Στο λυκαυγές του χρόνου της μουσικής

Στο λυκαυγές του Χρόνου της Μουσικής

“Ubi pater sum, (Musica) ibi patria”

            Ο Θάνος Μικρούτσικος

      Ο Φρειδερίκος Νίτσε πίστευε για τον διανοούμενο, και κατ’ επέκταση για τον καλλιτέχνη, ότι βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον όχι εκεί που γεννήθηκε αλλά εκεί που ο ίδιος γεννά και δημιουργεί. Αν προσθέσουμε στη λατινική ρήση: “ubi pater sum, ibi patria” την λέξη Μουσική, θα ακριβολογούσαμε αν γράφαμε ότι αυτή ήταν η «επίγεια» πατρίδα του πατρινού πολιτικοποιημένου μουσικοσυνθέτη Θάνου Μικρούτσικου. Που η μελοποίηση των στίχων του ποιητή Νίκου Καββαδία στον Σταυρό του Νότου, τον έκανε ευρύτατα γνωστό και αγαπητό στο ευρύ ελληνικό κοινό, και ιδιαίτερα, στο νεαρόκοσμο. Ο μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, υπήρξε ένα έντονα πολιτικοποιημένο και κοινωνικά συνειδητοποιημένο πρόσωπο. Ένας έλληνας καλλιτέχνης που συνδύασε την μαγεία της Μουσικής με την Πολιτική πράξη και δραστηριότητα. Η μελοποίηση στίχων ελλήνων και ελληνίδων ποιητών και ποιητριών, και στιχουργών (είναι μεγάλη η γκάμα των ποιητικών φωνών και στιχουργικών αντίστοιχα που επέλεξε και ασχολήθηκε μαζί τους, όπως και των τραγουδιστών και τραγουδιστριών) ήταν το απαραίτητο όχημα για να εκφράσει τις κοινωνικές και πολιτικές του επαναστατικές πεποιθήσεις και μουσικές του ονειροφαντασίες. Την μουσική του παιδεία και εργατικότητα, την διοχέτευε είτε στους στίχους του γερμανού ποιητή Μπέρτολντ Μπρεχτ είτε στην σύνθεση Όπερας με την ίδια επιμέλεια και ευσυνειδησία. Το ευρείας ποιότητας ταλέντο του δεν το ξόδεψε σε εμπορικές της διασκέδασης μουσικές επιλογές και σκοπιμότητες. Δεν σύνθετε μουσική για τις ανώνυμες μάζες, παρά του ότι, μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες νέων και μεγαλύτερων σε ηλικία ελλήνων και ελληνίδων αγάπησε την μουσική του, την λάτρεψε, την χόρεψε, την τραγούδησε, την σιγοψιθύρισε, την έκαναν κτήμα τους στις διάφορες ατομικές και κοινωνικές τους εκδηλώσεις. Η μουσικές γραφές του Θάνου Μικρούτσικου είναι πάντα επώνυμες έχουν προοδευτικό πρόσημο. Το ίδιο και οι πιανιστικές του συνοδευτικές καταθέσεις.

