Το Δωμάτιο του Τζοβάνι

          ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΤΟΥ ΤΖΟΒΑΝΙ

     Μεταφέροντας το κείμενο του γάλλου φιλέλληνα συγγραφέα Ζακ Λακαριέρ «Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΦΤΑΧΡΟΝΗ ΣΥΜΦΟΡΑ» για τους έλληνες συγγραφείς μετά την στρατιωτική δικτατορία του 1967, και αντλώντας την πληροφορία για την πρώτη αντιστασιακή ανθολογία ποιημάτων και κειμένων που εκδόθηκε στη Γαλλία «Κραυγές»- σελίδες από την αδούλωτη ελληνική λογοτεχνία, 1967-1971, εκδόσεις «Έξοδος» 1971, σ.44, που την ενέταξα μέσα στην ατμόσφαιρα του κειμένου «Πενήντα ένα χρόνια μετά», διάβασα και μερικές άλλες επιστολές επωνύμων που δημοσιεύονταν στο περιοδικό που εξέδιδε ο Μελωδός των Ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις το γνωστό μας «ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ». Για το περιοδικό και την εκδοτική του ιστορία, δες το γνωστό χρονικό του συγγραφέα Τάκη Θεοδωρόπουλου «ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ» Ένα ελληνικό χρονικό Πόλις 2012. Το περιοδικό του Μάνου Χατζιδάκι από τα πρώτα του σχεδόν τεύχη καθιέρωσε τις σελίδες «ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΓΙΑ το Τέταρτο» που δημοσιεύονταν επιστολές αναγνωστών.

