριακή 10/8/1997, σ. 7

-Βάσω Κιντή, εφ. Η Αυγή 27/3/1997, Γιατί ο Βιτγκενστάιν σήμερα;

-ΒΑΣΩ ΚΙΝΤΗ, Kuhn & Wittgenstein, εκδ. Σμίλη 1995,

Βλέπε και:

-Έρη Κασίμη, περ. Αντί τχ. 587/29-10-1995, Πέραν της επιστημολογίας.
   Στο τεύχος 53/1, 1981 του περιοδικού ΕΠΟΠΤΕΙΑ, Χάιντεγκερ-Βιτγκενστάιν- Λούκατς, έτος έκτο, δημοσιεύεται το "Σχόλιο του Wittgenstein στον Heidegger του Michael Murray, σελίδες 27-30, σε μετάφραση Ζηνοβίας Δρακοπούλου. 

-

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 22 Δεκεμβρίου 2019