Μάνος Ελευθερίου

ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ του ποιητή Μάνου Ελευθερίου

      Ποια η διαφορά, αν υπάρχει, μεταξύ του ποιητικού λόγου και του στιχουργικού; Που ταυτίζεται και που διαφοροποιείται και σε ποιο βαθμό ο ένας λόγος από τον άλλον; Έχουν την ίδια φόρμα και τεχνική όλα τα ποιήματα που γίνονται Τραγούδια όπως θα έγραφε και ο Κωστής Παλαμάς; Ο ποιητής είναι ένας εν δυνάμει στιχουργός ή ο στιχουργός είναι ένας εν δυνάμει ποιητής θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αρχινώντας από τον παππού μας τον Όμηρο που τα Έπη του, τα διδάσκονταν ο αρχαίος έλληνας άνθρωπος από το στόμα γνωστών αοιδών και τα τραγουδούσε, μαθαίνοντας την ιστορία και τα κατορθώματα των προηγούμενων ελληνικών γενεών; Ή μήπως, το ερώτημα αυτό είναι μια ταυτολογία, ένα άκαιρο ερώτημα που δεν ωφελεί να τίθενται, μια και στην μία και στην άλλη περίπτωση, το ερώτημα παύει να έχει σημασία όταν τόσο τα ποιήματα όσο και οι στίχοι, βρίσκονται στα χείλη επώνυμων και ανώνυμων χιλιάδων ανθρώπων που τα απαγγέλουν, τα τραγουδούν και τα σιγοψιθυρίζουν, στα σπίτια τους, στα αμάξια τους, στις παρέες τους, στα στάδιά τους. Πάμπολλες φορές οι ανώνυμοι καθημερινοί άνθρωποι, τραγουδούν και σιγοψιθυρίζουν Τραγούδια που δεν γνωρίζουν καν ή δεν υποψιάζονται ή και δεν τους ενδιαφέρει, ποιος είναι ο ποιητής ή ο στιχουργός που έγραψε το τάδε μελοποιημένο ποίημα ή τον δείνα στίχο. Ποιος αναρωτιέται αν ο Κώστας Χ. Μύρης είναι ποιητής ή στιχουργός όταν ψυχαγωγείται με τα Τραγούδια του που μελοποίησε ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ή διασκεδάζει και χορεύει με τους στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου. Τα τραγούδια της Αρλέτας. Τα πασίγνωστα και χιλιοτραγουδισμένα ποιήματα του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Ποιος δεν έχει αγαπήσει τους στίχους του Άλκη Αλκαίου. Ποια ελληνικά χείλη προηγούμενων και σύγχρονων ελληνικών γενεών δεν έχει μεγαλώσει με τα ποιήματα και τους στίχους του Τάσου Λειβαδίτη, τον ποιητικό λόγο του Γιάννη Ρίτσου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιώργου Σεφέρη. Ποιος δεν έχει συγκινηθεί και εξακολουθεί να ριγεί με τις μελωδικές ερωτικές συνθέσεις του Μάνου Χατζιδάκι. Ο θεσπέσιος λόγος του Βασίλη Τσιτσάνη που μεγάλωσε γενιές και γενιές και εμψύχωσε λαϊκές συνειδήσεις, ενδιαφέρει αν γράφτηκε από έναν ποιητή ή έναν στιχουργό; Το ίδιο θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε και για τα Τραγούδια του Νίκου Γκάτσου, της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, της Σώτιας Τσώτου, τις μπαλάντες της Χαρούλας Αλεξίου, τον ρεμπέτικο λόγο του Μάρκου Βαμβακάρη, τα Τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου και τόσων άλλων σπουδαίων ελλήνων δημιουργών, αξιοσημείωτων καλλιτεχνών που σημάδεψαν τις καρδιές, τις ψυχές, τις συνειδήσεις και τις ζωές χιλιάδων νεοελλήνων και καλλιέργησαν στάσεις και συμπεριφορές ζωής. Το σίγουρο πάντως είναι, ότι σπουδαίοι συνθέτες από όλο το μουσικό φάσμα και τεχνοτροπίες, από όλα τα μουσικά πεδία, βοήθησαν με τις συνθέσεις τους, με την μουσική τους, με τις μελοποιήσεις τους, να διαδοθεί τόσο ο ποιητικός όσο και ο στιχουργικός λόγος, και να υπερβεί τα στενά κατά μόνας όρια του ποιητικού και στιχουργικού λόγου. Τα Τραγούδια του Διονύση Σαββόπουλου στέκονται ισάξια δίπλα στις μουσικές μελοποιήσεις του Μάνου Λοϊζου, η μελοποίηση του «Δρόμου» της θεατρικής συγγραφέως Κωστούλας Μητροπούλου αγαπήθηκε από το ευρύ κοινό όπως τα Τραγούδια του Δήμου Μούτση. Οι μελοποιήσεις του Μάριου Τόκα έχουν παρόμοια ρυθμολογία με αυτές μεγάλων ελλήνων ποιητών. Οι μελοποιημένες μπαλάντες που τραγουδά εδώ και χρόνια ο Κώστας Χατζής είναι ισάξιες με τις μπαλάντες πολλών ελλήνων ποιητών του προηγούμενου αιώνα, που τις γνωρίζουν ελάχιστοι έλληνες.