     Στο τεύχος 15/Ιούλιος 1986 και στις σελίδες 95-96, πριν τριάντα δύο χρόνια, δημοσιεύτηκε και η επιστολή του Κωστή Τριανταφύλλου «ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ» που συνεχίζει την συζήτηση που είχε αρχίσει για το ίδιο θέμα στο τεύχος 12 του περιοδικού. Σε διπλανές στήλες δημοσιεύονται και άλλες επιστολές για το ίδιο θέμα όπως του συγγραφέα Αλέξανδρου Σχινά «ΤΟ ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ», των κριτικών της λογοτεχνίας και δοκιμιογράφων Αλέξανδρου Αργυρίου και Αλέξανδρου Κοτζιά «ΑΝΤΑΠΑΝΤΗΣΗ» (αναφέρεται στην Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών την περίοδο εκείνη), του εικαστικού Παναγιώτη Τέτση «Ο ΔΑΙΜΩΝ» (για την διόρθωση ενός ρήματος), του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή «ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΙΣΣΙΟ»(που αναφέρεται στην έκδοση του αυτοβιογραφικού αυτού βιβλίου), του Άρη Σχοινοχωρίτη «Η ΚΛΟΤΣΙΑ»(που μιλά αρνητικά για τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη) και η επιστολή του πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη «ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΤΟΥ ΤΖΟΒΑΝΙ». Ένα αμερικάνικο gay novel ένα ομοφυλόφιλο μυθιστόρημα του αφροαμερικανού συγγραφέα Τζέιμς Μπόλντουιν (James Baldwin) που είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά για πρώτη φορά το 1985 από τις εκδόσεις Οδυσσέας. Στις μέρες μας, επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Μεταφέρω εδώ αυτούσια την επιστολή του πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, καθώς και την επιστολή του Κώστα Ταχτσή χωρίς κριτικές ή άλλες φιλολογικές παρατηρήσεις ή σχολιασμούς, απλά σαν ένα ακόμα βιβλιογραφικό συμπληρωματικό στοιχείο στην γενικότερη παρουσία και έργο του πειραιώτη ποιητή και μεταφραστή Ανδρέα Αγγελάκη, του ακτιβιστή καθηγητή των αγγλικών, που η συγγραφική μαρτυρία και μεταφραστική δημιουργία τάραξε τα λιμνάζοντα νερά όσο ζούσε τόσο στον πειραϊκό χώρο όσο και εκτός. Μια πειραϊκή νεότερη μας ποιητική φωνή που ξεχώρισε μέσα στο πειραϊκό ποιητικό περιβόλι, ισχυρή και θαρραλέα, που τόσο η θεματολογία της όσο και το ύφος της αλλά, και η προσωπική της ιδιαίτερη ταυτότητα, την απομάκρυναν από τα γνωστά παραδοσιακά ποιητικά μονοπάτια ενασχόλησης πειραιωτών δημιουργών και όχι μόνο. Ο ποιητικός κόσμος του Ανδρέα Αγγελάκη, αποτελεί μια αυτόνομη και ξεχωριστή επικράτεια μέσα στα ποιητικά πειραϊκά πράγματα. Μια ποιητική περιοχή που ακόμα και σήμερα ίσως να μην έχει ερευνηθεί σε όλο της το εύρος, παρά τα μελετήματα που έχουν γραφεί, τα βιβλία που έχουν εκδοθεί και τα κατά καιρούς σχόλια που έγιναν για το έργο του και την ανθολόγηση αρκετών ποιητικών του μονάδων. Αποτελεί μια αυτόνομη ποιητική πορεία μέσα στην σύγχρονή μας πειραϊκή λογοτεχνική ιστορία που κόμισε έναν άλλο αέρα ελευθερίας στην ποιητική έκφραση και τόλμησε να αγγίξει ερωτικά ζητήματα και βιώματα ατομικά, που μόνο η ιστορική και ερωτική ματιά του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη μας έχει προσφέρει παλαιότερα και, η επίκαιρη των ημερών μας ολιγόστιχη ποίηση του αγαπητού ποιητή από την Θεσσαλονίκη, ελευθερόστομου Ντίνου Χριστιανόπουλου. Παρά την διαφορετική τους φόρμα, οι ποιητικές τους φωνές συγγενεύουν στην θεματολογία, κινούνται μέσα σε παρόμοια ερωτική ατμόσφαιρα, στο ίδιο υπαρξιακά ερωτικό περιβάλλον, έχουν παραπλήσιες εικόνες βιωμάτων και, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο συνομιλούν μεταξύ τους διαχρονικά. Ο ποιητικός κόσμος του ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, του πειραιώτη ποιητή, αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο τον σύγχρονό των ημερών του/μας αδιέξοδο του ερωτικού συναισθήματος των ανθρώπων. Την επιθυμία της σεξουαλικής προσέγγισης με όμορο φύλο που καταλήγει σε αδιέξοδο, παρά τα πρόσκαιρα γλυκάδια των ερωτικών στιγμών και περιπτύξεων, παρά την τόλμη των ερωτικών σχεδιασμών. Ο Αγγελάκης, βρίσκεται στον αντίποδα του εξιδανικευμένου κόσμου παρόμοιων εμπειριών που μας δίνει στο μυθιστόρημά του ο Andre Aciman, “Call me by your name” και απολαύσαμε την μεταφορά του στον κινηματογράφο σε σενάριο Τζέιμς Άϊβορι. Πέρα από την διαφορά της ατμόσφαιρας, ο πειραιώτης ποιητής μας αναδεικνύει με σκληρή και ρεαλιστική γραφή τις πληγές του έρωτα σωματικές και συναισθηματικές, χωρίς έλεος και παρηγορητικά στηρίγματα. 
Η μοίρα του ανθρωπίνου όντος, πέρα από επιλογές ερωτικές ή κοινωνικές, σεξουαλικές ή θρησκευτικές, ιδεολογικές ή οικονομικές είναι αυτή που μας έμαθε ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης. Ο άνθρωπος που ξεφεύγει από το ανθρώπινο κοπάδι, που ζει μόνος είναι ή Θεός ή Θηρίο.(από τότε η σύνδεση του Θεού με το Θηρίο), ή όπως με ποιητικό τρόπο το εξέφρασε ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στο έργο του «Η Σονάτα του Σεληνόφως» Μόνοι μας πορευόμαστε στην ζωή και στον θάνατο, το δοκίμασα δεν ωφελεί. Ο κόσμος του ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη μας υπενθυμίζει την αλήθεια της ζωής-ή τουλάχιστον ένα μέρος της-χωρίς τα ψιμύθια που την σκεπάζει η τέχνη, η πίστη, η ιδεολογία. 
Μόνο που το ερώτημα παραμένει ανοιχτό και αναπάντητο και διαρκώς επαναδιατυπωμένο από τους ποιητές και τους καλλιτέχνες, με ποιόν άλλον τρόπο μπορούν να εκφραστούν οριακά ανθρώπινα συναισθήματα και βιώματα παραδείσια ή κολασμένα, πέρα από τον κόσμο της τέχνης;

«ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΤΟΥ ΤΖΟΒΑΝΙ»

Αγαπητό Τέταρτο

Θα ‘θελα να φιλοξενούσες δυό λόγια για την κριτική του «Δωματίου του Τζοβάνι» του Μπόλντουϊν, που έκανε ο κ. Κωτούλας στο τεύχος 12. Σίγουρα και οπωσδήποτε συμφωνώ, το μυθιστόρημα δεν αποτελεί την πεμπτουσία της αμερικάνικης πεζογραφίας του πενήντα και οι θέσεις του πάνω στην ομοφυλοφιλία δεν έχουν «ριζοσπαστικό» χαρακτήρα όσο θα θέλαμε σήμερα. Μά είναι δυνατόν στην εποχή που γράφτηκε, εποχή σεμνοτυφίας, υποκρισίας και καθωσπρεπισμού να περιμένουμε διαφορετικές απόψεις; Ήδη το τόλμημα του Μπόλντουϊν είναι μεγάλο, όταν παρεμφερή κείμενα (Βιντάλ, Ρέτσυ, Ίσεργουντ, Γκίνζμπεργκ) λίγο πρίν, λίγο πιο μετά, μετριούνται κυριολεκτικά, στα δάχτυλα. Σ’ ένα θέμα που κλονίζει ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα και τους θεσμούς του μ’ έναν τρόπο άμεσο και χωρίς περιδιαγραμμάτου αναλύσεις, ο Μπόλντουϊν βάζει το λιθαράκι του (κι ας μην ξεχνάμε και τη δεύτερη ρετσινιά, του μαύρου, πού κουβαλάει στην πλάτη του) περιγράφοντας το οδοιπορικό της εξεύρεσης ταυτότητας μέσα από την ερωτική σχέση δύο ανδρών. Γραμμένο-τηρουμένων των αναλογιών-στη μεγάλη παράδοση των σαξόνων συγγραφέων που ψάχνουν να εξασφαλίσουν μια ταυτότητα και την ατομική τους αλήθεια (Τζέημς, Φιτζέραλντ, Χεμινγουέη) στη μητέρα Ευρώπη, το βιβλίο για το συμβολικό, μίζερο δωμάτιο του Τζοβάνι είναι, με τον τρόπο του, ράπισμα στην αστική σεξουαλική ηθική και, με τα μέσα της εποχής του, έντονη διαμαρτυρία για την περιθωριοποίηση που αναγκάζονται τα άτομα να υποστούν λόγω του ερωτικού τους προσανατολισμού. Και, συμπερασματικά, δεν διαθέτω καθόλου την αισιοδοξία του σχολιογράφου με την παρήγορη σκέψη πως με ένα- δύο κείμενα του Ναβάρ και του Ζενέ, να είδατε, ξοφλήσαμε, το ξεπεράσαμε το πρόβλημα, θέλουμε κάτι άλλο τώρα. Όσο για τα τραγουδάκια πού ψιθυρίζουν οι σχετικοί θριαμβευτικά (πήραμε το αίμα μας πίσω…), μπροστά στο φανατισμένο, φασιστικοειδές κύμα της κυρίαρχης σεξουαλικής ιδεολογίας, δεν είναι ούτε καν κουτσουλιές. Κι απορώ πως έξυπνοι άνθρωποι (ηθελημένος παθολογικός οπτιμισμός;) ξεχνούν τόσο εύκολα αλήθειες απτές και κραυγαλέες γύρω μας…