     Ο Θάνος Μικρούτσικος, όπως αντίστοιχα και ο Μίκης Θεοδωράκης, και ορισμένοι ακόμα έλληνες πολιτικοποιημένοι και αριστεροί μουσικοσυνθέτες της μουσικής εκατονταετίας που μας πέρασε στην πατρίδα μας, κατόρθωνε να γεμίζει αβίαστα τα Στάδια και τους μεγάλους Συναυλιακούς χώρους, με το πολυεστιακό παρά την πολιτική του πρόθεση έργο του. Να συνεγείρει σε μια επαναστατική διάθεση και κλίμα είτε μεμονωμένα άτομα είτε παρέες. Ο μουσικός του λόγος έδεσε άρτια και αρμονικά με την ποίηση και τον στίχο σπουδαίων ελλήνων δημιουργών. Οι μουσικόφιλοι και μουσικοτραφείς πολιτικοποιημένοι και εξωστρεφείς στις σχέσεις τους έλληνες και ελληνίδες της γενιάς του, και των μεταγενέστερων γενών, βρήκαν στο έργο του στοιχεία της ατομικής τους κοινωνικής φυσιογνωμίας και ενθουσιαστικής της ψυχής τους ταυτότητα. Είτε χόρευαν ζεϊμπέκικο με την αντρίκια φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου στις κερκίδες και τις πίστες, είτε εκστασιάζονταν μυστικά με την ήρεμων αποχρώσεων φωνή του Μανόλη Μητσιά, είτε εξεγείρονταν πολιτικά και σωματικά με την ροκ φωνή του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, είτε άκουγαν σιωπηλοί την επένδυση και απαγγελία της ποίησης της Κικής Δημουλά, ή του Ναζίμ Χικμέτ με την ρωμαλέα φωνή της Μαρίας Δημητριάδου, και την εύχυμη φωνή του Χρήστου Θηβαίου και εκστασιάζονταν με την αιώνια λατρευτική φωνή της ιταλίδας Μίλβα, ένιωθαν το μεγάλο και συνεχές ταλέντο αυτού του μουσικού με το καπέλο και την πίπα στο στόμα, που, θύμιζε εικόνα στοχασμού του κρητικού συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Ο Θάνος Μικρούτσικος, διεύρυνε τα ποιητικά και στιχουργικά όρια ακουσμάτων των προηγούμενων μουσικοσυνθετών. Οι έλληνες αγάπησαν τους στίχους του Κώστα Τριπολίτη όπως και της ποιήτριας Τζένη Μαστοράκη. Τραγούδησαν στίχους του Οδυσσέα Ιωάννου σιμά με την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Τους δυνατούς και γεμάτους κοινωνικά μηνύματα στίχους του Άλκη Αλκαίου, αλλά και άκουσαν ορχηστρικά ο πειραιώτης ηθοποιός Γιώργος Κιμούλης να απαγγέλλει το έργο του γάλλου ποιητή Αρθούρου Ρεμπώ. Με το ευαίσθητο μουσικό του αισθητήριο κατόρθωσε να συνδυάσει πολλά ποιητικά και στιχουργικά ακούσματα με παλαιότερες και νεότερες φωνές ελλήνων και ελληνίδων τραγουδιστών. Το έργο του, είναι ένα μουσικό μωσαϊκό πάνω σε ένα πολιτικό και κοινωνικό φρέσκο της εποχής μας. Η μουσική του έχει πολιτική χροιά, γιατί έδωσε στην ξηρότητα και παγερότητα της πολιτικής σκηνής και των ξύλινων φωνών της και συνθημάτων της, μουσική φαντασιακή διάσταση. Επαναστατικό ρίγος και αίσθηση συμμετοχής στα κοινά μέσω της Μουσικής. Η Πολιτική φόρεσε την ρεαλιστική της καθημερινή διάσταση, σε ανθρώπινα μέτρα.

       Ο Θάνος Μικρούτσικος είναι ίσως ένας από τους τελευταίους έλληνες μουσικοσυνθέτες, που μίλησαν εξίσου αυθεντικά για τα ερωτικά συναισθήματα των Ελλήνων «Ρόζα, συγχωράμε που δεν καταλαβαίνω…» όπως και για αυτό «το πεδίο βολής φτηνό που ασκούνται ξένοι φαντάροι» που λέγεται σύγχρονη Ελλάδα, όχι μέσα από εθνικιστικούς μουσικούς φακούς, όχι αγκυλωμένος μουσικά σε επαρχιακά φολκλορικά ακούσματα αλλά σε εξεγερτήριες μουσικές καταθέσεις και των ελλήνων προθέσεις. Κάτι ανάλογο, από διαφορετικό της μουσικής ιδεολογίας μετερίζι, κάνει ο μουσικοσυνθέτης Σταμάτης Σπανουδάκης. Οι έλληνες αυτοί μεγάλου ταλέντου και ευαισθησίας δημιουργοί, δεν αρνήθηκαν την κουλτούρα της εποχής τους, δεν κατέφυγαν σε μονήρες δωμάτια για να συνθέσουν τα έργα τους, δεν αρνήθηκαν τις αξίες του κόσμου τούτου και των βασανισμένων κοινωνιών και ανθρώπων. Είτε μέσω της πολιτικής τους ένταξης είτε μέσω της προσωπικής τους πίστης ζήτησαν να απελευθερώσουν τον άνθρωπο από τα οικονομικά και ιδεολογικά δεσμά των ισχυρών του κόσμου τούτου. Φιλοδόξησαν και κατόρθωσαν με το μουσικό τους ταλέντο να εκφράσουν τον πόνο και την θλίψη αλλά και τις ελπίδες και όνειρα εκατομμυρίων Ελλήνων ανθρώπων. Έφεραν στην επιφάνεια την ποιητική, στιχουργική ευαισθησία μέσω της μουσικής τους. Έδωσαν και θα εξακολουθούν να δίνουν επαναστατικό νόημα στον κυνικό και βασανιστικό ρεαλισμό της Πολιτικής, θυμίζοντάς μας, σε όλους εμάς τους Έλληνες, με τους δικούς τους ιδιαίτερους τρόπους, το μουσικό τους ύφος το: «Να είστε ρεαλιστές, απαιτείστε το αδύνατο».