Μέσα σε αυτήν την μεγάλη και πλούσια πνευματική αλυσίδα της ελληνικής παράδοσης ποιημάτων και στίχων, Τραγουδιών που αγαπιούνται από τους Έλληνες, εντάσσεται και ο ποιητικός λόγος του ποιητή-στιχουργού Μάνου Ελευθερίου που έφυγε από κοντά μας, χθες, σε ηλικία ογδόντα ετών. Ο Μάνος Ελευθερίου είχε την στόφα του ποιητή, το ταλέντο του στιχουργού, το δημιουργικό μεράκι του γραφιά. Το έργο του είναι πολύπλευρο και μεγάλο. Όμως, πέρα από αυτό, τα Τραγούδια του είναι αυτά, κυρίως, που μας μάγεψαν και μας συγκίνησαν. Τα τραγουδήσαμε και εξακολουθούμε να τα τραγουδάμε ακόμα. Μας συγκινούν και μας χαροποιούν, μας κάνουν να νιώθουμε άνετα μέσα στους χώρους που ψυχαγωγούμαστε ή διασκεδάζουμε. Τα χορεύουμε ή τα τραγουδάμε με μεράκι και δυνατή φωνή. Τα Τραγούδια του είναι μέρος της συνέχειας της ζωής μας, των καθημερινών εμπειριών μας, των βασάνων και των πόνων του βίου μας. Είναι ο έρωτας που τραγουδιέται και γίνεται κέφι. Είναι το βάσανο της ζωής που δεν βαστιέται και γίνεται λύτρωση. Είναι το όνειρο που δεν πραγματοποιήθηκε και αναμένει την πλήρωσή του. Είναι ο καημός που γίνεται Τραγούδι και μαλακώνει το βάρος του. Είναι το ξέσπασμα αυτών που δεν μπορούμε να αντέξουμε και τα Τραγουδάμε. Ρυθμός, μελωδία, τεχνική, αρμονία, επιλογή λέξεων, φράσεων, κοινωνικός προβληματισμός, ερωτικοί καημοί και διάθεση, ατμόσφαιρα κοινωνικής κριτικής και πολιτικές αποχρώσεις λόγου, συνθέτουν τον τεράστιο και σημαντικό συγγραφικό όγκο των στίχων του Μάνου Ελευθερίου. Τραγούδια που μίλησαν στις καρδιές των απλών ανθρώπων, που τους άγγιξαν σαν να τα είχαν συνθέσει αυτοί. Που τα τραγούδησαν ίσως ορισμένες φορές χωρίς να θυμούνται το όνομα του ποιητή-στιχουργού.  Ενός δημιουργού, που με ότι καταπιάστηκε το έφερε εις πέρας με επιτυχία. Συνεργάστηκε με τους μεγαλύτερους συνθέτες της εποχής μας, τραγουδήθηκε από τις μεγαλύτερες αντρικές και γυναικείες φωνές του καιρού μας. Αγαπήθηκε, από όλους μας. Του οφείλουμε πολλά και ας μην ήθελε να θυμούνται ούτε καν το όνομά του, μόνο τα Τραγούδια του να τραγουδιόνται, να σιγοψιθυρίζονται, να βρίσκονται στα χείλη των νέων ανθρώπων, ο ήχος τους να ακούγεται σαν θαλασσινή αύρα, σαν καλοκαιριάτικο