Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Γράφει ο Διονύσης Λιάρος,

περιοδικό PLAYBOY, Απρίλιος 1989, σ. 158-

Με αφορμή την πρόσφατη απαγόρευση της ταινίας του Σκορτσέζε, ένας ψυχίατρος προσεγγίζει το πρόσωπο του Χριστού, αλλά και αυτό των σύγχρονων φαρισαίων.

      Ο Ιησούς από την Ναζαρέτ, ο Γαλιλαίος, υπήρξε μια από τις ευγενέστερες ανθρώπινες μορφές της Ιστορίας. Αυτό δεν θα μπορούσε να το αρνηθεί κανείς, ακόμα κι αυτοί που χλευάζουν κάθε τι που συνδυάζεται με την ιδιότυπη «επιστροφή των απωθημένων», του Φαρισαϊσμού, στη χριστιανική διδασκαλία. (Διότι, και ο πιο διάπυρος και αγνός πιστός των τελευταίων αιώνων δεν υπάρχει περίπτωση να μη βλέπει ότι οι ποιμένες του σημερινού Χριστιανισμού είναι, δυσοίωνα και ανησυχητικά, οι δισέγγονοι εκείνων ακριβώς των Γραμματέων και Φαρισαίων που με τόση-δικαιολογημένη-οργή είχε διώξει από το Ναό ο φτωχός μαραγκός!). Ας αγνοήσουμε, όμως, εδώ τα αίσχη των εκκλησιών. Ας μην ασχοληθούμε με το αν και κατά πόσων στάθηκε, π.χ., η Ρώμη η «μεγάλη πόρνη», όπως τόσοι Χριστιανοί την κατηγόρησαν.

    Ο σοφός ανθρωπολόγος Τζέημς Φρέηζερ έδειξε στον τόμο του “The dying God” («Ο θνήσκων Θεός»), έναν από τους δώδεκα του μνημειώδους έργου του «Το χρυσό κλωνάρι» (“The golden bough” 1912), πώς τα πάθη του Ιησού διαμορφώθηκαν από γενεές σχολιαστών, σύμφωνα με τους θρύλους και μύθους σχετικά με βλαστικούς θεούς της Μέσης Ανατολής και της Μεσοποταμίας: τον Άττι, τον Όσιρι, τον Ταμούζ, τον Διόνυσο και άλλους πολλούς, Άσχετα, δηλαδή, από το αν και κατά πόσον υπήρξε ιστορικά η μεγαλειώδης αυτή ηθική μορφή του Ναζωραίου, η θρησκεία που χτίστηκε μετά γύρω του και τον μετέτρεψε (παρά την θέλησή του, αλλά εν γνώσει του ότι κάτι τέτοιο απαίσιο θα συνέβαινε) σε φύλακα-άγγελο των βρωμερών συμφερόντων που ο ίδιος μίσησε και καταπολέμησε με πάθος, παραγεμίστηκε με μύθους ανατολίτικους.

      Ανάμεσα στους χιλιάδες ανθρώπους που ασχολήθηκαν με το πρόσωπο και το δράμα του Ιησού ήταν και ένας ψυχαναλυτής, ο Βίλχελμ Ράιχ. Για τους υπόλοιπους ψυχαναλυτές, συνήθως εβραϊκής καταγωγής, που βγάζουν το ψωμί τους-κυρίως αν όχι αποκλειστικά-στο χώρο αυτού που αποκαλείται «Δύση», οποιαδήποτε αναφορά στο πρόσωπο του Ιησού είναι αυστηρά «απαγορευμένη», είναι «ταμπου-ωμένη» (αν φτιάχναμε ένα ρήμα «ταμπουώνω» ή «ταμπουοποιώ», όπως υπάρχει στα αγγλικά για να δείξει την ενέργειά του να καθίσταται κάτι απαγορευμένο, συχνά με άγραφους νόμους). Διότι, κάθε σχόλιο κινδυνεύει να θεωρηθεί «βλασφημία», αν δεν είναι υπέρμετρα και άκριτα εγκωμιαστικό. (Πολύ περισσότερο όταν, προδίδοντας το μαχητικό αθεϊσμό του Φρόυντ, τυχαίνει να ‘ναι και πιστοί κάποιας θρησκείας ή παραθρησκείας οι εν λόγω κύριοι…)

     Αυτήν, ακριβώς, την άδικη τύχη είχε, νομίζω, και ο μεγάλος μας συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Τι πέτυχε ο Καζαντζάκης; Έβγαλε τον Ιησού από αραχνιασμένα κιτάπια των θεολόγων και των εμπόρων του και τον έκανε πανανθρώπινο σύμβολο. Σίγουρα, δεν στάθηκε ούτε ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος σ’ αυτό. Πάμπολλοι το καναν πριν απ’ αυτόν και πάμπολλοι θα το κάνουν και μετά απ’ αυτόν. Και για μεν το μέλλον τίποτα δεν γνωρίζουμε, για το παρελθόν όμως θυμίζουμε τις βιογραφίες του Ιησού από τον Στράους (1935), το Ρενάν (1869), τον «Άνθρωπο που πέθανε» του Ντ. Λώρενς (του συγγραφέα του «Εραστή της Λαίδης Τσάτερλυ») και, πάντα απ’ όλα, το βιβλίο του Ράιχ. «Η δολοφονία του Χριστού» (1952)-πού έχουν όλα μεταφραστεί και στα ελληνικά. Έχω αίσθηση ότι και το λιμπρέτο που έγραψε ο Τιμ Ράις για την περίφημη ροκ όπερα «Ιησούς Χριστός υπέρλαμπρο άστρο» (ή «αστεράρα»- superstar) που ξαναβγήκε, ευτυχώς σαν ταινία στα βίντεο κλαμπ-έχει βασιστεί αυτούσιο πάνω στο συγκινητικό βιβλίο του Ράιχ και, ίσως, στον «Τελευταίο πειρασμό» του Καζαντζάκη. Νομίζω ότι η ταινία του Νόρμαν Τζούισον είναι μία από τις τριάντα μεγαλύτερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Σ’ αντίθεση προς την ταινία του Σκορτσέζε, τον «Τελευταίο πειρασμό, που απετέλεσε απλή εικονογράφηση του βιβλίου του συγγραφέα της Ασκητικής (διότι, το «πιστεύω» του Καζαντζάκη, δεν διατυπώθηκε τόσο σαφώς ούτε στις 33.333 στροφές της «Οδύσσειας»-το μεγαλύτερο έπος της λευκής φυλής-ούτε στα διάφορα μυθιστορήματά του. Διατυπώθηκε στο αινιγματικό βιβλιαράκι του, του 1927 «Ασκητική», με το οποίο δύσκολα θα μπορούσε να διαφωνήσει, επί της ουσίας, κι ο πιο μισόκοσμος καλόγερος, αν η θεολογία δεν είχε τη μόνιμη τάση να ασχολείται με την τριχοτόμηση των τριχών παραβλέποντας την ουσία).