Πολύ φιλικά,

ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ

     Παραθέτω και την επιστολή του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή που δημοσιεύεται πριν από αυτήν του Αγγελάκη, σαν μια μαρτυρία ακόμα το τι οφείλουν να πράττουν οι λεγόμενοι πνευματικοί άνθρωποι, οι καλλιτέχνες, οι κάθε είδους συνειδητοί δημιουργοί, αν πραγματικά πιστεύουν ότι η Τέχνη απελευθερώνει και είναι επαναστατική, έχει δηλαδή πολιτικό ρόλο και παρέμβαση, ανεξάρτητα αν το πετυχαίνει αυτό ή όχι και πόσο. Και οι ποιητές, οι δημιουργοί γενικότερα, δεν είναι οι λαπάδες του  συστήματος, τα άτομα εκείνα που συνωστίζονται στις σειρές των δημόσιων ταμείων για να διεκδικήσουν μια τιμητική σύνταξη, δεν τηλεφωνούν για να παρουσιάσουν μόνο το καινούργιο τους βιβλίο, δεν κάνουν φιλίες για να αλληλολιβανίζονται, να τους πάρει ο τηλεοπτικός φακός, επαίτες των προσωπικών τους προβολών και διαφήμισης, για να μιλήσουν για το τιράζ των εκδόσεών τους, να απαγγείλουν δημόσια ποιήματά τους, να ανεβούν έργα τους σε μέγαρα ένδοξων και φημισμένων ζάπλουτων οικογενειών; Ή μήπως κάνω λάθος για το σινάφι μου; 
Θα με ενδιέφερε μια συνεστίαση για τα ποια και πόσα βιβλία διάβασαν οι σύγχρονοι μας έλληνες συγγραφείς και τι αποκόμισαν από αυτά; Αν φυσικά είχαν χρόνο να σπαταλήσουν από τις άλλες δημόσιες εκδηλώσεις τους. Να δω σε μια εκδήλωση που παρευρίσκονται και φωτογραφίζονται να κρατούν ένα βιβλίο, όχι ασφαλώς δικό τους και να μιλήσουν στον τηλεοπτικό φακό για αυτό, με το γνωστό χαμόγελο που φωτογραφίζονται. Λες και αναζητούν πολύφερνη Νύφη ή Γαμπρό με προίκα βεβαίως-βεβαίως για να έχουν τον απαιτούμενο χρόνο να γράφουν.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΙΣΣΙΟ

Αγαπητό Τέταρτο,

Στο κριτικό σημείωμα-που προσυπογράφω-του φίλου Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου στο 13^ο τεύχος σου, αλλά και αλλού από άλλους, για το βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου «…Καλά εσύ σκοτώθηκε νωρίς», επέτρεψέ μου να προσθέσω κάτι ακόμη: «λογοτέχνημα» ή όχι με τη στενή έννοια του όρου, είναι η πιο γνήσια και σπαραχτική απάντηση της Αριστεράς στην «Ελένη» της Δεξιάς, που ήρθε μάλιστα στην πιο κατάλληλη στιγμή, επιβεβαιώνοντας την πεποίθησή μου ότι όλοι υπήρξαν θύματα και θύτες. Δικαιοσύνη.

ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΧΤΣΗΣ

Σημείωση: παρακολούθησα εχθές το βράδυ στον τηλεοπτικό σταθμό ΑΝΤ1 τους «ΔΕΚΑ ΜΙΚΡΟΥΣ ΜΗΤΣΟΥΣ» του κυρίου Λάκη Λαζόπουλου, πραγματικά πιστεύω, ότι πρώτον θα πρέπει να επαναληφθεί και δεύτερον θα πρέπει να μείνει στην ιστορία των τηλεοπτικών πραγμάτων της εποχής μας ως μια καταλυτική και ιστορική κριτική απέναντι στην παρούσα συγκυβέρνηση (και θα πρόσθετα και στον νυν κύριο πρόεδρο της ελληνικής δημοκρατίας). Οι ιστορικοί του άμεσου μέλλοντος δεν θα μείνουν στα λόγια και τις κριτικές του κυρίου Φίλη του πρώην υπουργού παιδείας, αλλά στο επεισόδιο εκείνο που αναφέρονταν ημέρα της 21^ης Απριλίου του ρόλου του ήρωα με τις πιτζάμες, Άσκηση θάρρους 368…, και την συνομιλία που είχε με τον βασανιστή της ΕΣΑ και χουντικό οδηγό του τανκ στο Πολυτεχνείο. Που τον υποδύονταν ο ίδιος ο ηθοποιός και συγγραφέας των σεναρίων Λάκης Λαζόπουλος. Αυτό το δολοφονικό και ψυχρό προσωπείο, αυτή η ανέκφραστη μάσκα θανάτου, που στο τέλος φύσηξε και έφυγε ο αριστερός κυβερνήτης και η ομάδα του. Μια πραγματικά πολιτική σάτιρα των κυβερνητικών γεγονότων της εποχής μας. Μιας ομάδας δήθεν αριστερών σαλτιμπάγκων που για να κρατήσουν την κυβερνητική τους εξουσία συνεργάστηκαν με τα πλέον «ακροδεξιά και χουντικά πολιτικά στοιχεία» όπως παλαιότερα το ΠΑΣΟΚ όπως εύστοχα επεσήμανε ο φοβισμένος ανθρωπάκος. Νομίζω ότι αν είχαν πολιτική τσίπα οι σημερινοί κυβερνώντες θα έπρεπε να προκήρυσσαν εκλογές και να έφευγαν. Μια σάτιρα, που δεν μας μιλά μόνο για το χάλι του σημερινού μας πολιτικού συστήματος και την φαυλοκρατία του αλλά και για το σκοτεινό μας μέλλον. Η παρουσίασή του την ημέρα της αποφράδας μνήμης της 21^ης Απριλίου, σηματοδοτεί την σημαντική συμβολή της τέχνης στον πολιτικό στίβο των ημερών μας. Πολύ περισσότερο από τα όποια επετειακά παλαιά ντοκιμαντέρ δακρύβρεχτων στιγμών. Που είναι σκέτη πρόφαση για να μην δούμε την σημερινή επαναλαμβανόμενη πολιτική κατάντια. Μόνο που οι τότε δικτάτορες δεν μας μιλούσαν για το ηθικό πλεονέκτημα των δικτατορικών αποφάσεών και επιλογών τους. Ήσαν πιο ειλικρινείς. 
Για τις οικονομικές τους απολαβές λοιπόν και τις κυβερνητικές τους καρέκλες ακόμα και η όποια προϊστορία τους εδώ αποσκοπούσε.

Όσο για την λεγομένη δημοκρατική συμπαράταξη, μάλλον ένας δυναμικός Ευάγγελος Βενιζέλος θα μπορούσε να τους αντιμετωπίσει και όχι μια άχρωμη πολιτικά πάντα χαμογελαστή κυρία Φώφη.

Επιμύθιο των παλαιότερων αγωνιστικών χρόνων. Τελικά σε αυτήν την χώρα, δεν έχει σημασία τι ρόλο θα ενστερνιστείς να υποδυθείς στο πολιτικό παραμύθι διαχρονικά μέσα στην ιστορία. Αυτόν της κοκκινοσκουφίτσας, αυτόν της γιαγιάς, ή αυτόν του κακού λύκου. Το μόνο που μετράει είναι η ηλικία. Ο χρόνος που πέρασε από πάνω σου.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 22 Απριλίου 2018

Για την ουσιαστική δημοκρατία θα μιλάμε τώρα ή για τα μπάνια του λαού;