μπουρίνι, σαν δροσοσταλιά πάνω στα φύλλα των δέντρων. Στίχοι-Ποιήματα που εκφράζουν τα μύχια παράπονα των Ελλήνων. Τα πάθη τους που γίνονται λέξεις και ήχοι ποικιλίες χρωμάτων. Μυστικοί τους έρωτες που ξεδιπλώνονται με χαροποιό διάθεση και δόσεις κεφιού. Οράματα γαλήνιας ζωής και νοσταλγίας σωματικών επιθυμιών και ερωτικών εκφράσεων. Πάθη ανθρώπινα που γίνονται αρετές μέσα στους στίχους του. Μεταλαμπαδεύσεις βιωμάτων ανώνυμων ανθρώπων που αποκτούν το δικό σου όνομα καθώς τους τραγουδάς. Τίποτα το επίπλαστο και εντυπωσιακό, τίποτα το κραυγαλέο και πιασάρικο δεν διακρίνει τα Τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου. Τίποτα το παθιάρικο και κλαψοτράγουδο, που κατακλύζει τα τελευταία χρόνια τους ραδιοφωνικούς μας σταθμούς. Τα Τραγούδια του, εκφράζουν την ουσία των συναισθημάτων της ζωής των απλών ανθρώπων, των ανθρώπων του μόχθου και της βιοπάλης, της εργατιάς και του μεροκάματου. Εικόνες της ζωής συνηθισμένες, καθαρές, αναγνωρίσιμες από όλους, καθόλου πεποιημένες, καθόλου εξεζητημένες, στίχοι απλοί, καθαρής ποιητικής ατμόσφαιρας και μελωδίας εσωτερικής, εξιστορούν αυτό που δεν μπορούμε να εκφράσουμε εμείς, οι άλλοι. Επίκεντρο των Τραγουδιών αυτών πάντοτε ο άνθρωπος, τα ντέρτια και οι καημοί του, τα βάσανα και οι στεναγμοί του, οι κρυφοί του πόθοι και τα όνειρά του.  Τραγούδια σάρκα εκ της σαρκός του. Διαθέτουν μια αυθεντική αμεσότητα όπως ο ανθρώπινος πόνος που δεν αντέχεται. Αναζητεί το Τραγούδι και το ποτηράκι το κρασί για να παρηγορηθεί. Την μουσική πενιά και τον στίχο που εκφράζει ότι δεν μπορεί με άλλο τρόπο να εκφραστεί. Δυνατός στίχος, ρωμαλέος και ταυτόχρονα λυρικός, καθόλου ψευδής, αληθεύει της σύγχρονης ζωής μας επάξια.

Ας τον συντροφεύουν τα Τραγούδια του εκεί που τώρα ταξιδεύει, γαλήνιος και ικανοποιημένος γνωρίζοντας ότι, όσο ζούμε, εμείς οι νεοέλληνες θα τραγουδάμε τους στίχους του, θα τους εξομολογούμαστε από στόμα σε στόμα, από αυτί σε αυτί όπως οι αρχαίοι ραψωδοί συνεχίζοντας την τραυματισμένη και δοξασμένη ιστορία των Ελλήνων, την δική μας Ιστορία.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 22 και 23 Ιουλίου 2018

Παραπονεμένα λόγια έχουν τα Τραγούδια μας…