      Συμπυκνώνοντας την προβληματική του Καζαντζάκη σε λίγες παραγράφους, θα λέγαμε ότι βλέπει τον Ιησού σαν αρχέτυπο του Ήρωα-Λυτρωτή, που πρέπει να πληρώσει με το αίμα του ότι ξυπνάει τον κόσμο από το λήθαργό του. Κατά τούτο ο Ιησούς μοιάζει εξαιρετικά πολύ με τον Προμηθέα, τον Τιτάνα που αλυσοδέθηκε σ’ ένα βράχο στον Καύκασο, και πόναγε κάθε μέρα το όρνιο του ‘τρωγε το συκώτι, μόνο και μόνο επειδή αγάπησε πολύ τους κακόμοιρους τους ανθρώπους και τους έδωσε όπλα επιβίωσης στη ζούγκλα αυτού του κόσμου (τη φωτιά, το λογικό, τη γραφή, τους αριθμούς, τις τέχνες, την τεχνολογία, κλπ.).

     Δεν είναι ν’ απορεί κανείς που στην αρχαία Αθήνα ο απλός λαός αγαπούσε περισσότερο τον Προμηθέα παρά τον Δία, ακριβώς όπως και σήμερα αγαπάει περισσότερο τον Ιησού, και αυτόν ζωγραφίζει ως «Παντοκράτορα» στο ταβάνι των ναών του, κι όχι τον απρόσωπο και απόμακρο «Θεό».

     Γιατί πρέπει να υποφέρουν οι μεγάλοι άνθρωποι; Γιατί κάηκε ο Τζιορντάνο Μπρούνο από την Ιερά Εξέταση, ενώ όσα έλεγε (1600) αποδεικνύονται σήμερα σωστά; Γιατί σταυρώνεται ο κάθε Προμηθέας, ο κάθε Ιησούς; Γιατί δολοφονήθηκε ο Γκάντι;

     Ο Καζαντζάκης απαντά με το σκεπτικό του Χέγκελ: Ο μεγάλος άνθρωπος, προκειμένου να νιώσει την ύψιστη τιμή του να ξεγεννάει τον καινούργιο κόσμο (όχι έναν, διότι πολλοί μπορούν να ξεγεννήσουν εκτρώματα, π.χ. ο Χίτλερ, αλλά τον έναν και μοναδικό, που κυοφορείται ήδη ως έμβρυο στην κοιλιά του παλιού), δεν διστάζει να δώσει και την ίδια του τη ζωή. Ή, μάλλον, διστάζει, και πολύ μάλιστα. Τελικά, όμως, τη δίνει. Αυτό είναι το μεγαλειώδες δίδαγμα του βιβλίου του, το οποίο έβρεχε με τα δάκρυά του καθώς το έγραφε. Το τελευταίο βιβλίο πού ‘γραψε. Το κύκνειο άσμα του.

      Η ταλάντευση αυτή του Ιησού γίνεται πάνω στο σταυρό του μαρτυρίου. Ο Ιησούς πονάει, υποφέρει φριχτά, φτάνει στα όρια της-ανθρώπινης-αντοχής του. Και ονειρεύεται-τι πιο φυσικό;-να ‘χε αποφύγει το Γολγοθά, όλο αυτό το αβάσταχτο μαρτύριο, αυτή την ανείπωτη φρίκη των σπλάχνων. Και τα σπλάχνα του παίρνουν το πάνω χέρι. Για λίγο. Όπως όταν κάνουν τον πεινασμένο να «χορταίνει» κάπως με καρβέλια που μόνον στο όνειρό του βλέπει, αλλά νομίζει ότι τον χορταίνουν. Έτσι κι ο Ιησούς ονειρεύεται-αυτός είναι ο τελευταίος πειρασμός-ότι γλίτωσε απ’ όλη αυτή τη φρίκη της αναγκαιότητας του μαρτυρίου και έζησε σαν ένας άνθρωπος σαν όλους τους άλλους. Με φαμελιά, γαλήνη και απολαύσεις. Όχι τίποτα έκφυλες ηδονές. Αλλά αυτές τις ευχαριστήσεις, τις μικρές και τις ανθρώπινες, χωρίς τις οποίες δεν αντέχει κανείς το μαγκανοπήγαδο του κάτεργου αυτής εδώ της χαμοζωής. Δεν «βλέπει», στο όραμά του, ο Ιησούς να βαράει ενέσεις ηρωίνης. Ούτε να καπνίζει την τάδε μάρκα king size τσιγάρων. Ούτε να οδηγεί τη δείνα μάρκα αυτοκινήτου. Δεν ονειρεύεται να κυλιέται σαν γουρούνι σ’ έναν καταναλωτικό στάβλο. Ονειρεύεται, για λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά, να ‘χε νιώσει κι αυτός τη γλύκα του έρωτα. Κάτι που όλοι, η σχεδόν όλοι οι θνητοί κάποτε ένιωσαν-ίσως σαν μερικό αντάλλαγμα για το μελλοντικό θάνατό τους. Διότι, πράγματι ο έρωτας μοιάζει να ‘ναι το «στρατήγημα» της ζωής με το οποίο κατατροπώνει το θάνατο: από τη μια «ξεγελώντας» τον (όπως λέει ο Πλάτων στο αθάνατο «Συμπόσιό» του) και αφήνοντας στη θέση μας(όταν μας πάρει) τα παιδιά μας-τα οποία δημιουργούνται με αυτό και μόνο με αυτό τον έρωτα, και δεν τα φέρνει ο πελαργός ή ο κρίνος, όπως αν είχε δείξει στην ταινία του ο Σκορτσέζε είναι σίγουρο πως κανείς δεν θα ‘χε αντιδράσει!-, αλλά και με μια άλλη έννοια, πολύ πλατύτερη: καταπολεμώντας τον μέσα στα ίδια μας τα σώματα μέσω της ηδονής. Διότι όλες οι ενδείξεις της επιστήμης μιλούν για μια ευεργετική επίδραση πάνω μας, πάνω στο σώμα μας, όλων των δραστηριοτήτων που είναι ευχάριστες. Οι ανέραστοι ή ανύπαντροι ζουν λιγότερο απ’ τους παντρεμένους, ακριβώς γι’ αυτό το λόγο.