     Ο Θάνος Μικρούτσικος, έδωσε μια κοσμοπολίτικη όψη στην ελληνική μουσική. Με το μουσικό του έργο και τις πολιτικές του παρεμβάσεις και συμμετοχές στα δημόσια πράγματα της χώρας, τον ξεκάθαρο λόγο του, μας υπενθύμισε το παλαιό αλλά τόσο επίκαιρο σύνθημα: «Η φαντασία στην εξουσία». Ή το «προσέχετε, τ’ αυτιά έχουν τοίχους». Και η Μουσική του, ήταν ένα καθαρτήριο των μουσικών και πολιτικών ακουσμάτων μας που θα μας συνοδεύει στο επίγειο ταξίδι μας.

     Από ψηλά, εκεί που βρίσκεται τώρα παρέα με το «ροζ συννεφάκι» του, όπως έλεγε γελώντας η πειραιώτισσα σκηνοθέτης Λουκία Ρικάκη, ακούγεται η φωνή των «ΕΦΤΑ»:

«Σώπαινε’ σώπαινε. Η αλήθεια είναι μόνη, είναι αμίλητη.

Η αλήθεια είναι αθώρητη, ανωφέλευτη. Σωπαίνετε.

Άσε να σε κουρσεύουν. Δε γίνεται αλλιώτικα. Κράτα

τούτη την ησυχία του αναπόφευγου, την ύστατη γνώρα,

την ύστατη γέψη γλυκιά, γέψη του σάλιου σου του ίδιου

απάνου στα πικρά σου χείλη, απάνου στην πληγή σου,

γλείφοντας με τη γλώσσα σου πάλι και πάλι

την πρώτη, την κατάπρωτη πληγή του κόσμου απ’ όπου

γεννηθήκαμε,

δίχως αναπαμό, πάλι και πάλι, δίχως θεράπεψη-.»

     Το λατινικό απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Αντόνιο Γκράμσι, ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ, τόμος Α΄, εισαγωγή- μετάφραση-σχόλια, Θ. Χ. Παπαδόπουλος, εκδόσεις Στοχαστής.

Τα συνθήματα που προέρχονται από τον Μάη του 1968 είναι από το βιβλίο του Χέρμπερτ Μαρκούζε, ΕΞΕΓΕΡΣΗ- ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ-ΜΟΝΑΞΙΑ, μια συζήτηση με τον Χέρμπερτ Μαρκούζε, μετάφραση Μαρίας Λουίζας Κωνσταντινίδη, εκδόσεις Ρόμβος.

Το ποιητικό απόσπασμα της ομιλίας-φωνών των «ΕΦΤΑ», είναι από την ποιητική σύνθεση του Γιάννη Ρίτσου, ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ, ένατη έκδοση, εκδόσεις Κέδρος. Που περιλαμβάνεται και στον Δ΄ τόμο (1964-1971) των Απάντων του ποιητή.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 30 Δεκεμβρίου 2019