     Αυτά όλα τα ξέρει η εκκλησία. Από πείρα αιώνων. Γι’ αυτό και μιλάει, υπεραναπληρωτικά, για Έρωτα (με κεφαλαίον έψιλον) ακόμη κι εκεί απ’ όπου έχει εξοβελιστεί, πχ. τα μοναστήρια. Αποτελεί, συνεπώς, τα λιγότερο δείγμα κρετινισμού η απαγόρευση της προβολής της ταινίας του Σκορτσέζε με το πρόσχημα ότι δείχνει τον Ιησού να κάνει έρωτα! Μα, αγαπητοί αλλά ασυνάρτητοι φίλοι μας, αυτό ακριβώς είναι ο πειρασμός. Πώς αλλιώς να δείξει ο σκηνοθέτης αυτό που νοσταλγεί, πάνω στο σταυρό, ο Ιησούς; Διότι αυτό νοσταλγεί. Δεν νοσταλγεί να ‘χε γίνει βασιλιάς των Ιουδαίων. Ούτε Ηρώδης. Ούτε ειρηνέμπορος. Ούτε ειρηνοκάπηλος. Ούτε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.

     Για τον Ράιχ ο Ιησούς δεν είναι απλά ένας κοινωνικός επαναστάτης τύπου Γκεβάρα (όπως είναι για τον Καζαντζάκη), αλλά το σύμβολο κάθε θύματος της ανθρώπινης μοχθηρίας και κακίας, της φοβερής αυτής διαδικασίας που ο Ράιχ αναγκάστηκε να επινοήσει έναν ειδικό όρο για να βαπτίσει: της συναισθηματικής ή συγκινησιακής πανούκλας. Οι υποκριτές Γραμματείς και Φαρισαίοι δεν αποτελούν παρά τους ενσαρκωτές της πανούκλας εκείνη την εποχή.

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΑ

     Θύματα της πανούκλας έχουμε πέσει όλοι. Σαν παιδιά. Δεν υπάρχει κανείς μας που να μην υπέφερε ως παιδί. Αυτά τα φρικαλέα βάσανα του κάθε παιδιού ονομάζει ο Ράιχ «δολοφονία του Χριστού». Παρατηρώντας ότι κανείς μας δεν θα ‘δινε τόση σημασία στο τι έγινε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια σε μια ξεχασμένη από το Θεό ρωμαϊκή επαρχία, αν αυτό δεν εξέφραζε το δικό του δράμα. Το δικό του Γολγοθά μέσα από τη ζωή, τη δικιά του άδικη ταπείνωση και καταρράκωση, τη δική του σταύρωση (που μπορεί να πάρει χίλιες-δυο μορφές) και, το κυριότερο, τη δική του προσδοκώμενη ανάσταση.

      «Η δολοφονία του καθενός μας» θα ΄πρεπε, κανονικά, να ΄ναι ο τίτλος του σημαντικότατου αυτού έργου του Ράιχ. Διότι πολλοί από εμάς, τους άθεους ή αγνωστικιστές ανυπόκριτες θαυμαστές του Ιησού, δεν διαβάζαμε τόσα χρόνια τη «Δολοφονία του Χριστού» διότι ξέραμε ήδη πόσο δολοφόνοι είχαν σταθεί ο Άννας, ο Καϊάφας και το λοιπό σκυλολόι. Αυτό που δεν ξέραμε-κι είναι τώρα καιρός να το μάθουμε-είναι πως οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι αλλάζουν κάθε εποχή και θρησκεία, τυπικό, γλώσσα, εθνικότητα, τακτική και μεθοδολογία. Διατηρώντας, φυσικά, ως μόνο αμετάβλητο στόχο αυτόν που είχαν και ενάντια στον Ιησού: πώς να κατασκευάζουν από κάθε ανύποπτο μαραγκό έναν αποδιοπομπαίο τράγο. Από κάθε αθώο παιδάκι ένα γενίτσαρο ενάντια σε όλους τους αδελφούς τους. Από κάθε αναζητητή της αλήθειας έναν ερεβομανή «χαγάνο, ορνεοκέφαλο και σκυλοκοίτη» (Οδυσσέα Ελύτη, «Το Άξιον Εστί»). Από κάθε κοριτσάκι που μπορεί να γίνει βασίλισσα της ζωής γεννώντας πέντε παιδιά και εικοσιπέντε εγγόνια μια φαρμακωμένη γεροντοκόρη που στάζει φαρμάκι για τους πάντες και τα πάντα. Από τη «ζωή που ξεχειλίζει» (Ναζίμ Χικμέτ), την πανούκλα που προκαλώντας τους πολέμους και τις συμφορές μέσω της απληστίας που ‘ναι το κύριο γνώρισμά της.

      Όσοι δολοφόνησαν για άλλη μια φορά τον Χριστό σκίζοντας με μαχαίρια τις οθόνες των κινηματογράφων που έπαιζαν τον «Τελευταίο πειρασμό» ήταν τόσο τραγικές φυσιογνωμίες, τόσο αλλοτριωμένα ρομποτάκια ενάντια στον ίδιο τους το βαθύτερο εαυτό, που μετέτρεψαν, αυτοματικά, σε ψυχοθεραπευτές τους τους πιο νηφάλιους πολίτες που ‘χαν μαζευτεί για αν δούν την ταινία. Συνθήματα όπως «Εσείς τον πειρασμό, εμείς τον οργασμό!», «Εξακόσια εξήντα έξι, ο Ιούδας είναι σέξι!», «Δεν αποχωρούμε αν δεν αφοριστούμε», και άλλα τέτοια πολλά, έδειξαν τη θαυμάσια ωριμότητα του αθηναϊκού κοινού (διότι, αυτό σημαίνει κατά βάθος το χιούμορ, που πάντα δρα εκτονωτικά). «Το γέλιο μας θα σας θάψει!».

Διονύσης Λιάρος, περιοδικό Playboy τεύχος Απριλίου 1989, σ.158-

Σημειώσεις:

Μεταφέρω στην ιστοσελίδα το άρθρο όχι ενός συγγραφέα, ποιητή, αρθρογράφου, δημοσιογράφου, σχολιογράφου, ιερέα, θεολόγου ή κριτικού του κινηματογράφου εκείνης της εποχής-τριάντα χρόνια πριν-αλλά τις απόψεις ενός ψυχιάτρου. Άρθρα, κείμενα και σχόλια, επιστολές διαμαρτυρίας, που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες από άτομα επιφανή, γνωστά και αγαπητά με συγγραφική διαδρομή και υποστήριξαν δυναμικά και επιθετικά τις απόψεις και τις ενστάσεις τους για την απαγόρευση της ταινίας και τα γνωστά βίαια επεισόδια που συνέβησαν κατά την περίοδο της προβολής της. Σχόλια θετικά ή αρνητικά ανάλογα από πιά πλευρά φώτιζε κανείς το θέμα της πίστης και τον ρόλο της θρησκείας και εκκλησίας μέσα στην κοινωνία και τις ζωές των ανθρώπων. Αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών που φύλαξα στην διάρκεια του χρόνου σε φάκελο για τον κρητικό συγγραφέα. Αντιγράφω τις θέσεις ενός ψυχιάτρου, του Διονύση Λιάρου, που δημοσιεύτηκαν σε ένα περιοδικό που είχε συγκεκριμένο αναγνωστικό κοινό και ενδιαφέροντα. Ο ψυχίατρος κύριος Διονύσης Λιάρος, ήταν ένας επιστήμονας που εκείνη την εποχή αν θυμάμαι σωστά, έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό από τις εμφανίσεις του σε διάφορους τηλεοπτικούς σταθμούς μικρής ή μεγάλης εμβέλειας που τότε άρχισαν να εκπέμπουν. Όταν άρχισε να λειτουργεί η ελεύθερη ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση. Οι απόψεις που εξέφραζε ήταν πρωτοποριακές και οι θέσεις του τολμηρές για την εποχή του τουλάχιστον στον ελληνικό χώρο. Εμφανίζονταν σποραδικά σε ιδιωτικά κανάλια και δημοσίευε τις θέσεις του στον τύπο. Οι παρεμβάσεις του τύγχαναν της προσοχής των νέων και ανήσυχων ελλήνων. Θυμάμαι, όσοι διάβαζαν τα λεγόμενα δημοκρατικά έντυπα, και συναντούσαν το όνομά του, συζητούσαν με ενδιαφέρον τις θέσεις του που αφορούσαν θέματα που είχαν σχέση με την ερωτική ζωή των ανθρώπων, την σεξουαλικότητά τους, την θρησκευτική τους πίστη και άλλα κοινωνικά ζητήματα που θίγονταν για πρώτη φορά(;) στην ελληνική κοινωνία με έναν νέο ρηξικέλευθο λόγο και τρόπο.

Από την άλλη, το παλαιό περιοδικό, το γνωστό μας “RLAYBOY”, υπήρξε ένα έντυπο που όπως γνωρίζουμε από την ιστορία του όταν πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική, δημοσίευε κείμενα που αφορούσαν κυρίως και αποκλειστικά ζητήματα και προβλήματα του «Σεξ», και ήταν γεμάτο με γυμνές ή ημίγυμνες έγχρωμες φωτογραφίες γυναικών σε διάφορες στάσεις και πόζες από όλο τον κόσμο. Κυκλοφορούσε σε ιλουστρασιόν χαρτί με καλλιτεχνικές φωτογραφήσεις γυναικών προς ερεθισμό και οφθαλμολαγνεία του αντρικού πληθυσμού. Το περιοδικό δεν είχε καθόλου, θα σημειώναμε, πολιτικό προσανατολισμό στα κείμενα που δημοσίευε, αν και ασκούσε κοινωνική κριτική σε πρακτικές και δημόσιες συμπεριφορές  κυβερνητικών παραγόντων ή σε θέσεις πολιτικών, που είχαν να κάνουν με τις σεξουαλικές επιλογές και συμπεριφορές των ανθρώπων, στον δυτικό καπιταλιστικό κόσμο, τον ανεπτυγμένο οικονομικά. Διαβάζονταν ευρέως από το νεανικό κοινό αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας άτομα. Αντίστοιχα, το ίδιο θα υποστηρίζαμε και για το νεανικό περιοδικό «ΚΛΙΚ» που κυκλοφορούσε εκείνα τα χρόνια. Από όσο θυμάμαι, το playboy, σε τακτά χρονικά διαστήματα στην ελληνική του έκδοση, άρχισε να δημοσιεύει ημίγυμνες φωτογραφίες ελληνίδων σταρ της εποχής και να παρουσιάζει μικρά διηγήματα ή κείμενα γνωστών ελλήνων συγγραφέων που η θεματολογία τους άπτονταν της γενικής φιλοσοφίας του περιοδικού. Αν ξεφυλλίσει κανείς παλαιά του τεύχη, θα αναγνωρίσει πολλά σύγχρονα ονόματα ελλήνων συγγραφέων που συνεργάστηκαν με το Playboy. Το περιοδικό αυτό είχε μεγάλο τιράζ πωλήσεων όπως και το «Κλικ», όπως μας έδειχναν οι μετρήσεις κυκλοφορίας της εποχής,-σε σχέση με τα πολιτικού περιεχομένου περιοδικά ή λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή έμπαινε στα σπίτια χιλιάδων οικογενειών και διαβάζονταν ή ξεφυλλίζονταν από το νεανικό κυρίως κοινό κα όχι μόνο, έδινε την ευκαιρία στους συγγραφείς που δημοσίευαν κατά διαστήματα κείμενά τους να διαβαστούν από ένα ευρύτερο κοινό, από ότι το περιορισμένο ενός αμιγώς λογοτεχνικού εντύπου. Η συνεργασία ήταν επωφελής και από τις δύο πλευρές. Και το περιοδικό δεν ήταν καθαρά «τσοντέ» αλλά διέθεται και μια σοβαρή πλευρά, και οι έλληνες δημιουργοί αναγνωρίζονταν και διαβάζονταν από μεγαλύτερη ομάδα αναγνωστικών. Νομίζω αν θυμάμαι σωστά, οι έλληνες και οι ελληνίδες νεότερης ηλικίας, γνώρισαν με παρόμοιο τρόπο και την ποίηση της ποιήτριας Κικής Δημουλάς, μέσω του περιοδικού «Κλικ» που πρόσφερε στους αναγνώστες του το cd, με τα ποιήματά της. Δεν μιλώ για τους σταθερούς αναγνώστες της ελληνικής ποίησης που διάβαζαν την σημαντική αυτή σύγχρονη γυναικεία ποιητική φωνή, μιλώ για το μεγάλο κοινό που άρχισε να την μαθαίνει από άλλους εκτός της λογοτεχνίας διόδους και από το άκουσμα ποιημάτων της ή του ονόματός της από ελληνικά σίριαλ της εποχής. Την περίοδο εκείνη ήταν επίσης και η μόδα των βιντεοκλάμπ. Σε κάθε γειτονιά είχε ανοίξει και ένα μαγαζί που νοίκιαζε κινηματογραφικές ταινίες ή πουλούσε. Θέλω με αυτά να σημειώσω ότι δεν μας προκαλούσε έκπληξη η δημοσίευση ενός κειμένου από έναν συγγραφέα ή επιστήμονα σε περιοδικά τέτοιου ειδικού ενδιαφέροντος, εξάλλου, το επέβαλε και η θεματολογία της συγκεκριμένης ταινίας και οι αντιδράσεις που προκάλεσε. Οι περισσότερες δυναμικές συζητήσεις διεξάγονταν εντός και εκτός των θρησκευτικών και λογοτεχνικών τειχών, και οι απόψεις που δημοσιεύονταν προκαλούσαν παντώς είδους ζυμώσεις και αψιμαχίες.

     Ας έλθουμε τώρα στην περίπτωση της αρθρογραφίας του κυρίου Διονύση Λιάρου, ο ψυχίατρος, εξετάζει το πρόβλημα που δημιουργήθηκε κάτω από άλλη σκοπιά, όχι αυτό της κινηματογραφικής τεχνικής και κριτικής, ούτε από την σκοπιά της λογοτεχνικής κριτικής αλλά, μέσα από την οπτική ενός προβεβλημένου αμερικανού επιστήμονα, που ήταν πολύ αγαπητός και ίσως εξακολουθεί να είναι και σήμερα, του Βίλχελμ Ράϊχ. Το βιβλίο του «Άκου Ανθρωπάκο» που είχε προηγηθεί εκείνου της «Δολοφονίας του Χριστού» ήταν το Best seller των νέων και νεανίδων για αρκετές δεκαετίες και ήταν περισσότερο γνωστό και αγαπητό από την μελέτη του πατέρα της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόυντ, το «Μέλλον μιας Αυταπάτης» που μας μιλούσε αρνητικά για το φαινόμενο της πίστης και την θρησκεία γενικότερα. Φρόυντ, Ράιχ και Κάρλ Γιουνγκ ήσαν στην ημερήσια διάταξη των διαβασμάτων μας την εποχή εκείνη στην Ελλάδα. Οι Γάλλοι ψυχαναλυτές ήσαν δυσνόητοι και ακαταλαβίστικοι για μας τους εφήβους, βλέπε Λακάν κλπ. Αν και τα αποσπάσματα του Ερωτικού λόγου του Ρολάν Μπαρτ, διαβάζονταν και σχολιάζονταν με αρκετό ενδιαφέρον. Έλληνες σεξολόγοι ήσαν ελάχιστοι ή δεν τους γνωρίζαμε. Πέρα από τον θεατρικό συγγραφέα Νίκο Ζακόπουλο που δημοσίευε κείμενά του και διαφήμιζε το επάγγελμά του στην παλαιά εφημερίδα «Αθηναϊκή» που εκδόθηκε μετά την δικτατορία για ένα διάστημα. Μόνο που οι θέσεις του Ζακόπουλου ήταν αρκετά συντηρητικές σε θέματα σεξουαλικής ζωής. Ο Θάνος Ε. Ασκητής έγινε γνωστός πολύ μεταγενέστερα. Κάτω από αυτόν τον ορίζοντα που επικρατούσε τότε, τα περιοδικά ποικίλης ερωτικής ύλης ήσαν στις αναγνωστικές προτιμήσεις της ελληνικής γενιάς των δεκαετιών 1980 και μετέπειτα. Πολλά στρώματα νέων έκρυβαν το περιοδικό Playboy.

Ο Διονύσης Λιάρος πατώντας πάνω στις ράγες του Ράιχ ασκεί κριτική περισσότερο στον κατεστημένο και συντηρητικό θεσμό της Εκκλησίας και εκφράζει όπως είναι φυσικό τις δικές του αρνητικές θέσεις. Θίγει την ταινία και το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, περισσότερο όμως, στέκεται-λόγω επιστημονικής ιδιότητας-στον αρνητικό ρόλο που παίζει στις συνειδήσεις των ανθρώπων η θρησκεία και οι κανόνες της, τα δόγματά της-αν τον κατανοώ σωστά-και φυσικά, ο Χριστιανισμός σαν θρησκεία και εκκλησία μέσα στους αιώνες.

Συμπληρωματικά αναφέρω, ότι για να κατανοήσουμε τις νέες ενθουσιώδεις και οξύτατες θέσεις και ανατρεπτικές απόψεις, πρωτότυπα και έντονα λόγια που έδιναν απαντήσεις σε ερωτήματα που αναφύονταν εκείνη την εποχή από τις νέες ελληνικές γενιές, πρωτοφανέρωτα δημοσιεύματα και δυναμικές κρίσεις στην μετά την επτάχρονη δικτατορία εποχή στην χώρα μας, επαναστατικές και αναθεωρητικές θέσεις διατυπωμένες με πάθος και ορμητικότητα που εκφράστηκαν-δημοσιεύτηκαν από διάφορους τότε συγγραφείς και επιστήμονες, αρθρογράφους και θεολόγους,, δημοσιογράφους, σχετικά με το φαινόμενο και το ρόλο της Θρησκείας και των διαφόρων Εκκλησιών μέσα στην Ιστορία, τον Χριστιανισμό, το Πρόσωπο του Ιησού και το βίο του Χριστού, την σχέση του με τις Αρχαίες Θρησκείες της Μέσης Ανατολής, την Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και Μυθολογία και τα Σύμβολά της, τον Ιουδαϊσμό και την Θρησκεία των Εβραίων, οφείλουμε να γνωρίζουμε τι βιβλία κυκλοφόρησαν τις δεκαετίες εκείνες σχετικά με το θέμα, τι μελέτες μεταφράστηκαν, ώστε να εντάξουμε την προβληματική τους μέσα σε αυτό το πλαίσιο και κλίμα. Οι χρήσιμες αυτές ζυμώσεις ήσαν σχεδόν στην ημερήσια διάταξη των συζητήσεων και των αναγνώσεων των υποψιασμένων και πιο ερευνητικών πνευμάτων της περιόδου εκείνης και διαμόρφωναν μια ατμόσφαιρα που, δεν είχαμε μέχρι τότε γνωρίσει. Όλα αυτά που καταγράφω-σαν μια μικρή προσπάθεια της ιστορίας της γενιάς μου, γενιά του 1980, ήσαν οι μελλοντικές πνευματικές υποθήκες, οι αφίμωτες αλήθειες και τα συγγραφικά και αναγνωστικά ήθη μιας εποχής, που εμείς ζήσαμε, μεγαλώναμε μαζί της και οικοδομούσαμε τις ατομικές ή συλλογικές μας πνευματικές και άλλου είδους σταθερές. Παραπλήσια, να υπενθυμίσω και το λεγόμενο κίνημα των Νεορθόδοξων που είχε την δική του συμβολή και παρουσία μέσα στην ελληνική κοινωνία. Στην παλαιά εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», στο πολιτικό περιοδικό « Ο Σχολιαστής», στο «Αντί» και σε αρκετά άλλα αριστερά έντυπα της εποχής, υπάρχουν εκατοντάδες δημοσιεύματα για το «κίνημα» των Νεορθόδοξων και τα πρόσωπα που το αποτελούσαν. Όπως ήταν ο Κωστής Μοσκώφ, ο Χρήστος Γιανναράς, ο Στέλιος Ράμφος, ο Κώστας Ζουράρης για να μείνω σε αναγνωρίσιμα πρόσωπα ακόμα και σήμερα. Να θυμίσουμε επίσης, τον τότε ηγούμενο της μονής Σταυρονικήτα Βασίλειο Γοντικάκη και το βιβλίο του «Εισοδικόν» 1974, τον ηγούμενο Αιμιλιανό αν θυμάμαι σωστά της Σίμωνος Πέτρας και ορισμένων άλλων φωτισμένων προσώπων που έδιναν συχνά διαλέξεις με γεμάτες πάντα τις αίθουσες. Εποικοδομητική συνεισφορά είχε και το βιβλιοπωλείο «Μήνυμα», το περιοδικό «Σύναξη», τα «Σημάδια» και ορισμένα άλλα έντυπα που εξέφραζαν τις νέες τάσεις και αναζητήσεις, προβληματισμούς και ανησυχίες στον χώρο της Εκκλησίας. Να υπενθυμίσουμε τις δεκάδες συζητήσεις που διεξάγονταν μεταξύ Μαρξισμού και Θρησκείας, των Νεορθόδοξων θεολόγων και επιστημόνων, διανοουμένων με βαθειά και ουσιαστική πίστη και μαρξιστών ιστορικών και κοινωνιολόγων. Το σήμα κατατεθέν των αριστερών διανοητών ήταν τα βιβλία του Γιάννη Κορδάτου, όπως το δίτομο «Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός». Γένεση και επικράτηση του χριστιανισμού, εκδόσεις «Μπουκουμάνη» Αθήνα 1975, «Αρχαίες Θρησκείες και Χριστιανισμός», εκδόσεις «Μπουκουμάνη» 1973 και το «Η Παλαιά διαθήκη στο φως της κριτικής», «Μπουκουμάνη» 1973. Αναταραχή προκάλεσε στα λιμνάζοντα εκκλησιαστικά ύδατα και η έκδοση του μελετήματος του Νικολάου Κόκκινου, «Το αίνιγμα του Ιησού της Γαλιλαίας», εκδόσεις Χρυσή Τομή 1980 Συζητήσεις και κουβέντες αλήθειες ζωής και βιώματα ματωμένα και από τις δύο πλευρές. Δεκάδες και τα δημοσιεύματα στον ημερήσιο τύπο και τα περιοδικά για την σχέση μεταξύ της Μαρξιστικής θεωρίας και της Χριστιανικής θρησκείας και των κοινών αγώνων για καλυτέρευση ζωής των ανθρώπων και εξάλειψη των κοινωνικών αδικιών. Υπάρχουν και ορισμένοι τίτλοι βιβλίων και περιοδικών που αξίζει να μνημονεύσουμε όπως: «Χριστιανισμός και Μαρξισμός» περιοδικό «Ευθύνη» τχ.88/4,1979, «Μαρξισμός και Νεορθόδοξοι» του Δημήτρη Κασιούρα εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 1986, «Μαρξισμός και Ορθοδοξία» του Πέτρου Μακρή, εκδόσεις Επικαιρότητα 1983 «Διάλογος Αθέων-Πιστών-Ορθοδόξων-Αιρετικών» Αθήνα 1970, «Σχέση Θρησκείας και Επιστήμης», Γ. Μουστάκης, Ρ. Γκαίγκερ, Ηλ. Φιλιππίδης εκδόσεις «Ι. Σιδέρης» 1986, «Τα Χειρόγραφα της νεκρής θάλασσας», των Σάββα Αγουρίδη- Σ. Γρατσέα, εκδόσεις «Άρτος Ζωής» 1988, «Τα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας» του Μάριου Βερέττα, εκδόσεις Δίβρης 1978, τα «Φιλοσοφικά μελετήματα περί Θρησκείας» του Κωνσταντίνου Γεωργούλη, εκδόσεις Αδ. Παπαδήμα 1976, η «Κοινωνιολογία του Αθεϊσμού» του Βασίλη Γιουλτσή, εκδόσεις Πουρνάρα 1984, «Η Ποίηση των Γνωστικών» του Δημήτρη Δρίτσα, Αθήνα 1979, «Η Ορθοδοξία στον Καιρό μας» του Γιώργου Θεοτοκά, εκδόσεις «Ευθύνη» 1975, «Χριστιανισμός και πόλεμος» του Κωνσταντίνου Καλλίνικου εκδόσεις Γρηγόρη 1983, «Ο Χριστιανισμός και η Εποχή μας» του Παναγιώτη Κανελλόπουλου εκδόσεις «Εστία» 1988, τα «Μυστήρια των Εσσαίων» και «Χριστός-Αντίχριστος-Άνθρωπος», «Η Χαμένη γνώση της Βίβλου» όλα του Δημήτρη Κουτσούκη από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» 1987,1988 και 1992 αντίστοιχα. Το βιβλίο «Οι αντιφάσεις της Καινής Διαθήκης» του Θωμά Μάρα εκδόσεις Δίβρης 1979, «Κοινωνικοπολιτική Επανάσταση και Πολιτική Θεολογία» του Απόστολου Νικολαϊδη, Κατερίνη 1987, «Υπαρξισμός και Χριστιανική Πίστις» του Νίκου Νησιώτη εκδόσεις «Μήνυμα» 1985. Και από το «Ζώον Θεούμενον» του Παναγιώτη Νέλλα εκδόσεις «Σύναξις» 1981 έως το «Φιλοσοφία και Θρησκεία» του Χρήστου Μαλεβίτση, εκδόσεις «Παρουσία» 1995 και το «Αριστοτέλης, Χριστός, Μάρξ» του Βασίλη Νούλα που εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Πατάκη» το 1998, ο δρόμος της αμφισβήτησης και της επανεξέτασης των παραδοσιακών ερμηνειών της χριστιανικής πίστης και της ορθόδοξης παράδοσης είχε ανοίξει, διευρυνθεί και δεν ήταν πάντοτε ομαλή η διάβασή του.  Να προσθέσουμε και το ενδιαφέρον περιοδικό «Αινίγματα του Σύμπαντος» με κείμενα και άρθρα μοντέρνα και επαναστατικά. Ακόμα, τις παρεμβάσεις μοναχών του Αγίου όρους και τα δημοσιεύματά τους που αναφέρονταν στις σχέσεις αυτές και την ειδοποιό διαφορά της ορθόδοξης ελληνικής παράδοσης από τις άλλες χριστιανικές θρησκευτικές και εκκλησιαστικές παραδόσεις. Απόψεις μοναχών και ιερωμένων που είχαν αρχίσει να ακούγονται από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 όταν εορτάστηκαν τα χιλιόχρονα της Αθωνικής Πολιτείας, αλλά και απορριπτικές και αναθεωρητικές κρίσεις για το σκοτεινό ρόλο που διαδραμάτισαν οι λεγόμενες «παραεκκλησιαστικές οργανώσεις» και η εκπρόσωποι της επίσημης διοικούσας Εκκλησίας στην περίοδο της Χούντας. Θυμάστε το αμίμητο «Εγώ διάβαζα την περίοδο εκείνη». Εξάλλου, ο εξ Ιωαννίνων αρχιεπίσκοπος της δεύτερης περιόδου της στρατιωτικής δικτατορίας διοικούσε την Εκκλησία. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε σε δύο θεολόγους και καθηγητές, σημαντικές προσωπικότητες της εποχής τους τον Σάββα Αγουρίδη και τον Χρήστο Γιανναρά που το έργο τους σημάδεψε θετικά την γενιά μου. Δεκάδες είναι οι τίτλοι των βιβλίων και μελετημάτων τους που εκδόθηκαν και εξακολουθούν να εκδίδονται και σήμερα, να διαβάζονται και να προκαλούν θετικές ή αρνητικές αντιδράσεις και συζητήσεις. Βιβλία των συγγραφέων που άνοιξαν δρόμους και μυαλά ελλήνων. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε στον εκδοτικό οίκο «Δίβρη» που το 1976,1977 εξέδωσε τα βιβλία του Γάλλου Robert Ambelain, «Ιησούς», «Γολγοθάς» και «Παύλος» καθώς και άλλα της σειράς «Η Καταγωγή του Χριστιανισμού». Όπως και στα γνωστά βιβλία του έλληνα εθνογράφου Παντελή Λεκατσά «Διόνυσος» και «Ψυχή» που εκδόθηκαν από την Σχολή Μωραϊτη.    Ενδεικτικά αναφέρω ακόμα ορισμένους τίτλους που κυκλοφόρησαν πριν την συγγραφή του άρθρου του κυρίου Διονύση Λιάρου (1989).

Το «Άκου, Ανθρωπάκο!» του Βίλχελμ Ράϊχ κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «ΠΥΛΗ» το 1972 σε πρόλογο και μετάφραση της Μαρίας Νεοφώτιστου-Ζήκα. Ο Πρόλογος είχε τίτλο ΒΙΛΧΕΛΜ ΡΑΪΧ: Μεγαλοφυής ή Δονκιχώτης;

Το «Η δολοφονία του Χριστού-η συνέχεια του «άκου ανθρωπάκο»», κυκλοφόρησε και πάλι από τις εκδόσεις «ΠΥΛΗ» το 1976 σε μετάφραση Χάρη Κοσμή. (ο  εκδοτικός οίκος βρίσκονταν στην οδό Άγρας 39 στην Αθήνα)

Το «Μέλλον μιας Ουτοπίας» του Σίγκμουντ Φρόϋντ υπήρχε σε τόμο των «Απάντων» του που είχαν κυκλοφορήσει πάνω κάτω την ίδια περίοδο. Από αυτήν την έκδοση την διάβασε και ο γράφων αυτό το σημείωμα. Και, Ένας άλλος τίτλος του Φρόϋντ ήταν «Ο Μωϋσής και ο Μονοθεϊσμός» Ψυχαναλυτική ερμηνεία του θρησκευτικού φαινομένου» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μαρή» το 1975 σε μετάφραση του Κωστή Λ. Μεραναίου.

Ένας παλαιός τίτλος που Κάρλ Γιούγκ είναι το «Ψυχολογία και Θρησκεία» που κυκλοφόρησε και πάλι από τις εκδόσεις «Μαρή» το 1962 σε μετάφραση και πρόλογο του Κωστή Λ. Μεραναίου. (ο εκδοτικός οίκος στεγάζονταν στην οδό Ασκληπιού 3 στην Αθήνα). Το βιβλίο του Carl Gustav Jung επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Αρίων» χ.χ. σε μετάφραση Ελ. Σταματοπούλου. (οι εκδόσεις βρίσκονταν στην οδό Ζαλόγγου 7 στην Αθήνα που ήταν και η κεντρική διάθεση. Στο μικρό αυτό στενό βρίσκονταν και ένα Πρακτορείο περιοδικών από όλη την Ελλάδα, καθώς και το υπόγειο των Γραφείων του ΑΚΟΕ και του περιοδικού ΑΜΦΙ.

Τα βιβλία επίσης του Γερμανού κοινωνιολόγου και ψυχολόγου Erich Fromm, ήσαν πολύ διαδεδομένα και διαβάζονταν, ενδεικτικά αναφέρω τους εξής τίτλους:

Εριχ Φρομ, «Ψυχανάλυση και Θρησκεία» εκδόσεις «Μπουκουμάνη» 1974, μετάφραση Αιμιλία Μαρκίδη, επιμέλεια μετάφρασης Κίκα Δ. Χριστοφίδου, διορθώσεις Χριστίνα Γιατζόγλου. Στα αγγλικά ο τίτλος που όπως φαίνεται από αυτήν την γλώσσα μεταφράστηκαν τα έργα ήταν Erich Fromm, “Psychoanalysis and Religion” (ο οίκος βρίσκονταν στην οδό Μαυρομιχάλη 143 στην Αθήνα). Στον γνωστό δρόμο που βρίσκονταν αρκετοί εκδοτικοί οίκοι, όπως ο «Δόμος» που εξέδωσε τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, οι εκδόσεις Γαβριηλίδης με αρκετούς τίτλους και άλλοι.

Έριχ Φρόμ, «ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ» και άλλα δοκίμι για τη θρησκεία, ψυχολογία και κουλτούρα, εκδόσεις «Μπουκουμάνη» 1974 μετάφραση Δημ. Θεοδωρακάτος, διορθώσεις Χριστίνα Γιατζόγλου. Στα αγγλικά «The dogma of Christ and other essays on Religion, Psychology and Culture”, (ο οίκος στεγάζονταν στην οδό Ακαδημίας 57 στην Αθήνα)

Έριχ Φρόμ, «Και Ως Θεοί Έσεσθε». Μια Ριζοσπαστική Ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης και της Παράδοσής της. Εκδόσεις «Μπουκουμάνη» 1977, απόδοση στα ελληνικά Δημ. Θεοδωρακάτος, διόρθωση Γιώτα Κουλουρίδου. “You Shall Be as Gods”.

Ένα χρόνο μετά τα γνωστά γεγονότα του «Τελευταίου Πειρασμού» και την δημοσίευση των άρθρων, των επιστολών διαμαρτυρίας και το σχολίων, εκδόθηκε ένα από τα βιβλία του Joseph Campbell, “The Hero With a Thousand Faces”, «Ο ΗΡΩΑΣ ΜΕ ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ», εκδόσεις «Ιάμβλιχος» 1990, μετάφραση Θεόδωρος Σιαφαρίκας, επιμέλεια κειμένου Χριστίνα Μιχαλίτση. (ο εκδοτικός οίκος βρίσκονταν στην οδό Μάρνης 5-7 στην Αθήνα)

Το 1976 από τις εκδόσεις «Μαρή» κυκλοφόρησε το βιβλίο του Henri Barbusse, «Οι προδότες του Ιησού». Ενώ τρία χρόνια νωρίτερα 1973 οι εκδόσεις «Σύνορα» εξέδωσαν το βιβλίο του Oliver Clement, «Η Θεολογία μετά τον Θάνατο του Θεού» Ενώ ένα χρόνο πριν τα γεγονότα της κινηματογραφικής ταινίας, το 1988 κυκλοφόρησε η μελέτη του Κάρλ Γιούνγκ, «Απάντηση στον Ιώβ» εκδόσεις Σταγειρία και «Η τρέλα να είσαι χριστιανός» της Τατιάνας Γκορίτσεβα από τις εκδόσεις «Ακρίτας».

Όσον αφορά τις εκδόσεις «ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ» που στεγάζονταν στην οδό Ακαδημίας 71 στην Αθήνα, και είχαν τόσο λοιδορηθεί για τις κακές εκδόσεις τους, κακή εμφάνιση βιβλίων, πρόχειρη έκδοση, φτηνό χαρτί, ορθογραφικά και τυπογραφικά λάθη κλπ. από όλους αυτούς τους γλωσσαμύντορες της γλώσσας και της σωστής ορθογραφίας, τους ΓΟΧ της ελληνικής γλώσσας, οφείλω να σημειώσω ότι αν δεν υπήρχαν αυτές οι όχι καλαίσθητες εκδόσεις των εκδόσεων «ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ» με τους σπάνιους τίτλους που εξέδιδε, φιλοσοφίας, θρησκείας, ιστορίας κλπ, και τους άγνωστους σε εμάς τους νέους αναγνώστες ξένους συγγραφείς, η δική μου γενιά δεν θα είχε γνωρίσει αυτά τα αναγνωστικά διαμαντάκια. Μάθαμε πολλά πράγματα από τα βιβλία αυτού του εκδοτικού οίκου, και ας τον σνομπάριζαν οι κουλτουριάρηδες της εποχής, αυτοί που κυκλοφορούσαν με τις δασείες και τις περισπωμένες στην κωλότσεπή τους. Εξάλλου κανένας από αυτούς που εξανίσταντο δεν έκατσε να μεταφράσει ένα βιβλίο από αυτά που είχε εκδόσει ο εκδοτικός οίκος. Όλοι οι σπουδαγμένοι στα Παρισίους και στας Αγγλίας που διάβαζαν τον Σεξπήρο (τον Σέξ-πυρ) στο πρωτότυπο και γνώριζαν και τα «ελισαβετιανά» (ονόματα να μην λέμε υπολήψεις να μην θίξουμε) που απαξιούσαν τους νέους και τις νέες εκείνης της εποχής που αγόραζαν τις εκδόσεις «ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΔΗ» και βιβλία με το κιλό από το βιβλιοπωλείο του «Λαδιά» στην οδό Ιπποκράτους. Ενώ μεταγενέστερα, παράβλεψαν το πόσα ορθογραφικά λάθη είχε η πρώτη έκδοση του «Λεξικού» του καθηγητή κυρίου Γιώργου Μπαμπινώτη. 22.000 παλαιές δραχμές κόστιζε. Τώρα 50 Ευρώ. Αλλά φευ! της οικογενειακής οικονομίας και ευχέρειας. Μέχρι χώμα από την Άπω Ανατολή έφερναν για τα άνθη των σπιτιών τους. (μικρή παρένθεση. Θυμάμαι όταν παλαιότερα επισκεπτόμουνα το Περιβόλι της Παναγίας, και πήγαινα σε σκήτες και κελιά μοναχών και αγιογράφων, ντρεπόμουνα όταν γύριζα στο παμπάλαιο ακόμα σπίτι μου, από την χλιδή που είχα δει να διαβιούν οι κατά τα άλλα διαπρύσιοι κήρυκες της ορθόδοξης παράδοσης και των ιερών θεσφάτων. Και ούτε είχαν ανάγκη να συνταξιοδοτηθούν, και αν, στα 70 τους σαν εργαζόμενοι). Εκ Θεού οι κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις και αδικίες, παλαιόθεν. Εμπειρικά κατοχυρωμένο. Αληθεύει της Ανθρώπινης Ιστορίας.

Από τις εκδόσεις «Αναγνωστίδη» αναφέρω τους εξής τίτλους, που προετοίμασαν στην χώρα μας την αλλαγή των συνθηκών όσον αφορά την ερμηνεία των παραδοσιακών και πανάρχαιων αξιών της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας και αντίληψή μας για αυτήν.

Κάρλ Κάουτσκυ, «Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ», χ.χ., δρχ. 160, μετάφραση-επιμέλεια Γιάννη Ν. Βιστάκη.

Λουδοβίκος Φωϋερμπαχ, «Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ», χ.χ. δρχ. 200, μετάφραση Γιάννη Ν. Βιστάκη, επιμέλεια Κ. Μετρινού

David Fr. Strauss, «Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ Ή ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ» τόμοι 2, χ.χ. δραχμές 220+220, μετάφραση και των δύο τόμων Αχιλλέας Α. Βαγενάς, επιμέλεια Κ. Μετρινού.
Ο Χρυσός Κλώνος, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις "Εκάτη"

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 21 Αυγούστου 2018

ΥΓ. Άχ! «φονιάδες των λαών αμερικάνοι» που φώναζε κάποτε σύσσωμος ο ελληνικός λαός, που μας βοηθήσατε να απελευθερώσουν οι γείτονές μας, τους δύο έλληνες στρατιωτικούς αιχμαλώτους. Δώσατε χείρα βοηθείας στον κύριο πρωθυπουργό για να ξεπεράσει το άγος και την πολιτική ευθύνη των καταστροφικών πυρκαγιών που στοίχισε την ζωή σε 96 έλληνες και ελληνίδες επί κυβερνήσεώς του. Και ακόμα μας κυβερνά, ελέω κυρίου προέδρου της δημοκρατίας. Η άποψη πάντως του πολλές φορές ακαταλαβίστικου κυρίου Κώστα Ζουράρη, από εμάς τους αγράμματους χαχόλους ψηφοφόρους, αντιπροέδρου της Βουλής ήταν ορθή για την υποδοχή. Βλέπε δηλώσεις του στα κανάλια. Σαν Έλληνες υπερβήκαμε το μέτρο.

Η Παναγία έκανε μονομερώς το Θαύμα της. 2 προς 96.